Transcript Psychologia poznawcza: prekursorzy

Psychologia poznawcza
Konteksty powstania psychologii
poznawczej
•
•
•
•
•
„Duch czasu” w fizyce
Metafory komputerowe: umysł to software; mózg to hardware
Sztuczna inteligencja?
Poznawcza nauka o układzie nerwowym (cognitive neuroscience)
Rozwój psycho-lingwistyki
„Duch czasu” w fizyce
Zasada nieoznaczoności Heisenberga
(zasada nieokreśloności)
Reguła ta mówi, że istnieją takie pary wielkości, których nie da się jednocześnie
zmierzyć z dowolną dokładnością, gdyż akt pomiaru jednej wielkości wpływa na
układ tak, że część informacji o drugiej wielkości jest tracona. Np. położenie
cząstki i jej pęd.
Zasada nieoznaczoności nie wynika z niedoskonałości metod ani instrumentów
pomiaru, lecz z samej natury rzeczywistości.
To decyzja podmiotu obserwacji – fizyka rozstrzyga, jak dokładnie jakaś zmienna
zostanie zmierzona kosztem dokładności pomiaru innej
Praktyczne implikacje:
Konsekwencje obowiązywania zasady nieoznaczoności są niedostrzegalne dla
nieuzbrojonego oka, ale przy produkcji coraz mniejszych układów elektronicznych
coraz częściej dochodzi się do poziomów, na których efekty kwantowe trzeba brać
pod uwagę.
Więc fizycy stwierdzili, że każda obserwacja mikro- świata przyrody,
jakiej dokonujemy, wprowadza jego zakłócenie.
Musieli zatem podjąć próbę zasypania przepaści między
podmiotem - obserwatorem a przedmiotem obserwacji.
Odrzucenie przez fizyków niezależności przedmiotu badań od
obserwatora przywróciło istotną rolę świadomego doświadczenia
jako sposobu zdobywania informacji o świecie.
Ta rewolucja w fizyce była argumentem na rzecz ponownego przyjęcia
świadomości jako prawomocnego przedmiotu psychologii.
Przykład: nieoznaczoność pomiaru
długości względem prędkości
•
•
•
Samą zasadę nieoznaczoności można spróbować zrozumieć na przykładzie
fotografowania pędzącego samochodu.
Wyobraźmy sobie, że wykonujemy zdjęcie aparatem fotograficznym. Na zdjęciu
widzimy pędzący samochód o znanej długości. W zależności od
szybkości migawki ruszający się samochód będzie mniej lub bardziej rozmyty. Jeżeli
czas naświetlania będzie duży, to samochód wyda się na zdjęciu dłuższy.
Jeżeli zmierzymy długość samochodu na zdjęciu, to możemy określić jego prędkość,
v = ( l’ – l) / t, przy czym
l' – długość samochodu na zdjęciu
l – faktyczna długość samochodu (długości l' i l muszą być w jednej skali)
t – czas otwarcia migawki
•
W tej sytuacji nie da się jednak dokładnie określić położenia samochodu, bo obraz
jest rozmyty.
•
Zmniejszając czas migawki uzyskamy mniej rozmyty obraz, który pozwoli na lepsze
określenie położenia samochodu w chwili robienia zdjęcia, jednak będzie on mniej
rozmyty i dokładne określenie prędkości będzie coraz trudniejsze.
W granicznym przypadku (t =0) będzie można precyzyjnie określić położenie, ale nie
uzyska się żadnych informacji o prędkości.
•
Przykład: nieoznaczoność położenia cząstki
względem pędu
• W Krótkiej historii czasu Stephena Hawkinga zasada
nieoznaczoności została wyjaśniona w sposób następujący.
• Załóżmy, że chcemy poznać położenie cząstki. Oczywistą
metodą jest ją naświetlić (analogicznie przy technikach
skaningowych itp.). Jednak fotony w kontakcie z badaną
cząstką zmieniają jej pęd w sposób niedający się
przewidzieć.
• Aby temu zapobiegać, można użyć fali o mniejszej energii
(tzn. dłuższej); wówczas jednak rozdzielczość uzyskanego
obrazu jest gorsza, a zatem nieoznaczoność położenia
większa.
Metafora komputerowa:
umysł to software;
mózg to hardware
Umysł to software
Zarówno komputer, jak i umysł odbierają z otoczenia i przetwarzają
ogromne ilości informacji (bodźce lub dane zmysłowe). Chłoną te
informacje, manipulują nimi, przechowują je i odzyskują, wykonują na
nich różne operacje. Można zatem sądzić, że programy komputerowe, będące w istocie zbiorami poleceń
dotyczących operacji na symbolach, funkcjonują podobnie do ludzkiego
umysłu.
