Transcript ISSO Info 53

IS S O INF O
53
n o v e m b e r 2 014
AL 40 JAAR
“Wij hebben het lef om te experimenteren”
40-jarig jubileum in teken
van transitie en onderwijs
In samenspraak met Theo Ockhuijsen, consultant en adviseur
Een nieuwe plek in de wei. Dat was het centrale thema tijdens het ISSO jubileumcongres
op 25 september jongstleden. De jaarlijkse
najaarsbijeenkomst werd dit jaar aangegrepen
om het 40-jarig bestaan van ISSO te vieren. En
bij die gelegenheid mochten alle aanwezigen
eens diep nadenken over hun nieuwe rol. Hoe
ziet de installatiebranche er in 2025 uit? In elk
geval, zo was aan het eind van de middag de
conclusie, zullen kennis en onderwijs een nog
veel belangrijker plek innemen dan nu het
geval is.
bij BIMpuls, nam ISSO-directeur Rob van Bergen de gasten
van het jubileumcongres mee naar de toekomst. “We gaan
op ontdekkingsreis naar ISSO 3.0”, aldus Van Bergen. “We
moeten voor ISSO een nieuwe plek in de wei vinden.”
Maar, zo zei Ockhuijsen, “dat geldt niet alleen voor het
kennisinstituut maar ook voor het gros van alle bedrijven in
de installatiesector. Iedereen moet zich afvragen waar hij of
zij met de organisatie naar toe wil groeien. Er zijn voldoende
‘groene’ gouden bergen, maar daarvoor zal u wel moeten
veranderen”, aldus de consultant.
verder op pag 2 
1
ISSO-INFO 53
november 2014

to o l
oproep
ISSO-info nummer 53
content
Van Bergen had zijn visioen voor ISSO 3.0 al enigszins op
Egbert Wagenaar geeft het stokje door aan Roberto Traversari 4
een rij gezet. “Wij hebben in de afgelopen veertig jaar een
Jaga en ClimaRad winnen ISSO Award 2014
5
Veranderingen rondom Energielabel
6
Opnameprotocollen voor energielabel utiliteitsgebouwen
7
van bouwsteentjes, zodat wij de markt op elk moment en in
Deal Stroomversnelling Koopwoningen
8
elke denkbare vorm toegang tot die kennis kunnen geven.
Kennis op uw smartphone of tablet
9
We zullen verbindingen moeten maken met nieuwe media,
ISSO levert nieuwe secretaris KvINL
10
Brandstofcellen als alternatieve energiebron
11
Oplaadmogelijkheden voor vervoer
11
Welke bijscholing heeft de installatiesector nodig
in duurzame technieken?
12
WTC Schiphol: duurzaam beheer en onderhoud
12
De rol van ISSO in Europa
13
Phase Change Materials
13
achterhaald. De veranderingen vereisen van iedereen een
Inspiratiesessie over nieuwe technologieën
14
permanente educatie.”
Onderhoudcontracten Rijksvastgoedbedrijf
14
Wie heeft ervaring met diepe geothermie?
15
Installatiesector versus infrasector
15
De vliegende vaart van BIM
15
Rekentool voor alle U&Rc-waarden
16
Tool voor berekening levenscyclus luchtfilters
16
‘gebouw met kennis’ - boekenkasten vol - opgebouwd.
Alleen moeten wij die nu weer afbreken tot op het niveau
met uiteenlopende manieren van kennisoverdracht en met
de vele tools en rekenprogramma’s. Daarnaast kunnen we
de kennis veel meer met ons publiek, de doelgroep zelf,
gaan samenstellen. De uitdaging daarbij is dat we de kennis
die we met de ‘crowd’ genereren op een zorgvuldige wijze
valideren. In elk geval heeft ISSO het lef om te gaan experimenteren. En dat moet ook, omdat de huidige en nieuwe
generaties een levenslang lerende generatie is. Kennis die
je tijdens je studietijd opdoet, is binnen tien tot vijftien jaar
Onderwijs moet veranderen
Het pleidooi van Rob van Bergen sloot naadloos aan bij de
presentatie van Claire Boonstra, een gepassioneerd voorvechtster voor vernieuwing van ons onderwijssysteem.
Sinds enkele jaren heeft Boonstra de organisatie Operation
Education opgezet waarmee zij een verandering van het
k e n n i s pa r t n e r s
n i e u w e u i tg av e n
Eenvoudige rekenhulpmiddelen voor leidingwaterinstallaties16
e d u c at i e
vervolg van pag 1 -
Kennis in bouwsteentjes afbreken
ISSO-kleintje Riolering houvast in regelgeving
17
Publicatie over luchtgordijnen
17
Prestatie-eisen binnenklimaat
18
Controle binnenklimaat gebouw
18
Toepassing van regelgeving voor legionellapreventie
in koeltorens
19
Handboek over ketels gestookt met biomassa
20
Nieuwe Kennispartner: Stabiplan
21
Nieuwe Kennispartner: Dosign Engineering
21
Hydroscope werkt aan aansluiting met BIM
22
Berekenen in BIM met Stabicad
23
Ventilatietrainingen van Rensa
23
Van der Sluis: Iedereen gaat BIMMEN
24
Nieuwe functionaliteit in BINK-software
24
TA Hydronics heet nu IMI Hydronic Engineering
24
DEKRA voor afgifte certificaten WKO-installaties
25
Vabi Elements 1.6 vergelijkt varianten
25
Instructie legionellapreventie in koeltorens algemeen
26
Instructie risico-analist
26
Instructie (legionella)veilige leidingwaterinstallaties
27
CITO-examens duurzame technieken
27
Vijfdaagse cursus over hydraulische schakelingen
28
2
onderwijs in ons land wil bewerkstelligen. “Alle kennis in onze moderne
maatschappij verandert momenteel zo
snel, dat het voor scholen heel moeilijk
is om dat tempo bij te houden. Het is
vrijwel onmogelijk om nu vast te stellen
wat leerlingen moeten leren om over
tien jaar een baan te vinden. Daarom is
er een transitie in het onderwijs nodig.
In ons huidige systeem neemt de zogeheten ‘brain fitness’ van mensen snel
af na hun dertigste levensjaar. Terwijl
we allemaal weten dat we steeds langer moeten leren omdat wat we leren
steeds sneller verouderd.”
Naar individueel leersysteem
Nieuwe kwaliteitsborging
Wat Boonstra in ons huidige schoolsysteem vooral veraf-
Meindert Smallenbroek, directeur Bouwen van het ministerie
schuwt, is dat we iedereen langs dezelfde lat leggen. Het is
van BZK, mocht een doorkijkje geven naar de nieuwe regels
essentieel, zo betoogt zij, dat we naar een veel individueler
ten aanzien van kwaliteitsborging in de bouw. “De realiteit in
leersysteem toegaan. “Waarom werken we nog met klassen
de bouw is radicaal veranderd. De tijd van vinex-locaties en
waarin kinderen van dezelfde leeftijd zitten? Waarom wer-
ongebreidelde nieuwbouw ligt achter ons. De nieuwe werke-
ken we nog met schooljaren die je moet doorlopen voordat
lijkheid is er een van vraaggestuurd, innovatief en duurzaam
je naar een volgend niveau wordt bevorderd? Die vragen
bouwen. En daarbij gaan we, als het aan minister Blok ligt, zo
moeten we ons stellen en wat mij betreft moeten we die
snel mogelijk over op nieuwe regelgeving voor een betere
systematiek ook doorbreken.” Zij riep alle aanwezigen op om
kwaliteitsborging in de bouw. De kern van deze nieuwe
het huidige onderwijs eens kritischer te benaderen en zich te
plannen luidt: ‘Privaat wat kan, publiek wat moet’”, vertelde
verdiepen in nieuwe methoden. Als tip verwees zij naar een
Smallenbroek. “Het komt erop neer dat we veel minder zul-
website en een gratis boek waar meer over haar gedachte-
len kijken of het plan vooraf wel goed is. De nadruk komt
gang en filosofie te lezen is: www.watishetdoelvanonderwijs.
veel meer te liggen op het beoordelen van de kwaliteit die
nl en het boek is gratis te verkrijgen op www.onderwijshel-
door alle partijen is geleverd. Dit is een gezamenlijke verant-
denboek.nl.
woordelijkheid van alle betrokkenen; bouwers, installateurs,
ontwerpers, opdrachtgever, maar ook de overheid. En die
Kansen voor augmented reality
gezamenlijke verantwoordelijkheid zal in de regelgeving tot
Maar niet alleen het onderwijs moet zich vernieuwen. Dit
uiting komen.” Het doel is dat de nieuwe wetgeving in 2015
geldt ook voor de technieken en regelgeving in de instal-
door de beide Kamers wordt geloodst en dat de regelgeving
latiebranche. Twee voorbeelden van deze veranderingen
dan in 2016 in werking treedt.
kwamen eveneens aan bod op het jubileumcongres. Gerben
Harmsen van het bedrijf Twnkls hield een inspirerend verhaal
Feestelijke hoogtepunten
over het gebruik van augmented reality in de installatiesec-
De ISSO jubileumbijeenkomst kende nog enkele, feestelijke
tor. Met deze techniek wordt het mogelijk om een nieuwe
hoogtepunten. Zo mocht Chris Franchimon namens de
dimensie aan de werkelijkheid toe te voegen. Door een mix
Stichting Promotie Installatietechniek (PIT) ISSO feliciteren
van ICT en 3D-modellering wordt het werk van onderhouds-
en deed dat met de overhandiging van een cheque ter
monteurs of verkopers van bijvoorbeeld zonnepanelen en
waarde van 40.000 euro voor nieuwe kennisprojecten. Een
trapliften makkelijker. Hij toonde dit met het voorbeeld van
ander hoogtepunt was het afscheid van Egbert Wagenaar als
een Smart Sun App, dat groothandel Rexel haar klanten aan-
voorzitter van de Raad van Begeleiding van ISSO. Na 40 jaar
biedt. Daarmee kan men, veel sneller dan voorheen, via een
trouwe dienst aan het kennisinstituut wordt de bijna 73-jari-
iPad zonnepanelen inmeten, offreren en visualiseren. Ook
ge Wagenaar afgelost door Roberto Traversari (zie elders in
het bedrijf Oto Lift gebruikt een virtuele showroom waarmee
de ISSO Info). Ook de inmiddels tot traditie verheven ISSO
zij op basis van augmented reality trapliften bij de mensen
Award werd dit jaar uitgereikt. De winnaars waren twee con-
thuis heel snel en eenvoudig kunnen opmeten en visuali-
currenten van elkaar, Jaga en ClimaRad, die in co-creatie een
seren. De trap wordt, hoewel hij nog niet is gemonteerd,
nieuw en uniek product hebben ontwikkeld (zie elders in
meteen zichtbaar voor de klant. En dat verkoopt! “Denk in
deze editie).
nieuwe mogelijkheden, en niet meer in bestaande”, was de
boodschap die Harmsen de mensen meegaf.
3
ISSO-INFO 53
november 2014
Egbert Wagenaar geeft het stokje door aan Roberto Traversari
40 jaar Superman
Na een opkomst als een topsporter bracht Peter ‘t Lam,
bureaumanager van ISSO, een ode aan de ‘Superman
van ISSO’, zoals hij de bijna 73-jarige Egbert Wagenaar
noemde. Na veertig jaar actieve betrokkenheid bij het
kennisinstituut, waarvan een hele lange tijd als voorzitter van de Raad van Begeleiding, nam Wagenaar tijdens
het jubileumcongres op 25 september afscheid van ISSO.
Zijn voorzittersfunctie wordt vanaf heden vervuld door
Roberto Traversari, adviseur en consultant bij TNO.
Dat maakt het een extra uitdaging om in zijn voetsporen te
treden”, aldus Traversari. “Met de RvB blijven wij ons in de
eerste plaats richten op het bewaken van de kwaliteit van de
publicaties, en toetsen wij bijvoorbeeld ook de behoefte in
de markt naar bepaalde onderzoeksprogramma’s. Daarnaast
wil ik me blijven inzetten voor een goede koppeling en sfeer
tussen de RvB en de medewerkers in het ISSO-bureau. Mijn
doel is om ervoor te zorgen dat de ISSO-medewerkers de
leden van de RvB echt als klankbord en adviseur ervaren.”
“Af en toe”, zo beloofde Wagenaar in zijn dankwoord, “zal hij
Lid van verdienste KNVB
nog wel eens bij wat mensen over de schouder meekijken.
Bij zijn afscheid werd Wagenaar niet alleen door Peter ‘t Lam
Maar ik krijg nu eindelijk meer tijd om aan m’n grote hobby
in het zonnetje gezet. Ook Teo Oortman, bestuurslid van
- motorfietsen - en mijn kleinkinderen te besteden. En ISSO
de KNVB, was speciaal naar het ISSO-congres gekomen om
heeft in Roberto Traversari een goede opvolger in huis.”
