Transcript Preventie & remediëring van ontwikkelings- en

Preventie & remediëring
van ontwikkelings- en leerachterstanden
©
Steunpunt GOK
1 Visie en doelstellingen
De visie op het thema preventie en remediëring laat zich kernachtig als volgt omschrijven:
‘Op een systematische manier nagaan hoe elk van de leerlingen het maakt (op leer- en
ontwikkelingsvlak, met inbegrip van het sociaal-emotionele, het motivationele en de
vakoverstijgende competenties) daarop interventies bouwen zodat enerzijds de basisaanpak
beter aansluit bij het profiel en de noden van de klasgroep (preventieve maatregelen) en
anderzijds ook de zorgenleerlingen ondersteuning op maat krijgen (remediërende
tussenkomsten).
De inspanningen die onder het thema preventie & remediëring thuishoren, zijn erop gericht
zorgvuldig op te volgen hoe leerlingen het in de klas- en schoolcontext maken. Vanuit die
informatie doe je ingrepen die de ontwikkelingskansen van elke leerling moeten vergroten.
Als garantie voor de kwaliteit van het proces, heb je bij de aanpak voortdurend oog voor het
welbevinden én de betrokkenheid van de leerling.
PR richt zich op de hele leerling en dus niet alleen op schoolse vakken als taal en wiskunde, maar
evenzeer op de bredere, vakoverstijgende competenties, zoals zelfsturing (leren leren) en sociale
vaardigheden.
(zie ook thema’s taalvaardigheid, socio-emotionele ontwikkeling en doorstroming en oriëntering)
De ontwikkelingsdoelen en eindtermen vormen het brede kader.
Bij PR is de energie niet exclusief gericht op remediëring. Men is minstens zoveel bezig met
het verleggen van grenzen in de algemene aanpak zodat beter op individuele noden kan
ingespeeld worden, leerlingen meer actief kunnen participeren en problemen worden
voorkomen. (zie ook thema leerlingen- en ouderparticipatie).
Bij dat alles waak je erover individuele leerlingen of subgroepen niet van de anderen te isoleren,
maar integendeel de diversiteit te benutten door kansen te scheppen voor coöperatief leren
(zie ook thema Intercultureel Onderwijs).
Werken aan preventie en remediëring, ten slotte, vereist dat je ook de ouders en externe
deskundigen maximaal betrekt. (zie ook thema leerlingen- en ouderparticipatie)
Samengevat houdt het werken aan PR in dat :
- je op een systematische en brede manier nagaat hoe elk van de leerlingen het maakt
en daarop interventies bouwt (hanteren van een evaluatie- en volgsysteem)
- de vastgestelde tekorten en gemiste kansen aanleiding zijn tot preventieve
maatregelen zodat de basisaanpak beter aansluit bij het profiel en de noden van de
klasgroep
- de vastgestelde tekorten en gemiste kansen aanleiding zijn tot remediërende
maatregelen waardoor de aanpak beter aansluit bij het individuele profiel en de
individuele noden van leerlingen (remediëring)
- je er van bij het begin op gericht bent om een vruchtbare interactie tot stand te
brengen tussen de school, de ouders, de buurt en schoolondersteunende en
1
hulpverlenende instanties.
- dit alles geen zaak is van geïsoleerde leerkrachten maar als een opdracht van het
hele team gestalte gegeven wordt.
Doelstellingen
In de doelenlijst geïntegreerd ondersteuningsaanbod basisonderwijs (Omzendbrief
BaO/2003/01) en eerste graad secundair onderwijs (Omzendbrief SO/2003/01) vindt men de
doelstellingen op het niveau van de leerlingen, de leerkrachten en op het niveau van de
school.