Zaproponowano zatem, aby software: oprogramowanie komputera
uznać za podstawę poznawczego pojmowania procesu przetwarzania
informacji (rozumowania i rozwiązywania problemów) w odniesieniu do
człowieka.
Model przetwarzania informacji
Atkinson, Schiffrin (1968)
Sztuczna inteligencja?
• Psychologowie poznawczy za model poznawczego
funkcjonowania człowieka uważają działanie komputera, co
sugeruje, że maszyny te przejawiają przetwarzają informacje
w podobny sposób jak ludzie.
• Stąd tylko krok do przypisania komputerom zdolności
myślenia – inteligencji (sztuczna inteligencja A. I.).
Czy ten komputer myśli, jak człowiek?
Czy ten komputer rozumie, jak człowiek?
Test Turinga (1950)
Weryfikacja hipotezy: „Ten komputer myśli”
• Założenie: jeśli osoba nie potrafiła odróżnić reakcji komputera od reakcji
człowieka, wówczas komputer musi przejawiać inteligencję na poziomie
zbliżonym do ludzkiego. Test Turinga wygląda następująco:
• Pytający prowadzi dwie różne ,,rozmowy" z interaktywnym programem
komputerowym i musi wykryć, który rozmówca jest odpowiadającym za
pośrednictwem komputera człowiekiem, a który - samym komputerem.
• Pytający może zadawać rozmówcom dowolne pytania. Jednakże komputer
będzie próbował oszukiwać go, przekonując, że jest człowiekiem, a
odpowiadająca osoba będzie starała się pokazać, że w rzeczywistości
człowiekiem jest właśnie ona.
• Komputer "zda" test, jeśli pytający nie będzie w stanie odróżnić go od
człowieka- .
• We wrześniu 2011 roku program Cleverbot stworzony przez Rollo Carpentera w
1988 roku i od tego czasu rozwijany, oszukał ponad 59,3% rozmówców,
myślących, że jest on człowiekiem. Do zaliczenia testu Turinga zabrakło 4%, gdyż
człowieka na tych samych zawodach rozpoznało prawidłowo 63,3% osób[1].
Test chińskiego pokoju Searle (1980)
Weryfikacje hipotezy: komputer przetwarza bez zrozumienia
•
•
•
•
•
•
•
Załóżmy, że skonstruowaliśmy komputer, który zachowuje się tak, jakby
rozumiał język chiński. Innymi słowy, komputer bierze chińskie znaki jako podstawę
wejściową i śledzi zbiór reguł nimi rządzący (jak wszystkie komputery), koreluje je z
innymi chińskimi znakami, które prezentuje jako informację wyjściową.
Załóżmy, że ten komputer wykonuje to zadanie w sposób tak przekonujący, że
łatwo przechodzi test Turinga, tzn. przekonuje Chińczyka, że jest Chińczykiem.
 Zwolennicy mocnej tezy sztucznej inteligencji wyciągają stąd wniosek, że
komputer rozumie chiński, tak jak człowiek.
Teraz Searle proponuje, żeby założyć, iż
to on sam siedzi wewnątrz komputera. Innymi słowy, on sam znajduje się w małym
pokoju, w którym dostaje chińskie znaki, konsultuje książkę reguł, a następnie
zwraca inne chińskie znaki, ułożone zgodnie z tymi regułami.
 Searle zauważa, że oczywiście nie rozumie ani słowa po chińsku, mimo iż
wykonuje powierzone mu zadanie.
Następnie uzasadnia, że jego brak rozumienia dowodzi, że i komputery nie
rozumieją chińskiego, znajdując się w takiej samej sytuacji jak on. Komputery są
bez-umysłowymi manipulatorami symboli , nie rozumieją, co 'mówią', tak, jak i on
nie rozumie treści chińskich znaków, którymi operował.
Silna sztuczna inteligencja ( Strong A.I. )
• Założenie, że pewne formy sztucznej inteligencji mogą posiadać wszystkie
atrybuty dostępne umysłowi ludzkiemu.
• Filozof John Searle zdefiniował to pojęcie w następujący sposób:
„Według silnej sztucznej inteligencji, komputer nie jest jedynie narzędziem do
studiowania działania umysłu, raczej odpowiednio zaprogramowany komputer
jest w rzeczywistości umysłem”.
• Istnieją różne podejścia do problemu silnej sztucznej inteligencji, jedno z
nich to • podejście funkcjonalistyczne, próbujące znaleźć rozwiązanie w oparciu o
studiowanie ludzkiego zachowania (podejście top-down). Drugie z podejść
do problemu to
• podejście redukcjonistyczne, gdzie symulowany jest poziom fizjologiczny
działania neuronów, kolumn neuronalnych i coraz większych struktur, aż
do symulowania działania całego mózgu ludzkiego (podejście bottom-up).