Egbert te bevorderen tot Lid van Verdienste van de koninklijke voetbalbond. Egbert Wagenaar is namelijk al 30 jaar voor-
“Mentor in installatiewereld”
zitter en actief speler van de zaalvoetbalvereniging VNI, een
Voor Traversari is het “een enorme eer, maar ook span-
club die voortkomt uit de burelen van de brancheorganisatie
nend”, om Egbert Wagenaar op te volgen. “Hij is echt de
van de installatiebedrijven. Een ongekende prestatie die op
mentor in de installatiewereld, en bovendien een lopende
het bondsbureau niet onopgemerkt is gebleven en met deze
encyclopedie met een onuitputtelijke hoeveelheid kennis.
onderscheiding extra aandacht kreeg.
4
Jaga en ClimaRad winnen ISSO Award 2014
De Briza Fresh mini LBK, een co-creatie van
Jaga en ClimaRad, heeft met grote meerderheid van stemmen de ISSO Award 2014
gewonnen. Dat werd op donderdag 25 september duidelijk nadat de bezoekers aan de
ISSO Jubileumbijeenkomst hun stem hadden
uitgebracht. Het thema voor de inzendingen
dit jaar was co-creatie; marktpartijen konden
laten zien dat zij in staat zijn op een innovatieve wijze samen te werken in de installatiebranche.
zegt Jan Verdonck van Jaga. “Een dergelijke productontwikkeling zou voor een bedrijf zeker drie jaar kosten. Door onze
samenwerking hebben we het product in negen maanden
kunnen ontwikkelen.”
Twee andere finalisten
De twee andere finalisten van de ISSO Award 2014 waren
Interflow, onderdeel van BAM Techniek, en Klostermann
Nederland. Interflow BAM Techniek presenteerde een
samenwerking tussen zo’n 20 bedrijven die het zogenaamde
Flex OK concept hebben ontwikkeld. Dit is een integraal
wand-, plafond- en luchtbehandelingssysteem voor operatiekamers waarbij de nadruk ligt op flexibiliteit.
De samenwerking tussen Jaga en ClimaRad, in veel projecten
Klostermann Nederland presenteerde de werkmethode
concurrenten van elkaar, was alleen al door hun partnerkeu-
bouwteam+ (www.bouwteamplus.nl); een innovatief proces
ze bijzonder. Daarnaast hebben zij een product ontwikkeld
voor de realisatie van bouwprojecten waarbij de verticale
dat, volgens de jury, veel potentie heeft voor de toekomst.
bouwkolom is gekanteld naar een horizontaal bouwproces.
Het toestel kan per ruimte zowel verwarmen als koelen, op
Omdat alle deelnemers een gelijkwaardige positie heb-
hoge of lage temperatuur, het ververst decentraal de lucht in
ben, biedt dit de opdrachtgever maar ook de bouwpartners
de ruimte met warmteterugwinning en kan sturen op zowel
meer toegevoegde waarde, transparantie, vertrouwen, open
CO2 als vochtigheid. “Het is een product dat geen van onze
begrotingen, reductie van faalkosten, gegarandeerde winst
beide bedrijven zo snel alleen had kunnen ontwikkelen”,
en optimale kennisdeling.
5
ISSO-INFO 53
november 2014
Belangrijke verschillen voor particuliere en professionele woningbezitters
Veranderingen Energielabel woningen
Vanaf 1 januari 2015 gaat het nodige veranderen rondom de systematiek van het
Energielabel voor woningen. De belangrijkste
verandering is dat elke particuliere woning­
bezitter zonder label in het nieuwe jaar een
voorlopig Energielabel krijgt toegestuurd.
ren of de verkoper een definitief Energielabel heeft laten
vaststellen door de extern deskundige. Zodra het Kadaster
bij verkoop de transactie bevestigt, kan het dossier van het
Energielabel aan de nieuwe eigenaar worden overgedragen.
Toegang tot het dossier krijgt de woningeigenaar via zijn
DigiD. Daarmee moet de beveiliging en de privacy van de
gegevens zijn gewaarborgd. “De enige die gegevens aan het
Zodra de bewoner de woningkenmerken in een webtool
dossier kan en mag toevoegen, is de woningeigenaar. Dat
heeft ingevoerd en dit door een erkend deskundige is gecon-
betekent dat de verantwoordelijkheid voor de juistheid van
troleerd, ontvangt de eigenaar een definitief Energielabel.
de gegevens uitsluitend en alleen bij de woningeigenaar
Het huidige, meer onderbouwde Energielabel wordt vanaf
ligt. De erkend deskundige heeft tot taak om de gegevens
2015 alleen nog in een Energie-index uitgedrukt. Dit is vooral
te controleren en op basis daarvan vast te stellen wat het
belangrijk voor professionele woningbezitters, omdat de
definitieve Energielabel wordt. Hij of zij kan geen gegevens
huurwaarde ervan afhankelijk is.
toevoegen of veranderen”, vertelde Gerben Roest van het
ministerie van Binnenlandse Zaken tijdens het Nationaal
Voorlopig Energielabel
Energielabel Congres op 8 oktober j.l. Om een erkend des-
Vanaf 1 januari 2015 krijgt elke particuliere woningeigenaar
kundige te kunnen worden, moeten de huidige gediplo-
in Nederland, die nog geen Energielabel heeft laten opstel-
meerde EPA-adviseurs en -opnemers een instructie volgen.
len, een voorlopig Energielabel toegestuurd. Dit label is
Tevens zullen de nog niet gediplomeerde personen die dit
gebaseerd op zaken als bouwjaar en het type woningen. De
werk willen doen een examen moeten afleggen. Verder krij-
brief bevat tevens een oproep van de overheid om naar de
gen alle erkend deskundigen een toelichting op de online
website www.energielabelvoorwoningen.nl te gaan waar de
tool en tekenen zij een integriteitsverklaring om het werk te
mensen hun Energielabel officieel kunnen registreren. De
mogen uitvoeren.
overheid zal de mensen erop wijzen dat dit bij alle transactie-
Energie-index voor verhuurders
momenten een wettelijke plicht is.
Het huidige Energielabel, dat tot stand komt op basis van
Energielabel bij elke transactie
BRL9500-01, het Opnameprotocol in ISSO 82.1 en de geat-
De verplichting om bij elke woningtransactie een
testeerde rekentool wordt vanaf 1 januari beperkt tot de
Energielabel te overleggen, moet vanaf 1 januari strikt
bepaling van de Energie-index. Dit getal is straks het uit-
worden nageleefd. De koper en zijn makelaar zullen bij de
gangspunt bij het toekennen van de Huurpunten. Voor
transactie, zo is de verwachting van de overheid, controle-
het vaststellen van de nieuwe Energie-index is een ‘Nader
Woningen (1-1-2015)
Wettelijke aanwijzing BEG en REG
Indicatief
Energielabel
Webtool
Erkend
deskundige
Energielabel
Geattesteerde
rekentool
Energie-index
Aanwijzing via WWS
BRL 9500-01
Opnameprotocol
ISSO 82.1
6
voorschrift’ opgesteld, dat in principe tot hetzelfde resultaat
moet leiden als wanneer de berekening via de methode van
Volg 2 december het gratis webinar over de belangrijkste
het Energielabel van voor 1 januari 2015 zou zijn gedaan.
wijzigingen rondom de systematiek van het Energielabel.
Hiervoor heeft het ministerie een ‘in-ijking’ laten uitvoeren,
Meld u aan via www.isso.nl
om op basis daarvan nieuwe klassen te kunnen vaststellen.
Op basis van deze in-ijking moet straks dezelfde woning,
of hij nu een Energielabel of Energie-index heeft, hetzelfde
wat men voorheen met de bepalingsmethode volgens ISSO
aantal huurpunten kunnen krijgen. Uit de eerste scans die
82.1 kon doen. Daarom is de getalswaarde van de Energie-
met bestaande woningbestanden is uitgevoerd, blijkt dat
index die via het Nader Voorschrift naar voren komt, niet
circa 60 procent exact hetzelfde resultaat behaalde, maar dat
vergelijkbaar met de getalswaarde die via de huidige bepa-
34 procent van de woningen één labelstap beter of slechter
lingsmethode werd berekend. Verder blijkt dat bij een paar
scoorde. De oorzaak is dat het Nader Voorschrift nog wat
procent van de woningen de nieuwe methode zelfs tot twee
nauwkeuriger en genuanceerder de berekening maakt, dan
labelstappen verschil kan leiden.
Vernieuwde ISSO-publicatie 75.1
Opnameprotocollen voor energielabel utiliteitsgebouwen
Na 1 juli 2014 moet voor elk utiliteitsgebouw (op basis van
ISSO-publicatie 75.1) een energielabel worden opgesteld. Dat
dient door vakbekwame EPB- en/of EPN-adviseurs te gebeuren aan de hand van een van de twee opnameprotocollen,
te weten de basis- of de detailmethode. Deze staat in ISSOpublicatie 75.1 die wettelijk is aangewezen in combinatie
met de Boordelingsrichtlijnen (BRL’en) 9500-03 en 9500-06.
Behalve voor EPB- en EPN-adviseurs is ISSO-publicatie 75.1
een uitstekende informatiebron voor institutionele vastgoedbeheerders.
Basis- en detailmethode
De basismethode die in de publicatie beschreven wordt, is
vergelijkbaar met de methode die tot 1 juli 2014 is gebruikt
voor het bepalen van het energielabel voor bestaande,
minder energiezuinige utiliteitsgebouwen. De methode volisbn 978-90-5044-260-2
doet
nu aan de recast van Energy Performance of Buildings
Directive (EPBD). Aan de hand van de EPC-berekening wordt
publicatie
kennisinstituut voor de install atiesec tor
H a n d l e i d i n g e n e r g i e p r e s tat i e u t i l i t e i t s g e b o u w e n e n e r g i e l a b e l
Sinds 1 juli 2014 moet voor elk utiliteitsgebouw een energielabel worden opgesteld.
Dat mag alleen gebeuren door gecertificeerde
bedrijven en door vakbekwame EPB- en/of
EPN-adviseurs. Zij dienen te werken volgens de
opnameprotocollen uit de vernieuwde ISSOpublicatie 75.1. ‘Handleiding energieprestatie
utiliteitsgebouwen’.
75.1
methode
Handleiding
2013
energieprestatie
utiliteitsgebouwen
energielabel
door de EPN-adviseur gecontroleerd of alle energiebesparen-
Publi. cover 75.1-Herzien2014.indd 1-2
26-08-14 11:51
de maatregelen die zijn aangenomen bij de EPC-berekening
ten behoeve van de bouwaanvraag, daadwerkelijk gerealiseerd zijn. Ook is met de methode te controleren of de
Hoe verkrijgbaar?
energiebesparende maatregelen op de juiste manieren zijn
Het boek is in te zien en voor € 70,- (excl. verzendkosten en
aangebracht. Toegevoegd aan de vernieuwde publicatie is
btw) te bestellen via de winkel op www.isso.nl. De digitale
de door ISSO ontwikkelde detailmethode voor nieuwbouw-
versie is met een abonnement te raadplegen op www.isso-
en zeer energiezuinige utiliteitsgebouwen.
digitaal.nl.
7
ISSO-INFO 53
november 2014
Samenwerking met 175 partijen
Deal Stroomversnelling Koopwoningen
Van de Deal Stroomversnelling Koopwoningen wordt
iedereen beter: honderdduizenden huiseigenaren krijgen
voordelig en snel een comfortabele woning, zonder extra
energierekening. En de bouwsector krijgt er de komende
jaren zo’n 10.000 banen bij.
van deze huizen in Nederland, dus de Deal levert volop werk
in de bouw op. Na een pilot van honderd woningen, komen
vanaf 2016 zo’n 50.000 koopwoningen per jaar (in totaal 1,8
miljoen) in aanmerking voor een total make-over.
Breed draagvlak
De Deal Stroomversnelling Koopwoningen geeft huiseigena-
Het initiatief, bedacht door Energiesprong, is uniek omdat
ren de kans hun rijtjeswoning compleet te vernieuwen van
meer dan 175 partijen de handen ineenslaan. De lijst sympa-
het geld dat zij normaal gesproken aan de energierekening
thisanten beslaat een breed scala aan belangenverenigingen,
kwijt zijn. Met een nieuw dak vol zonnepanelen, nieuwe
maatschappelijke organisaties, toeleverende industrie en
gevels, een warmtepomp en optioneel een nieuwe keuken
kennisinstellingen (waaronder ISSO). De kennispartners ont-
en badkamer, is hun oude huis in een klap mooier, comforta-
sluiten de kennis en ervaring uit De Deal Stroomversnelling
beler én veel meer euro’s waard.
voor de markt met cursussen, workshops en lesmateriaal.
