Transcript EDİMSEL KOŞULLANMA (Burrhus Frederic Skinner) ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ Nasrettin Hoca, eşeğine nasıl okuma öğretti? ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ.

2
EDİMSEL KOŞULLANMA (Burrhus Frederic Skinner)
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Nasrettin Hoca, eşeğine nasıl okuma öğretti?
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Klasik koşullanma yoluyla öğrenmeyi
sağlamak için, yapılan bir davranışa
neden olan uyarıcının bilinmesi
gerekir. Oysa insan davranışlarına
neden olan uyarıcıları her zaman
tahmin etmek mümkün değildir.
İnsanlar çevrelerinde bulunan çeşitli
nesnelerle etkileşim kurarak farklı
davranışlarda bulunurlar.
Edimsel koşullanma, interaksiyon içinde bir öğrenmedir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Skinner’e göre, tepkisel ve
edimsel olmak üzere iki çeşit
davranış vardır. Tepkisel
davranışa neden olan uyarıcı
her zaman bilinirken, edimsel
davranışa neden olan uyarıcı
çok belirgin değildir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Tepkisel davranış: Bilinen bir
uyarıcı tarafından oluşturulur.
Örneğin; etin salya meydana
getirmesi. Tüm refleksler
tepkisel davranışa bir örnektir
Karanlıkta göz bebeğinin
büyümesi bir tepkisel
davranıştır.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Edimsel davranış: Bilinen bir
uyarıcı tarafından
oluşturulmaz; organizma
tarafından ortaya konur ve
sonuçları tarafından kontrol
edilir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Klasik koşullanmada önce uyaran
vardır ve organizma ona tepki
gösterir.
(U-T)
Edimsel davranışta önce
tepki yapılır sonra tepkinin
doğurduğu uyarıcı gelir.
(T-U)
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Skinner deneyinde, edimsel
davranış olarak maniveleya
basmayı kullanmıştır. Aç olan
hayvan, manivelaya basarak
yiyeceği elde eder, yiyeceği
elde eden hayvan manivelaya
basma davranışını sürdürür.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Burrhus Frederic (BF) Skinner (1904-1990
Skinner
box
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Davranış sonucunda
organizmanın hoşuna giden bir
durum ortaya çıkar. Örneğin yeni
aldığınız bir kazağı giydiğiniz
zaman arkadaşlarınız “Kazağın
çok güzel, sana çok yakışmış”
derse, o kazağı giyme davranışınız
devam eder.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Davranışın sonucunda
organizmanın hoşuna
gitmeyen bir durum ortaya
çıkar. Yeni kazağınızı giydiğiniz
gün değer verdiğiniz bir
arkadaşınız size yakışmadığını
söylerse, o kazağı giymek
istemezsiniz.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Skinner’e göre bir davranışın sonucu,
organizma için hoşa giden, olumlu bir
durum yaratıyorsa, o davranışın tekrar
ortaya çıkma olasılığı artar.
Davranışın arkasından olumlu
uyarıcı verilerek yapılan
koşullamaya edimsel koşullama
denir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Bu tür koşullamada, davranışı
izleyen ve organizma üzerinde
hoşa gidici bir etki yaratarak,
davranışın (edimin) ortaya
çıkma olasılığını artıran
uyarıcılara pekiştireç denir.
Diğer bir deyişle pekiştirilen
davranış öğrenilir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Bir davranışın arkasından gelen
ve organizma için hoşa gitmeyen
bir durum yaratan uyarıcılar ise
cezadır. Ceza davranışı zayıflatır
ya da belli bir süre için
durdurur.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Pekiştireçler olumlu ve olumsuz olmak
üzere ikiye ayrılmaktadır. Bir davranış,
organizmanın hoşuna gidecek bir
uyarıcının doğrudan verilmesi ile
pekiştiriliyorsa, buna olumlu pekiştirme
denir. Sınıfta bir soruyu doğru
cevaplandıran öğrenciye yaşına göre,
aferin denmesi, başının okşanması, (+)
puan verilmesi, gülümsenerek
onaylanması birer olumlu pekiştirmedir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Organizma hoş olmayan bir durumdan
kurtarılarak da davranış pekiştirilebilir. Bu
tür pekiştirmeye olumsuz pekiştirme denir.
Bir öğrenci evindeki aile kavgalarından,
sorunlarından kaçmak için okula geliyorsa,
okul bu öğrenci için olumsuz pekiştireçtir.
