Transcript ARA*TIRMADA ÖLÇME VE ÖLÇEKLER

Doç. Dr. Alper AYTEKİN
ARAŞTIRMADA ÖLÇME VE
ÖLÇEKLER
2
• Bu bölüm sonunda;
–
–
–
–
Ölçüm ve ölçeklerin gereği,
Ölçek düzeyleri,
Ölçek türleri,
Ölçeklerin geçerliliği ve güvenirliği
• Hakkına bilgi edinmiş olacaksınız.
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
3
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Giriş
• Bilimsel araştırmalarda bilimselliğin temel şartı
araştırılan kavramlar, konular veya
değişkenlerin ölçülebilir olmasıdır.
• Dolayısıyla değişkenlerin ölçülmesi, bilimsel
araştırma sürecinin ayrılmaz bir parçasını
oluşturmaktadır.
• Bazı değişkenlere ait özellikler kolaylıkla
ölçülebiliyor iken (cinsiyet, yaş, kilo, mesafe),
• Algılar, tutumlar ve değerler gibi değişkenlere
kesin değerler vermek kolay değildir.
4
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Ölçme ve ölçek düzeyleri
• Basit bir ifadeyle ölçme, önceden tespit edilen
belirli kurallar göre nesnelerin ve kişilerin
özelliklerine sayılar veya semboller atamaktır.
• Buna karşılık ölçekler, deneklerin belli veriler baz
alınarak sınıflandırıldıkları araç veya
mekanizmalardır.
• Araştırma yöntemleri bağlamında dört temel
ölçüm seviyesi vardır. Sözde, sıralı, aralı ve oranlı
ölçekler.
• Sözde ölçekten, oranlı ölçeğe gidildikçe ölçeğin
ölçme gücü (verilerin kalite düzeyi) artar.
5
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Ölçüm düzeyleri, örnekler ve uygulanabilecek
temel istatistikler
Ölçüm Düzeyi
Temel Mukayese
Tipik Örnekler
Nominal/Sözde
Kimlik
Ordinal/Sıralı
Sıra/ Sıralama
Marka tercihi
Toplumsal sınıf
Bölüm tercihi
500 büyük firma
Medyan
Interval/Aralıklı
Aralıklar
Sıcaklık ölçeği
Başarı puanı
Markaya karşı
tutum
Aritmetik
Ortalama
Rasyo/Oranlı
Mutlak
Büyüklükler
Satış miktarı
Bütün işlemler
Müşterilerin sayısı
Ağırlık
Zaman
Mutlak değeri olan
herşey
6
Cinsiyet
Göz/Saç rengi
Meslekler
Araban plakaları
Ortalama Değer
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Mod
7
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Nominal ölçüm
• Sayılar ve nesneler arasında sadece bir ilişkinin
öngörüldüğü, nesnelerin sadece gruplandırıldığı bir
ölçme seviyesidir.
• Bu seviyede sayılar ve harfler, sadece ve sadece bir
kimlik olmaktan öteye geçmemektedir.
• Önemli/önemsiz, astlık/üstlük oluşturulamadığından
bir sıralama da yapmak mümkün değildir.
• Bu seviyede yapılan ölçüm değerleri için genellikle
sadece bir frekans dağılımı yapmak mümkündür.
• Örneğin, İİBF öğrencilerini bölümlere göre
sınıflandırmak, cinsiyete göre sınıflandırmak, bölgelere
göre sınıflandırmak.
8
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Sıralı Ölçüm
• Bu düzeydeki bir ölçüme bakarak, bir nesnenin
belirli bir özelliği az mı yoksa çok mu taşıdığını
söylemek mümkündür.
• Sıralı ölçümlerde nesnelerin görece konumları
belirlenebilir, fakat nesneler arasındaki farkın
mutlak boyutunu belirlemek mümkün değildir.
• 500 büyük firma arasında ilk üç sırayı, TÜPRAŞ,
EÜAŞ ve Oyak-Renault, örneğinde görüldüğü
gibi.
9
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Aralı Ölçüm
• Sayısal olarak eşit aralıkların eşit mesafeleri temsil
ettiği bir ölçek olup, nesnelerin sıralamasında
kullanılmaktadır.
• Bu ölçüm seviyesinde 1 ile 2 arasındaki mesafe 6
ile 7 arasındaki mesafenin birbirine eşit olduğu
varsayılmaktadır.
• Ordinal ölçümün bütün özelliklerini taşımaktadır.
• Ayrıca bu ölçüm seviyesi nesneler arasındaki farkın
mukayesesine de imkan tanımaktadır.
• Likert ölçeği örnek verilebilir. S. 102
10
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Oranlı Ölçüm
• Daha önceki üç ölçeğin bütün özelliklerini
taşımakla beraber, mutlak sınır noktasına da
sahiptir.