Plan van aanpak
Rijdende trein
In eerste instantie worden rijtjeshuizen aangepakt die
‘De Stroomversnelling Koopwoningen is als een rijdende
gebouwd zijn tussen 1950 en 1980. Gemiddeld hebben deze
trein waar je in moet zitten,’ aldus projectcoördinator Jan
slecht geïsoleerde woningen een energierekening van € 175,-
Cromwijk. ‘Door nu vooraan in de pilotfase mee te leren en
. Door dit bedrag te gebruiken voor de aflossing van een spe-
kennis te delen zijn wij en onze achterban straks voorbereid
ciaal hiervoor ontwikkelde energie-investeringsregeling, blij-
om nul-op-de-meter renovaties op grote schaal in Nederland
ven de vaste uitgaven gelijk. Er staan maar liefst 1,8 miljoen
mogelijk te maken!’
8
Direct toegang tot tools
Een aantal kennisproducten koppelt ISSO via
Layar aan digitale extra’s. Bijvoorbeeld rekentools of animaties.
Bij een aantal uitgaven van ISSO krijgt u via Layar toegang
tot rekentools en andere online diensten. Het gaat bijvoorbeeld om:
•Rekentool bij ISSO-publicatie 27 ‘Kwaliteitseisen lucht-
‘ISSO heeft in 2014 onder de codenaam ISSO 3.0 een studie
uitgevoerd naar de toekomst van kennisoverdracht,’ zegt
filters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers’: met de
Rob van Bergen, directeur ISSO. ‘De installatieprofessional zal
rekentool is het mogelijk om een life cycle costing (LCC)
steeds vaker direct beschikbare kennis wensen, is onze ver-
•
voor luchtfilters te maken.
Rekentool bij ISSO-kleintje U- & Rc-waarden: met deze
wachting. Het is de uitdaging van ISSO om die kennis just-intime te kunnen leveren met een digitale gereedschapskist.’
softwaretool berekent u alle denkbare U- & Rc-waarden
van bouwkundige instructies.
•Rekentools bij ISSO-publicatie 55
Hybride jaarboek
Een van de eerste stappen in die richting, is digitale ken-
‘Leidingwaterinstallaties’: deze serie webtools versnellen
nisoverdracht via Layar. Daarmee nam ISSO alvast een voor-
in hoge mate het ontwerpproces én het maken van de
proefje met haar jaarboek (sinds september verkrijgbaar!).
ontwerpberekeningen voor het maken van een begroting
Een aantal pagina’s van het jaarboek kunt u scannen met de
in het offertestadium.
gratis Layar-app. Zo krijgt u digitale extra’s, waaronder reken-
Begin 2015 kunt u de omslag van deze uitgaven scannen met
tools en korte animaties. Bezoekers van onze website konden
de Layar-app. Oók de uitgaven die u al in bezit heeft. Na het
het initiatief stimuleren via een opiniepeiling. Op basis van
scannen krijgt u direct toegang tot de tools. De Layar-app is
de uitkomst (een kleine meerderheid) vervolgt ISSO de pilot.
gratis te downloaden via de App Store en Google Play.
Poll-vraag in juni 2014 aan de
bezoekers van www.isso.nl
I SS O JA A R B O E K 2014 -2015
c_A.indd 1
Kennis op uw smartphone of tablet
Gaat u gebruik maken van Layar?
De installatietak van de Van der Sluis
Technische Bedrijven bestaat uit diverse
werkmaatschappijen zoals Loodsluis,
Verwarmingssluis, Electrasluis en Adviesgroep BVT. Het is een totaalinstallateur die
zich richt op het gehele proces vanaf advies,
Ja:
Nee:
ontwerp, uitvoering, beheer, onderhoud
en renovatie. De naam Van der Sluis staat
garant voor een kwalitatief goed product,
dat binnen de gestelde termijn en binnen
het afgesproken budget wordt geleverd en
gemonteerd.
55%
35%
JAARBOEK
2014 - 2015
Geen mening: 15%
BIM, VAN DER SLUIS maakt het waar
Voor de installatietak zijn wij gestart met
BIM in augustus 2010. Op dat moment was
er nog geen uniforme objectenbibliotheek
aanwezig. Het bedrijf is daarom zelf gestart
met het aanmaken van objectenbibliotheken
in samenwerking met diverse grote marktpartijen. Onze eigen constructietak modelleerde reeds in 1997; deze modellen sluiten
naadloos aan via IFC. Het aantal projecten
waarin wordt gebimd zal in de toekomst
alleen nog maar gaan toenemen. ‘Er is geen
weg meer terug’, wij gaan met z’n allen
van 2-D/3-D tekenen, via 3-D modelleren,
optimaal samenwerken (BIM) naar integraal
bouwen en installeren.
ISSO-jaarboek 2014: handige catalogus
van alle kennisproducten
VERRIJKT MET
Behalve informatie over alle kennis­producten van ISSO,
bevat het jaarboek interessante artikelen over de toekomst
in de installatiesector. Het jaarboek is tegen verzendkosten
te bestellen via [email protected].
Loodsluis
Verwarmingssluis
Electrasluis
Versan
Adviesgroep BVT
Metaalsluis
Bezoekadres:
Kamperzeedijk 107
8281 PD Genemuiden
Postadres:
Kamperzeedijk 57
8281 PB Genemuiden
AL 40 JAAR
Telefoon:
+31 (0)38 – 344 65 55
E-mail:
[email protected]
Internet:
www.vd-sluis.nl
K E N N I S I N S T I T U U T
22-08-13 13:33
1000-21-3000-3019 ISSO 13-14 Kleur: FC
9
V O O R
D E
I N S T A L L A T I E S E C T O R
ISSO-INFO 53
november 2014
ISSO levert nieuwe secretaris KvINL
De onderwerpen van Kwaliteit voor Installaties
Nederland zijn nauw verbonden met die van
ISSO. Voor de hand ligt een combinatie van
taken. Zo gaat ISSO-projectcoördinator Marco
Hofman ook aan de slag voor KvINL.
Sinds medio 2014 is Marco Hofman bij KvINL beoogd secretaris certificatie en het Centraal College van Deskundigen
KvINL. Hij werkt nu voor KvINL aan certificatieschema’s voor
woonhuisventilatie en de energielabels voor woningen en
utiliteit. Bij ISSO is Hofman sinds 2007 projectcoördinator
energie, milieu en luchtbehandeling. Vanaf begin 2015 is hij
ook voor circa twee dagen per week volwaardig secretaris
bij KvINL. Hij neemt daarmee het stokje over van Ton van
Oostwaard.
‘Ik ben Richard van Dommelen en werk sinds 1 april
bij ISSO als IT-specialist. Met mij erbij bestaat de
ICT-afdeling van ISSO nu uit drie medewerkers en
een flexibele schil van specialisten.’
Even voorstellen
‘Hoe kan ik digitale applicaties vereenvoudigen zodat ze
makkelijk en dagelijks zijn toe te passen door de eindgebruiker? Mijn project is geslaagd als me dat lukt. Het gaat mij om
de functionaliteit en de interactie van de gebruiker met de
Richard van Dommelen
software. Neem ISSO 3.0. Hoe ziet een nieuw digitaal product
van ISSO eruit? Waar zitten de ‘knoppen’? Voor mij staat
ISSO voor een mooie uitdaging met de ontsluiting van haar
kennis in nieuwe digitale producten. Daar lever ik graag een
bijdrage aan.’
‘Als IT-specialist heb ik te maken met alle softwareleveranciers van ISSO en met programma’s als ISSO-digitaal.nl,
KennisID.nl, Legionellavraagbaak.nl en ISSO-KennisKaarten.
nl. Daarbij helpt mijn achtergrond als ICT-projectleider bij
BRIS, een softwarebedrijf waarmee ISSO samenwerkt.’
‘Mijn interesse voor techniek gaat buiten werktijd door. Van
de nieuwste technische gadgets – apps, mobiele telefoons,
pc’s - wil ik alles weten. Video’s maak ik ook graag. Ik ben zo
iemand die op de Hoek van Holland drie uur in de wind gaat
staan om timelaps van de ondergaande zon te maken.’
10
Brandstofcellen als
alternatieve energiebron
Oplaadmogelijkheden voor
vervoer
Wat zijn de technische mogelijkheden van
brandstofcellen als alternatieve energiebron?
Hierover schrijft ISSO een rapport.
Het gebruik van elektrische vervoermiddelen neemt toe en daarmee ook de vraag naar
oplaadmogelijkheden. Dat roept vragen op,
zoals ‘wat is daarvoor nodig?’, ‘hoe ontwerp
of installeer ik’ en ’hoe kan een nieuwe laadinfrastructuur ingepast worden in bestaande
netwerken?’ ISSO wil onder meer deze vragen
beantwoorden in KennisKaarten en een ISSOkleintje.
Op de praktische toepassing van brandstofcellen wordt
al druk geëxperimenteerd in de woningbouw en utiliteit.
Daarnaast zijn er toepassingen te vinden in de industrie
(bijvoorbeeld een noodstroomaggregaat). ISSO speelt alvast
in op deze ontwikkelingen en verzamelt alle theoretische
en praktische kennis voor een rapport. Om alle vragen en
beschikbare informatie over brandstofcellen boven tafel te
In deze kennisproducten wordt per bouwfase de laadin-
krijgen, wordt in het voorjaar van 2015 een workshop gege-
frastructuur behandeld (programma, ontwerp, uitwerking,
ven met stakeholders, waaronder installateurs, adviseurs,
realisatie, beheer en gebruik). Het kleintje, dat naar verwach-
fabrikanten en EnTranCe.
ting in het voorjaar van 2015 verschijnt, wordt samengesteld
door een projectgroep bestaande uit onder meer Stichting
Proeftuin voor energiesystemen
ElaadNL en TNO.
EnTranCe, een belangrijke bron van kennis voor ISSO, is een
consortium bestaande uit BAM, Imtech, GasTerra, Gasunie en
Gratis KennisKaarten
Hanzehogeschool Groningen. Het consortium heeft bij de
Over het onderwerp zijn al zes KennisKaarten verschenen die
Hanzehogeschool diverse opstellingen gebouwd waarmee
u gratis kunt raadplegen op www.isso-kenniskaarten.nl, te
gestudeerd wordt op innovatieve technieken (een proeftuin
weten:
•Laadinfrastructuur elektrische vervoermiddelen op privaat terrein ontwerpen.
• Laadinfrastructuur elektrisch vervoer inpassen in parkeergarages.
• Inductie en resonantie in laadinfrastructuur elektrisch vervoer.
•Laadinfrastructuur elektrisch vervoer realiseren bij particulieren.
•ICT-middelen in laadinfrastructuur elektrisch vervoer.
•Betaalsystemen in laadinfrastructuur elektrisch vervoer.
met energiesystemen voor de toekomst). In de proeftuin
wordt ook met brandstofcellen geëxperimenteerd. Met de
onderzoeken wil EnTranCe antwoorden vinden op energieproductie, -distributie en -transport die ten goede komen
aan mens, klimaat en milieu.
KennisKaart
Over brandstofcellen is al een KennisKaart (nummer 79)
gratis te raadplegen via www.isso-kenniskaarten.nl.
De KennisKaarten en het ISSO-kleintje worden mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële bijdrage van Rijksdienst
voor Ondernemend Nederland, UNETO-VNI en Stichting
KIEN.
11
ISSO-INFO 53
november 2014
Welke bijscholing heeft de installatiesector nodig
in duurzame technieken?
Concrete acties
Wat wordt (straks) verwacht van een vakman of vakvrouw in duurzame technieken?
BuildUpSkillsNL heeft onderzocht over welke
(nieuwe) kennis- en vaardigheden vakmensen
moeten beschikken. Ook is in kaart gebracht
welk cursusaanbod er beschikbaar is of wat
er nog moet komen. Grijp uw kans en ga voor
vakmanschap.
BuildUpSkillsNL werkt verder aan concrete acties, te weten:
•Als eerste het ontwikkelen van ingrediënten voor toe-
komstgerichte beroepscompetentieprofielen. Het vereiste
vakmanschap heeft BuildUpSkillsNL beschreven en dit
wordt nu verder uitgewerkt. Zo krijgen we beroepscompetentieprofielen die richting geven bij de ontwikkeling
van bijscholing van uw werknemers. Met inzet van die
ingrediënten kunnen ook scholen vernieuwers af gaan
BuildUpSkillsNL heeft achterhaald wat nodig is aan kennis
•
leveren (in plaats van basisvakmensen).
Als tweede start BuildUpSkillsNL in het voorjaar van 2015
en vaardigheden van mbo’ers die betrokken zijn bij energiebesparing en verduurzaming van de gebouwde omgeving.
met de training van een grote groep ambassadeurs.
Het project wordt bekostigd door Europa en wordt uitge-
Hiervoor ontwikkelen zij de komende maanden een train-
voerd door een consortium bestaande uit OTIB, SBRCURnet,
de-trainer aanpak. De ambassadeurs gaan zelfstandig
Fundeon, Kenteq, MBO-Diensten en ISSO.
lokaal en regionaal medewerkers van bouw- en installatiebedrijven begeleiden naar de juiste bijscholing.
•Als derde ontwikkelt BuildUpSkillsNL cursusmateriaal voor
Waar liggen kansen?