• Drugie z podejść jest stosowane w projekcie "Blue Brain Project"
Deep Blue: komputer grający w szachy
• Deep Blue – komputer grający w szachy, stworzony przez IBM.
• Deep Blue był pierwszym systemem komputerowym, który wygrał
partię szachów ze światowym mistrzem szachów Garri Kasparowem z
regularną kontrolą czasu. Pierwsza wygrana partia odbyła się 10
lutego 1996 roku. Partia ta stała się znana, mimo że Kasparow wygrał
trzy kolejne partie i dwie zremisował, ostatecznie wygrywając z Deep
Blue wynikiem 4:2.
• Deep Blue został mocno ulepszony i nieoficjalnie nazwany Deeper Blue.
• Zagrał ponownie z Kasparowem w maju 1997 roku. Mecz skończył się 11
maja wynikiem 3½ : 2½ dla komputera.
• W ten sposób Deep Blue stał się pierwszym systemem
komputerowym, który wygrał z aktualnym mistrzem świata w meczu
ze standardową kontrolą czasu.
Nieudane próby zastosowań A.I.
• Jak dotąd, nie ma programów skutecznie wygrywających w go i
brydża sportowego. Istnieją programy grające w szachy na
poziomie wyższym niż arcymistrzowski, a poziom arcymistrzowski
osiągają obecnie programy działające na mobilnych urządzeniach..
• Nie istnieją programy które potrafiłyby przejść test Turinga,
idealnie naśladujące ludzi, rozmawiające przy użyciu tekstu.
• Nie ma programów skutecznie tłumaczące teksty literackie i mowę
potoczną. Istnieją programy do automatycznego tłumaczenia, ale
sprawdzają się one tylko w bardzo ograniczonym stopniu.
• Podstawową trudnością jest tu złożoność i niejasność języków
naturalnych, a w szczególności brak zrozumienia przez program
znaczenia tekstu.
Paradoks Hansa Moraveca
(lata 80 -te XX wieku)
• Paradoks Moraveca – odkrycie z dziedziny sztucznej inteligencji i
robotyki, mówiące, że
wbrew tradycyjnym przeświadczeniom,
wysoko- poziomowe rozumowanie wymaga niewielkiej mocy
obliczeniowej, natomiast nisko-poziomowa percepcja i zdolności
motoryczne przeciwnie, wymagają olbrzymiej mocy obliczeniowej.
• Moravec napisał: „stosunkowo łatwo sprawić, żeby komputery
przejawiały umiejętności dorosłego człowieka w testach na inteligencję
albo w grze w warcaby, ale jest trudne albo wręcz niemożliwe
zaprogramowanie im umiejętności rocznego dziecka w percepcji i
mobilności”.
• Sformułowali je w latach 80. XX wieku min. Hans Moravec, Rodney
Brooks i Marvin Minsky.
Poznawcza nauka o układzie nerwowym
(cognitive neuroscience)
Poznawcza nauka o układzie nerwowym
(cognitive neuroscience)
• Poszukiwania anatomów i fizjologów z XVIII i XIX te kontynuuje dzisiaj nauka
powstała z połączenia psychologii poznawczej i nauk o układzie nerwowym
(neuro-sciences). Jej celem jest ustalenie, jak czynności mózgu wywołują
aktywność psychiczną" oraz "znalezienie korelacji między określonymi
obszarami mózgu a poszczególnymi aspektami przetwarzania informacji "
(Sarter, Bernston i Cacioppo, 1996, s. 13).
•
• Badacze zajmujący się poznawczą nauką o układzie nerwowym dokonali
imponujących postępów w badaniu mózgu, głównie dzięki opracowaniu i
zastosowaniu wyrafinowanych technik obrazowania. Np.:
• tomografia komputerowa (CAT) ukazują szczegółowe przekroje mózgu.
• rezonans magnetyczny (MRI) pozwala na uzyskanie trój-wymiarowych
obrazów mózgu.
• elektroencefalogram (EEG) rejestruje zmienność aktywności elektrycznej
wybranych części mózgu w czasie rzeczywistym.
• pozytonowa tomografia emisyjna (PET) umożliwia obserwowanie przebiegu
różnych czynności poznawczych
• Funkcjonalny rezonans magnetyczny (fMRI) pozwala na uzyskanie trójwymiarowych obrazów czynności mózgu
• Te i inne techniki obrazowania zapewniają uczonym nieosiągalny wcześniej
poziom rozdzielczości czasowej i przestrzennej.