Çünkü öğrenci okula gelerek kendisine acı
veren sorunlardan kurtulmakta ve rahat
etmektedir.
rahatsız edici yüksek sesler, elektrik şoku ,ütü vs..
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Olumsuz pekiştireçe örnekler:
* Bir öğretmen her dersin başında, geçen dersteki konu ile ilgili öğrencileri sözlü
yoklamaktadır. Özellikle çalışmayan öğrencileri seçip soru sormaktadır.
Öğrenciler bu sıkıcı durumdan kurtulmak için her derse çalışarak gelmektedirler.
* Otobüslerdeki hız kayıt ve kontrolü sağlayan cihaz 90 km hızı geçince ses
çıkarmaya başlamaktadır. Aynı şekilde yeni arabalarda emniyet kemeri
bağlanmadığı sürece giderek şiddeti artan bir ses sürücüyü rahatsız etmektedir.
Sürücüler bu sesten kurtulmak için hız kontrolünü ve kemer bağlamayı
öğrenmektedirler.
* Kaba davranan, çalışmayan çocuklara nazik davranma ve çalışma davranışlarını
öğretmek için onları olumsuz ortamlarda çalışma ve bulunmaya zorlamak,
istenilen davranışlar yapılınca ortamdan kurtarmak olumsuz pekiştireçtir.
* Sporcuların doping yapmalarını engellemek için, doping yaptığından
kuşkulanılan sporcudan sürekli idrar alarak analiz etmek, sporcuyu caydıracaktır.
Sigaralı, pis kokulu, aşırı disiplinli, gürültülü, azar ve söylenmenin olduğu
ortamlardan kurtulmak için istenilen davranışların yapılmasını istemek…
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Unutmamak gerekir ki, hem olumlu
hem de olumsuz pekiştirme
organizmanın hoşuna giden bir etki
yaratır ve davranışın tekrar ortaya
çıkma olasılığını artırır. Pekiştireçler
yoluyla birey istendik ve istenmedik
davranışlar öğrenebilir. Bu nedenle
pekiştireçler çok dikkatli kullanılmalı
ve doğru davranışlar pekiştirilmelidir.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Yapılan bir davranışın sonucunda, organizma için
olumsuz bir durum yaratan uyarıcılara ceza denir.
Ceza da pekiştireç gibi iki türlüdür.
Birinci tip cezada davranışın arkasından olumsuz
uyarıcı doğrudan doğruya verilir. Çocuğun yaptığı
bir davranış nedeniyle dövülmesi, azarlanması...
İkinci tür cezada ise ortamda bulunan olumlu bir
uyarıcı ortamdan çekilirek, organizma için
olumsuz bir durum yaratılır. Çocuktan sevgiyi
esirgeme, teneffüse çıkmayı yasaklama,
arkadaşlarından ayırma...
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Pekiştireç davranışı
güçlendirirken, ceza zayıflatır ya
da belli bir süre için durdurur.
Ceza davranışı kısa zamanda
durdurduğu ve uygulaması kolay
olduğu için öğretmenler ve
ebeveynler tarafından sıkça
kullanılmaktadır.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Ceza, istenmedik
davranışların bastırılmasında
etkili olabilir. Ancak davranış
değişikliğine neden olmaz.
Diğer bir deyişle istenmedik
bir davranışı istendik yönde
değiştirmez.
Cezanın diğer bir olumsuz
yönü ise saldırgan
davranışlara neden olmasıdır.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Olumsuz pekiştirme ile ceza, çoğu
zaman karıştırılmakta birinin
yerine kullanılmaktadır. Oysa,
olumsuz pekiştirmede, olumsuz
pekiştireçler ortamdan
çıkartılırken, cezada olumsuz
pekiştireçler ortama konur.
Olumsuz pekiştirmede, davranışın
tekrar edilme olasılığı artarken,
ceza, davranışı durdurur.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ
Premack ilkesi: Büyükannenin Kuralları
Çok sık görülen (tercih edilen) davranış
pekiştireç olarak kullanılarak, az gösterilen
(tercih edilmeyen) davranış ortaya çıkarılmaya
çalışılır. Örneğin, sebze yemeğini sevmeyen,
ancak tatlıyı çok seven bir çocuğa, sebze
yedirmek için “Sebze yemeğini bitirdikten
sonra, tatlı yiyebilirsin” denebilir.
“Şu kadar yazı yazarsanız, teneffüse
çıkabilirsiniz” şeklinde okulda da çok kullanılır.
ÖĞRENME VE ÖĞRETMENİN KURAMSAL TEMELLERİ