Sprekend resultaat van BuildUpSkillsNL zijn de beroepsbeel-
het trainen van softskills (persoonlijke, emotionele en
den (kijk hiervoor op www.buildupskills.nl onder menukeuze
sociale en intellectuele vaardigheden) die essentieel zijn
resultaten). In deze visualisaties zijn per beroep (van monteur
voor interdisciplinaire samenwerking tussen vakmensen
E-installatie tot glaszetter) de kansen voor ‘duurzame’ dienst-
•
uit verschillende sectoren.
Als vierde werkt BuildUpSkillsNL aan het zichtbaar maken
verlening uitgebeeld. Op die manier kunt u ontdekken welke
kansen bij uw onderneming passen. Vervolgens kan de
van kwaliteit. Hiervoor onderzoekt het consortium op
vakman of vakvrouw zich gericht bijscholen. Deze beroeps-
welke manier cursusaanbieders en getrainde vakmensen
beelden (gekoppeld aan het bijscholingsaanbod) komen in
zich kunnen onderscheiden.
november beschikbaar in de door BuildUpSkills ontwikkelde
Kijk voor meer informatie op www.buildupskills.nl of mail
GreenSkillsAdvisorApp.
naar Marco Hofman via [email protected].
Met publicaties duurzaam beheer en onderhoud besparen op energiekosten
Praktijkvoorbeeld: WTC Schiphol Airport
Acht ISSO-publicaties behandelen diverse
aspecten van duurzaam beheer en onderhoud.
De hulpmiddelen bewijzen zich volop in de
praktijk. Eén van de publicaties is onder meer
gebruikt voor WTC Schiphol Airport.
leveren het bewijs. Enkele publicaties zijn gebruikt voor het
De serie ISSO-publicaties over duurzaam beheer en onder-
Duurzaam beheer en onderhoud
houd geven handvatten aan technisch dienstverleners,
De publicaties zijn in samenwerking met de NVDO tot stand
adviseurs, gebouwbeheerders en opdrachtgevers. Nog
gekomen. Het gaat om de ISSO-publicaties 100 t/m 108. Ze
veel professionals ontgaat het bestaan van de publicaties.
behandelen onder meer prestatie-indicatoren, feiten en
Mede daarom organiseren de Nederlandse Vereniging voor
voordelen van duurzaam beheer en onderhoud en monito-
Doelmatig Onderhoud (NVDO) en ISSO al vijf jaar op rij ont-
ren. Publicatie 107 over de oplevering van projecten is nog
bijtsessies voor NVDO-leden.
in de maak en verschijnt medio 2015. Over Duurzaam beheer
WTC Schiphol Airport. Een lastig project, omdat het WTC
in verschillende jaren is gebouwd en de installaties van de
gebouwen ook verschillend zijn. In de resultaatovereenkomst
is een aanzienlijke energiekostenbesparing gegarandeerd.
en onderhoud in de praktijk organiseert ISSO eind 2014
Lucratieve methodieken
mogelijk een pilot training in samenwerking met TVVL, plat-
Met de methodieken uit de publicaties valt geld te verdienen
form voor mens en techniek.
met energiebesparing. Al een aantal projecten in de praktijk
12
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
Phase Change Materials
Het onderwerp PCM zit in Nederland nog in de
pioniersfase. Onterecht, want met PCM’s kunnen installaties waarschijnlijk kleiner worden
uitgevoerd. Dat is natuurlijk interessant. ISSO
wil meer bekendheid aan PCM’s gaan geven.
Hierin zijn de volgende organisaties vertegenwoordigd:
Shanghai Tempered Entropy
New Energy Technology Co., Ltd
PCM Innovations
Pluss Polymers Pvt. Ltd.
Group Enerstat inc.
Phase Change Materials (PCM’s) bieden de mogelijkheid om
China
Verenigde Staten
India
Canada
thermische energie op te slaan bij een specifieke temperatuur. De temperatuur is gelijk aan de temperatuur waarbij
Daarnaast hebben we contact gezocht met de Duitse
het materiaal smelt, stolt, verdampt of condenseert. Met
Ingenieursvereniging (VDI) om de ontwerprichtlijn samen op
PCM’s kunnen installaties waarschijnlijk kleiner worden uit-
te zetten.
gevoerd. Daardoor vragen de installaties minder materiaal en
Oproep
zijn daardoor duurzamer.
Als de ontwerprichtlijn gereed is, wordt in overleg met soft-
Samenwerkende partijen
wareleveranciers een dynamisch rekenmodel ontwikkeld.
ISSO wil meer bekendheid geven aan PCM’s met een ontwer-
We zoeken nog partners die dit project met kennis, kunde
prichtlijn voor bouwkundige en installatietechnische ont-
of financieel willen ondersteunen! Bijvoorbeeld als u belang
werpers, bouwfysici, fabrikanten en architecten. De richtlijn
heeft en kansen ziet in de ontwikkeling van kennis en soft-
wordt geschreven door Harry Schmitz van fabrikant en leve-
ware over PCM’s in Nederland. Voor nadere informatie kunt u
rancier Orange Climate bv (OCG) met hulp van een discus-
contact opnemen met projectcoördinator Arjan Schrauwen
siegroep. Omdat andere landen al kennis hebben van PCM’s,
via [email protected].
hebben we ook een internationale meeleesgroep opgericht.
De rol van ISSO in Europa
informatie (ook bedoeld om de normatieve teksten toepasbaar te maken).
De belangrijkste herzieningen
•Inspectie van ventilatie- en AC-systemen zijn nu onderge-
De beslissingen van de
CEN Technische Comités zijn van grote invloed
op de Nederlandse installatiesector. Om die
reden neemt ISSO als (mede)vertegenwoordiger van de sector actief deel aan een aantal
comités. Wat zijn de resultaten?
bracht in één norm met een generiek hoofdstuk en specifieke hoofdstukken voor ventilatie en airconditioning.
•Introductie van drie niveaus van inspectie (inspection
levels), inclusief een basisniveau conform de minimale verplichtingen volgend uit de EPBD.
•
een stroomschema.
•De output van elke stap in het schema is verduidelijkt.
•De norm is voorzien van checklists om de implementatie
Essentiële stappen voor inspectie zijn nu opgenomen in
In werkgroep 23 van TC156 is projectcoördinator Marco
Hofman als expert verbonden aan de herziening van de nor-
voor de lidstaten te vereenvoudigen.
men op het gebied van energetische inspectie van ventilatieen airconditioning systemen. Dat waren gescheiden normen
(EN15239 en EN15240). Een belangrijk doel van de werkgroep
Uw mening telt
was het reduceren van de overlap door het samensmelten
Onder meer deze norm is in te zien op de speciale website
van deze normen tot één nieuwe en compacte norm. Deze
www.nen.nl/normontwikkeling. De marktpartijen kunnen op
norm (prEN 16789-17) getiteld ‘Guidelines for inspection of
deze en andere normen reageren. Wie deelneemt aan nor-
air-conditioning and/or ventilation systems’ wordt begeleid
malisatie, beslist mee over de inhoud van de afspraken en is
door een technisch rapport (prTR16789-18) met achtergrond-
als eerste geïnformeerd over nieuwe initiatieven.
13
ISSO-INFO 53
november 2014
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
opr
Inspiratiesessie over nieuwe technologieën
ISSO onderzoekt de toekomst van niet conventionele, nieuwe technologieën. Krijgen
deze technologieën een grote impact op de
marktstandaarden? Dan liggen hier kansen. De
al beschikbare kennis hierover wil ISSO delen
tijdens een inspiratiesessie.
De technische applicaties van deze technologieën lijken in
de gebouwde omgeving nog niet haalbaar. Daarvoor nemen
ze nog te veel onzekerheden met zich mee. Toch kunnen
deze nieuwe technologieën een grote impact gaan krijgen
op de marktstandaarden. We willen u deze informatie niet
onthouden. Om die reden organiseren we in 2015 een inspiratiesessie waarin u onder meer kennis kunt nemen van de
Bij de doorbraak van niet conventionele technologieën ont-
eerder genoemde technieken.
staan kansen voor installateurs, adviseurs en fabrikanten in
de vorm van nieuwe, onderscheidende producten, adviezen
Oproep sprekers
en services. Diverse technologieën zijn momenteel in ont-
Hoe maakt de sector een business-model van niet conventi-
wikkeling, waaronder:
onele nieuwe technologieën? Heeft u daarover ideeën of een
•
•thermochemische warmteopslag
•faseovergangsmaterialen
•laserkoeling
•magnetisch koelen
thermo-elektrische koeling
inspirerend verhaal? Dan nodigen wij u uit een mail te sturen
naar projectcoördinator Arjan Schrauwen via a.schrauwen@
isso.nl.
Onderhoudcontracten Rijksvastgoedbedrijf
Het Rijksvastgoedbedrijf wil de samenwerking
met opdrachtnemende bedrijven verbeteren.
Hiertoe worden nieuwe uitvraagcontracten
opgesteld. Formuleringen van deelgebieden
zijn in concept gereed. De markt kan hierop
reageren. ISSO heeft hierin de rol als mediator.
5 Rapportageformat: afgestemde rapportage van de gecon-
De contracten van het Rijksvastgoedbedrijf staan nogal eens
De formuleringen van de deelgebieden zijn in concept
ter discussie. Vaak gaat het over repeterende knelpunten
gereed en zijn in te zien voor aanvullingen en verbeteringen.
waar alle partijen last van hebben. Deze knelpunten kunnen
De terugkoppeling uit de markt wordt voorgelegd aan het
ontstaan uit interpretatieverschillen, verschillende belangen
Rijksvastgoedbedrijf. U kunt de stukken opvragen bij project-
en/of vaagheden in het contract. Hoe zijn deze knelpunten
coördinator Arjan Schrauwen via [email protected].
tracteerde prestaties.
6 Softskills: noodzakelijk communicatievaardigheden tussen
opdrachtgever en opdrachtnemer.
Oproep voor aanvullingen en
verbeteringen
te verhelpen? Dit vraagstuk willen zowel opdrachtgevers
en opdrachtnemers met hulp van ISSO beantwoorden. Het
Wie heeft ervaring met diepe geo
Rijksvastgoedbedrijf wil de leerpunten in nieuwe contracten
gaan implementeren.
Opdrachtformulering
ISSO wil de markt gaan voorzien van informatie en kennis op het gebied van geothermie en
onderzoekt waar de behoefte ligt. Wie heeft
de kennis in huis?
Voor de verbetering van de opdrachtformulering worden zes
deelgebieden opgesteld, te weten:
1 Nomenclatuur: afgestemde begrippenlijst en gemeenschappelijke taal.
2 Standaard Elementenlijst (SEL): een lijst waarin wordt
beschreven wat de onderdelen zijn van een element,
Een opkomende, duurzame techniek is het gebruik van
inclusief de afgrenzing per element/systeem.
geothermie ofwel aardwarmte. Geothermie is het gebruik
3 Proces om te komen tot het vaststellen van een betrouw-
van bodemwater met een relatief hoog temperatuurniveau
dat in diepere aardlagen is opgeslagen. Naverwarming door
bare feitelijke situatie.
4 Afgrenzing minimum aan (revisie-)gegevens bij de opdracht-
bijvoorbeeld warmtepompen is niet noodzakelijk vanwege
het hoge temperatuurniveau van het bodemwater. In tegen-
formulering/aanbesteding (need to have en waarom).
14
roep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
Installatiesector versus
infrasector
oproep
oproep
oproep
oproep
oproep
De vliegende vaart van BIM
Publicatie update noodzakelijk
Het kennisnetwerk SBRCURnet en ISSO
maken samen een volledig nieuwe publicatie
over energiezuinige installaties van civiele
kunst¬werken. Daarvoor worden nog financiers gezocht.
ISSO-publicatie 109 ‘Starten met een BIM’ is
nog geen jaar oud. Toch is het noodzaak dat de
uitgave al een update krijgt. De ontwikkelingen
van BIM volgen elkaar dan ook razendsnel op.
De versie uit 2013 is zeker nog niet verouderd, maar vraagt
Onder civiele kunst¬werken vallen de installaties van onder
om een bredere scoop. Zo wordt het onderdeel proces uitge-
andere bruggen, tunnels, sluizen, via¬ducten en verkeers-
breid met organisatie (competenties, cultuur, samenwerken)
kundige draagconstructies. De publicatie wordt straks de
en middelen (software, bibliotheken, dataopslag). Daarbij
standaard in de bouw- en infrasector.
geeft de nieuwe versie meer informatie over de benodigde
competenties van medewerkers (in verschillende BIM-rollen)
Rijkswaterstaat en anderen
en randvoorwaarden voor de bedrijfscultuur voor een suc-
De werktitel van de gezamenlijke SBRCURnet/ISSO-publicatie
cesvolle implementatie van BIM in de eigen organisatie.
is ‘Energiezuinige installaties van civiele kunstwerken in
relatie met ontwerp, beheer en onderhoud’. Daarmee is ook
Praktijkvoorbeelden
direct de inhoud duidelijk. Behalve door Rijkswaterstaat
De nieuwe uitgave zal concrete informatie bevatten over de
wordt de publicatie gefinancierd en gedragen door de
uniformering en ontsluiting van objecten voor gebruik in
Provincie Zuid Holland, platform Waterschapswerken, BAM
digitale bibliotheken. Verder wordt gefocust op de steeds
Civiel, Deerns raadgevende ingenieurs, Arcadis, Cofely GDF
nauwere relatie tussen BIM en de managementfilosofie
Suez, adviesbureau Alliantis en ISSO.
LEAN. Een uitbreiding van de praktijkvoorbeelden ligt voor
de hand. De publicatie is ook prima te gebruiken in het
Oproep
onderwijs.
Voor 2015 is het projectteam onder leiding van SBRCURnet/
ISSO nog op zoek naar aanvullende financiële bijdragen, bij
Internationaal
voorkeur vanuit de installatiesector. Ideeën over mogelijke
De nieuwe input is onder meer verzameld uit een enquête
bijdragen namens uw organisatie zijn van harte welkom.
onder afnemers van de huidige publicatie. Hieruit worden
Reacties kunnen naar Marco Hofman via [email protected].
onder meer inhoudelijke verbeterpunten bepaald. ISSO is
inmiddels ook aangehaakt bij brede ontwikkelingen van BIM.
Zo is ISSO betrokken bij Conceptenbibliotheek Nederland
(CB-NL) en de ontwikkeling van een Europese BIM-norm via
NEN/CEN.
Doelgroep van deze publicatie is:
Adviseur
Docent
ISSO heeft nog finan-
othermie?
voor de ontwikkeling van de update.
Bedrijven die daarbij
kunnen ondersteunen
stelling tot warmte- en koudeopslag (WKO) zijn er geen
nodigen we uit con-
grote oppervlakten van verwarmingslichamen nodig om de
tact op te nemen met
warmte over te dragen aan het gebouw vanwege het hoge
projectcoördinator
temperatuurniveau. Geothermie is dus veel directer toe te
Marco Hofman via
passen.
[email protected].
Oproep
ISSO zoekt gesprek met partijen die ervaring hebben
met de techniek of hiermee aan de slag willen gaan.
Opleidings- en
ontwikkelingsfonds
v o o r h e t Te c h n i s c h
Installatiebedrijf
Belangstellenden kunnen contact opnemen met project­
ISBN 978-90-5044-245-9
coördinator Arjan Schrauwen via [email protected].
15
publicatie
KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR
ciële middelen nodig
S TA R T E N M E T E E N B I M - I N R I C H T I N G P R O C E S
Oproep
Installateur
109
STARTEN MET EEN BIM
Inrichting proces
ISSO-INFO 53
november 2014
tool
tool
tool
tool
tool
tool
tool
tool
tool
Rekentool voor alle U&Rc-waarden
tool
tool
tool
tool
tool
tool
Eenvoudige
rekenhulpmiddelen voor
leidingwaterinstallaties
Met de nieuwe softwaretool ‘U- en Rc-waarden’
bepaalt u snel en eenvoudig alle denkbare
waarden. Daardoor heeft u ook vat op afwijkende situaties en materiaaldikten.
Zijn er eenvoudige rekenhulpmiddelen voor
leidingwaterinstallaties? Deze vraag uit de
markt borrelde op tijdens instructiebijeenkomsten van ISSO. Daarmee is ISSO aan de slag
gegaan. De uitkomst is een serie webtools.
De rekentool wordt geleverd bij het gelijknamige ISSOkleintje ‘U- en Rc-waarden’. Aan de hand van dit zakboekje
bepaalt u de U- en Rc-waarde van een bouwkundige schei-
Begin 2013 verscheen ISSO-publicatie 55
dingsconstructie voor de berekening van het warmteverlies,
‘Leidingwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsgebouwen’.
de koellast of energieprestaties. Het praktijkgerichte hand-
Aansluitend zijn vijf regionale instructiebijeenkomsten
boekje bevat tabellen met veel voorkomende situaties en
gehouden. Uit die instructie bleek de marktbehoefte aan
materiaaldikten. Wijkt de praktijk af van de normale situatie,
webtools voor bepaalde belangrijke berekeningen. Ook de
dan komt de softwaretool van pas. De softwaretool ‘U- en
vakcommissie Sanitaire Technieken van UNETO-VNI gaf aan
Rc-waarden’ hoort bij het gelijknamige ISSO-kleintje ‘U- en
behoefte te hebben aan eenvoudige rekentools. Met die
Rc-waarden’ dat voor € 35,- verkrijgbaar is.
opdracht in het vizier heeft ISSO een serie webtools ontwikkeld voor ontwerpers van leidingwaterinstallaties.
De tool is financieel mogelijk gemaakt door PIT/VABI.
Waarvoor te gebruiken?
De digitale hulpmiddelen zijn beschikbaar voor alle gebrui-
Tool voor berekening levenscyclus
luchtfilters
kers van ISSO-publicatie 55 ‘Leidingwaterinstallaties’ en
leden van UNETO-VNI. De softwaretools, ontwikkeld rondom
het dimensioneren van leidingen en apparaten voor leidingwaterinstallaties, versnellen in hoge mate het ontwerpproces
Met de rekentool LCC Luchtfilters berekent u
de life cycle costing van luchtfilters. In combinatie met ISSO-publicatie 27 komt u te weten
of vervanging van de luchtfilter nodig is.
en de (ontwerp)berekeningen in het offertestadium. De
resultaten kunt u uitprinten, toevoegen aan de begroting
en opnemen in uw projectadministratie. Het zijn tools voor
onder meer:
•het bepalen van de inhoud en het vermogen van warmtapwatertoestellen
•het bepalen van de noodzaak voor drukverhoging
•het zoneren van strangen voor drinkwatertoevoer in
hoogbouw
• het bepalen van het warmteverlies van circulatieleidingen, al dan niet geïsoleerd
• het berekenen van de maximum moment volumestroom
•het berekenen van de lengte van expansiebenen in lei-
Voor het vervangen van luchtfilters taxeert u verschillende
aspecten. De financiële rekenvoorbeelden in de softwaretool gaan uit van een maximale benutting van de standtijd.
De andere aspecten waarop u controleert staan in ISSOpublicatie 27 ‘Kwaliteitseisen luchtfilters voor ventilatiesystemen en luchtreinigers’.
Deze uitgave is geschikt voor:
publicatie
adviseurs
K L E I N TJ E
Installateur
Adviseur
Op het gebied van:
Energie & milieu
Woningen
Utiliteit
Industrie
Hoe verkrijgbaar?
ISBN 978-90-5044-256-5
omslag U&R.indd 1
U - E N R c- WA A R D E N , VA N B O U W K U N D I G E CO N S T R U C T I E S
luchtbehandeling
Verwarming
K E N N I S I N S T I T U U T V O O R D E I N S TA L L AT I E S E C TO R
Op het gebied van:
woningen
ISBN 978-90-5044-253-4
facility managers gebouweigenaren
KLEINTJE
utiliteit
U- en Rc-waarden
van bouwkundige
constructies
HERZIENE
UITGAVE
2014
KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALLATIESECTOR
installateurs
KWALITEITSEISEN LUCHTFILTERS VOOR VENTILATIESYSTEMEN EN LUCHTREINIGERS
Doelgroep van dit kleintje is:
27
dingsystemen.
U vindt de hulpmiddelen in de toolshop van www.isso-digitaal.nl en via het LedenNet van UNETO-VNI.
De tools zijn mede mogelijk gemaakt dankzij een financiële
bijdrage van UNETO-VNI.
KWALITEITSEISEN LUCHTFILTERS
VOOR VENTILATIESYSTEMEN
EN LUCHTREINIGERS
28-04-14 11:43
Heeft u de ISSO-publicaties 27, 55 of ISSO-Kleintje ‘U- en Rc-waarden’
in bezit, dan krijgt u een mail met een link naar de tool. U krijgt ook
toegang tot de tools door het scannen van de omslagen met de Layarapp, gratis te downloaden via de App Store en Google Play.
16
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe
ISSO-kleintje Riolering houvast in regelgeving
De doelgroepen van dit kleintje zijn:
telijk rioolstelsel). Daarnaast zijn diverse afbeelInstallateur
Adviseur
afvoerleidingen opgenomen.
Op het gebied van:
Hoe verkrijgbaar?
Water & Gas
Woningen
Utiliteit
Het boekje is in te zien en te bestellen via de
Het handzame boekje voor de werkvloer heeft betrekking
winkel op www.isso.nl. De digitale versie is met
op de realisatie van nieuwe en uitbreiding van bestaande
een abonnement te raadplegen op www.isso-
riolering in en rondom woningen, woongebouwen en kleine
digitaal.nl.
K L E I N T J E R I O L E R I N G - 2 0 14
dingen en schema’s en montagerichtlijnen voor
utiliteitsbouw. Bij riolering gaat het in de eerste plaats om
de afvoer van huishoudelijk afvalwater en het transporteren
hiervan naar het gemeenteriool. De afvoer van hemelwater
KennisKaarten
is een extra functie van riolering. De gebouweigenaar is als
Over het onderwerp riolering zijn ook
eerste verantwoordelijk voor de opvang van hemelwater, is
gratis KennisKaarten verschenen, waaronder:
ISBN: 978-90-5044-258-9
K E N N I S I N S T I T U U T V O O R D E I N S TA L L AT I E S E C TO R
Wat schrijft NEN 3216 ons voor? Met het compacte ISSO-kleintje Riolering bent u snel wegwijs in de hoeveelheid aan voorschriften en
uitvoeringsrichtlijnen voor het ontwerp en de
aanleg van binnenriolering.
KLEINTJE
Riolering
HERZIENE
UITGAVE 2014
• 49 ‘Riolering geluidsarm ontwerpen’
• 55 ‘Verstopping in riolering zoeken en verhelpen’
• 56 ‘Stankoverlast in riolering zoeken en verhelpen’
één van de nieuwe regelgevingen.
Aan de hand van illustraties
Het vernieuwde ISSO-kleintje behandelt Bouwbesluit 2012,
U kunt de kaarten (te vinden op nummer of titel)
diverse NEN-normen en de algemene zaken rondom riole-
raadplegen op www.isso-kenniskaarten.nl.
ring (opbouw, gebouw- en terreinriolering en het gemeen-
Publicatie over luchtgordijnen:
Essentieel gereedschap voor een goede werking
Een luchtgordijn bij de ingang is vaak de enige
optie voor bijvoorbeeld winkels, openbare
ruimten en industriële gebouwen. Met ISSOpublicatie 110 ‘Luchtgordijnen, kwaliteitseisen
voor ontwerp, uitvoering, beheer en onderhoud’ kan de juiste werking van luchtgordijnen goed worden geborgd.
goede afweging worden gemaakt of een luchtgordijn wel
een passende oplossing is. Daarvoor geeft de publicatie
diverse toepassingsmogelijkheden en randvoorwaarden.
Hoe verkrijgbaar?
Het boek is in te zien en
voor € 105,- (excl. verzend-
Doelgroep van deze publicatie is:
In de praktijk blijkt een luchtgordijn niet altijd naar behoren
via de winkel op www.isso.
adviseur
nl. De digitale versie is met
Op het gebied van:
er ook klachten over geluid of tocht. Dat komt meestal door
een abonnement te raadple-
fouten in het ontwerp of bij de installatie. ISSO-publicatie 110
verwarming
utiliteit
gen op www.isso-digitaal.nl.
voorkomt dit. Met name installateurs en adviseurs zijn zeer
geholpen met de publicatie.
De publicatie is mede
Van A tot Z
mogelijk gemaakt met
ISSO-publicatie 110 beschrijft de geldende normen en ont-
financiële steun en in samen-
werpmethoden voor luchtgordijnen. Het praktijkgerichte
werking van UNETO-VNI,
handboek gaat over het hele proces rond het ontwerpen,
OTIB, Stichting Promotie
beheren en onderhouden van diverse luchtgordijnen. Dat
Installatietechniek en leve-
wordt onder meer gedaan met een Programma van Eisen
ranciers van luchtgordijnen
Opleidings- en
ontwikkelingsfonds
v o o r h e t Te c h n i s c h
Installatiebedrijf
en verschillende praktijkgerichte methodieken. Aan de hand
verenigd in de branche­
van het boek kan in de initiatieffase (programmafase) een
vereniging FME-VLA.
ISBN: 978-90-5044-262-6
Publi. cover 110.indd 1-2
publicatie
KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR
te werken en kan de energiebesparing tegenvallen. Soms zijn
LUCHTGORDIJNEN
kosten en btw) te bestellen
installateur
110
Comfortluchtgordijnen, industriële
luchtgordijnen en luchtgordijnen
voor koel- en vrieshuizen
LUCHTGORDIJNEN
28-10-14 15:13
17
ISSO-INFO 53
november 2014
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgav
Prestatie-eisen binnenklimaat
voor kantoren, ziekenhuizen en scholen
•wat veroorzaakt klachten over droge lucht?
•vanaf welk geluidniveau (installatiegeluid) ervaren we
geluidhinder?
