SAĞLIK BAKANLIĞI ÇOCUK İZLEM MERKEZLERİ SHU Bayram DÖLEN Mersin ÇİM Bir İnsanın Anavatanı Çocukluğudur Doğan CÜCELOĞLU.
Download ReportTranscript SAĞLIK BAKANLIĞI ÇOCUK İZLEM MERKEZLERİ SHU Bayram DÖLEN Mersin ÇİM Bir İnsanın Anavatanı Çocukluğudur Doğan CÜCELOĞLU.
SAĞLIK BAKANLIĞI ÇOCUK İZLEM MERKEZLERİ SHU Bayram DÖLEN Mersin ÇİM Bir İnsanın Anavatanı Çocukluğudur Doğan CÜCELOĞLU Eğitimin Hedefi • Çocuk İstismarının tanımını yapabilmek • Çocuk istismarının boyutunu ve önemini kavramak • İstismara uğrayan çocuğu fark edebilmek (istismarı akla getirmek) • Cinsel istismara uğradığı öğrenilen, fark edilen ya da cinsel istismar şüphesi uyandıran çocuklara Çocuk İzlem Merkezinin (ÇİM) kuruluş felsefesine uygun yaklaşımda bulunmak ve bu çocukların ÇİM’e en uygun şekilde ulaşmasını sağlamak • Diğer istismar ve ihmal olgularında doğru yaklaşımda bulunmak Eğitim Programı • Çocuk İstismarı ve İhmali Hakkında Genel Bilgi – – – – – – «Çocuk» Tanımı Çocuk Hakları İstismar ve İhmalin Tanımları İstismar ve İhmalin göstergeleri Mitler - Gerçekler İstismar ve İhmale Neden Olabilecek Riskler • Çocuklara Yönelik Cinsel İstismarın Şekilleri • Çocuklarda Cinsel İstismarı Düşündürecek İpuçları • Çocukluk Çağındaki Cinsel İstismarın Uzun Dönem Etkileri Eğitim Programı • Çocuk Cinsel İstismarı İle İlgili Yasal Mevzuat – Yasal Mevzuat – Bildirim Yükümlülüğü • Çocuk İzlem Merkezinin (ÇİM) Tanıtımı ve İşleyişi – Çocuk İzlem Merkezinin Tanıtımı – Cinsel İstismara Uğradığı Düşünülen Çocukların ÇİM’e Bildirim Şekilleri – Çocuğun ÇİM’e Getirilme Süreci – Çocuk İzlem Merkezinin İşleyişi Eğitim Programı – İhmal ve istismarın bildirimi neden gereklidir? – Bir çocuk istismara uğradığını beyan ediyorsa ne yapılmalıdır? – İstismara uğrayan çocukla ön görüşme – Senaryolar – Olası Güçlükler ve Çözüm Yolları – Diğer İstismar ve İhmal Olgularında Bildirimin Nereye ve Nasıl Yapılacak? – Rapor tutma – İstismar ile ilgili okullardan sık sorulan sorular – Sonuç öneriler 1. Oturum Çocuk İstismarı ve İhmali Hakkında Genel Bilgi «Çocuk» Tanımı Çocuk Hakları İstismar ve İhmalin Tanımları İstismar ve İhmale Neden Olabilecek Riskler • 1.Madde: 18 yaşından küçük her insan çocuk sayılır. Çocuk Hakları Sözleşmesi 5395 Sayılı Çocuk Koruma Kanunu 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu • 3. Madde: Daha erken ergin (reşit) olsa bile 18 yaşını doldurmamış kimse çocuk sayılır • 6. Madde: Çocuk deyiminden 18 yaşını doldurmamış kişi anlaşılır. BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇOCUK HAKLARI SÖZLEŞMESİ YAŞAMA GELİŞME KORUNMA KATILIM KORUNMA HAKLARI •İstismar ve ihmalden korunma hakkı; •Uyuşturucu bağımlılığından korunma hakkı; •Cinsel sömürüden korunma hakkı; •Ekonomik sömürüden korunma hakkı; •Satış, kaçırılma ve zorla alıkoyma’dan korunma hakkı; •Diğer suistimal biçimlerinden korunma hakkı; işkence’den korunma hakkı; •Özgürlükten yoksun bırakıcı uygulamalardan korunma hakkı; •Silahlı çatışmalardan dolaylı yada dolaysız korunma hakkı; Çocuğa Yönelik Kötü Muamele; Çocuklara fiziksel ve/veya duygusal anlamda yanlış davranılması, cinsel istismar, ilgisizlik ve ihmalkarlık, ayrıca çocukların ticari anlamda ve başka biçimlerde sömürülmesidir. Çocuk İstismarcıları; Aile bireyleri, çocuğun bakımından sorumlu olan kişiler, arkadaşlar, akrabalar, yabancılar, çocukla ilişkisi olabilen görevliler, iş verenler ve diğer çocuklar olabilir. Dünya Sağlık Örgütü tarafından 4 tip kötü muamele tanımlanmaktadır. Fiziksel İstismar Cinsel İstismar Duygusal İstismar İhmal Fiziksel İstismar • Çocuğa karşı; sağlığına, yaşamına, gelişimine veya onuruna zarar veren ya da zarar verebilme olasılığı yüksek, kasıtlı fiziksel güç kullanılmasıdır. Açıklanamayan Kırıklar/Çıkıklar, Kafa Derisinde Saç Kaybı - Uzun ve Kısa Süreli Etkileri: • Morarma, • Vücudun belli yerlerinde kesikler, • Kırık kemikler, • İç kanama gibi hemen görülen etkileri gibi • Sarsılmış bebek sendromu (körlük, öğrenme güçlüğü, zihinsel gerilik, felç gibi), • Zedelenmiş beyin gelişimi, • Ömür boyu zayıf fiziksel sağlık. Davranışsal Göstergeleri • • • • • • • Cezalandırmayı hak ettiği yönündeki tutum Yetişkinler ile iletişim kurmaktan sakınma Ebeveynden korkma Eve gitmekten korkma Ebeveyn tarafından bildirilen yaralanmalar Kendi kendine zarar veren davranışlar Aşırı derecede çekingen ya da saldırgan davranışlar • Fiziksel temastan rahatsız olma • Ağrı şikayetleri ya da rahatsız hareketler • İklim şartlarına uygun olmayan ve vücudu saklamak için giyilen giysiler • Diğer çocukların ağlamasına duyarlı