Het gaat hierbij o.a. bij de leerlingen over:
- de motivatie voor ontwikkeling en leren bij de leerlingen verhogen
- de ontwikkeling en/of leerwinst bij elke leerling maximaliseren
Bij de leerkrachten zal men de competentie verhogen op het gebied van preventie en
remediëring:
- leerlingen systematisch opvolgen
- flexibele klasorganisatie hanteren
- differentiëren in curriculum, groeperingswijzen (o.a. heterogene groepen, vormen van
coöperatief leren, soepele organisatievormen…), werkvormen…
- ouders actief betrekken bij de probleemanalyse en ondersteuning
Op het niveau van de school gaat het over procedures versterken om een visie en
gelijkgericht handelen op het gebied van preventie en remediëring te realiseren:
- betrekken van het hele schoolteam
- actief ondersteunen van team door schoolleiding
- gebruiken van interne communicatiekanalen en overlegstructuren
- samenwerken met externe instanties, incl. ouders
- voeren van professionaliseringsbeleid
2 Implicaties voor de praktijk
Wil je maximaal de brede basisontwikkeling ondersteunen van alle leerlingen, ook de
onderwijskansarmen, en leer- of ontwikkelingsproblemen voorkomen of wegwerken, dan is
het van belang dat je een gedifferentieerd beeld hebt van de klasgroep zodat je tijdig zicht
hebt op leerlingen die in de klas en de school dreigen uit de boot te vallen. Dat veronderstelt
een ‘systeem’ om elk van de leerlingen van nabij te volgen en aan die informatie ook acties
te verbinden. Je komt te weten waar de problemen zitten én ook nog ideeën hebben om er iets
aan te doen.
Je hebt hierbij niet enkel oog voor schoolse prestaties maar neemt ook de bredere
competenties mee. Daarnaast breng je eveneens andere aspecten van de persoon in
rekening: het motivationele, het emotionele en de vakoverstijgende competenties (sociale
vaardigheden, zelfsturing…).
Observaties en gesprekken met leerlingen zijn belangrijke informatiebronnen.
Ook de evaluatie-instrumenten die leerlingen helpen kijken naar hun eigen leren en leven op
school vormen een essentieel gegeven.
Toets- en testresultaten, product- en procesgericht, vullen dit beeld verder aan.
De verzamelde gegevens leiden tot conclusies en vormen de basis voor algemene en meer
specifieke (klasspecifieke, klasoverstijgende en leerlinggerichte) interventies.
2
Regelmatig wordt nagekeken of deze ingrepen ook effectief blijken te zijn.
Na screeningen, toetsen en observaties lijkt het vanzelfsprekend direct tot remediëring van
individuele leerlingen over te gaan.
Voor de uitbouw van PR moet je je echter tegelijk afvragen of bepaalde tekorten en
problemen niet door een verandering in de algemene aanpak kunnen verholpen of
voorkomen worden.
Bij het reflecteren over de kwaliteit van de aanpak houd je rekening met volgende
aandachtspunten:
- gericht werk maken van een positief school- en klasklimaat
- zichtbaar initiatieven nemen om zich meer af te stemmen op het ontwikkelingsniveau
van de klasgroep
- bevorderen van zelfstandigheid en initiatief door het vermijden van dode momenten
en het creëren van actieve leersituaties
- ruimte scheppen voor individuele keuzes en het werken op het eigen tempo
- leerlingen erkennen in hun competenties en verantwoordelijkheidszin
- inhouden werkelijkheidsnabij uitwerken en laten aansluiten bij de leef- en
belevingswereld van de leerlingen
- bevorderen van de actieve participatie en initiatief van de leerlingen
- regelmatig werken in kleine, heterogene groepjes zodat de rijkdom en
verscheidenheid van deze groepssamenstelling maximaal benut worden
Een kwaliteitsvolle basisaanpak laat al veel verscheidenheid toe in (leer)activiteiten van
leerlingen. Maar voor sommige leerlingen zijn nog meer specifieke ingrepen nodig om hun
ontwikkeling te ondersteunen of ontwikkelings- en leerproblemen aan te pakken.
De kansen die soepele organisatie- en groeperingsvormen bieden, worden maximaal benut
om tegemoet te komen aan individuele noden van (zorgen)leerlingen.
