Boekhandels en uitgeverijen in Amsterdam

De recente perikelen rond boekhandelsketen Polare vestigen opnieuw de aandacht op de veranderingen die zich in de wereld van boekhandel en uitgeverij voltrekken. Volgens de meest recente gegevens, van 1 oktober 2013, zijn er in Amsterdam 220 detailhandelsvestigingen die boeken verkopen, waar 766 mensen werken. De Amsterdamse Polare-vestigingen nemen bijna 10% van deze mensen voor hun rekening. In Amsterdam is er circa 23.000 m2 verkoopvloeroppervlak bij de winkels in boeken, de Amsterdamse Polare-vestigingen maken hier 18% van uit. Er zijn in Amsterdam 375 uitgeverijen waar 4.747 mensen werken. We bespreken eerst de spreiding en de ontwikkeling van het aantal boekhandels vanaf 1995, daarna komen de uitgeverijen aan bod.

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Boekhandels

Op kaart 1 is te zien waar de boekhandels gevestigd zijn. De meeste boekhandels zijn in stadsdeel Centrum gevestigd, hier zijn ook de meeste grote boekhandels. De grootste zijn rond het Spui te vinden (Aan de Kalverstraat Polare (voorheen de Slegte),aan het Spui Waterstones, the American Bookcenter en Atheneum en op het Koningsplein Polare (voorheen Scheltema Holkema &Vermeulen)). Buiten stadsdeel Centrum zijn er veel boekhandels in stadsdeel Zuid, waar ook de grote VU boekhandel te vinden is.

Kaart 1 Boekhandels in Amsterdam naar bedrijfsgrootte, 1 oktober 2013

2 bron: O+S

Boekhandels en uitgeverijen in Amsterdam Binnen de boekhandelaren kan er een onderscheid worden gemaakt worden naar specialisatie. Algemene boekhandels zijn vooral in stadsdeel Centrum te vinden, evenals handelaren in tweedehands boeken. Mensen met een webshop in boeken zijn juist meestal buiten stadsdeel Centrum gevestigd. De meeste werkgelegenheid bevindt zich bij de algemene boekhandels, waar gemiddeld vier mensen per vestiging werken. In de kantoorboekhandels werken gemiddeld meer mensen, dit in tegenstelling tot de andere handelaren die meestal een eenmanszaak drijven. Tabel 2 Gegevens boekhandels in Amsterdam, 1 oktober 2013

vestigingen

algemene boekhandel kantoorboekhandel handel in tweede hands boeken markthandel in boeken webshop totaal Centrum 54 9 24 8 3 98 Westpoort West 1 1 10 2 0 0 0 2 20 1 3 4 Nieuw West 6 2 1 1 3 13 Zuid 27 11 6 2 6 52 Oost 6 1 0 1 5 13 Noord 4 1 0 1 1 7 Zuidoost Amsterdam 7 2 115 29 1 0 5 15 33 16 27 220

werkzame personen

algemene boekhandel kantoorboekhandel handel in tweede hands boeken markthandel in boeken webshop totaal 305 34 36 . 9 . 10 . 394 4 20 24 28 4 1 4 4 41 22 6 1 1 3 33 85 85 8 2 6 186 23 5 0 . 1 6 35 8 8 1 . 1 18 25 4 1 5 35 500 166 47 18 35 766 3

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Boekhandels: ontwikkeling vanaf 1995

Sinds 1995 ligt het aantal boekhandels in Amsterdam tussen de 250 en 300 met een piek in 1999 met 311 boekhandels. Na de piek in 1999 neemt het aantal boekhandels gestaag af; na 2008 (het begin van de kredietcrisis) is de daling sterker. Onder invloed van het toenemend aantal webshops neemt de laatste jaren het aantal boekhandels weer iets toe; zonder de webshops stabiliseert het aantal boekwinkels zich in 2013 rond de 190. Het aantal kantoorboekhandels is min of meer gelijk gebleven; in vergelijking met 1995 is echter het aantal algemene boekhandels en winkels in tweedehands boeken bijna gehalveerd. Bij de algemene boekhandels is het personeelsbestand veel minder afgenomen dan het aantal winkels: er zijn minder winkels maar ze zijn wel veel groter, het winkelvloeroppervlak is uitgebreid of winkels zijn verhuisd naar grotere panden. Bij de winkels in tweedehands boeken is dit niet gebeurd: het personeelbestand is bijna even sterk afgenomen als het aantal winkels. Het aantal markthandelaars in boeken is van 1995 tot 2004 ruimschoots verdubbeld; daarna is het gestaag afgenomen en in 2013 zijn er bijna net zoveel markthandelaren in boeken als in 1995.