olma • Okula erken gitme, okuldan geç ayrılma • Evden kaçma (ergenlerde) • Sosyal işlevsellik alanında sorunlar • Yakın ilişki kurmada zorluklar • Çatışmalı, duygusal yoğunluğu az, yoğun öfke ilişkileri kurma Duygusal İstismar • Ebeveyn yada çocuğa bakan kişinin davranışları ya da sözleriyle çocuğun ruh sağlığını bozacak etkide bulunması ve çocuğun bu nedenle büyüme gelişme ve ruh sağlığı açısından genetik kapasitesine ulaşmasının engellenmesidir. Bu durum bir süreç içinde, pek çok defalar tekrarlanabileceği gibi, tek bir seferde de gerçekleşebilir. Davranışsal Göstergeleri: • Alışkanlık bozuklukları (parmak emme, sallanma vb. gibi) • Suç işleme de dahil olmak üzere antisosyal ve yıkıcı davranışlar • Nevrotik özellikler (uyku bozuklukları, oyun oynamada tutukluluk) • Pasiflik ya da saldırganlık gibi aşırı davranışlar • Gelişimsel gecikmeler • Davranış bozuklukları (şikaket etme, pasiflik, saldırganlık vb) • Aşırı uyum sorunları (yaşından büyük ya da küçük davranma) • Kendine zarar verici davranışlar ya da intihar düşünceleri Duygusal Göstergeleri: • Sosyal ilişkilerini etkileme • Yaşının gerektirdiği şekilde davranamama İhmal • Çocuğa bakmakla yükümlü kimselerin; • Çocuğun beslenme, giyinme, barınma, eğitim, sağlık, diş sağlığı ve sevgi gibi temel gereksinimlerini karşılamada ihmal göstermesi... • Çocuğun beden ve ruh sağlığının veya bedensel, duygusal, sosyal ya da ahlaki gelişiminin engellenmesi. Fiziksel Göstergeleri: • Sürekli açlık belirtileri: Kötü beslenme işaretleri gösterir. • Hijyensiz ortam: Keçeleşmiş saçlar, kirli cilt veya şiddetli vücut kokusu • Uygun olmayan kıyafetler • Denetimsizliğin sürekli olması: Çocuk evde bakım sağlayacak kimsenin olmadığını belirtir. Çocuk ya da bakımını üstlenen kişi uyuşturucu veya alkol kullanır. • • • • • • İhmal edilmiş fiziksel sorunlar ve tıbbi bakım Normal kilonun altında olma Kötü gelişim şekilleri Büyüyememe Bitler, karın şişmesi, çok zayıf görünüş Uykusuz görünme Davranışsal Göstergeleri • Kendi kendine zarar veren davranışlar • Dilenme, yiyecek çalma • Okulda bulunma süresinin uzaması (erken gelme ve geç gitme) • Sürekli yorgunluk, halsizlik ya da derste uyuyakalma • Yetişkin sorumluluklarını ve ilgilerini yüklenme • Evde bakıcının olmadığı durumlar • Sık sık devamsızlık yapma veya gecikme Bilişsel/Gelişimsel/Akademik Göstergeleri • • • • • Devamsızlık sorunu Özdisiplini öğrenme eksikliği Bir görevi tek başına yapamama Zayıf notlar Öğrenme zorluğu Mitler I • Çocukların hayal gücü çok geniştir, sık sık hikayeler uydururlar. • Cinsellik çocuk için merak uyandıran bir konudur ve istismar hikayeleri çocuğun hayal gücünde var olan bir şeydir… • Hayal etmiyorsa bile; çocuk olduğu için yakın zamanda unutur, büyüyünce hatırlamaz bile. • Güzel kızlar, kendine güvensiz çocuklar, yaramaz çocuklar daha çok istismar edilir. 07.11.2015 28 Mitler II • Uslu, akıllı, açıkgöz olmaları istenilirse korunmuş olurlar… • Şüpheli yabancılardan uzak durmalılar, ikram edilen şeyler alınmamalı… • Parklar, umumi tuvaletler,boş sokaklar hele karanlıksa tehlikelidir… • Cinsel istismarı erkekler yapar… Kadınlar çocuklara cinsel istismarda 07.11.2015 bulunmazlar… 29 • Issız yerlerde dolaşma kızım ??? • Yabancılarla konuşma ??? • İkram ettiklerini içme ??? • Açık saçık giyinirsen başına bir şeyler gelir??? • Karanlık olmadan eve gel ??? • Dizini kır evinde otur azıcık ??? • Köy yerinde başına bir şey gelmesin ??? • Tanıdıklarımızda kal, onlardan zarar gelmez ??? • Artık çocuk değilsin genç kız oldun hareketlerine dikkat et, erkeklerle yakın olma??? » Dişi köpek kuyruk sallamazsa…??? 07.11.2015 30 Gerçekler I • İstismar konusunda hikaye uyduran çocuklar çok azdır… Çünkü bilmedikleri konuda tutarlı hikaye kurgulayamazlar… • İstismarın kısa ve uzun erimli önemli etkileri vardır. • Çocukların görünüş ya da davranışı istismara neden olmaz. • İstismarcılar %80-95 çocuğun tanıdığı kişiler • Olay genellikle çocuğun çevresinde ve bildiği mekanlarda gerçekleşir. • 07.11.2015 Çocuk istismarda bahsetmiyor ise olayı unuttuğu anlamına gelmez… 31 Gerçekler II • Büyük bir oranda dışarıda değil, kapalı ortamlarda (evde) gerçekleşir • Gündüz gerçekleşme olasılığı geceden fazladır • İstismarcı genelde gençtir (ort. 25 yaş) • 0 ila 18 yaş arası her yaşta görülebilir. (1 aylık olgu!!!) • İstismarcı kadın olabilir… • Çoğu saldırgan dürtüsel değil planlayarak yapar… • İstemli alkol alımı hariç madde etkisi 1/1000… 07.11.2015 32 Kim Bu Sapıklar ??? • Kadın / Erkek • Çocuk / Ergen / Genç / Erişkin / Yaşlı • Eğitimli / Eğitimsiz • Fakir / Orta Gelir / Zengin • İşsiz / Meslek Sahibi • İnançsız / Dindar • Irk? 07.11.2015 33 Kim Bu Sapıklar ??? • • • • • • • • • • • İnşaat işçisi Öğrenci Sanatçı Gazeteci Yazar İdari / Mülki amir- memur Akademisyen Din görevlisi Mühendis Asker / Polis Doktor Öğretmen 07.11.2015 34 Kim Bu Sapıklar ??? •BİZ !!! 