Transcript ปัญหาความยากจนในประเทศไทย และ การวิเคราะห์ปัญหาความยากจน

ปั ญหาความยากจนใน
ประเทศไทย และ
การวิเคราะห ์ปั ญหา
ความยากจน
ดร. สมช
ัย
จิ
ต
สุ
ช
น
่
ฒนาประเทศไทย
มู ลนิ ธส
ิ ถาบันวิจย
ั เพือการพั
Sustainable Growth, Regional Balance, &
Social Development for Poverty Reduction in
Thailand
จัดโดย สานักงานพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคม
แห่งชาติ และ ธนาคารโลก
กรุงเทพ, 26 ตุลาคม 2549
1
ขอบเขตการบรรยาย
1. ภาพรวมปั ญหาความยากจนในประเทศไทย
2. กรอบการวางนโยบายเพือ
่ แก ้ไขปั ญหา
ความยากจน


การเปลีย
่ นแปลงกรอบโครงสร ้างพืน
้ ฐานของ
นโยบาย
นโยบายระดับประเทศ และนโยบายระดับพืน
้ ที่
้
3. เครือ
่ งมือทีใ่ ชในการวิ
เคราะห์ปัญหาความ
ยากจน

ข ้อมูลด ้านความยากจน
ภาพรวมปั ญหา
ความยากจนใน
ประเทศไทย
3
แนวโน้มปั ญหาความยากจน
ปั ญหาความยากจนในประเทศไทยมีแนวโน้มลดลงอย่างต่อเนื่ อง
่ านมา
ตลอดเวลา 40-50 ปี ทีผ่
60
51
50
40
30
20
45
42
45
38
34
33
28
25
19
15
17
18 19
20 21
21 21
19 19
15 16
11 11
10
0
1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 1999 2000 2001 2002 2004
Consumption Poverty
Income Poverty
ั สว่ นคนจนในประเทศ
ถ ้าใชนิ้ ยามความยากจนในอดีต (ก่อนปี พ.ศ. 2547) สด
สาคัญ
่ ปัญหาด้านการกระจายรายได้
และประเทศไทยเป็ นหนึ่งในประเทศทีมี
่ ดในโลก
ไม่เท่าเทียมกันรุนแรงทีสุ
0.6
0.4
0.3
0.2
0.1
U.S
.
U.K
.
Au
str
ia
Jap
an
Th
ail
and
Co
lum
bia
0
Me
xic
o
Ar
gen
tin
a
Gini Coefficient
0.5
ผลของการกาหนด
กลุม
่ เป้ าหมาย


แม ้จานวนคนจนจะลดลง แต่สภาพปั ญหาความ
ยากจนเรือ
้ รังก็ยังคงอยู่
ความยากจนในเชงิ เปรียบเทียบมีความสาคัญ
เพิม
่ ขึน
้



ดือ
้ ต่อการขยายตัวทางเศรษฐกิจ ถ ้าความไม่เท่าเทียมกัน
ในการกระจายรายได ้ยังคงอยู่
ครอบงาการโต ้เถียงในระดับสาธารณะ และระดับนโยบาย
้
มีเครือ
่ งมือในการวัดความยากจนจานวนมากซงึ่ ใชในการ
หาคนจนโดยเปรียบเทียบ แต่ไม่สามารถหาคนทีจ
่ นทีส
่ ด
ุ
ปั ญหาเกีย
่ วกับกลุม
่ ผู ้ด ้อยโอกาสมีความสาคัญ
กรอบการวาง
่
นโยบายเพือ
แก้ไขปั ญหา
ความยากจน
7
การเปลีย
่ นแปลงกรอบโครงสร ้างพืน
้ ฐาน
ของนโยบาย
ในอดีต



ไม่มน
ี โยบายเพือ
่ แก ้ไขปั ญหาความยากจนใน
ระดับประเทศ หรือ ปั ญหาความยากจนไม่เป็ น
สว่ นทีส
่ าคัญของแผนพัฒนาประเทศ ปั ญหา
ความยากจนทีล
่ ดลงสว่ นใหญ่เป็ นผลมาจาก
การขยายตัวทางเศรษฐกิจ
นักวิชาการเป็ นแกนนาสาคัญ (เพียงแกนเดียว)
ในการออกแบบนโยบายเพือ
่ แก ้ไขปั ญหาความ
ยากจนในระดับประเทศ
นักการเมืองมีอท
ิ ธิพลในการกาหนดนโยบายใน
การเปลีย
่ นแปลงกรอบโครงสร ้างพืน
้ ฐาน
ของนโยบาย
ในปั จจุบัน