• En üst ölçüm düzeyindedir ve her türlü istatistiksel
ve matematik işleme imkan tanımaktadır. ,
• Cevaplayıcı 0’dan her hangi uygun bir sayıya kadar
cevap verebilir.
• Kaç çocuğunuz var?
• Yıllık cironuz ne kadar?
• ORANLI ÖLÇEKLER BÜTÜN DÜZEYLER İÇİN
KULLANILABİLİR..
11
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
12
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
13
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Measurement/Ölçüm
Değişkeninizde kullanacağ n z değerler sadece rakamdan
oluşuyorsa (mesela yaş, gelir, notland rmalar,vs..) Scale;
hem rakam hem de metin içeriyorsa (kardeş say s : "1","2","3",
"4 ve üzeri" vs..) Ordinal;
sadece metin içerecekse (S n flar: A, B, C, D, vs...)
Nominal seçeneklerini kullan n.
Bu özellikler, değişkeniniz ile yapabileceğiniz işlemlerin
s n r n belirler. Mesela Ordinal ve Nominal düzeyinde
değişkenlerin ortalamas bulunamaz, ya da aritmetik
işlemlerde kullan lamaz. Onlar sadece gruplama yapmak için ve
grafiklerde verileri temsil etmek için kullan labilirler. Scale
düzeyindeki değişkenler ise her türlü
hesaplamay kabul eder.
SPSS, siz belirlemediğiniz sürece girdiğiniz rakamlardan oluşan
değişkenleri
Scale yapacakt r. Değişkenin düzeyini seçtikten sonra uygun
olan tipi de (Type) belirlemeniz gerekir. Eğer Nominal değişken
tan mlay p, tipini numara olarak
b rakm şsan z, o değişkene yaz yazamazs n z.String
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
14
Ölçek Türleri
Kategorili Ö.
Sürekli
Ölçekler
Grafiksel Ö.
Tekli Ölçekler
Sıralama Ö.
Sabit_toplam
Ö.
Ölçekler
İkiliKatşılaştırmalı
Ö.
Likert Ölçeği
Çoklu Ölçekler
Semantik
Farklar Ö.
15
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Sürekli Ölçekler
• Bu ölçekte, cevaplayıcının iki uç arasında
uzanmakta olan bir çizgi üzerindeki uygun bir
yere işaret koyması beklenmektedir.
• Diğer ürünlerle karşılaştırıldığında ürünümüzü
nasıl buldunuz?
Muhtemelen en kötüsü…………………..………………………………X……
Muhtemelen en iyisi
16
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Tekli Ölçekler
• Tek maddeden veya sorudan ibaret olan ölçek
türüdür.
• Kategorili Ölçekler; bu ölçeklerde cevap
seçenekleri kategoriler halinde verilmektedir.
Kategoriler arsında çakışma olmamalıdır. Yani
her denek sadece bir şıkkı işaretlemelidir.
• Okulunuzun eğitim sisteminden memnun
musunuz?
Çok memnunun 1……….2……..3………4………..5 Hiç memnun değilim
17
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Sıralama ölçekleri
• Bu ölçeklerde, deneklere inceleme konusuyla
ilgili bir özellikler listesi verilir ve bu listedeki
özelliklerin tercih ve önem sırasına göre
sıralanması istenir.
• Çamaşır makinesi alırken, tercihinizi hangi
faktörlere göre yaparsınız?
Özellikler
Önem Sırası
Kalitesi…………………………………………………………………………2…
Fiyatı……………………………………………………………………………1…
Satış sonrası hizmet……………………………………………….……3…
Ödeme kolaylığı……………………………………………………………4…
18
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Sabit-toplam ölçekleri
• Bu ölçekte, deneklere 100 tam puan
verilmekte ve bu puanı önem derecesine veya
hoşlanma seviyelerine göre verilen özellikler
arasında dağıtması istenmektedir. Toplam 100
Özellikler
etmelidir.
Önem Sırası
-------------------------------------------------------------------------------------------Kalitesi…………………………………………………………………………………
…30…………Fiyatı…………………………………………………………………
……………….…..30……….
Satış sonrası
hizmet…………………………………………………………………15………
Ödeme
kolaylığı………………………………………………………………………25……
...
19
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Grafiksel/Şekilsel ölçekler
• Bu ölçekte cevaplar kelimeler ve harflerle
değil şekiller ve skeçlerle verilmektedir. Okuma
yazma bilmeyen veya küçük çocuklara yönelik
bir ölçme türüdür.
6
5
4
3
2
1
0
Seri 1
Seri 2
Seri 3
Kategori Kategori Kategori Kategori
1
2
3
4
20
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
İkili-karşılaştırmalı örnekler
• Bu ölçeklerde deneklerin ikililer arasında seçim
yapması beklenmektedir.
• Ürün satın alırken aşağıdaki özelliklerden
hangisi daha önemlidir.