• wat zijn de belangrijkste parameters om te meten bij een
Wat u behoort u te weten over binnenklimaat
wordt gepresenteerd in het praktische ISSOkleintje ‘Binnenklimaat’.
Met het kleintje legt u de prestatie-eisen voor het binnenkli-
opleveringscontrole (commissioning)?
maat vast van onder meer kantoren, ziekenhuizen en scholen.
Kijk voor meer informatie en een inkijkexemplaar op
Aan de orde komen ook de relatie tussen binnenklimaat en
www.isso.nl.
gebruikerservaringen. U krijgt antwoorden op vragen zoals:
•hoe bepaal je welk binnenklimaateisen nodig zijn?
•wat is de juiste ontwerptemperatuur voor een school,
kantoor, verpleeghuis et cetera?
•wat is een aanvaardbare binnentemperatuur bij extreem
Hoe verkrijgbaar?
ISSO-kleintje ‘Binnenklimaat’ is voor € 50,- (excl. btw) te
bestellen via de winkel op www.isso.nl.
weer?
Controle binnenklimaat gebouw
Voor adviseurs en vastgoedbeheerders
Het is hoog zomer. Binnen lopen de temperaturen flink op. Ligt dat aan de installatie of is er
een andere oorzaak? U komt het te weten met
de vernieuwde ISSO-publicatie 74 ‘Thermische
behaaglijkheid’.
Een slecht binnenklimaat wordt vaak genoemd als oorzaak
van onder meer gezondheidsklachten. Maar wanneer is de
temperatuur in een gebouw gezond en aangenaam? Mensen
die een ruimte behaaglijk vinden, verwijzen meestal naar de
temperatuur en daarmee naar de installatie. Toch bepaalt
niet alleen de installatie of het warm of koud is. Ook een
koude vloer of luchtbeweging is van invloed. Zo kan een
briesje in de zomer verfrissend zijn, maar in de winter aan-
richtlijnen voor het thermische binnenklimaat. Zo wordt bij
voelen als onaangename tocht.
warm weer enigszins hogere binnentemperaturen als comfortabeler ervaren dan die bij een thermische neutrale situ-
Moderne meetmethode
atie. Ook kunnen we nu een indicatie geven van het thermi-
Met publicatie 74 kunt u achterhalen of de installatie naar
sche binnenklimaat met eenvoudige rekenregels. De uitgave
behoren werkt. De praktijkgerichte handleiding vermeldt
is een standaard voor adviseurs en vastgoedbeheerders.
adaptieve grenswaarden. Daarmee controleert u het binnenklimaat van een gebouw. Sinds 2004, het eerste verschij-
Hoe verkrijgbaar?
ningsjaar van de publicatie, hebben we nieuwe inzichten en
Het boek is in te zien en te bestellen via de winkel op www.
isso.nl. De digitale versie is met een abonnement te raadple-
Lezersoproep
gen op www.isso-digitaal.nl.
Wat vindt u van publicatie 74 en Kleintje Binnenklimaat? We horen het
graag van u! Uw mening publiceren we in communicatie-uitingen van ISSO,
bijvoorbeeld in de ISSO Info. Als tegenprestatie krijgt u een gratis exemplaar
van publicatie 74 en het Kleintje. Stuur een mail naar [email protected]
voor deelname. We zoeken maximaal vijf kandidaten!
De herziening van deze publicatie is mede mogelijk gemaakt
dankzij een financiële bijdrage van Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf (OTIB),
UNETO-VNI, de stichting Promotie Installatietechniek (PIT) en
het ministerie van BZK.
18
ven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe
ISSO-publicatie 55.3
Toepassing van regelgeving voor
legionellapreventie in koeltorens
ISSO-publicatie 55.3 ‘Legionellapreventie in
koeltorens’ is herzien vanwege nieuwe inzichten en ervaringen met het legionellaveilig
beheren van klimaatinstallaties en proceswaterinstallaties. Ook nieuwe wet- en regelgevingen in de wet Milieubeheer vroegen om
mutaties.
De herziening van deze publicatie is mede mogelijk gemaakt
dankzij een financiële bijdrage van Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor het Technisch InstallatieBedrijf (OTIB).
Doelgroep van deze publicatie is:
adviseurs
gebouweigenaren
Praktische richtlijnOp het gebied van:
Publicatie 55.3 vertaalt de regels in het Activiteitenbesluit
en het Arbobesluit naar praktijkrichtlijnen voor het opstelwater
luchtbehandeling
utiliteit
len (met een algemeen model) van een risicoanalyse en
een beheersplan legionellapreventie. Bij de herziening is
het model vereenvoudigd. Ook geeft deze richtlijn meer
aandacht aan de organisatorische inpassing van de beheersmaatregelen in de bedrijfsvoering. De titel van de vorige
editie ‘Legionellapreventie in koeltorens’ is veranderd in
‘Legionellapreventie in koeltorens en bevochtigingsinstallaties’.
Voor wie?
ISSO-publicatie 55.3 is een belangrijk hulpmiddel voor u als
waterbehandelingsbedrijf, adviseur, installateur, manager
Opleidings- en
installatiebeheer en toezichthouder. U gebruikt de richtlijn
ontwikkelingsfonds
v o o r h e t Te c h n i s c h
Installatiebedrijf
voor het toepassen van de legionellaregelgeving op het ontISBN 978-90-5044-263-3
werp, beheer en onderhoud van natte koeltorens, hybride
koelers en luchtbevochtigingssystemen als onderdeel
publicatie
55.3
KENNISINSTITUUT VOOR DE INSTALL ATIESEC TOR
L E G I O N E L L A P R E V E N T I E I N KO E LT O R E N S E N L U C H T B E V O C H T I G E R S
installateurs
herziene versie 2014
Legionellapreventie
in koeltorens en
luchtbevochtigers
Publi. cover 55.3.indd 1-2
11-11-14 14:39
van een klimaatinstallatie in utiliteitsgebouwen.
Hoe verkrijgbaar?
Het boek is in te zien en voor € 90,- (excl. verzendkosten en btw) te bestellen via de winkel op www.isso.nl.
De digitale versie is met een abonnement te raadplegen op www.isso-digitaal.nl.
ISSO organiseert eind november een congres over dit onderwerp. Aan de orde komt:
• Hoe werkt het beheer van koeltorens in de praktijk?
• Welke soorten legionella zitten in koeltorens wereldwijd en hoe gevaarlijk zijn ze?
• Wat is de effectiviteit van water­behandelingstechnieken in koeltoreninstallaties?
• Zijn natte hybridekoelers zonder aerosolvorming het ei van Columbus?
• Zijn luchtwassers en scrubbers legionellaveilig?
Meer informatie vindt u op www.isso.nl
Incompany trainingen over technische onderwerpen
Over alle onderwerpen in de (nieuw) uitgegeven publicaties van ISSO
kunnen onze projectcoördinatoren op uw locatie een instructie verzorgen.
19
ISSO-INFO 53
november 2014
uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Nieuwe uitgaven
Handboek over ketels gestookt met biomassa
De belangstelling voor biomassagestookte
ketels voor warmtelevering neemt de laatste
jaren sterk toe onder invloed van de stijgende
prijzen van aardgas en de wens om de energievoorziening te verduurzamen. Het nwieuwe
handboek ‘Biomassaverbrandingsinstallaties’
beschrijft de basiskennis die nodig is om een
goed functionerende biomassaverbrandingsinstallatie te realiseren en te beheren.
duurzame warmte in 2012, wordt het marktpotentieel verder
uitgebreid.
Situatieschets
Het belang van een goed ontworpen en aangelegde biomassaverbrandingsinstallatie wordt al jaren onderkend door de
markt. Vooral de laatste vijf tot tien jaar zijn er veel nieuwe
leveranciers van biomassa gestookte ketels ten tonele verschenen met slechts beperkte ervaring. De techniek van
biomassa gestookte ketels kan als uitontwikkeld worden
Biomassaverbrandingsinstallaties zijn onder te verdelen
beschouwd. Maar vooral door de beperkte ervaring en
in houtgestookte sfeertoestellen (haarden en kachels) en
kennis bij nieuwe spelers, worden fouten gemaakt in de
biomassa gestookte ketels. De biomassa gestookte ketels
dimensionering van de installatie, de keuze van verschillende
worden vooral gebruikt voor de levering van warm water in
systeemcomponenten en de uitvoeringswijze. Dit heeft niet
grotere gebouwen. Tot dusver worden biomassa gestookte
alleen gevolgen voor de veiligheid. Het kan de biomassa-
ketels vooral toegepast bij sectoren met een grote, relatief
installaties ook een slecht imago geven en verdere marktin-
constante warmtevraag (bijvoorbeeld zwembaden) en in
troductie belemmeren.
situaties waar biomassabrandstof relatief goedkoop kan worden ingekocht (bijvoorbeeld bij de houtverwerkende indu-
Handboek
strie). Door een toenemende belangstelling voor duurzame
Het handboek zal als basis dienen voor de cursus, opleidings-
energie is ook de populariteit van biomassa gestookte ketels
materiaal, examens en de BRL6000-22. Op basis van de BRL
gestegen. Hierdoor is het aantal biomassa gestookte ketels
kunnen bedrijven zich laten certificeren voor het aanleggen
de afgelopen vijf jaar verdubbeld van ongeveer 1.000 naar
van biomassa-installaties. Al deze kennisproducten zijn begin
zo’n 2.000 installaties. Na de introductie van een SDE-tarief
2015 gereed.
(SDE staat voor Stimulering Duurzame Energieproductie) op
20
ISSO -Kennispartners aan het woord
KENNISPARTNER
ISSO -Kennispartners aan het woord
‘We willen continu up-to-date zijn’
‘Transparantie en kwaliteit; dat is de sleutel van onze ontwerpsoftware,’ zegt Gijs
Willem Sloof, directeur Stabiplan. Als ISSOKennispartner doet het bedrijf daar nog
een schepje bovenop. Sloof: ‘We willen continu up-to-date zijn en dat kunnen we als
Kennispartner extra borgen.’
tot en met het beheerproces. We passen de ISSO-publicaties
toe bij alles wat te maken heeft met de berekeningen van leidingsystemen. De engineer kan daarmee zijn berekeningen
zichtbaar maken in zijn 3D-ontwerp.’
Wisselwerking tussen regels en praktijk
‘ISSO is een goede club: daar willen we graag mee samenwerken,’ vervolgt Sloof. ‘Het is handig voor ons en daarmee
Softwarebedrijf Stabiplan bouwt en distribueert software
ook voor de markt. Stabiplan wil continu up-to-date zijn
voor alle gebouwgebonden installaties. Het bedrijf is toon-
en dat kunnen we als Kennispartner extra borgen.
aangevend in Nederland en België. ‘In 2015 bouwt Stabiplan
Voor de toepasbaarheid van onze software zoeken
vijfentwintig jaar software,’ zegt Sloof. ‘Al die jaren gebrui-
we alle grenzen op. Als Kennispartner kunnen we
ken we daar ISSO-publicaties bij. Zo willen we over ISSO-
al in een vroeg stadium toetsen of de ISSO-
publicaties 17, 55 en 24 alles weten: die hebben rechtstreeks
publicaties zijn om te zetten in software.
gevolgen voor onze software.’
De praktijk is immers weerbarstiger dan
de papieren norm. Onze klanten en die
Berekeningen van leidingsystemen
van ISSO worden gevraagd om te vol-
Sloof: ‘Onze software, die Stabicad heet, is BIM-gerelateerd.
doen aan bepaalde normen en regels.
Het principe van BIM bestond al eerder dan de naam en pas-
Die moeten we dan ook eenduidig en
sen we al toe vanaf het vroegste stadium. We maken grafisch
correct aan kunnen bieden. Zo draagt
software voor het modelleren van installaties in een gebouw.
de samenwerking bij aan de transpa-
De software koppelt 3D componenten aan informatie die
rantie van onze producten en kwaliteit
gebruikt kan worden voor de hele flow vanaf het ontwerp
van installaties in Nederland.’
‘ISSO geeft ons een meerwaarde van 1 plus 1 = 3’
1 plus 1 = 3
Dosign Engineering laat
ISSO een opleidingsprogramma ontwikkelen voor
jonge technici. ‘We zijn
positief verrast over de
enorme hoeveelheid kennis
bij ISSO,’ aldus commercieel directeur Ramón Feuth.
Feuth: ‘Op onze zoektocht naar installatietechnische kennis kwamen we al snel uit bij
ISSO. We vinden bij ISSO een onuitputtelijke
bron van kennis en informatie over installaties: alles wat we nodig hebben aan installatietechnische kennis is hier te vinden. Daar
ben ik van onder de indruk. Daarbij kan
ISSO een praktijkgerichte opleiding ontwik-
Dosign Engineering detacheert
kelen en ook de leerkrachten leveren. Dat is
ruim zeshonderd engineers en
een meerwaarde van 1 plus 1 = 3.’
ingenieurs wereldwijd. Het zijn
HBO-ers en WO-ers in uiteenlopende technische disciplines.