Grafiek 3 Boekhandels in Amsterdam, 1 januari 1995 – 1 oktober 2013

350 300 250 200 webshop 150 100 markthandel in boeken tweede hands boeken kantoorboekhandel 50 0 algemene boekhandel 4

Boekhandels en uitgeverijen in Amsterdam 800 600 400 200 0 Op 1 januari 1995 werken er in totaal 916 mensen in de Amsterdamse boekhandels. Het aantal mensen dat in de Amsterdamse boekhandels werkt ligt daarna ruim 10 jaar tussen de 900 en 1.100, met een piek van 1.116 in 2003. Na het begin van de kredietcrisis (2008) daalt het aantal werknemers langzaam naar rond de 700. Sinds begin 2012 is dit aantal ongeveer gelijk. De webwinkels in boeken dragen slechts beperkt bij aan de werkgelegenheid in de boekhandels (35 mensen). Bij Nederlands grootste webshop in boeken (Bol.com in Utrecht) werken bijna 10 maal zoveel mensen. Als in Amsterdam de werkgelegenheid bij de webshops in boeken buiten beschouwing wordt gelaten blijft in het jaar 2013 de werkgelegenheid bij de boekhandels op het ongeveer zelfde niveau van rond de 760 mensen. In vergelijking met 1995 werken er in 2013 meer mensen bij de kantoorboekhandels. Zoals hiervoor besproken is het personeelsbestand van de algemene boekhandels minder sterk afgenomen dan het aantal winkels. Bij de winkels in tweede hands boeken en markthandel in boeken heeft het personeelsbestand zich gelijk met het aantal vestigingen ontwikkeld: dit zijn voornamelijk eenpersoonsvestigingen.

Grafiek 4 Werkgelegenheid bij de Amsterdamse boekhandels, 1 januari 1995 – 1 oktober 2013

1200 1000 webshop markthandel in boeken tweede hands boeken kantoorboekhandel algemene boekhandel 5

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek

Uitgeverijen

Van de in Amsterdam gevestigde uitgeverijen houdt iets meer dan de helft zich bezig met het uitgeven van boeken. De meeste uitgevers van boeken zijn kleine bedrijven, vaak werkt er één persoon. In detailkaart rechtsboven zijn de uitgevers van boeken rond stadsdeel Centrum in rood aangegeven. De locaties van de grote literaire uitgeverijen zijn met naam aangegeven, deze zijn vooral in statige herenhuizen in de Zuidelijke Grachtengordel en omgeving te vinden. In het laatste nummer van Rooijlijn ( http://www.rooilijn.nl/ ) staat het artikel “De stad in veranderd uitgeversland” waarin op basis van gesprekken met uitgevers de conclusie wordt getrokken dat voor uitgevers ondanks de op komst van internet en e-book Amsterdam nog steeds een belangrijke vestigingsplaats is. Buiten dit gebied valt in één locatie in Amsterdam Zuidoost op, dit is de Telefoongids, die ook als uitgever van boeken staat geregistreerd. In kaart 5 zijn de andere uitgeverijen met blauwe stippen weergegeven. De grootste stippen zijn uitgevers van dagbladen zoals de TMG Groep (de Telegraaf) aan de Basisweg in Westpoort, NRC Media (NRC Handelsblad) aan het Rokin en de Persgroep Nederland (Parool, Volkskrant, Trouw) aan de Jacob Bontiusplaats in stadsdeel Centrum en het Financiële Dagblad aan de Wibautstraat in stadsdeel Oost.