Bij het opzetten van specifieke maatregelen voor individuele leerlingen zal rekening
gehouden worden met volgende aandachtspunten:
- remediëring is gebaseerd op een deskundige analyse van het probleem – eventueel
met hulp van derden - waarin de hele persoon wordt meegenomen
- de aanpak is erop gericht meer dan oppervlakkig leren te verkrijgen (wat een
minimale intrinsieke betrokkenheid vereist)
- de remediërende activiteiten zijn zo opgevat dat ze de leerling niet ontmoedigen of
geen stigmatiserend effect (isolatie van de klasgroep) hebben, maar het
zelfvertrouwen versterken doordat ze aanleiding zijn tot succeservaringen
- de remediërende activiteiten worden zo georganiseerd dat de leerling niet van het
leerproces in de klas losgekoppeld geraakt (inhoudelijk)
3 Concrete uitwerking: initiatieven op school- en leerkrachtniveau
De initiatieven die scholen en leerkrachten nemen om de kwaliteit van hun aanpak te
verbeteren om uiteindelijk de motivatie en de leerwinst van elke leerling te verhogen, zijn
talrijk en erg verscheiden.
Volgende instrumenten kunnen een hulpmiddel zijn om het team en individuele leerkrachten
te laten reflecteren op en een analyse maken van de actuele situatie:
Op het niveau van de school:
- Specifiek instrument voor de analyse van de beginsituatie: thema Preventie &
3
remediëring van ontwikkelings- en leerachterstanden
- Groeipad naar integratie van zorginitiatieven
- Draaiboek kwaliteitszorg basisonderwijs
- Kijkwijzer kansarmoede in de basisschool / secundaire school. Reflectie over
beleving van de betrokkenen én wat ermee gedaan.
Zie ook publicatie Omgaan met kansarmoede in de basisschool. Rijke kansen voor alle
kinderen.
Op het niveau van de leerkrachten:
- Een procesgericht kindvolgsysteem voor de basisschool / voor leerlingen SO (LVS 312 en LVS 12-18)
- Stappenplan voor een leerlingbespreking tijdens een MDO, klassenraad of een cel
leerlingbegeleiding
- Checklist en ideeënlijsten 10 actiepunten (kleuteronderwijs) en 5
betrokkenheidverhogende factoren (lager en secundair onderwijs)
- Checklist situatieanalyse (onderdeel van het procesgerichte leerlingvolgsysteem)
(LVS 12-18)
- Instrumenten voor de screening van kleuters en de observatie van de speel- en
leeromgeving (downloaden via www.cego.be)
- Instrumenten voor de screening van 6-12 of 12- 18-jarigen en de observatie van de
leeromgeving (downloaden via www.cego.be)
- Klasklimaatschaal
- Kijkwijzer voor een procesgerichte analyse van een leeractiviteit
- Leerkrachtstijlschaal
-…
Een tweede soort van initiatieven heeft direct betrekking op de aanpak in de klas en op
school. Acties in de klas mogen niet los staan van wat er in de andere klassen gebeurt. Op
schoolniveau zal ernaar gestreefd worden om klasgebonden acties op elkaar af te stemmen.
Te denken valt aan:
- Vanuit de klasscreening de klasaanpak zorgbreder organiseren
- Werk maken van de 10 actiepunten (kleuterschool) en de 5
betrokkenheidverhogende factoren en 5 basiswerkvormen (lager en secundair
onderwijs):
- Welbevinden ondersteunen door het creëren van een positief leefklimaat en
werk te maken van verbondenheid - zie publicatie Verbondenheid als
antwoord op de-link-wentie
- Werken rond gevoelens en sociale competentie met de Doos vol gevoelens
en het Huis vol gevoelens en axen
- Beter omgaan met verschillen tussen leerlingen door een gedifferentieerde
aanpak (werken in hoeken, contractwerk en coöperatief leren als
werkvormen). Zie publicatie Contractwerk. De soepele weg naar differentiatie
en het digitale Platform Contractwerk in het secundair (op www.cego.be)
- Participatief leren en onderwijzen: werk maken van een leerproces- en
competentiegerichte, participatieve onderwijsaanpak (secundair)
- Het uitbouwen van een krachtige leeromgeving voor zelfstandig werken
(Open leercentrum, integrale opdrachten, vrije ruimte, modulair onderwijs…)
- Verrijken van het spel in hoeken (kleuter)
- Werkelijkheidsnabij onderwijs via projectwerk. Zie publicatie Projectwerk. Een
opening naar de werkelijkheid
- Activerend onderwijs, ondermeer via atelierwerking. Zie Themanummer EGOecho
Ateliers
4
- Initiatief en ondernemingszin bij kinderen en jongeren stimuleren
- Ondernemingszin en zelfsturing van leerlingen ondersteunen
- De eigen leerkrachtstijl onder de loep: gevoeligheid voor beleving, stimulerend
tussenkomen, ruimte voor initiatief geven
- Het positief omgaan met verschillen door te kiezen voor heterogene klasgroepen
- Begeleiden van leerlingen met ontwikkelings- en sociaal-emotionele problemen. Zie
publicatie Als het sociaal-emotioneel moeilijk gaat (bijlage: 101 interventies) (lager);
Wat ik nodig heb (kleuter); Als ontwikkeling vastloopt (kleuter)
- Kinderen en leerlingen die het moeilijk hebben van binnenuit leren begrijpen (via
ervaringsreconstructie) en interventies zoeken op het spoor van het kind / de jongere.