Leerwerkopleiding
Hun kennis wordt op peil gehouden met coaching, interne
Het opleidingsprogramma Installatietechniek van Dosign
opleidingen en leerwerktrajecten. Aan deze opleidings-
Engineering maakt onderdeel uit van een volwaardige HBO-
programma’s ontbrak nog de discipline installatietechniek.
techniekopleiding aan de Haagse Hogeschool in Delft en
Feuth: ‘De reguliere opleidingen voor technici besteden
Avans Hogeschool in Breda. Kijk op www.in4jaaringenieur.nl
beperkte aandacht aan specialismen, zoals installatietech-
voor meer informatie.
niek. Door studenten op te leiden met specifieke theoretische en praktische kennis, krijg je de ideale werknemer.’
21
ISSO-INFO 53
november 2014
de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennis
Kennispartner
Dosign en Stabiplan hebben de samenwerking met ISSO bezegeld als Kennispartner. ISSO-Kennispartners
zijn een verzameling bedrijven die kennis met ISSO en elkaar delen en op die manier zichzelf versterken.
De kennispartner mag de naam ISSO gebruiken als kwaliteitsaanduiding voor zijn bedrijf. Het basispakket
aan promotiemiddelen kan worden aangevuld met modules op maat, zoals het opleidingsprogramma voor
Dosign. Kijk voor meer informatie op www.isso.nl onder ISSO/Partners of neem vrijblijvend contact op met
Anneli van Kleven-Pijpers via [email protected] of 010-206 59 41.
Onze
K e n n i s pa r t n e r s
Hydroscope werkt aan aansluiting met BIM
Als legionella-adviseur stelt Hydroscope jaarlijks honderden legionellabeheerplannen op.
Goed beheer van de drinkwaterinstallatie is
cruciaal in het
voorkomen
van legionellagroei, weten
we uit ervaring.
Hydroscope
werkt aan een
beheerhistorie
op topniveau.
RFID-chip digitaal zijn op te vragen. Op deze manier wil
Hydroscope een oplossing bieden voor de praktijk. Zo blijkt
dat logboeken vaak met de hand of in een spreadsheet
worden bijgehouden: dit kost gebouwbeheerders onnodig
veel tijd. Daarbij worden deze data nauwelijks geanalyseerd,
zodat een legionellaprobleem alsnog niet tijdig wordt gesignaleerd.
Aansluiten op BIM
Ook zouden gebruikers in een 3D-tekening van een gebouw
het temperatuurverloop en de knelpunten van de installatie
willen zien. Overschrijdt de temperatuur de normwaarde
of wordt er gedurende een periode geen verbruik geregi-
Met watertotaalbeheer loopt Hydroscope voorop in digitale
streerd, dan wordt alarm gegeven. Visueel moet duidelijk
registratie van beheergegevens. Momenteel ontwikkelt
worden of het probleem voor een groot deel van de installa-
Hydroscope een beheerhistorie waarop het tappuntniveau te
tie geldt of lokaal is. Uiteindelijk wil Hydroscope ook aanslui-
zien is. Neem bijvoorbeeld een hoog-laag-bad. Het zou han-
ten op BIM. Ideeën en hulp voor betere aansluiting op BIM
dig zijn wanneer we in één oogopslag zien:
zijn welkom.
•
• welke temperaturen gemeten zijn
• wat de analyseresultaten van legionellamonsters zijn
• of de toestelbeveiliging naar behoren werkt.
wanneer deze is gespoeld
U kunt Hydroscope mailen via [email protected].
De historie moet door het scannen van een barcode of
22
spartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
Berekenen in BIM met Stabicad
Goed ontwerpen bekent dat ook de
berekeningen van de installatie kloppen.
De MEP-soft­ware van Stabicad ondersteunt
de (BIM-) workflow van concept tot detail
met de gewenste informatiegraad op ieder
moment voor adviseur, installateur en
gebouwbeheerder.
De software Stabicad werkt volgens BIM. BIM maakt het
eenvoudiger om bouwprojecten te realiseren en bedrijfsdoelen te behalen. Vanuit het intelligente 3D-model
komen communicatie en informatie samen om de juiste
beslissingen te nemen in zowel de ontwerp-, bouw- als
•luchtkanalen (volgens ISSO 17 ‘Kwaliteitseisen voor lucht-
beheerfase. Deze manier van samenwerken is niet meer
kanaalsystemen in woning- en utiliteitsbouw’ en ISSO 24
weg te denken en geeft veel inzicht in het project voor alle
‘Installatiegeluid’)
betrokkenen. Het actief delen van kennis en informatie
• gasleidingen (volgens NEN 1078/2078)
•tapwater, inclusief circulatieleidingen (volgens NEN 1006
en ISSO 55 ‘Leidingwaterinstallaties’)
•centrale verwarming en koelleidingen (volgens ISSO 18
‘Leidingnetberekening’)
• sprinklerleidingen (volgens EN 12845).
wordt in steeds meer projecten dan ook de standaard. Zo
geeft BIM weer wat het eindproduct wordt voordat de bouw
daadwerkelijk start.
Goed ontwerpen = berekenen
Standaard biedt Stabicad een groot scala aan snelle berekeningen om de juiste onderdelen te selecteren (bijvoorbeeld
De berekeningen geven direct inzicht in de beste ontwerp-
radiatoren selectie / afgifte, schuifje berekening voor lucht-
keuzes. De uitgebreide rapportages zijn als document op te
kanalen en verdeling sprinklerkoppen aan de hand van de
slaan en in te dienen bij een keurende instantie. Zo kan de
voorgeschreven juiste klasse). Naast de standaardopties voor
installateur later altijd aantonen op welke berekeningen het
vuistregelberekeningen heeft Stabicad geïntegreerde bere-
ontwerp is gebaseerd. Kijk voor meer
keningen volgens de norm voor het doorrekenen van:
informatie op www.stabiplan.com.
Ventilatietrainingen van Rensa
trainingen voor de installatiebranche
Samen met InstallatieWerk Nederland en verschillende ROC’s werkt groothandel Rensa aan
een training op het gebied van ventilatie. De
lesstof is gebaseerd op ISSO-publicaties.
De lesstof is gebaseerd op ISSO-publicaties en behandelt
daarnaast volop de technische productkenmerken voor
het maken van juiste materiaalselecties. Voor correcte
en relevante kenmerken van de producten werkt Rensa
Rensa, één van de grotere aanbieders op de Nederlandse
nauw samen met ETIM, 2BA en fabrikanten. De Vereniging
markt van producten op het gebied van verwarming en
Leveranciers Luchttechnische Apparatuur (VLA) controleert
ventilatie, ontwikkelt trainingsmodules in samenwerking met
de lesstof op de juiste kennis van zaken. Rensa wil de lesstof
leveranciers. De trainingen zijn onder meer bedoeld voor de
ook laten aansluiten bij bestaande leergangen en examens
medewerkers van Rensa, die continu worden bijgeschoold
over ventilaties. Daarvoor heeft de organisatie samenwer-
over de toepassingen van (nieuwe) producten. Uit een inven-
king gezocht met ISSO. Het gesprek over de invulling van
tarisatie van BuildUpSkills blijkt dat het trainingsmateriaal
deze samenwerking is gaande. Wordt vervolgd!
ook een bijdrage kan leveren aan de algemene kennisopbouw binnen de installatiebranche. Rensa, die als groothandel en centrale positie inneemt, ziet hierin een rol voor zichzelf en start in 2015 met externe installatietrainingen.
23
ISSO-INFO 53
november 2014
de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennis
Iedereen gaat BIMMEN
Voor de installatietak is Van der Sluis
Technische Bedrijven in 2010 gestart met
BIM. Sindsdien zijn al meer dan 120 projecten
‘gebimd’. Volgens Van der Sluis neemt dat aantal alleen nog maar toe.
Bedrijven. Dat doet bedrijf door efficiënt en intensief samen
Een snelle afronding van projecten, met een betere kwaliteit,
Omslag in denken
tegen lagere kosten en met een tevreden klant als resultaat.
De voordelen van deze redelijk nieuwe werkmethodieken
Dat is het streven bij elk project van Van der Sluis Technische
zijn alom bekend. Toch hebben nog lang niet alle bedrijven
te werken met alle andere betrokken partijen, het liefst al
in een vroeg stadium van een project. Van der Sluis werkt
volgens Co-makership, Ketenintegratie, LEAN-bouwen of in
een BIM.
de omslag in hun denk- en werkwijze gemaakt. Van der Sluis
is een voorloper op dit gebied. Een groot aantal projecten
waarbij volgens nieuwe werkmethodieken is gebouwd, is
inmiddels afgerond. Ze vormen het bewijs dat transparantie,
openheid en samenwerking leiden tot efficiënt werken en
een succesvol verloop van elk project.
BIM
Volgens Van der Sluis is er geen weg meer terug en gaat
iedereen straks BIMMEN. De bouw gaat van 2-D, 3-D tekeningen, via 3-D modelleren en optimaal samenwerken (BIM)
naar integraal bouwen en installeren. Kijk voor meer informatie op www.vd-sluis.nl.
Nieuwe functionaliteit in BINK-software
Na het uitkomen van de vernieuwde BINK
9-versie, is nu ook de BINK node editor
beschikbaar. Dit is een praktische en overzichtelijke functionaliteit waarmee systemen aan
een gebouw worden gekoppeld.
TA Hydronics heet nu
Sinds 15 oktober 2014 is de naam TA
Hydronics gewijzigd in IMI Hydronic
Engineering. Op de website, verpakkingen
en technische documentatie wordt een
nieuwe huisstijl doorgevoerd. Het is een
uiting van veranderingen binnen het bedrijf
en een versterking van de identiteit van de
groep.
Met de omgeving van BINK 9 kan de gebruiker onder meer
berekeningen maken van EPG, Warmteverlies en Koellast &
Temperatuuroverschrijding (TO). Voor al deze berekeningen
is slechts eenmalig invoer van gegevens nodig. Handig dus.
Ook de node editor is hierbij te gebruiken. Invoer kan handmatig of door inlezen op 2D- en 3D-niveau met behulp van
BINK Builder.
In één oogopslag
De node editor maakt het gemakkelijk om installaties, interne lasten, toeslagen en gebouwen aan elkaar te koppelen.
Het koppelen van systemen gaat eenvoudig door ze naar
installatieconfiguraties te slepen. Hierdoor ziet u als gebruiker in één oogopslag hoe verwarmings-, klimatiserings- en
ventilatiesystemen zijn geconfigureerd. Kijk op www.binksoftware.nl/nl/bink-node-editor voor een instructiefilm.
De nieuwe merkbeelden
24
spartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
nieuws van de Kennispartners
DEKRA erkend instituut voor afgifte certificaten WKO-installaties
Grote afname certificaten
Per 1 oktober 2014 moeten alle adviseurs en
installateurs die werken met Warmte Koude
Opslag-installaties een BRL6000-21-certificaat
kunnen overleggen. Het certificaat wordt afgegeven door Kennisorganisatie DEKRA.
‘We hebben het behoorlijk druk,’ zegt Eric Evers, accountmanager bij DEKRA. ‘Adviseurs en installateurs op dit vakgebied
moeten immers beschikken over zo’n certificaat. Daarbij zijn
wij een van de eerste organisaties die de certificaten mag
toekennen. We hebben tijdig ons personeel bijgeschoold en
De wettelijk verplichte certificaten dragen bij aan veilige en ren-
onze capaciteit uitgebreid, zodat we de vraag aankunnen.
dabele installaties. Door de nieuwe maatregel is het eenvoudi-
DEKRA heeft al tientallen certificaten afgegeven.’
ger om toezicht te houden op WKO-installaties, de kwaliteit van
het ontwerp en de installatie zelf. Ook wordt het onderhoud
beter bewaakt en geborgd. Dit is zeker belangrijk gezien de
Vabi Elements 1.6 vergelijkt varianten
groei van de markt voor warmtepompen tussen nu en 2020 met
10,6% (bron: Global Heat Pump Market Report 2014).
De intelligente beslismodellen van Vabi
Software geven bijzondere integrale inzichten
in gebouwprestaties en concepten voor de
ontwerpfase. Een voorbeeld hiervan is Vabi
Elements. Van deze software is een nieuwe
versie verschenen.
Bovengrondse deel van bodemenergiesystemen
DEKRA controleert of adviseurs en installateur procedures en
processen uitvoeren conform BRL6000 deel 21 ‘ontwerpen,
installeren en beheren van warmtepompsystemen (bovengrondse deel van bodemenergiesystemen). De richtlijn is één
van de Europese maatregelen in ‘renewable energy systems’.
Wordt aan de eisen voldaan, dan krijgt de professional een
Met de ontwerpsoftware Vabi Elements krijgt de gebruiker
certificaat.
tekstuele én visuele resultaten gepresenteerd. Zo is op de
afbeelding een warmteverliesberekening te zien.