07.11.2015 35 RİSKLER RİSKLER Toplumsal Çevresel İlişkisel Kişisel RİSKLER Kişisel Çocukla İlişkili • İstenmeyen çocuklar ya da istenmeyen cinsiyette çocuklar, doğmalık anomaliler, mizaç vb. nedenlerle ailenin beklentilerini karşılayamayan çocuklar • Zihinsel gerilik, erken doğum, kronik hastalık gibi nedenlerle sürekli bakım gerektiren çocuklar • Engelli çocuklar • Hiperaktivitesi, tehlikeli davranış sorunları olan çocuklar • Üvey çocuklar • Sık ve uzun süre ağlayan çocuklar RİSKLER Kişisel Anne-Baba ya da Bakım Veren Kişi İle İlişkili • Genç ebeveyn, yalnız yaşayan ebeveyn • Eğitim eksikliği (Çocuk gelişimi hakkında bilgisizlik, bilinçsizlik) • Alkol ve/veya uyuşturucu kullanıyor olmak • Çocukken istismara uğramış olmak • Fiziksel veya psikiyatrik bir hastalık varlığı • Dürtü ve öfke kontrolünün yetersizliği • Toplumsal iletişim becerilerinin yetersizliği RİSKLER İlişkisel Ebeveyn ve çocuk bağının kopuk olması ve bağın kurulamaması • • • • Çok çocuklu, katı disiplin uygulayan aileler Ekonomik sıkıntı, işsizlik, aile içi şiddet varlığı Sosyal destek sistemlerinin yetersizliği Evlilikteki veya yakın ilişkilerdeki sorunlar nedeniyle aile yapısının bozulması, bunun sonucunda çocukta veya erişkinde duygusal ve zihinsel sorunların ortaya çıkması • Aile bireyleri arasındaki bağın zayıf olması, sözel ve psikolojik çatışmaların sık yaşanması RİSKLER Çevresel • Uygun beslenme, barınma ve bakım olanaklarının yetersizliği • İşsizlik oranlarının yüksek, geçim sıkıntısının yaygın olması • Uyuşturucu ticaretinin varlığı • Çocuğun savunuculuğunu yapacak kurum ve yapıların yetersizliği • Çocuk işçiliği konusunda denetleme ve rehabilitasyonun yetersizliği RİSKLER Toplumsal • Çocuğu koruyan yasaların yetersizliği • Çocuğa verilen değerin düşük olması • Cinsel ayrımcılık ve toplumsal eşitsizlik • Şiddetin kabul edilir olması, hoş görüyle karşılanması , organize şiddetin varlığı (savaş, terör, yüksek suç oranları) • Pedofili • Kontrolsüz internet • Kültürel normlar RİSKLER Çocuk istismarı ve ihmali farklı alanlardaki pek çok faktörün karmaşık etkileşiminin sonucu olarak ortaya çıkmaktadır. Risk faktörü olarak kabul edilen durumlar hizmet ve müdahale için öncelik taşır. Kaynaklar http://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//kanun_belgeleri/4058.pdf http://www.cocukhaklari.gov.tr/tr/content/show/23/birlesmis_milletler_cocuk_haklari_sozle smesi.html http://www.cocukhaklari.gov.tr/condocs//mevzuat/cocuk_haklari_sozlesmesi.pdf Child Maltreatment 2007, U.S. Department of Health & Human Services Administration for Children and Families Administration on Children, Youth and Families Children’s Bureau. (Online erişim; http://www.acf.hhs.gov/programs/cb/stats_research/index.htm#can) Preventing Child Maltreatment: a guide to taking action and generating evidence. World Health Organization and International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect. WHO 2006. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye’de ortaöğrenime devam eden öğrencilerde ve ceza ve infaz kurumlarında bulunan tutuklu ve hükümlü çocuklarda şiddet ve bunun etkileyen etkenlerin saptanması araştırma raporu. 2007 Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu. Türk ailesinde adolesan sorunları. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Yayınları, 1997, Ankara. 2. Oturum Çocuklara Yönelik Cinsel İstismarın Şekilleri Çocukların Cinsel İstismarını Düşündürecek İpuçları Çocukluk Çağındaki Cinsel İstismarın Uzun Dönem Etkileri Cinsel İstismar • Çocuğun tam olarak anlayamadığı, onay vermesinin mümkün olamayacağı, gelişimsel olarak hazır olmadığı ya da toplumun yasalarına, sosyal normlarına aykırı olacak şekilde bir cinsel etkinliğe dahil edilmesidir. Psiko-sosyal gelişimini tamamlamamış çocuğun bir yetişkin tarafından cinsel uyaran olarak kullanılması Cinsel İstismarın Şekilleri İstismar ve ihmalin belirti ve bulguları Dokunma olmaksızın yapılan cinsel istismar şekilleri Çocuğa cinsel içerikli şeyler söylemek ve çocukla aynı içerikte konuşmalar yapmak Teşhircilik, Röntgencilik Çocuğun cinsel ilişki sahnesine doğrudan şahit olması (başka insanlar ya da hayvanlarla cinsel ilişki) Çocuğa cinsel organ göstermek, çocuğun cinsel organlarını göstermesini istemek, banyodayken çocuğu gizli/açık olarak seyretmek, Çocuğa cinsel içerikli materyal göstermek (pornografik film seyrettirmek, fotograflar göstermek) Çocuğu pornografik malzemeler için kullanmak Cinsel İstismarın Şekilleri İstismar ve ihmalin belirti ve bulguları Dokunmanın yer aldığı istismar olguları Oral-genital, genital-genital, genital-rektal, el ile ya da bir cisimle genital temas, rektal bölgelere, memeye veya vücudun diğer bölgelerine dokunma Bu eylemler çocuğa dokunarak ya da çocuğun istismarcıya dokunması istenerek gerçekleşebilir. Şiddet kullanarak yapılan cinsel istismar Cinsel İstismarın Şekilleri İstismar ve ihmalin belirti ve bulguları Çocukların Cinsel Sömürüsü: Çocuk fuhușu ve satışı Çocuğa ve veya üçüncü kişilere para ve benzeri şeylerin verilmesi karşılığında çocuğun yetişkin tarafından cinsel obje olarak kullanılmasıdır. Fuhuş, pornografi, cinsel sömürü amaçlı kullanma, çocuk seksi turizmi, erken evlendirme vb. Ensest İstismar ve ihmalin belirti ve bulguları Kanunen evlenmelerine izin verilmeyen iki kişi arasındaki cinsel ilişki ensest olarak tanımlanır. Kan bağı olan baba, anne, ağabey, abla, amca, dayı, teyze, hala ve dede gibi akrabalara ek olarak, çocuk üzerinde anne-baba gibi otoritesi ve saygınlığı olan geniş bir akraba ve hısım grubu ensest tanımında taciz edenler arasında sayılır. Örneğin enişte, üvey anne-baba, üvey kardeşler bu gruptadır. Çocuk İstismarını Düşündürecek İpuçları Çocukluk Çağındaki Kötü Muamelenin Neden Olabileceği Davranış Değişiklikleri Uyku bozuklukları Aşırı talepkarlık Karşı gelme Dürtüsellik, saldırganlık İçe dönüklük, engellenme/baskılanma duygusu Aşırı uyumlu, aşırı itaatkar olma Ana-babaya/bakım veren kişiye aşırı yapışma Ana-babadan/bakım veren kişiden ayrılığa aldırmama Çocukluk Çağındaki Kötü Muamelenin Neden Olabileceği Davranış Değişiklikleri Akran ilişkilerinde sorunlar Okul başarısızlığı Çökkünlük Düşük benlik değeri Korkular Öfke patlamaları Sağlığını tehlikeye atacak davranışlar Kendine zarar verme düşünceleri ve özkıyım girişimi Madde kullanımı Yeme bozuklukları Çocuklarda Cinsel İstismarı Düşündürebilecek İpuçları Cinselliğe ilişkin her türlü konu ve duruma aşırı ilgi gösterme ya da aşırı kaçınma Baştan çıkarıcı davranışlar Çok sık öpmeye çalışma, göğüslere, bacaklara ya da genital bölgeye dokunmaya çalışma, sürtünme, kendi genital bölgesini gösterme Bedeninin kirli ya da zedelenmiş olduğuna inanma ve ifade etme Çocuklarda Cinsel İstismarı Düşündürebilecek İpuçları Genital bölgesinde bir sorun olduğundan korkma Resimlerinde, oyunlarında ya da hayallerinde cinsel istismara uğradığını düşündürecek özelliklerin bulunması Tuvalet eğitimini kazanmış bir çocuğun altını veya yatağı ıslatmaya başlaması Regresif semptomların varlığı (kendine zarar verici davranışlar, bebeklik davranışları, bebek gibi konuşma) CİNSEL İSTİSMAR ŞÜPHESİ Cinsel İstismardan Ne Zaman Kuşkulanmalıyız? (Ortaya Çıkabilecek Belirtiler) • • • • • • • • • • • Cinsel davranışlarda artma, mastürbasyon Uyku sorunları, kabuslar Depresyon ya da aile/arkadaş ilişkilerinde içe kapanma Enürezis ve enkoprezis Okul devamsızlığı ya da kurallara uymama Aşırı ketum tavırlar Çizim, oyun ve fantezilerinde cinsel saldırganlık öğeleri Aşırı sinirlilik, agresyon İntihar düşünceleri / girişimleri Gebelik Cinsel yolla bulaşan hastalık varlığı Çocukluk Çağındaki Kötü Muamelenin Neden Olabileceği Davranış Değişiklikleri ve İstismarı Düşündürebilecek İpuçları Çocukluk Çağındaki İstismarın Uzun Dönem Etkileri Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarının nörobiyolojik sonuçları Beynin gelişim süreçleri önemli derecede etkilenir Sinir hücrelerinin gelişimi bozulur ve gecikir Sinir hücreleri arasındaki bağlantı düzeyi azalır Yapısal ve fonksiyonel değişiklikler Beynin bazı dokuları bozulur Beyindeki bazı dokuların hacmi azalır Beynin elektriksel yapısı bozulur, fonksiyonel aktivitesi azalır Erken çocuk dönemindeki stres ve istismarının nörobiyolojik sonuçları •Hafıza bozuklukları •Düşünce ve davranış arasındaki ilişkide bozulma •Kişilik bozuklukları •Anksiyete ve panik bozuklukları •Öfke kontrolünde yetersizlik, •Cinsel davranışların kontrolünde bozulma •Dürtüsel şiddete eğilim •Bilişsel, dil, sosyal ve duygusal alanlarda karmaşa •Şizofreni, otizm, depresyon •Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu İstismar ya da İhmal edilen çocuk büyüdüğünde... •Alkol/madde bağımlılığı, Depresyon, Özkıyım girişimi sıklığı 12 kata kadar artar. •Sigara