ในชว่ งปี พ.ศ. 2543-2544 พรรคไทยรักไทยได ้ให ้
ความสาคัญกับนโยบายเพือ
่ แก ้ไขปั ญหาความ
ยากจนในระดับประเทศ และเป็ นชว่ งเวลาเดียวกับที่
ทุกๆประเทศทั่วโลกก็เริม
่ กลับมาให ้ความสาคัญกับ
การลดความยากจน ความสาเร็จทางการเมืองของ
พรรคไทยรักไทยสว่ นหนึง่ ก็เกิดจากการ
เปลีย
่ นแปลงนี้
แผนพัฒนาฯในระดับประเทศมีบทบาททีน
่ ้อยมาก
่ เดียวกับกรอบโครงสร ้างทีอ
เชน
่ อกแบบโดย
นักวิชาการ ปั จจุบน
ั นโยบายแก ้ไขปั ญหาความ
่ ั กการเมือง
ยากจนได ้ถูกเปลีย
่ นมือของไปสูน
ดังนัน
้ นโยบายแก ้ไขปั ญหาความยากจนในปั จจุบน
ั
ั เจนมากขึน
จึงมีการตัง้ เป้ าหมายทีช
่ ด
้ มีการกระจาย
นโยบายระดับประเทศ และ
ระดับพืน
้ ที่



โดยสว่ นมาก (ตัง้ แต่อดีตจนถึงปั จจุบัน)
นโยบายแก ้ไขปั ญหาความยากจนมักจะถูก
กาหนดจากสว่ นกลาง และถูกนาไปปฏิบัต ิ
โดยรัฐบาลกลางผ่านเครือข่ายราชการ
อย่างไรก็ตาม มีความพยาพยามทีจ
่ ะกระจาย
อานาจการปฏิบต
ั ไิ ปสูร่ ัฐบาลท ้องถิน
่
่ จังหวัดได ้รับอานาจมากขึน
ตัวอย่างเชน
้
่ งทาง
(ด ้านการเงิน และการบริหารงาน) มีชอ
ให ้รัฐบาลท ้องถิน
่ สามารถริเริม
่ นาเสนอแนว
ทางการแก ้ไขปั ญหาความยากจนเพิม
่ ขีน
้ แต่
ความพยายามของรัฐบาลท ้องถิน
่ สว่ นใหญ่ก็
ยังคงอุทศ
ิ ให ้แก่การดาเนินงานตามนโยบาย
แก ้ไขปั ญหาความยากจนในระดับประเทศซงึ่
ผลลัพท์



นโยบายแก ้ไขปั ญหาความยากจนใน
ปั จจุบน
ั เอือ
้ ประโยชน์แก่คนจนโดย
เปรียบเทียบ มากกว่าคนทีจ
่ นจริงๆ
(ยกเว ้นโครงการ 30 บาท
รักษาพยาบาลทุกโรค )
มีความจาเป็ นอย่างเร่งด่วนทีจ
่ ะต ้องมี
ข ้อมูลความยากจนในระดับพืน
้ ทีท
่ ี่
ื่ ถือได ้ (อย่างน ้อยในระดับจังหวัด)
เชอ
อีกทัง้ ต ้องเร่งให ้มีข ้อมูลความยากจนที่
มีความถีม
่ ากขึน
้ (อย่างน ้อยต ้องเป็ น
่
เครืองมือ
่
ทีใช้ในการ
วิเคราะห ์
ปั ญหาความ
ยากจน
12
ข้อมู ลความยากจน
การสารวจรายได ้และการ
บริโภคของครัวเรือน
 การสารวจสามะโน (ข ้อมูลสา
มะโนประชากร สามะโนภาค
เกษตร และสามะโน
ภาคอุตสาหกรรม)
 บันทึกของทางราชการ
่ นร่วมของ
 บันทึกจากการมีสว