Kaart 5 De Amsterdamse uitgeverijen naar bedrijfsgrootte, 1 oktober 2013

6

Boekhandels en uitgeverijen in Amsterdam Tabel 6 bevestigt het beeld in de kaarten: voor de uitgevers van boeken is stadsdeel Centrum de belangrijkste vestigingsplaats, de uitgevers van dagbladen en tijdschriften zijn meer in de periferie gevestigd. Bij de uitgeverijen in tijdschriften staan ook enkele uitgevers van huis aan huisbladen geregistreerd. De overige uitgeverijen is een zeer diverse groep kleine uitgevers die in bepaalde niches zoals kaarten en kunstboeken actief is. Tabel 6 Gegevens uitgevers in Amsterdam, 1 oktober 2013

vestigingen

boeken dagbladen tijdschriften overig totaal Centrum 79 7 44 7 137 Westpoort West 6 2 6 22 0 18 1 15 3 43 Nieuw West 3 1 9 1 14 Zuid 54 1 23 4 82 Oost 23 6 18 5 52 Noord 7 0 5 2 14 Zuidoost Amsterdam 10 1 7 204 18 130 0 18 23 375

werkzame personen

boeken dagbladen tijdschriften overig totaal 550 690 514 13 1767 51 600 459 4 1114 33 0 49 4 86 3 1 129 1 134 241 2 56 9 308 44 270 . 233 7 554 31 48 3 . 82 575 5 122 702 1528 1568 1610 41 4747 7

Gemeente Amsterdam, Bureau Onderzoek en Statistiek 400 350 300 250 200 150 100 50 0

Uitgeverijen: ontwikkeling vanaf 1995

Tot 2010 is het aantal in Amsterdam gevestigde uitgeverijen ongeveer gelijk gebleven. Daarna is het aantal uitgeverijen in tijdschriften gedaald door de verhuizing van een aantal titels van de Sanoma-groep naar Hoofddorp en de verkoop van de sportbladen van de WPG-groep aan een bedrijf in Gouda. Daarnaast zijn een aantal kleine uitgeverijen opgeheven.

Grafiek 7 Uitgeverijen in Amsterdam, 1 januari 1995 – 1 oktober 2013

500 450 overige uitgevers tijdschrift uitgevers dagblad uitgevers uitgevers van boeken 8

Boekhandels en uitgeverijen in Amsterdam 6000 5000 4000 3000 2000 1000 0 De ontwikkeling van de werkgelegenheid laat een ander beeld zien: Bij de uitgevers van boeken verdubbelt tot 2000 het aantal arbeidsplaatsen. Daarna verhuist Elsevier Science naar Diemen en uitgeverij VNU wordt overgenomen door Sanoma, die de activiteiten naar Hoofddorp verplaatst. In de jaren 2004-2006 is er weer een daling, ditmaal vanwege een heroriëntatie bij delen van uitgeverij Elsevier, die zich meer op het verstrekken van bedrijfsinformatie gaat richten. De mensen komen daardoor in een andere branche te werken. In 2009 wordt de Telefoongids samengevoegd met de Gouden Gids (die als reclamebureau stond ingeschreven) waardoor het aantal arbeidsplaatsen bij de uitgevers van boeken flink toeneemt. Sindsdien is het aantal mensen dat in deze branche werkt vrijwel constant. Zonder de Telefoongids werken er in 2013 ongeveer evenveel mensen bij de uitgeverijen van boeken als in 1995. Bij de uitgevers van dagbladen blijft het aantal werknemers tot 2010 min of meer constant, daarna ontstaan er problemen vanwege teruglopende abonnee-aantallen en advertentie inkomsten en vinden er personeelsinkrimpingen plaats, in 2013 is het aantal werknemers in deze branche 74% van het aantal in 1995. Bij de uitgevers van tijdschriften blijft ook lange tijd het aantal werknemers op hetzelfde niveau, rond 2010 zijn er diverse verhuizingen waarna het aantal mensen in deze branche net boven de 1.600 ligt, 77% van het aantal in 1995. In deze branche liggen de nodige ontwikkelen in het verschiet met de komende uitverkoop van bladen van de Sanoma bladen en de Weekbladpersgroep.

Grafiek 8 Werkgelegenheid bij uitgeverijen in Amsterdam, 1 januari 1995 – 1 oktober 2013

8000 7000 overige uitgevers tijdschrift uitgevers dagblad uitgevers uitgevers van boeken 9