bağımlılığı, Sağlığını riske atacak davranışlar, Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, Kronik akciğer hastalıkları, Karaciğer hastalıkları 2-4 kat artar. •Hareketsizlik, Ciddi şişmanlık, Şeker hastalığı, İskemik kalp hastalığı, Kanser, İskelet sorunları, Karaciğer hastalıkları, Akciğer hastalıkları daha sık görülür. Çocukluk çağında istismara uğrayan ya da ihmal edilenler erken ölüyor… ÖLÜM doğum DOĞUM Çocukluk Çağındaki Cinsel İstismarın Uzun Dönemdeki Etkileri •Anksiyete •Depresyon •Özkıyım girişimleri •Özgüven eksikliği •Madde bağımlılığı •Güven ve özel yaşamla ilgili sorunlar •Suça karışma sıklığında artış Çocukluk Çağındaki Cinsel İstismarın Uzun Dönemdeki Etkileri •Olumsuz duygusal yaşamlar ve anılar •Cinsel disfonksiyon (Korku ve uzaklaşma) •İlişkiye girme ve sağlıklı bir ilişki sürdürebilme güçlüğü •Rastgele ve kontrolsüz cinsel ilişki •Cinselliğini sevgi elde etmek, insanları manuple etmek ve kimi zaman yaşamını idame ettirmek için kullanma davranışı Kaynaklar-1 Felitti Vj ve ark. Relationship of Childhood Abuse and Household Dysfunction to Many of the Leading Causes of Death in Adults. The Adverse Childhood Experiences (ACE) Study. Am J Prev Med 1998 Gershoff ET. Corporal Punishment by Parents and Associated Child Behaviors and Experiences: A Meta-Analytic and Theoretical Review. Psychological Bulletin, 2002 Teicher MH ve ark.The neurobiological consequences of early stress and childhood maltreatment. Neuroscience and Biobehavioral Reviews, 2003 Merrill LL ve ark. Child sexual abuse and number of sexual partners in young woman: The role of abuse severity, coping style, and sexual functioning. Journal of Consulting and Clinical Psychology, 2003 Crooks CV ve ark. Understanding the Link Between Childhood Maltreatment and Violent Delinquency: What Do Schools Have to Add?Child Maltreatment, 2007 Lansford JE ve ark. Early Physical Abuse and Later Violent Delinquency: A Prospective Longitudinal Study.Child Maltreatment, 2007 Leeb RT ve ark. The Effect of Childhood Physical and Sexual Abuse on Adolescent Weapon Carrying. Journal of Adolescent Health, 2007 Kaynaklar-2 Feiring C ve ark. Potential Pathways From Stigmatization and Internalizing Symptoms to Delinquency in Sexually Abused Youth. Child maltreatment, 2007 Draper B ve ark. For the Depression and Early Prevention of Suicide in General Practice Study Group. Long-Term Effects of Childhood Abuse on the Quality of Life and Health of Older People: Results from the Depression and Early Prevention of Suicide in General Practice Project. Geriatr Soc 2008 Fergusson DM ve ark. Exposure to childhood sexual and physical abuse and adjustmentin early adulthood. Child Abuse & Neglect 2008 Sandfort TGM ve ark. Long-Term Health Correlates of Timing of Sexual Debut: Results From a National US Study. Am J Public Health. 2008 McGowan PO ve ark. Epigenetic regulation of the glucocorticoid receptor in human brain associates with childhood abuse. Nat Neurosci. 2009 Heim C ve ark. Neurobiological and Psychiatric Consequences of Child Abuse and Neglect. Dev Psychobiol 2010 Currie J ve ark. Long-Term Consequences of Child Abuse and Neglect on Adult Economic WellBeing. Child Maltreatment 2010 3. Oturum Çocuk Cinsel İstismarı İle İlgili Yasal Mevzuat • Yasal mevzuat •Bildirim yükümlülüğü •İNSAN TİCARETİ (Madde 80) •İŞKENCE (Madde 94) •EZİYET (Madde 96) •TERK (Madde 97) •YARDIM VEYA BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜNÜN YERİNE GETİRİLMEMESİ (Madde 98) •ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI (Madde 103) •REŞİT OLMAYANLA CİNSEL İLİŞKİ (Madde 104) • CİNSEL TACİZ (Madde 105) •KİŞİYİ HÜRRİYETİNDEN YOKSUN KILMA (Madde 109) •AYIRIMCILIK (Madde 122) •KİŞİLERİN HUZUR VE SÜKUNUNU BOZMA (Madde 123) •HAYASIZCA HAREKETLER (Madde 225) •MÜSTEHCENLİK (Madde 226) •FUHUŞ (Madde 227) •DİLENCİLİK (Madde 229) •ÇOCUĞUN SOYBAĞINI DEĞİŞTİRME (Madde 231) •KÖTÜ MUAMELE (Madde 232) •AİLE HUKUKUNDAN KAYNAKLANAN YÜKÜMLÜLÜĞÜN İHLÂLİ (Madde 233) •ÇOCUĞUN KAÇIRILMASI VE ALIKONULMASI (Madde 234) ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI (Madde 103) (1) Çocuğu cinsel yönden istismar eden kişi, üç yıldan sekiz yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. Cinsel istismar deyiminden; a) Onbeş yaşını tamamlamamış veya tamamlamış olmakla birlikte fiilin hukukî anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği gelişmemiş olan çocuklara karşı gerçekleştirilen her türlü cinsel davranış, b) Diğer çocuklara karşı sadece cebir, tehdit, hile