ข้อมู ลความยากจนใน
ประเทศไทย
ก. ใช้รายงานสารวจภาวะเศรษฐกิจและสังคม
คร ัวเรือน (SESs) อย่างเดียว
้ ้ในระดับประเทศ และระดับภาค
 ใชได
 แต่ไม่เพียงพอสาหรับการนานโยบายไป
่ ข ้อมูลจาก
ปฏิบัตใิ นระดับพืน
้ ที่ (เชน
SESs แสดงว่าไม่มค
ี นจนในหลายจังหวัด)
ข. ข้อมู ลในระดับหมู ่บา้ นชนบท เช่น กชช2
ค และ จปฐ
้
 เป็ นข ้อมูลครัง
้ คราว “เสนความยากจน”
 ดัชนีผสม (ด ้านการเงิน และด ้านทีไ
่ ม่ใช ่
้ นครัง้ คราว
การเงิน) กับสูตรทีม
่ ก
ี ารใชเป็
ค. การจดทะเบี
ย
นคนจน
(พรรคไทยร
ักไทย
่ น)
้
เป็ นผู ร้ เิ ริมขึ
 เป็ นการรายงานประเมินตนเอง
ปั ญหาการผิดกลุ่มเป้ าหมาย
ของการจดทะเบียนคนจน
ไม่จน
จน
Non-Poor
Poor
Non-registered
82.0% 71.6%
ผู ท
้ ไม่
ี่ จด
Registered
18.0% 28.4%
ยนยน
ผู ท
้ ทะเบี
จดทะเบี
ี่
Total รวม
100.0% 100.0%
Within
Registered
89.9% 10.1%
ในจานวนผู
ท
้ จด
ี่
ทะเบียน
รวม
Total
100.0%
ถ ้าใชข้ ้อมูลจากทะเบียนคนจนโดยไม่ใชข้ ้อมูล
จากแหล่งอืน
่ ประกอบ กว่าร ้อยละ 71.6 ของ
คนทีจ
่ นจริงๆจะไม่ได ้รับความชว่ ยเหลือ
2543
กับแผนทีค
่ วามยากจน กชช2ค ปี พ.ศ.
2542
SAE
Poverty
่ Map
แผนที
ความ
ยากจน SAE
่ จน
คนทีไม่
Non-Poor
Poor
(30%
up)
คนจน
(30%
้
ขึรวม
นไป)
Total

การจาแนกตาม
กชช2ค
Nrd2C Classification
Non-Target
่ ใช่or
ทีไม่
non-matched
กลุ
่มเป้ าหมาย
่ 39,781
และทีไม่
ตรงกัน
Target
กลุ่มเป้ าหมา
ย 9,511
Total
รวม
49,292
12,296
4,707
17,003
52,077
14,218
66,295
แผนทีค
่ วามยากจนทัง้ สองให ้ผลลัพท์ท ี่
แตกต่างกันมาก สะท ้อนให ้เห็นว่า ไม่ทงั ้ 2
แผนทีห
่ รือแผนทีใ่ ดแผนทีห
่ นึง้ น่าจะมีปัญหา
ในการรวมหมูบ
่ ้านทีไ่ ม่ถก
ู ต ้องเข ้าไป หรือ
ละเลยทีจ
่ ะแสดงหมูบ
่ ้านทีย
่ ากจนออกมา
แผนทีอ
่ น
ั ไหนทีม
่ ป
ี ั ญหานี้?
่
แผนทีความยากจน
SAE
แนวความคิดอย่างง่าย: ประมาณการรายได ้และการบริโภคของคร ัวเรือนจาก
่
่ ้างบน
ฐานข ้อมูลขนาดใหญ่ (โดยทัวไปใช
้ข ้อมูลสามะโน) ตามแบบจาลองทีสร
ข ้อมูลการสารวจภาวะเศรษฐกิ
ln y จและสั
x งβคมของคร
 u ัวเรือน (SES)
ch
ch
ch
SESs มีข ้อมูลทัง้ (Y,X) แต่สามะโนประชากรมีเพียงข ้อมูล X.
้ ่ (location effects)
แบบจาลองยอมให ้มีผลกระทบในระดับพืนที
uch  c   ch
ข ้อได ้เปรียบ
่ อถื
่ อได ้ของ SES
•รวมฐานข ้อมูลขนาดใหญ่ของสามะโนเข ้ากับฐานข ้อมูลทีเชื
•ประมาณการค่าตัวแปร Y โดยสามารถทาได ้หลายด ้าน (ความยากจน ความไม่เท่าเทียม
กัน และความมั่นคงทางสังคม)
ข ้อจากัด
่ นตัวเงินเท่านั้น
•ใช ้นิ ยามความยากจนทีเป็
่ าทุกๆ 10 ปี (น่ าจะใช ้ข ้อมูลจากแหล่งอืนได
่ ้ เช่น จบฐ)
•สามะโนเป็ นข ้อมูลทีท
่
แผนทีความยากจน SAE ใน
ประเทศไทย

่
แผนทีความยากจนฉบั
บแรก ในปี พ.ศ.
2543 (โครงการร่วมระหว่าง NESDB,
NSO, WB และ TDRI)