Rozdzielczość czasowa i przestrzenna
różnych metod obrazowania mózgu
MEG - magneto-encefalografia
ERP- potencjały wywołane
TMS- przezczaszkowa
stymulacja magnetyczna
Obrazowanie czynności mózgu
Przykład
Dr Adrian Owen: Świadomość a stan
wegetatywny
Badania A. Owena
• Zespół dr. Owena przebadał w sumie 23 osoby pozostające w stanie
wegetatywnym. Okazało się, że pięć z nich zachowało pewien
poziom świadomości!
• Więcej – naukowcom udało się porozumieć z jednym z pacjentów –
29-letnim mężczyzną, którego mózg doznał obrażeń wskutek
wypadku samochodowego w 2003 roku.
• Badacze podłączyli mężczyznę do funkcjonalnego rezonansu
magnetycznego i ustalili z nim, by w wypadku, gdy chce udzielić
odpowiedzi twierdzącej, myślał o grze w tenisa, zaś gdy chce
zaprzeczyć – myślał o poruszaniu się po domu. Oba skojarzenia
„zapalały” w mózgu dwa odmienne obszary.
• Następnie lekarze – w konsultacji z rodziną pacjenta – sporządzili
listę pytań: „czy masz rodzeństwo?”, „czy twój ojciec ma na imię
Thomas?”. Chory trafnie zareagował na pięć z sześciu zadanych
pytań.
Rozwój psycholingwistyki
•
Psycholingwistyka lub psychologia języka – dziedzina nauki na pograniczu
psychologii i językoznawstwa zajmująca się psychologicznymi podstawami
funkcjonowania języka, tzn. tym, jak język jest przyswajany, przetwarzany oraz
wykorzystywany przez ludzki umysł.
•
Początki psycholingwistyki są datowane na rok 1953. Odbyła się wówczas konferencja w
Bloomingham, w której uczestniczyli językoznawcy, etnografowie oraz psychologowie.
Jej owocem była zbiorowa praca Psycholinguistics.
•
Ważniejszymi psycholingwistami byli: Jean Piaget, B. F. Skinner (którego książka Verbal
Behavior dała podstawy behawiorystycznej teorii nabywania języka) oraz
współcześnie Noam Chomsky, George Lakoff , Michael Tomasello, czy Steven Pinker.
•
Chomsky dowodził, że fundamentalny system gramatyczny umożliwiający uczenie się
języka jest wrodzoną cechą ludzi i specyfiką naszego gatunku. Ta wrodzona wiedza
językowa określana jest terminem gramatyki uniwersalnej.
Chomsky wprowadził również w ltach 1957–1965, pojęcie "organu" odpowiedzialnego
za przyswajanie języka przez dzieci (The language acquisition device ). Teorie
Chomskiego w tej dziedzinie mają silny wpływ na psychologów i lingwistów zajmujących
się nabywaniem języka przez dzieci.
•
•
Z zainteresowania psycholingwistów procesami odbywającymi się w mózgu podczas
używania języka wyłoniła się neurolingwistyka.
Psychologia poznawcza:
prekursorzy
• Edward C. Tolman: mapy poznawcze
• Jean Piaget: fazy rozwoju inteligencji dziecka
• George Miller: pojemność pamięci
Edward C. Tolman (1886-1959)
Behawioryzm celowościowy
Podejście Tolmana do behawioryzmu zostało przedstawione w książce Zachowanie
celowe u zwierząt i ludzi (1932).
Zaproponowany przez niego termin - behawioryzm celowościowy - może wydawać
się na pierwszy rzut oka osobliwym. Przypisywanie celu zachowaniu organizmu
wydaje się sugerować mentalistyczne pojęcie, dla którego nie ma miejsca w
psychologii behawiorystycznej.
Według Tolmana, celowość zachowania może być zdefiniowana za pomocą
obiektywnych terminów behawioralnych, bez odwoływania się do introspekcji.
Tolmanowi wydawało się oczywiste, że wszystkie działania są ukierunkowane na cel.
Na przykład
• kot w eksperymencie psychologicznym próbuje wydostać się ze skrzynki
problemowej,
• szczur próbuje opanować labirynt, a
• dziecko próbuje nauczyć się grać na pianinie lub kopać piłkę.
Edward Chace Tolman
Szczury i … mapy labiryntu
Głodny szczur porusza się on w różnych kierunkach, eksplorując właściwe i ślepe
uliczki; ostatecznie odkrywa pokarm.
