Transcript DIŞ KUVVETLER Dış Kuvvetler Çözülme, Toprak Oluşumu ve Toprak Çeşitleri Erozyon Heyelan Bazı ÖSS soruları Motivasyon.

DIŞ KUVVETLER
Dış Kuvvetler
Çözülme, Toprak Oluşumu ve Toprak Çeşitleri
Erozyon
Heyelan
Bazı ÖSS soruları
Motivasyon
DIŞ KUVVETLER
Enerjisini güneşten alan ve yeryüzünü şekillendirmede olumsuz etkisi olan kuvvetlerdir.
Çözülme ve toprak oluşumu
Heyelan
Erozyon
Akarsular
Karstik şekiller
Yer altı suları ve kaynaklar
Buzullar
Rüzgarlar
Göller
Dalgalar ve akıntılar
Gel-git
Çözülme ve Toprak Oluşumu
Kayaların havadaki gazlar, su, sıcaklık farkı ve canlıların etkisiyle dağılıp ufalanmasına
çözülme denir.
Çözülme
Çözülme İki Şekilde Olur :
a) Mekanik çözülme ( fiziksel parçalanma ) : Günlük ve yıllık sıcaklık farkları sonucunda
olur. Bu çözülme ile kayalar, küçük parçalara ayrılır fakat toprak oluşmaz. Çünkü su ( nem )
yoktur. En çok çöllerde, en az ekvatoral bölgede görülür.
Mekanik
çözülme
b) Kimyasal çözülme : Kayaların, su ve sıcaklığa bağlı olarak ufalanmasıdır.
Bu çözülmede toprak oluşur. Su ve sıcaklık fazla olursa kimyasal çözülme de fazla
olur. En çok ekvatoral bölge, muson iklimi ve ılıman okyanus iklim bölgelerinde
görülür. En az çöllerde….
Ekvatoral bölge
Amazon nehri
Toprak Oluşumu
Oluşum bakımından topraklar ikiye ayrılır :
A ) Taşınmış topraklar : Verimlidirler. Bulundukları iklim bölgesinin özelliklerini
göstermezler.
Akarsular – Alüvyal toprak
Rüzgarlar – Lös toprak
Buzullar – Moren ( buzultaş ) topraklar
moren
moren
moren
B ) Yerli topraklar : Ana kaya üzerinde taşınmadan oluşur. Bu toprakların oluşumunda
iklim, ana kayanın özelliği, bitki örtüsü, eğim, zaman ve canlılar gibi faktörler etkilidir.
Humus : Topraktaki bitki kalıntılarıdır.
1- Tundra toprakları : Tundra iklim toprağıdır. Çoğu zaman donmuş durumdadır.
2- Podzol ( gri ) topraklar : Soğuk ve nemli bölgelerin toprağıdır. Fazla yıkanmıştır. Sibirya ve
Avrupa’nın kuzeyinde görülür. Ülkemizde Batı Karadeniz.
3- Kahverengi orman toprakları : Ilıman okyanus ikliminin geniş yapraklı orman bölgelerinin
toprağıdır. Humusça zengindir ve verimlidir. ABD ve Batı Avrupa’da görülür. Ülkemizde
Karadeniz’de, Marmara’da, İç Anadolu’da ve Torosların yüksek kesimlerinde.
4- Kırmızı ( terra-rosa ) topraklar : Akdeniz iklim bölgesinde, kalkerli araziler üzerinde
oluşur. İçindeki demir oksitlendiğinden kırmızı renk almıştır. Akdeniz, Kıyı Ege,
Güney Marmara ve Güneydoğu Anadolu’da görülür.
5- Laterit topraklar : Yüksek sıcaklık ve bol yağışın görüldüğü Ekvatoral iklim
bölgelerinde oluşur. Verimsizdir. Ülkemizde Doğu Karadeniz.
6- Çernozyum ( kara ) topraklar : Orta kuşağın yarı nemli step ( bozkır ) bölgelerinde
oluşur. Dünyanın tarım için en elverişli toprağıdır. Verimlidir. Orta Avrupa, Kafkaslar
Çin ve ABD’de görülür. Ülkemizde ise Erzurum – Kars çevresinde.
7- Kestane renkli step topraklar : Step ( bozkır ) iklim bölgelerinde oluşur. Verimi azdır.
Ülkemizde İç Anadolu, Doğu Anadolu, İç batı Anadolu ( Afyon, Uşak, Kütahya ),
ve Güneydoğu Anadolu’da görülür.
8- Çöl toprakları : Çöl ikliminin toprağıdır. Az yıkandığından kireç ve tuz yönünden
zengindir. Toprak oluşumunu tamamlamamıştır. Sulanabilirse tarım yapılabilir.