ใชข้ ้อมูลการสารวจภาวะเศรษฐกิจและสงั คมครัวเรือน ปี พ.ศ. 2543 สา
มะโนประชากรปี พ.ศ. 2543 และข ้อมูลการสารวจครัวเรือน ปี พ.ศ.
2542 (ให ้ตัวแปรพืน
้ ทีส
่ าหรับแผนทีใ่ นระดับชนบท)
่
่
แผนทีความยากจนฉบั
บทีสอง
ในปี พ.ศ.
2545 (โครงการร่วมระหว่าง NESDB,
NSO, WB และ TDRI)

ใชข้ ้อมูลการสารวจภาวะเศรษฐกิจและสงั คมครัวเรือน ปี พ.ศ. 2545 สา
มะโนประชากรปี พ.ศ. 2543 และข ้อมูลการสารวจครัวเรือน ปี พ.ศ.
2545
่
่
้
่
การสอบทานในพืนทีจริง


ทาไมต้องมีการสอบทาน
• ความผิดพลาดของกลุม
่ ตัวอย่างจากการ
สารวจ
• ความผิดพลาดของแบบจาลอง
• ละเลยตัวแปรทีม
่ ป
ี ั ญหา
• สว่ นทีไ่ ม่สอดคล ้องกันระหว่าง แผนที่
SAE กับ กชช2ค
้ จริ
่ ง3
การสอบทานในพืนที
ครง้ั
• (1) ภาคใต ้ จังหวัดนครศรีธรรมราช เพือ
่
สอบทานแผนที่ SAE ปี พ.ศ. 2543
• (2) 3 จังหวัด : พิษณุโลก (ภาคเหนือ)
เทศบาลจังหวัดพิษณุโลก (จานวนคนจน ใน
ระดับตาบล))


สัดส่วนคนจนใน
้ ่
แต่ละพืนที
แตกต่างกันมาก
บางตาบลมี
แนวโน้มดีขนอย่
ึ้
าง
เห็นได้ช ัด (เช่น ต.
ไผ่ขอดอน ต.บ้าน
กร่าง)
่ าบล
การสัมภาษณ์กลุ่มชาวนาทีต
บ้านกร่าง
ั ภาษณ์ชาวบ ้าน ต.บ ้านกร่างพบว่า เป็ น
การสม
ั เจน ซงึ่ สอดคล ้องกับ
ตาบลทีดข
ี น
ึ้ อย่างชด
ผลลัพท์ของแผนทีค
่ วามยากจน SAE
การประเมินวิธก
ี ารจัดทาแผน
่
้
ทีความยากจน
SAE เบืองต้
น

แผนทีค
่ วามยากจน SAE มีความ
แม่นยาในการจัดอันดับความยากจนใน
ระดับพืน
้ ที่ จนกว่า
จนกว่า
(SAE)


(ความเป็ น
จริง)
ดีกว่า (ความ
เป็ นจริง)
ทานายไว ้
ทานายไว ้
บางสว่ น(X)
ดีกว่า ไม่ได ้ทานาย ทานายไว ้
แผนที(SAE)
ค
่ วามยากจนไว
SAE
จะได ้รับประโยชน์หากมี
้
การการปรับปรุงความถูกต ้องของข ้อมูลการสารวจ
รายได ้และการบริโภคของครัวเรือน
ต ้องทาให ้กระบวนการทาแผนทีง่ า่ ยขึน
้ และ
เอาชนะปั ญหาด ้านทฤษฎี และหลักการในการ

่
การใช้งานแผนที
ความยากจน
SAE
การใช้งาน ณ ปั จจุบน
ั

แผนในอนาคต
• มีขอ
้ จากัดในการใช้งานในระดับประเทศ
่
• มีความเป็ นไปได้มากกว่าทีจะใช้
แผนที่
ความยากจน SAE ในระดับจังหวัดโดย
ผ่านสานักงานสถิตใิ นแต่ละจ ังหวัด
่
• มีผูว้ า
่ ราชการจังหวัดบางท่
า
นที
สนใจจะ
่
ในการ
นาแผนทีความยากจนไปใช้
บริหารงานตามนโยบายของร ัฐ
่
• สนับสนุ นให้มก
ี ารใช้แผนทีความยากจน
ในระดับกระทรวง
่
• ประสานงานกับกระทรวงมหาดไทยเพื
อ
่
่
หาความเชือมโยงระหว่
างแผนทีความ
ยากจน กับข้อมู ล กชช2ค และ จปฐ.