W każdym punkcie wyboru (rozwidleniu uliczek) ustalają się jego
oczekiwania. Pewne sygnały związane z danym punktem wyboru będą albo nie
będą prowadzić do pożywienia. Gdy oczekiwanie szczura zostaje potwierdzone i
dociera on do pokarmu, utrwala się oczekiwanie związane z określonym punktem
wyboru).
zwierzę
S1
nic!
S2
pożywienie
Dla wszystkich punktów wyboru w labiryncie zwierzę ustala więc
Zwierzę uczy się systemu oczekiwań wobec określonych sygnałów, tzn. mapy
labiryntu (mapę poznawczą) a nie jedynie zestawu nawyków motorycznych.
Edward Chace Tolman
Operacjonizm w psychologii
Tolman wyodrębnił pięć (5!) zmiennych niezależnych uznanych za przyczyny
zachowania: bodźce środowiskowe, popędy fizjologiczne, dziedziczność,
wcześniejszy trening, wiek. Czynniki te, to procesy wewnętrzne, łączące sytuację
bodźcową z obserwowaną reakcją:
obserwowalne
Zmienne niezależna –
nie- obserwowalne
zmienne pośredniczące –
zachowanie
zmienne zależne:
deprywacja pokarmowa - proces wewnętrzny – poszukiwanie pokarmu (cel)
( popęd - głód )
Przez określenie zmiennych niezależnych i zależnych, które są zdarzeniami
obserwowalnymi, Tolman potrafił podać definicje nieobserwowalnych stanów
wewnętrznych (definicje operacyjne).
Wkład Tolmana do psychologi
i do psychologii poznawczej
• Tolman ze względu na wprowadzenie map poznawczych jest uważany za
prekursora psychologii poznawczej.
•
Jego prace wywarły wielki wpływ, zwłaszcza jego badania nad
problemami uczenia się i koncepcja zmiennej pośredniczącej.
• Wprowadzenie zmiennych pośredniczących pozwala na operacyjne
zdefiniowanie nieobserwowalnych stanów wewnętrznych, mogły one
stać się prawomocnym przedmiotem badań naukowych.
Jean Piaget (1896-1980)
Znany przede wszystkim z teorii rozwoju poznawczego, która zrewolucjonizowała
sposób myślenia o dziecięcym umyśle. (J. Piaget, Mowa i myślenie dziecka,
Warszawa 2005; J. Piaget, Studia z psychologii dziecka, Warszawa 2006)
• [0 - 2 roku życia] Faza sensoryczno – motoryczna
Dzieci uczą się przez zmysły, ich świat jest doświadczeniem fizycznym.
• [2 - 7 roku życia] Faza przed-operacyjna
Dzieci starają się uaktywnić swoją wyobraźnię; mają bardzo egocentryczne
spojrzenie na świat (egocentryzm oznacza niemożność zrozumienia punktu
widzenia innych ludzi).
• [7-11 lat] Faza operacji konkretnych
Stosowanie logiki i alternatywnych perspektyw, pomaga dziecku pojąć związki
przyczynowo skutkowe; dzieci mają problem z pojęciami abstrakcyjnymi.
• [ od 12 roku życia] Faza operacji formalnych
Dzieci zaczynają myśleć abstrakcyjnie pozwala ona przekroczyć granicę czasu i
przestrzeni.
Piaget: Stałość objętości
McKeachie, Wilbert J. APA President
Psychology in America's bicentennial year.
(1976) 84th Annual Convention
American Psychologist, Vol 31(12), Dec 1976, 819-833.
Abstract
Discusses whether American psychology has flourished in substance as it has in
popularity during its century of existence. If one uses William James's Talks to Teachers
as a reference point, one finds that contemporary psychology can be more specific
about the boundary conditions within which traditional principles of learning are valid.
The increasing dominance of cognitive behaviorism in the study of learning
and memory is paralleled by cognitive emphases in other areas of psychology, so
that the various subspecialties of psychology are once again approaching psychology
with concepts that offer hope not only of communication and integration of
psychology, but also of understanding the whole person as a cognitive, conative,
affective, biological, and social individual.
In essence, psychologists now are coming to share a view of human nature that, as
compared with earlier stimulus-response views, is more compatible with that of
Jefferson and the founders of our republic. (11/2 p ref) (PsycINFO Database Record (c)
2012 APA, all rights reserved)
Palermo, David. S. (1971).
Is a scientific revolution taking place in psychology?