- Kinderen met problemen… en wat met de ouders? Gesprekken met ouders ‘als het
moeilijk gaat’. Zie ook publicatie Praten met ouders.
- Aanpak en preventie van moeilijk en respectloos schoolgedrag
- Van pesten naar verbondenheid
Naar een effectieve aanpak van pestgedrag op klas- en schoolniveau
-…
4 Een schooleigen verhaal…
Een goede GOK-werking op school hangt niet af van het al dan niet opnemen van één van
de mogelijke acties. Centraal staat de kwaliteit van het proces van analyse, planning en
opvolging.
Wat succesvol bleek in de ene school is niet zomaar over te dragen op een andere school.
De hele schoolcontext moet meegenomen worden; nieuwe initiatieven maken meeste kans
op slagen indien ze geënt worden op de positieve punten van de school en voortbouwen op
de aanwezige krachten en dynamiek.
De keuze voor doelen en acties vloeit op de eerste plaats voort uit de analyse van de
beginsituatie én houdt rekening met de specifieke schoolcontext en -cultuur.
Eens de noden van de leerlingen en de eigenheid van de school (met sterktes en zwaktes)
zicht bieden op de lacunes en pijnpunten in de klas- en schoolaanpak, kunnen prioritaire
werkpunten vastgelegd worden.
Zowel in de keuze van concrete initiatieven als in de strategie (Wat pakken we eerst aan?
Wat biedt meeste kans op succes?) maakt elke school haar eigen afweging:
- Wat willen we? Wat vinden we belangrijk? Wat zien we zitten? Waar willen we
energie in stoppen?
- Wat kunnen we? Wat is haalbaar? Wat maakt (grote) kans op succes?
Het groeipad naar integratie van GOK-initiatieven helpt zicht te krijgen op de positie van de
school in het implementeren van doelen en acties én biedt uitzicht op de stappen die nodig
zijn om door te groeien.
Belangrijk aandachtspunt hierbij is dat de verschillende stappen in het proces van reflectie,
analyse, planning en uitvoering voor iedere betrokkene helder en samenhangend zijn. Elk
keuzemoment wordt gekoppeld aan vorige keuzemomenten én behoorlijk gemotiveerd.
Naast het zorgvuldig en systematisch bewaken van de koppeling tussen de beginsituatie
(context en noden) en de keuzen van doelen én acties (rekening houdend met de
verwachtingen en mogelijkheden) zullen ook andere aspecten het verschil maken tussen een
succesvol en een minder succesvol schooleigen GOK-proces:
- de betrokkenheid van het team en de mate van veranderingsbereidheid bij leerkrachten
5
- de kansen tot verhogen van de competenties van leerkrachten
(deskundigheidsbevordering) en het aanspreken, c.q. aantrekken van de noodzakelijke
competenties in de school
- het innovatief vermogen van de school om onderwijsvernieuwingen succesvol te
implementeren en integreren in de schoolwerking
- de rol van het kernteam en schoolleiding hierbij
- de betrokkenheid van de leerlingen en van de ouders van bij het begin van de
verbetercyclus
- de samenwerking met de schoolondersteunende instanties (CLB en pedagogische
begeleiding) en hulpverlenende organisatie
6