veya iradeyi etkileyen başka bir nedene dayalı olarak gerçekleştirilen cinsel davranışlar, Anlaşılır. (2) Cinsel istismarın vücuda organ veya sair bir cisim sokulması suretiyle gerçekleştirilmesi durumunda, sekiz yıldan onbeş yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI (Madde 103) (3) (Değişik fıkra: 29/06/2005-5377 S.K./12.mad) Cinsel istismarın üstsoy, ikinci veya üçüncü derecede kan hısmı, üvey baba, evlat edinen, vasi, eğitici, öğretici, bakıcı, sağlık hizmeti veren veya koruma ve gözetim yükümlülüğü bulunan diğer kişiler tarafından ya da hizmet ilişkisinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle veya birden fazla kişi tarafından birlikte gerçekleştirilmesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarı oranında artırılır. (4) Cinsel istismarın, birinci fıkranın (a) bendindeki çocuklara karşı cebir veya tehdit kullanmak suretiyle gerçekleştirilmesi hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza yarı oranında artırılır. ÇOCUKLARIN CİNSEL İSTİSMARI (Madde 103) (5) Cinsel istismar için başvurulan cebir ve şiddetin kasten yaralama suçunun ağır neticelerine neden olması hâlinde, ayrıca kasten yaralama suçuna ilişkin hükümler uygulanır. (6) Suçun sonucunda mağdurun beden veya ruh sağlığının bozulması hâlinde, onbeş yıldan az olmamak üzere hapis cezasına hükmolunur. (7) Suçun mağdurun bitkisel hayata girmesine veya ölümüne neden olması durumunda, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezasına hükmolunur. REŞİT OLMAYANLA CİNSEL İLİŞKİ (Madde 104) (1) Cebir, tehdit ve hile olmaksızın, onbeş yaşını bitirmiş olan çocukla cinsel ilişkide bulunan kişi, şikâyet üzerine, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. CİNSEL TACİZ (Madde 105) (1) Bir kimseyi cinsel amaçlı olarak taciz eden kişi hakkında, mağdurun şikâyeti üzerine, üç aydan iki yıla kadar hapis cezasına veya adlî para cezasına hükmolunur. (2) (Değişik fıkra: 29/06/2005-5377 S.K./13.mad) Bu fiiller; hiyerarşi, hizmet veya eğitim ve öğretim ilişkisinden ya da aile içi ilişkiden kaynaklanan nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle ya da aynı işyerinde çalışmanın sağladığı kolaylıktan yararlanılarak işlendiği takdirde, yukarıdaki fıkraya göre verilecek ceza yarı oranında artırılır. Bu fiil nedeniyle mağdur; işi bırakmak, okuldan veya ailesinden ayrılmak zorunda kalmış ise, verilecek ceza bir yıldan az olamaz. HAYASIZCA HAREKETLER (Madde 225) (1) Alenen cinsel ilişkide bulunan veya teşhircilik yapan kişi, altı aydan bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. MÜSTEHCENLİK (Madde 226) (1) a) Bir çocuğa müstehcen görüntü, yazı veya sözleri içeren ürünleri veren ya da bunların içeriğini gösteren, okuyan, okutan veya dinleten, b) Bunların içeriklerini çocukların girebileceği veya görebileceği yerlerde ya da alenen gösteren, görülebilecek şekilde sergileyen, okuyan, okutan, söyleyen, söyleten, c) Bu ürünleri, içeriğine vakıf olunabilecek şekilde satışa veya kiraya arz eden, d) Bu ürünleri, bunların satışına mahsus alışveriş yerleri dışında, satışa arz eden, satan veya kiraya veren, e) Bu ürünleri, sair mal veya hizmet satışları yanında veya dolayısıyla bedelsiz olarak veren veya dağıtan, f) Bu ürünlerin reklamını yapan, Kişi, altı aydan iki yıla kadar hapis ve adlî para cezası ile cezalandırılır. MÜSTEHCENLİK (Madde 226) (3) Müstehcen görüntü, yazı veya sözleri içeren ürünlerin üretiminde çocukları kullanan kişi, beş yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu ürünleri ülkeye sokan, çoğaltan, satışa arz eden, satan, nakleden, depolayan, ihraç eden, bulunduran ya da başkalarının kullanımına sunan kişi, iki yıldan beş yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. (2, 4,5,6,7….) FUHUŞ (Madde 227) (1) Çocuğu fuhşa teşvik eden, bunun yolunu kolaylaştıran, bu maksatla tedarik eden veya barındıran ya da çocuğun fuhşuna aracılık eden kişi, dört yıldan on yıla kadar hapis ve beşbin güne kadar adlî para cezası ile cezalandırılır. Bu suçun işlenişine yönelik hazırlık hareketleri de tamamlanmış suç gibi cezalandırılır. (5) Yukarıdaki fıkralarda tanımlanan suçların eş, üstsoy, kayın üstsoy, kardeş, evlât edinen, vasi, eğitici, öğretici, bakıcı, koruma ve gözetim yükümlülüğü bulunan diğer kişiler tarafından ya da kamu görevi veya hizmet ilişkisinin sağladığı nüfuz kötüye kullanılmak suretiyle işlenmesi hâlinde, verilecek ceza yarı oranında artırılır. (2, 3, 4, 6, 7….) BİLDİRİM YÜKÜMLÜLÜĞÜ Suçu bildirme TCK 278., 279., 280. maddeler Korunma gereksinimini bildirme TCK 98. madde