Transcript Pazarot i cenite vo ekonomskiot sistem na Republika Makedonija Tema br. 6

Tema br. 6
Pazarot i cenite vo ekonomskiot
sistem
na Republika Makedonija
Primeneta ekonomika
Praven fakultet - Skopje
Sodr`ina
1. Pazarot vo ekonomskiot sistem na Makedonija
1.
2.
3.
4.
2.
Karakterot i funkciite na pazarot
Problemite na agregatnata ponuda i pobaruva~ka i
makroekonomskata ramnote`a
Sivata ekonomija
Konkurencija, monopoliziranost i dr`avna regulacija i
deregulacija
Sistem i politika na cenite
1.
2.
3.
Sistemot na cenite kako instrument na politikata
Faktori koi vlijaat vrz formiraweto na cenite
Dvi`ewe na cenite
1.1. Karakteristiki na pazarot vo RM
• Definicija: pazarot pretstavuva organizirana razmena na stoki i
uslugi me|u kupuva~i i prodava~i, pri {to odlu~uva sekoj sam
voden od sopstveniot interes
• Vidovi pazari:
– spored vidot na stokite i uslugite
– spored mestoto (prostornata opfatnost)
• Integralen pazar: pazar na stoki, uslugi, rabotna sila i kapital 
vo razli~ni oblici (pari, obvrznici, akcii, devizi, tehnologija i tn.)
• Osnovite karakteristiki na pazarot vo ekonomskiot sistem na
Makedonija se uredeni so Ustavot od 1991 g.:
– sloboda (na pazarot i pretpriemni{tvoto)
– ednakva polo`ba na site subjekti (na pazarot)
– otvorena konkurencija (za{tita protiv monopolska polo`ba na pazarot)
• Necelosna primena na tie odredbi vo praktikata zaradi
objektivni i subjektivni pri~ini
1.1. Funkcii na pazarot
• Funkcii na pazarot: selektivna, alokativna,
distributivna, informativna, stimulativna:
– selektivna f/cija  dr`avata ne vodi politika na izbor na
pobednicite
– alokativna f/cija  dr`avata vodi politika na alokativna
neutralnost; linearnost i neutralnost na dava~kite (danoci,
pridonesi i tn.)
– distributivna f/cija  pazarot ja vr{i primarnata raspredelba,
a dr`avata pravi preraspredelba
– informativna f/cija  rakovodewe na delovnite subjekti i
potro{uva~ite spored pazarnite signali
– Stimulativna f/cija  pazarna prinuda za efikasno delovno
rabotewe
1.2. Agregatna ponuda i pobaruva~ka i
makroekonomska ramnote`a
• Stabilnosta na cenite i
niskata inflacija po 1995
uka`uvaat deka e
postignata
makroekonomska
ramnote`a
• Za taa cel se koristat
direktni i indirektni
merki na ekonomskata
politika
Ponuda
Pobaruva~ka
Sloboden uvoz (sleden Ograni~eni plati vo
so siva ekonomija)
dr`avniot sektor
Namaleno doma{no
p/vo i opadnat izvoz
Ograni~ena buxetska
pobaruva~ka
Aktivirawe na
dr`avnite rezervi
Restriktivna
monetarna politika
Porast na zadol`itelnite rezervi
Ograni~eni bankarski
plasmani
1.3. Sivata ekonomija vo Makedonija
• Siva ekonomija pretstavuva legalna no neregistrirana
(neprijavena) dejnost ili dohod ostvaren od legalna dejnost bez
pla}awe na dava~ki kon dr`avata;
• Crna ekonomija pretstavuva nelegalna (zabraneta) dejnost i
dohod ostvaren od nelegalna dejnost.
• Obemot na sivata ekonomija se meri preku procenetoto u~estvo
na dohodot od nea vo BDP; toa u~estvo varira od dr`ava do
dr`ava, a vo Makedonija, spored procenki, vo nekoi godini
iznesuvalo i nad 30%
• Sivata ekonomija treba da se namali do obem koj ne go
popre~uva razvojot na registriranata ekonomija.
• Se prezemaat razni merki: bezgotovinsko pla}awe (kreditni
karti~ki i sl.), voveduvawe fiskalni kasi, vr{ewe pazarni
inspekciski kontroli i tn.
1.4. Problemi vo funkcioniraweto na
pazarite vo Makedonija
• Finansiski pazar 
–
–
–
–
Berza: nelikvidnost, mal broj kotirani dru{tva;
Bankarski sistem: visoki kamatni stapki, nesigurnost;
Pazar na pari: funkcionira od 1997 g.; malo me{awe na dr`avata;
Devizen pazar: intervencii na NBRM zaradi monetar. politika;
• Pazar na rabotna sila 
– mnogu povisoka ponuda od pobaruva~ka – 35% nevrabotenost;
– Neefikasno funkcionirawe na zavodite za vrabotuvawe
• Pazar na znaewe, inovacii, tehnologija 
– po~etni oblici na negovo oformuvawe;
– nedovolna i neefikasna za{tita na intelektualnata sopstvenost
1.5. Konkurencija, monopoliziranost i
dr`avna regulacija i deregulacija
• Pazarnata konkurencija pretstavuva ustavna opredelba;
• Po 1991 konkurencijata e vovedena preku promeni i
liberalizicija na zakonodavstvoto za vlez vo i izlez od pazarot;
• Permanenten porast na brojot na subjekti na pazarot  do
sredinata na 2002 se registrirani nad 130.000 trgovski dru{tva
• Pazarnata konkurencija ne zavisi samo od brojot na subjekti,
tuku i od barierite na vlez na pazarot;
• Pazarnata konkurencija se obezbeduva i preku antimonopolskoto zakonodavstvo, preku zabrana na odnesuvawe-to
so koe se naru{uva konkurencijata
• Na pazarite kade dominira javniot sektor se vnesuva privatna
inicijativa preku prethodna posebna regulacija
2.1. Sistemot na cenite vo ekonomijata na
Republika Makedonija
• Sistemot na cenite pretstavuva zbir na pravila postave-ni od
dr`avata (vladata) koi vlijaat vrz formiraweto na cenite
• Sistemot na cenite vo Makedonija ovozmo`uva slobodno
pazarno formirawe na cenite, a samo za mal broj proizvodi se
primenuva odreduvawe na cenite od vladata
• Dva vida odreduvawe: direktno i indirektno vlijanie
– Indirektno vlijanie  preku vlijaewe vrz faktorite koi gi opredeluvaat
ponudata i pobaruva~kata
– Direktno vlijanie  (1) odreduvawe na maksimalnata visina na cenite so
odluki na vladata:
• kaj energensite: nafta, nafteni derivati i elektri~na energija
• kaj nekoi vidovi javen transport
• kaj komunalnite uslugi
– (2) za{titni ceni: kaj nekoi zemjodelski proizvodi
2.2. Dvi`ewe na cenite vo ’90-te
1800
1600
12
10
1400
1200
8
1000
6
800
4
600
400
2
200
0
0
-2
-200 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003
0,8
-1,1
10,6
5,2
6
3
1998
1999
2000
2001
2002
2003