IMI Hydronic Engineering
Voorbeeld
De productmerken Pneumatex, TA en Heimeier blijven de
warmteverlies-
kern van onze strategie,’ zegt Gerrit van Doorn, Managing
berekening met
Director. ‘Zij vertegenwoordigen onze kerncompetenties
Vabi Elements
Pressurisation & Water Quality, Balancing & Control en
Thermostatic Control. IMI Hydronic Engineering continu-
Met de nieuwe versie Vabi Elements 1.6 zijn varianten te
eert haar missie van innovatie en ontwikkeling van great
vergelijken. Zo kan de gebruiker binnen een project de
solutions. Zo kunnen we onze cliënten nog beter onder-
belastingduurkromme of daguitvoergrafieken naast elkaar
steunen bij het optimaliseren van heating, ventilation &
vergelijken met verschillende ontwerpcriteria. Dit helpt
air conditioning systemen met producten en diensten die
om helder de dialoog aan te gaan met de opdrachtgever.
bijdragen aan een comfortabel binnenklimaat tegen zo
De koppelingen met Office en CAD-pakketten maakt Vabi
laag mogelijke energiekosten.’
Elements 1.6 tot een integrale oplossing voor ontwerpbeslissingen van gebouwen.
Focus op debietregelingen
Sinds januari 2014 heeft Mark Selway, de nieuwe CEO van
Kernactiviteiten Vabi
IMI Plc. (een FTSE 100 bedrijf, genoteerd aan de London
Vabi Software levert sinds 1972 beslismodellen voor de vast-
Stock Exchange) een nieuw tijdperk in de ontwikkeling
goedsector. Het softwarebedrijf ondersteunt meer dan 2.000
van de groep geïntroduceerd. De focus ligt op de verdere
bedrijven op het gebied van installatietechniek, bouwfysica
ontwikkeling van IMI en haar divisies tot een ‘great engi-
en energie-advies. Vabi stuurt op gebouwen die leefbaar
neering company’. Voor IMI Hydronic Engineering is er
zijn, comfortabel, veilig, productief, duurzaam, energiezui-
een duidelijke focus op debietregelingen.
nig en daarmee beter verhuurbaar en waardevast. Hierdoor
Meer informatie staat op www.imi-hydronic.com/nl.
ontstaat een hoger rendement voor de gebouweigenaar en
reële lasten voor de eindgebruiker.
Meer weten over Vabi en hun software? Kijk op www.vabi.nl of
neem contact op via [email protected].
25
ISSO-INFO 53
november 2014
EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015
Voldoet u aan de wettelijke voorschriften?
Volg deze instructiebijeenkomsten.
En u weet het zeker.
Instructies legionellapreventie in koeltorens en luchtbevochtigers
Voorjaar 2015
Verdiep en verbreed uw kennis over legionellapreventie en
laat u instrueren door een specialist op dit gebied. De instructies
geven u direct handvatten voor de dagelijkse praktijk.
Instructie legionellapreventie in
koeltorens algemeen (één dag)
Instructie risico-analist (twee dagen)
In het ochtendprogramma krijgt u informatie over legionel-
Heeft u de algemene instructie gevolgd, dan heeft u daar-
laveilig en milieuverantwoord beheer binnen de wettelijke
mee de basis gelegd voor de functie risico-analist. Daarin
voorschriften van koeltorens en luchtbevochtigers anno
kunt u zich met deze instructie bekwamen.
2015. ’s Middag wordt een samenvatting gegeven van
Onderwerpen
alle aanpassingen in de vernieuwde ISSO-publicatie 55.3
•Schouwen van een koeltorensysteem op locatie.
•Interview met beheerder en legionella-eindverantwoordelijke op locatie.
• Opstellen van een risicoanalyse en een beheersplan.
•Implementatie van logboek en beheersplan in de klantorganisatie.
•Onder begeleiding uitwerken van een beheersplan: uw
‘Legionellapreventie in koeltorens’.
Ochtendprogramma
•Opbouw en werking natte koeltorens en hybride koelers.
•Waterkwaliteit, legionella en waterchemie.
•Incidenten en casehistorie.
•Wetgeving, richtlijnen (Wet milieubeheer en Arbo).
•Waterbehandeling.
•Beheer en onderhoud van koeltoreninstallaties.
beheersplan wordt klassikaal besproken.
Voor wie?
Middagprogramma
De cursus levert praktijkgerichte informatie op voor risico-
•Risicoanalyse, beheersmaatregelen en calamiteitenplan,
conform ISSO-55.3 (herziene versie 2014).
•Organisatie van het beheer, conform RACI-model.
•Model risicoanalyse en beheersplan (herziene versie 2014).
•Toezicht op beheer, meldingsplicht en overschrijdingen
analisten en medewerkers van waterbehandelingsbedrijven,
fabrikanten en adviesbureaus.
Uw investering
De deelnameprijs bedraagt p.p. € 965,- (excl. btw, incl. maal-
(stand van zaken 2015).
tijd en een hand-out op basis van ISSO-publicaties 55.3, het
model risicoanalyse en een beheersplan voor natte koelto-
Voor wie?
rens).
De cursus levert praktijkgerichte informatie op voor waterbehandelingsbedrijf, adviseur, installateur, manager installatiebeheer en toezichthouder. Heeft u al eerder
een ISSO-instructie over legionellapreventie in
Waar en wanneer
koeltorens gevolgd, dan kunt u - tegen geredu-
Bij voldoende belangstelling willen we de instructies gaan geven in
ceerd tarief - inhaken bij het middagprogramma.
Noord-, Zuid- en West-Nederland in het voorjaar van 2015. Nadere
Uw kennis is dan weer up-to-date.
informatie (over onder meer de datum) ontvangt u na aanmelding.
Uw investering
Inschrijven
De deelnameprijs bedraagt p.p. € 395,- (excl.
Maak uw belangstelling kenbaar via het inschrijfformulier op
btw, incl. maaltijd en een hand-out op basis
www.isso.nl onder Kennisbijeenkomsten/agenda of schrijf een mail
van ISSO-publicaties 55.3 ‘Legionellapreventie
naar [email protected].
in koeltorens’).
26
EDUCATIE
EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015
EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015
EDUCATIE 2015
EDUCATIE
Instructie (legionella)veilige leidingwaterinstallaties
Voorjaar 2015
Hoe kunt u veilige leidingwaterinstallaties
realiseren én in stand houden? Daarover geeft
ISSO een praktijkgerichte basisinstructie van
één dag.
Inhoud van de instructie zijn de richtlijnen en voorschriften
van het Drinkwaterbesluit en de laatste Waterwerkbladen
(WB’s) uit 2014. Ook worden relevante zaken uit de nieuwe
NEN 1006 (ontwerpversie) behandeld. Speciale aandacht
krijgt legionellapreventie en het beveiligen van leidingwaterinstallaties tegen terugstroming vanuit (gevaarlijke) toestellen. De onderwerpen worden toegelicht met praktijkgevallen
en praktijkgerichte oefeningen. Hulpmiddelen daarbij zijn de
checklist hotspots, ISSO-kleintje Legionellapreventie en de
•Beveiliging tegen terugstroming (volgens WB 3.8 en 4.4B):
website www.infodwi.nl. De instructie geeft veel ruimte voor
- soorten en keuzes terugstroombeveiligingen.
het beantwoorden van (uw) vragen uit de praktijk.
•
Onderwerpen
- onderhoud en testen terugstroombeveiligingen.
Praktijksituaties.
•Inleiding en wettelijke voorschriften, zorgplicht, nieuwe
NEN 1006 en technische richtlijnen.
•Toezicht door overheid en drinkwaterbedrijven.
•Legionellapreventie:
Voor wie?
De instructie levert praktijkgerichte informatie op voor onder
meer installatie- en onderhoudsbedrijven en woningcorpo-
- uitgangspunten voor legionellaveilig ontwerpen, aan-
raties.
leggen en beheer in woningen en utiliteit
- toepassen van alternatieve technieken
Uw investering
- checklist hotspots in leidingwaterinstallaties
De deelnameprijs bedraagt p.p. € 255,- (excl. btw, incl. maal-
- praktijksituaties.
tijd en een hand-out).
CITO-examens duurzame technieken
Al enige jaren werkt ISSO samen met CITO
Instituut voor Toetsontwikkeling. Zo is de
inhoud van een groot deel van de CITOexamens voor duurzame technieken onder
meer afkomstig van ISSO. Heeft u al een bewijs
van vakbekwaamheid in duurzame technieken?
teitsregister bouw en installatiesector Nederland’, waaronder
examens voor betonkernactivering, noodverlichting, warmtepompen en zonne-energie. Het examen voor biomassa
gestookte installaties is in ontwikkeling.
Vermelding van uw (bedrijfs)naam
Op QBISnl.nl staan de onderwerpen vermeld waarvoor u een
examen kunt afleggen. Ook alle geaccrediteerde opleidingen
De examens worden samengesteld door een examencom-
die u of uw medewerkers klaarstomen voor het CITO-examen
missie. ISSO heeft zitting in de examencommissies. Die stel-
staan hier vermeld. Voor deelname aan een examen is (bij)
len de eindtermen en vragen vast waarop de examens (en
scholing echter niet verplicht. Met voldoende praktijkerva-
leerstof) worden ontwikkeld. Daarnaast behandelen de exa-
ring en theoretische kennis is het bewijs van vakbekwaam-
mencommissies klachten en beroepschriften.
heid eveneens te behalen.
Na het behalen van een CITO-examen ontvangt u een bewijs
Kwaliteitsregister QBISnl.nl
van vakbekwaamheid en u wordt
Alle geaccrediteerde examens die voldoen aan de Richtlijn
vermeld op www.QBISnl.nl.
Hernieuwbare Energie (RES) staan op www.QBISnl.nl ‘kwali27
ISSO-INFO 53
november 2014
EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015 EDUCATIE 2015
Vijfdaagse cursus over hydraulische schakelingen
Wegens grote belangstelling ook in 2015 te volgen
Onderwerpen
Een gestructureerde aanpak van het ontwerp
opwekking-, distributie- en afgifteystemen: zo
legt u de basis voor goed functionerende duurzame technieken met warmtepompen, bodemenergie en biomassaketels. In deze cursus leert
u hoe dat moet.
Methoden:
Dag 1: hydraulische modulen voor verwarmen en koelen.
Dag 2: componenten en dimensioneren hydraulische schakeling.
Toepassen:
Dag 3: hydraulische schakeling met warmtekrachtkoppeling
De cursus stelt u in staat om bij te dragen aan goed ontwor-
(WKK).
Dag 4: h
ydraulische schakeling met warmtekoudeopslag
pen hydraulische schakelingen van kleine en middelgrote
utiliteitsprojecten. U leert systematisch een complete schake-
(WKO).
Dag 5: h
ydraulische schakeling met WKO en procesenginee-
ling samen te stellen en te beoordelen. Elementair onderdeel
is de aandacht voor vollast- en deellastsituaties. Daarbij krijgt
ring.
u inzicht in de werking van bestaande installaties aan de
hand van principeschema’s van hydraulische schakelingen.
Voor wie?
De docent maakt u vertrouwd met hydraulische modulen en
De praktijkgerichte cursus (HBO niveau) is voor installatieont-
met hydraulische schakelingen.
werpers en projectleiders die betrokken zijn bij het ontwerpen en beoordelen van cv- en koel-installaties.
Waar, wanneer en hoe laat?
De cursus vindt plaats op het kantoor van ISSO in Rotterdam
en kunt u in 2014 nog volgen op 25 november en op 2, 9, 11
en 16 december (allemaal dinsdagen). Alle bijeenkomsten
zijn van 9.30 tot 16.30 uur. Ook in 2015 wordt de vijfdaagse
cursus vanaf maart weer ingepland.
Inschrijven
U kunt zich voor de cursus aanmelden via www.isso.nl (onder
Kennisbijeenkomsten/Agenda).
Kosten
De deelnameprijs bedraagt in 2014 per deelnemer € 1.835,(excl. btw, inclusief lunch en een hand-out). Bedrijven die zijn
aangesloten bij het Opleidings- en ontwikkelingsfonds voor
het Technisch InstallatieBedrijf (OTIB) krijgen een korting en
betalen slechts € 585,- (excl. btw).
Opleidings- en
ontwikkelingsfonds
v o o r h e t Te c h n i s c h
Installatiebedrijf
Colofon
ISSO Info is een uitgave van
ISSO, het kennisinstituut van de installatie­
Vormgeving: Stijlmeesters
ISSO
sector, houdt zich bezig met het identificeren
Kruisplein 25
van kennisvragen binnen de installatiesector,
Redactie: Anneli van Kleven-Pijpers en Therese
3014 DB Rotterdam
het ontsluiten en toegankelijk maken van
van Warmerdam
Postbus 577, 3000 AN Rotterdam
deze kennis in de vorm van praktische ISSO-
De uitgever kan niet aansprakelijk worden
Tel. 010 - 206 59 69
publicaties en het bevorderen van het
Fax 010 - 213 03 84
gebruik van ISSO publicaties als norm-
veroorzaakt door onjuistheden in de redactio-
[email protected], www.isso.nl
stellende richtlijnen.
nele kolommen.
28
gesteld voor persoonlijke of materiële schade,