SHÇEK Kanunu 21. madde Çocuk Koruma Kanunu 6. madde TCK Madde 278 – (1) İşlenmekte olan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) İşlenmiş olmakla birlikte, sebebiyet verdiği neticelerin sınırlandırılması hâlen mümkün bulunan bir suçu yetkili makamlara bildirmeyen kişi, yukarıdaki fıkra hükmüne göre cezalandırılır. (3) Mağdurun onbeş yaşını bitirmemiş bir çocuk, bedensel veya ruhsal bakımdan özürlü olan ya da hamileliği nedeniyle kendisini savunamayacak durumda bulunan kimse olması hâlinde, yukarıdaki fıkralara göre verilecek ceza, yarı oranında artırılır. TCK Madde 279 – (1) Kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini göreviyle bağlantılı olarak öğrenip de yetkili makamlara bildirimde bulunmayı ihmal eden veya bu hususta gecikme gösteren kamu görevlisi, altı aydan iki yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Suçun, adlî kolluk görevini yapan kişi tarafından işlenmesi hâlinde, yukarıdaki fıkraya göre verilecek ceza yarı oranında artırılır. TCK Madde 280 – (1) Görevini yaptığı sırada bir suçun işlendiği yönünde bir belirti ile karşılaşmasına rağmen, durumu yetkili makamlara bildirmeyen veya bu hususta gecikme gösteren sağlık mesleği mensubu, bir yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır. (2) Sağlık mesleği mensubu deyiminden tabip, diş tabibi, eczacı, ebe, hemşire ve sağlık hizmeti veren diğer kişiler anlaşılır. Korunma Gereksinimi Bildirim Yükümlülüğü Adli ve idari merciler Kolluk görevlileri Sağlık ve eğitim kuruluşları Sivil toplum kuruluşları Korunma ihtiyacı olan çocuğu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna (SHÇEK) ASP bildirmekle yükümlüdür. Korunma Gereksinimi Bildirim Yükümlülüğü TCK Madde 98 – (1) Yaşı, hastalığı veya yaralanması dolayısıyla ya da başka herhangi bir nedenle kendini idare edemeyecek durumda olan kimseye hâl ve koşulların elverdiği ölçüde yardım etmeyen ya da durumu derhâl ilgili makamlara bildirmeyen kişi, bir yıla kadar hapis veya adlî para cezası ile cezalandırılır. (2) Yardım veya bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmemesi dolayısıyla kişinin ölmesi durumunda, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezasına hükmolunur. Korunma Gereksinimi Bildirim Yükümlülüğü 2828 Sayılı Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu- Madde 21 Kurum, korunmaya, bakıma, yardıma muhtaç aile,çocuk,sakat ve yaşlılar ile sosyal hizmetlere muhtaç diğer kişileri tespit ve incelemekle görevlidir. Bu kişilerin Kuruma duyurulmasında ve incelemeye ilişkin olarak Kurum ile işbirliğinde bulunulmasında mahalli mülki amirler, sağlık kuruluşları ve köy muhtarları ile genel kolluk kuvvetleri ve belediye zabıta memurları yükümlüdürler. Korunma Gereksinimi Bildirim Yükümlülüğü Çocuk Koruma Kanunu– Madde 6 (1) Adlî ve idarî merciler, kolluk görevlileri, sağlık ve eğitim kuruluşları, sivil toplum kuruluşları, korunma ihtiyacı olan çocuğu Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna bildirmekle yükümlüdür. Çocuk ile çocuğun bakımından sorumlu kimseler çocuğun korunma altına alınması amacıyla Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumuna başvurabilir. (2) Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu kendisine bildirilen olaylarla ilgili olarak gerekli araştırmayı derhâl yapar. Kaynaklar http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5237.html http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/614.html http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1527.html Bir Hak İhlali: ÇOCUK İHMALİ VE İSTİSMARI ÇOCUK İZLEM MERKEZLERİ 4. Oturum Çocuk İzlem Merkezinin tanıtımı ve işleyişi – Çocuk İzlem Merkezinin Tanıtımı – Cinsel istismar edildiği düşünülen çocukların ÇİM’e bildirim şekilleri – Çocuğun ÇİM’e getirilme süreci – Çocuk İzlem Merkezinin işleyişi Çocuk İzlem Merkezi Cinsel istismar şüphesi olan çocuğun beyanının alınması, muayenesinin yapılması, aile görüşmesinin yapılması ve raporunun hazırlanması için gereken tüm personel ve ekipmanın bulunduğu, işlemlerin her aşamada çocuğun yüksek yararı gözetilerek yürütüldüğü bir merkezdir SHÇEK MEB SAĞLIK BAKANLIĞI KOLLUK BARO C. SAVCILIĞI ASPB MEB SAĞLIK BAKANLIĞI KOLLUK BARO C. SAVCILIĞI Çocuk İzlem Merkezinin kuruluş amaçları Cinsel istismara uğrayan çocuğa inceleme ve tedavi aşamasında gerek görülen sağlık, eğitim, kolluk kuvvetleri, hukuk ve adalet sistemi gibi işbirliği yapılması gereken diğer kamu kuruluşları ile eşgüdüm içinde hizmet sağlanması. Çocuk İzlem Merkezinin kuruluş amaçları Merkezde oluşturulacak güvenli