Science Studies, 1(2), 135-155
•
•
•
•
This work is an analytical, historical piece that attempts to apply T.S. Kuhn’s analysis on scientific revolutions to
psychology. It first briefly describes Kuhn’s analysis, then overviews the history of psychology (with an emphasis on
behaviorism), and finally suggests that the current era (during the late 1960s and early 1970s) is one of a
revolution in psychology. Palermo explains that “Kuhn argues that periodically within the individual disciplines of
science there are revolutions. Revolutions are occasions when normal science is disrupted by the process of
discarding one paradigm for another” (136). While most situations are characterized by expected results in
science, Kuhn argues that “Times of crisis [which lead to revolution] are distinguished by the recognition that
something is wrong with the disciplinary paradigm”—a phenomenon that Palermo suggests was occurring in the
late 1960s and early 1970s (137).
Based on his historical analysis, Palermo suggests that such a revolution has occurred twice in psychology; first,
when psychology was considered as an independent field, and then, when it adopted the method of behaviorism
in the late 19th and early 20th centuries. Palermo outlines “three major factors which were responsible for the
crisis [and resultant behavioral revolution]: in psychology the unreliability of the introspective method; the
interest in animals and the resultant necessity to anthropomorphize about animal consciousness in order to
maintain the old paradigm; and the interest in the extension of psychological principles to practical application”
(140). However, in more recent times, psychologists have moved away from the behaviorist approach, too, as
certain studies no longer fit with the paradigm. Palermo suggests that psycholinguistics, as expressed by thinkers
like Noam Chomsky, may ultimately replace behaviorism.
Palermo’s work contributes to the literature in psychology in the sense that it is considered a seminal work in the
history of psychology, and is an oft-cited piece. This work, written from a history of science perspective, offers a
paradigmatic lens through which to contextualize psychology. In it, Palermo suggests that a majority of early
psychological works emphasize behaviorism, but that works in the 1970s may have been moving away from this
paradigm toward a more psycholinguistic one—a trend which interestingly did not occur. Despite this failed
prediction, Palermo’s article offers a fine example of thinking about psychology paradigmatically.
Categories: History & Philosophy of Psychology & Psychiatry
Robins R.W., Gosling S.D., Craik C.H.
An Empirical Analysis of Trends in Psychology
American Psychologist (Feb., 1999)
GEORGE MILLER (1920- … )
GEORGE MILLER (1920- … )
• W połowie lat 50. XX wieku, po systematycznym zbadaniu statystycznej
teorii uczenia się, teorii informacji i komputerowych modeli umysłu, Miller
wyciągnął wniosek, że behawioryzm - jak to ujął - "nie będzie działał".
•
• W 1956 roku Miller opublikował artykuł, który uważa się za klasyczny: The
Magical Number Seven, Plus or Minus Two: Same Limits on our Capacity of
Processing Information".
• W pracy tej Miller wykazał, że świadoma pojemność pamięci
krótkotrwałej jest ograniczona do mniej więcej siedmiu "pakietów"
informacji (liczb, słów czy kolorów). Tyle tylko możemy przetwarzać w
danej chwili.
• Znaczenie i wpływ tego odkrycia miały swoje źródło w tym, że dotyczyło
świadomego, lub poznawczego „przetwarzania” i jego wyniki zostały
opublikowane w czasie, kiedy behawioryzm był nadal dominującą szkołą
w psychologii.
• Ponadto użycie przez Millera wyrażenia "przetwarzanie informacji"
wskazywało na wpływ komputerowego modelu umysłu.
GEORGE MILLER (1920- … )
ULRIC NEISSER (1928-)
Neisser: Cognitive Psychology (1967)
• W 1967 roku Neisser opublikował Cognitive Psychology. Książka okazała
się przełomowa w historii psychologii, ponieważ była próbą nowego
podejścia do tej dziedziny nauki. Stała się niezmiernie popularna i Neisser
odkrył - ku swemu zakłopotaniu - że jest nazywany "ojcem" psychologii
poznawczej.
• Neisser definiował poznanie jako procesy "przekształcania, redukowania,
opracowywania, przechowywania, odzyskiwania i wykorzystywania
danych zmysłowych. [ ... ].Poznanie bierze udział we wszystkich
możliwych działaniach człowieka" (Neisser, 1967, s. 4).
• Psychologia poznawcza zajmuje się zatem odbiorem wrażeń,
spostrzeganiem, wyobrażaniem, pamięcią, rozwiązywaniem problemów,
myśleniem i pokrewnymi czynnościami umysłowymi.
Neisser: Cognition and Reality (1976)
• Zaledwie dziewięć lat później Neisser opublikował książkę Cognition
and Reality (1976), w której wyraził niezadowolenie, że stanowisko
poznawcze ogranicza się do sytuacji laboratoryjnych i nie stara się
pozyskać danych z życia codziennego. Nalegał, aby wyniki badań
psychologicznych miały "trafność ekologiczną".