• (…) : Kalite- fiyat
• (…) : Fiyatı- satış sonrası hizmetler
• (….) : yedek parça- dayanıklılık
21
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Çoklu Ölçekler
• Birden çok maddeden meydana gelen ve
maddelerin aynı ölçeğe göre değerlendirildiği
ölçeklere denir.
• Daha çok tek boyutlu olarak ölçülmesi mümkün
olmayan, çok boyutlu kavramların
ölçülmesinde kullanılmaktadır.
• Likert Ölçeği ve semantik farklılıklar ölçeği ve
stapel ölçeği, başlıca ölçeklerdir.
22
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
• Likert Ölçeği;
• Bu ölçek geliştiricisi Rensis Likert’in adıyla
anılmakta olup, sosyal bilimler alanında yaygın
olarak kullanılmaktadır.
• Bu ölçekte çeşitli ifadeler ve yargılar
yöneltilir. Denekten bu yargılara veya ifadelere
katılıp katılmama derecesini belirtmesi istenir.
23
Örnek
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
24
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
• Semantik farklılıklar ölçeği;
• Özellikle mamul, marka ve firma imaj
çalışmalarında yaygın olarak kullanılan bu
ölçekte deneklere, incelenmek istenen
nesne/marka/ürüne ait çeşitli özelliklere
ilişkin nitelendirmeler zıt kutuplara gelecek
şekilde yedi noktalı bir doğru üzerine
yerleştirilmiştir. Denekler kendileri için uygun
gördüğü değerlendirmeyi yapar.
25
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
• Stapel ölçeği;
• Deneklerin nesnelerin özelliklerine ait
değerlendirmelerini pozitif veya negatif olarak
değerlendirebileceği bir ölçek türüdür.
26
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Ölçeklerle ilgili önemli noktalar
• Kategori sayısı; Ölçekte kullanılan kategori
sayısı artıkça, incelenen konuya ilişkin olarak
gruplar arasındaki farklılıkların ayırt edilmesi
kolaylaşmaktadır.
• Ölçekte denge; Olumlu ve olumsuz kategori
sayısı eşit olmalıdır.
• Tek veya çift sayıda kategori; karasız sayısını
azaltmak için ölçeğin çift olarak belirlenmesi
gerekir.
27
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
• Zorlanmış veya Zorlanmamış ölçek; bir fikrim
yok, şıkkı konmamış ise zorlanmış anket, aksi
durumda ise zorlanmamış ölçek olur.
• Kategorilerin yapısı ve yazılı gösterimi; ölçek
kategorilerinin sayısal, kelime veya resimlerle
ifade edilmesidir.
• Ölçeğin fiziksel formu; Kategorilerin anket
kağıdı üzerindeki yerleşimini ifade etmektedir.
Şekiller, resimler, kutucuklar vb. gibi.
28
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Verilerin inandırıcılığı
• Bilimsel yöntem, cevabı aranan soruya yanlış
cevap alma ihtimalini ortadan kaldırmayı
amaçlar. Bu nedenle veriler elde edilirken
güvenirlik ve geçerlilik ilkeleri olmazsa olamaz
ilkelerdir.
29
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Geçerlilik
• Geçerlilik; bir test veya ölçeğin ölçülmek istenen şeyi
ölçme derecesidir.
• Bunun için, “ölçekte yer alan sorularla gerçekten
ölçmeyi amaçladığımız şeyi ölçebilir miyiz” sorusunu
yöneltmek gerekir.
• Bunun için değişik geçerlilik testleri geliştirilmiştir.
Bunlardan bir tanesi içerik geçerliliğidir.
• İçerik geçerliliği; anketin yeterli sayıda ve ölçülmek
istenen olguyu temsil edebilecek soruları içerdiğinden
emin olmak için yapılır.
• Yapısal geçerlilik; ölçeğin hangi kavram ve özellikleri
ölçtüğünün belirlenmesini incelemektedir.
30
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Güvenirlik
• Güvenirlik; bir testin veya ölçeğin ölçmek istediği
şeyi tutarlı ve istikrarlı bir biçimde ölçme
derecesidir.
• Güvenilir bir test veya ölçek, benzeri şartlarda
tekrar uygulandığında benzeri sonuçlar verir.
• Güvenirliği sorgulamak için şu soru sorulmalıdır.
• “Eğer araştırma farklı araştırmacılar tarafından,
aynı yöntem kullanılarak tekrar yapılırsa
aynı/benzer sonuçlar elde edilebilir mi”,
• cevap evet ise, anket güvenlidir.
31
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
Ölçmede hata kaynakları
•
•
•
•
Denek hatası;
Denek önyargısı;
Gözlemci hatası;
Gözlemci önyargısı;
Ders Bitti.
Dinlediğiniz için Teşekkürler…
Doç. Dr. Alper AYTEKİN
32