Erozyon
Bitki örtüsünce fakir, eğimli yamaçlardaki toprak örtüsünün akarsular ve sel suları
ile aşındırılmasına denir. Bu işi rüzgar yaparsa buna da rüzgar erozyonu denir.
Erozyon, verimli tarım alanlarını daraltır. Barajların ömrünü kısaltır.
Ülkemizde en fazla İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da görülür.
Rüzgar erozyonu da en çok İç Anadolu’da görülür.
Erozyonu önlemek için, en başta ağaçlandırma yapmak ve her türlü bitki örtüsünü
korumak gerekir.
Tarlalar eğim yönünde sürülmemelidir. Eğimli yerlerde, taraçalama ( basamak )
yapılmalıdır.
Anız yakılması engellenmelidir.
Nöbetleşe ( münavebeli ) ekim yapılmalıdır. Tarlayı bölümlere ayırıp her bölüme
farklı ürün ekme veya her sene farklı bitki ekme.
Soru
76. Baraj çevrelerinin ağaçlandırılmasının temel
amacı aşağıdakilerden hangisidir?
A)Erozyonu yavaşlatarak barajın ömrünü uzatmak
B)Yeni orman alanları kazanmak
C)Baraj çevresinde yaban hayatını zenginleştirmek
D)Baraj çevresine yerleşmeyi önlemek
E)
Çevreyi güzelleştirmek
2004 ÖSS
Toprak Kayması ve Heyelan
Toprağın üst kısmının eğimli yamaçlardan aşağı inmesine toprak kayması, toprakla
beraber alttaki tabakalar ve ana kayanın kaymasına da heyelan denir.
Heyelanı artıran faktörler ; eğimin fazla olması, yağış, tabakaların durumu, toprağın
ve kayanın cinsidir.
Yağış
Toprağın cinsi
Heyelanlar en fazla ilkbahar mevsiminde görülür. Sebebi, toprağın suya doymuş
olmasıdır.
Sonbahar
Yaz
Kış
İlkbahar
Ülkemizde heyelanlar en çok, Karadeniz bölgesinde özellikle de Doğu Karadeniz’de
olmaktadır.
Karadeniz
Aşağıdakilerden hangisi, taşın ufalanması veya ayrışmasında etken değildir?
A) Humus
B) Bitkiler
C) Taşın cinsi
D) Sıcaklık
E) Nemlilik
1990 ÖYS
Taşların mekanik yolla çözülmesi, hangi iklim tipinin yaygın olduğu bölgelerde daha çok görülür?
A) Sıcak kuşak ekvatoral
B) Sıcak kuşak muson
D) Ilıman kuşak okyanus
E) Soğuk kuşak kutup
Yandaki tabloda gece ve gündüz sıcaklık
ortalamaları verilen beş yörenin hangisinde
mekanik çözülmenin en fazla olması beklenir?
A) I
B) II
C) III
C) Ilıman kuşak karasal
D) IV
E) V
1988 ÖSS
1991 ÖYS
Gece
( °C )
Gündüz
( °C )
I
15
18
II
10
17
III
1
11
IV
5
20
V
4
10
IV
V
II
III
I
Yukarıdaki haritada numaralarla gösterilen yerlerin hangisinde fiziksel ufalanma en çok
etkilidir?
A) I
B) II
C) III
D) IV
E) V
1995 ÖYS
Gece ile gündüz arasındaki sıcaklık farkının fazla olduğu yerlerdeki kayaçlarda genellikle
fiziksel ufalanma; hem sıcaklığın yüksek hem de yağışın fazla olduğu yerlerdeki
kayaçlarda ise genellikle kimyasal çözünme görülmektedir.
Aşağıdaki tabloda üç yerde gözlenen gece ile gündüz arasındaki ortalama sıcaklık
farkı, yıllık yağış miktarı ve yıllık ortalama sıcaklıklar verilmiştir.
Gece gündüz
arası ortalama
sıcaklık farkı ( °C )
Yıllık yağış
miktarı ( mm )
Yıllık ortalama
sıcaklık ( °C )
I
6
2600
22
II
18
200
15
III
4
500
22
Verilen bilgilere göre, bu yerlerin hangisindeki kayaçlarda fiziksel ufalanmanın,
hangisindeki kayaçlarda kimyasal çözünmenin en çok olması beklenir?
A)
B)
C)
D)
E)
Fiziksel ufalanma
I
III
II
II
III
Kimyasal çözünme
II
II
I
III
I
1999 ÖSS ( İ )