• Rozumiał przez to możliwość ich uogólniania na sytuacje
wykraczające poza granice laboratorium. Ponadto Neisser podkreślał,
że psychologia poznawcza powinna umieć zastosować swoje
odkrycia do problemów praktycznych, pomagając ludziom w
radzeniu sobie z codziennymi sprawami zawodowymi i życiowymi.
PSYCHOLOGIA POZNAWCZA
Podstawowe cechy psychologii
poznawczej
•
•
•
•
•
•
Akceptacja istnienia procesów psychicznych (mentalizm)
Metoda: introspekcja z ograniczeniami
Metoda: obrazowanie procesów poznawczych
Koncentracja na procesach nieświadomych
Komputerowe modelowani procesów poznawczych
Związek z psycholingwistyką
Psychologia poznawcza a behawioryzm
Psychologia poznawcza
Behawioryzm
• koncentruje się na procesie • Koncentruje się na reagowaniu
poznania;
na bodźce, zachowaniu;
• interesują się tym, jak
umysł organizuje
doświadczenia.
• umysł nie posiada wrodzonych
zdolności organizujących;
• organizm re-aktywnie, biernie
• umysł pro-aktywnie i
odpowiada na czynniki
twórczo porządkuje bodźce
zewnętrzne;
ze środowiska.
Sprzeczne opinie o introspekcji jako
metodzie
• Psychologowie próbują ujmować sprawozdania
introspekcyjne w kategoriach ilościowych, tak
aby uczynić je bardziej obiektywnymi i
poddającymi się analizie statystycznej.
• Richard Nisbett i Timothy Wilson doszli
do wniosku, że nie mamy swobodnego dostępu
do procesów myślowych. Introspekcja czy samoopisy są zatem bezwartościowe (Nisbett i
Wilson, 1977).
Poznanie nieświadome
• Niektórzy psychologowie poznawczy wolą używać terminu „procesy nieświadome" (nonconscious), aby odróżnić je od „procesów podświadomych”
opisywanych przez psychoanalizę oraz od „stanów nieprzytomności, snu lub
śpiączki”.
• Np. badania nad odbiorem bodźców podprogowych pokazuje, że możemy
działać pod wpływem bodźców, których nie widzimy lub nie słyszymy.
• Podobne odkrycia przekonały psychologów poznawczych, że proces nabywania
wiedzy (w warunkach laboratoryjnych lub poza nimi) zachodzi zarówno na
poziomie świadomym, jak i nie-świadomym. Jednakże większość naszej pracy
umysłowej związanej z uczeniem się zachodzi na poziomie nie-świadomym.
• Badacze o orientacji poznawczej zgadzają się z tym, że większość procesów
przetwarzania psychicznego zachodzi na poziomie nie-świadomym.
• Implikacja:
•  Jeśli część naszego przetwarzania informacji jest nie- świadoma, to badania
introspekcyjne nie odsłonią jego mechanizmów.
Timothy D. Wilson
Knowing When To Ask
The Adaptive Unconscious versus Conscious Processing
Much work needs to be done to elucidate the nature and scope of nonconscious processing and how it interacts with
conscious processing. The outline of a picture has emerged, however, and can be summarized as follows (see Wilson,
2002) for a more complete discussion):
1. Consciousness is a small part of human functioning, even smaller than the ‘tip of the
iceberg’ Freud imagined....
2. … as more and more research (largely by social psychologists) demonstrates the power and
scope of nonconscious processes. Bargh and Chartrand (1999), for example, argue persuasively
that mental processes previously thought to be the function of consciousness, such as the
implementation of goals and the evaluation of one’s experiences, often occur nonconsciously. ...
that our very sense of having consciously willed our actions is often an illusion (Wegner,
2002).
3. … people’s self-views are not epiphenomenal. People have access to many of their feelings
and emotions and develop rich narratives about themselves and their social worlds. These
conscious states often play an important causal role in people’s behaviour. The conscious
narratives people tell about themselves, for example, can be critical to their psychological well
being (see Wilson, 2002).
4. The result is a dual system of nonconscious traits, attitudes and emotionsthat underlie
conscious versions of these states, often quite different from their nonconscious
counterparts. Progress is being made in fleshing out the precise nature of this duality (e.g.
Nosek and Banaji, in press), though much work needs to be done (Jack and Shallice, 2001).
Krytyka psychologii poznawczej
• Brak integracji pojęciowej odmiennych dyscyplin badawczych, zajmujących
się funkcjonowaniem poznawczym. Brak "wspólnego ujęcia umysłu"
(Erneling, 1997, s. 381).
• Konsekwentnie, zamęt w terminologii i definicjach.
• Nadmierny nacisku na poznanie, kosztem innych czynników wpływających
na myślenie i zachowanie, takich jak motywacja i emocje. Skutkiem tego
stanu rzeczy jest zawężenie i jałowość badań w tej dziedzinie (Ulric Neisser).
• Większość behawiorystów o orientacji skinnerowskiej przeciwstawia
się ruchowi poznawczemu.
• Kierunek jakim jest psychologia poznawcza nie jest przedsięwzięciem
zakończonym. Ponieważ ciągle się rozwija i jest historią w trakcie tworzenia,
ocena jej ostatecznego znaczenia byłaby przedwczesna.
Przykłady badań
• Eksperyment Libeta (1983) : neuro-fizjologia aktu
woli
• Experiment Olafa Blanke (2007): out of body
experience
Eksperyment Libeta:
neuro- fizjologia aktu woli
•
http://en.wikipedia.org/wiki/File:B.Libet.experiment.gif
•
Nieżyjący już fizjolog Benjamin Libet zauważył na rejestrując zapisy EEG u osób,
którym polecono w dowolnie przez siebie wybranej chwili palcem nacisnąć
przycisk, że kora motoryczna ich mózgu uaktywniała się na pół sekundy przed
świadomym podjęciem przez nie decyzji.
Późniejsze badania wykazały, że czas pomiędzy podkorowym pobudzeniem mózgu
a uświadomieniem sobie dokonanego wyboru wynosi nawet 7 – 10 sekund.
W jednym z najnowszych eksperymentów naukowcy odkryli, że, monitorując
aktywność niewielkiej grupy 256 neuronów, można z 80% trafnością przewidzieć,
jakiego wyboru dokona osoba, zanim sama zda sobie z tego sprawę.
•
•
•
•
Jest wielce prawdopodobne, że zanim świadomie dokonałem wyboru potraw z
menu, część mojego mózgu wiedziała już, co to będzie.
„Myśli i zamiary wynikają z ukrytych przyczyn, których sobie nie uświadamiamy i
na które nie mamy wpływu – konkluduje Harris”.
Implications of Libet's experiments
• Libet's experiments suggest to some that unconscious processes in
the brain are the true initiator of volitional acts, and free will
therefore plays no part in their initiation.
• If unconscious brain processes have already taken steps to initiate
an action before consciousness is aware of any desire to perform it,
the causal role of consciousness in volition is all but eliminated,
according to this interpretation.
• For instance, Susan Blackmore's interpretation is "that conscious
experience takes some time to build up and is much too slow to be
responsible for making things happen."
• Libet finds that conscious volition is exercised in the form of 'the
power of veto' (sometimes called "free won't"); the idea that
conscious acquiescence is required to allow the unconscious
buildup of the readiness potential to be actualized as a movement.
• While consciousness plays no part in the instigation of volitional
acts, Libet suggested that it may still have a part to play in
suppressing or withholding certain acts instigated by the
unconscious. Libet noted that everyone has experienced the
withholding from performing an unconscious urge.
• Since the subjective experience of the conscious will to act
preceded the action by only 200 milliseconds, this leaves
consciousness only 100-150 milliseconds to veto an action (this is
because the final 50 milliseconds prior to an act are occupied by the
activation of the spinal motor neurones by the primary motor
cortex, and the margin of error indicated by tests utilizing the
oscillator must also be considered).
Out-of-body experiences
• Out-of-body experiences are just part of
Ehrsson's repertoire. He has convinced people
that they have swapped bodies with another
person1, gained a third arm2, shrunk to the size of
a doll or grown to giant proportions.
• The storeroom in his lab is stuffed with
mannequins of various sizes, disembodied dolls'
heads, fake hands, cameras, knives and hammers.
It looks like a serial killer's basement. “The other
neuroscientists think we're a little crazy,” Ehrsson
admits
Olaf Blanke's (2007) Experiments
• In August 2007 Olaf Blanke's lab published research
in Science demonstrating that conflicting visualsomatosensory input in virtual reality could disrupt the
spatial unity between the self and the body.
• During multisensory conflict, participants felt as if a
virtual body seen in front of them was their own body
and mis-localized themselves toward the virtual body,
to a position outside their bodily borders.
• This indicates that spatial unity and bodily selfconsciousness can be studied experimentally and is
based on multisensory and cognitive processing of
bodily information
• “G. E. Moore said that if there's something you can be
certain of in this world, it's that your hand is your
hand,” says Ehrsson. Yet Ehrsson's illusions have shown
that such certainties, built on a lifetime of experience,
can be disrupted with just ten seconds of visual and
tactile deception.
• This surprising malleability suggests that the brain
continuously constructs its feeling of body ownership
using information from the senses — a finding that has
earned Ehrsson publications in Science and other top
journals, along with the attention of other
neuroscientists.