ve çocuk dostu ortam ile çocuktaki travmanın etkilerinin azaltılması. Çocuk İzlem Merkezinin kuruluş amaçları Korunma altına alınması gereken olgularda, çocuğun kalabileceği uygun bir ortam sağlanıncaya kadar geçici bir süre barınma, beslenme, giyim, sağlık ve güvenlik gereksinimlerinin karşılanması. Çocuk İzlem Merkezinin kuruluş amaçları Ailenin yaşadığı travmanın ve yaşanan olayın sağlıklı değerlendirilmesi amacıyla aile ile görüşülmesi. Ailenin ilk danışmanlık gereksiniminlerinin karşılanması. Çocuk İzlem Merkezinin kuruluş amaçları Meslek elemanlarının hizmet içi eğitimlerine destek verilmesi. Toplumun çocuğa yönelik suçlar ve korunma yolları konusunda eğitimlerinin yapılması. Çocuğa hizmet veren ya da hizmet verdiği sırada çocukla karşılaşan personelin bildirimi/danışımı Öğretmenler Sağlık personeli ASPB personeli Müftülük personeli Muhtar Kolluk birimleri Meslek örgütleri Sivil toplum kuruluşlarının bildirimi/danışımı Kişisel başvuru – vatandaşın bildirimi/danışımı Ailenin başvurusu Çocuğun başvurusu İstismar düşünülen çocuğun ÇİM’e bildirimi Öğretmen Sağlık personeli ASPB personeli Müftülük personeli Muhtar Kolluk birimleri Meslek örgütleri Vatandaş Aile Çocuk MAKUL ŞÜPHE Danışma / Konsültasyon Cinsel istismar düşünülen çocuğun ÇİM’e ulaşımı MAKUL ŞÜPHE Jandarma / Çocuk Polisi Öğretmen Sağlık personeli ASPB personeli Müftülük personeli Muhtar Kolluk birimleri Meslek örgütleri Vatandaş Aile Çocuk Danışma / Konsültasyon •İstismar mağduru çocuğun hangi kuruma başvurduğuna, ya da istismardan hangi kurumda kuşkulanıldığına bakılmaksızın hiç zaman kaybetmeden kolluk kuvvetleri haberdar edilir. Jandarma Çocuk Kısım Amirliği Cinsel istismar olayı ile ilgili İlçe Jandarma/Jandarma Karakol Komutanlıklarına ihbar veya müracaat halinde görevli çocuk koruma işlem astsubayları/elemanları tarafından olaya müdahale edilir. Jandarma Çocuk Kısım Amirliği Çocuğa bakmakla yükümlü kişi (anne, baba, veli vs.) varsa müracaatı alınarak olay C.Savcısına ve Jandarma Çocuk Merkezine bildirilir. Jandarma Çocuk Merkezi Personeli olay yerine sivil araç ile giderek çocuğu alır, Nöbetçi C.Savcısının talimatını alarak Çocuk İzleme Merkezi ile irtibata geçilir. Jandarma Çocuk Kısım Amirliği Mağdur çocuğun işlemleri yapılmak üzere Çocuk İzleme Merkezine nakli yapılır. İşlemlerinin tamamlanmasına müteakip, C.Savcısının talimatı ile çocuk Jandarma personeli tarafından ailesine yada SHÇEK’e teslim edilir. Çocuk Polisi Olayın ulaştığı Polis Merkezi, Çocuk Şube veya diğer polis birimlerinde görevli amir sınıfı personel olay hakkında elde edilen bilgiler doğrultusunda derhal Cumhuriyet Savcısına bilgi vererek talimatları alınır. Çocuk polis birimine gelmiş veya getirilmiş ise ailesine bilgi verilir, şüpheli aileden biri ise aileye bilgi verilmez, Cumhuriyet savcısına bilgi verilir. Çocuk Polisi Olay Polis merkezine bildirilmiş ise çocuğun ÇİM’e naklini sivil araç ve personelle yapılması için Çocuk Şube Müdürlüğü ve İlçe Emniyet Müdürlüğü ile irtibata geçilir. Çocuk Polisi Polis Birimlerinde çocuktan olayla ilgili bilgi almak için ifadesine başvurulmaz. Başvuru ve ÇİM’e nakil esnasında işlem yapan polis memuru kendini tanıtır ve süreç hakkında kısaca bilgi verir. Nereye götürüleceği, orada ne olacağı ve süresi gibi konularda bilgi aktarır ve sorularına cevap verir. Bu süreçte varsa bir yakınının yanında bulunmasına özen gösterilir. Mağdur çocuk bildirimi alan kolluk kuvvetleri •İlgili Cumhuriyet Savcısını bilgilendirir. •Çocuk Cumhuriyet savcısının talimatları doğrultusunda hiç beklemeden ÇİM’e haber verir. •Baro’dan çocuk için avukat talebinde bulunur. •Kolluk kuvvetlerinin bu iş için özel eğitim almış sivil personeli, çocuğu sivil bir araçla derhal Çocuk İzlem Merkezine getirir. •Bu arada Cumhuriyet Savcısı ve Baro’dan görevlendirilen Avukat da ÇİM’e gelir. Cinsel istismar düşünülen çocuğun ÇİM’e ulaşımı MAKUL ŞÜPHE DURUMUNDA KOLLUK KUVVETLERİNE BİLDİRİM 1 2 C. Savcılığı Jandarma / Çocuk Polisi 3 BARO 4 5 5 5 İstismar düşünülen çocuğun ÇİM’e nakil süreci MAKUL ŞÜPHE Jandarma / Çocuk Polisi KOLLUK ASPB MEB BARO SAĞLIK BAKANLIĞI C. SAVCILIĞI ASPB MEB SAĞLIK BAKANLIĞI KOLLUK BARO C. SAVCILIĞI ÇOCUK İZLEM MERKEZİNİN İŞLEYİŞ SÜRECİ Danışma / Konsültasyon MAKUL ŞÜPHE Çocuk doğrudan ÇİM’e yönlendirilir C. Savcılığının talimatı ile kolluk kuvvetleri çocuğu ÇİM’e getirir ÇİM’de rutin değerlendirme; • Adli görüşme • Muayene • Rapor • İzlem planı ÇİM’de ön inceleme; • Sosyal inceleme • Adli Tıp uzmanı ile ön görüşme MAKUL ŞÜPHE C. Savcısı OLUŞTU OLUŞMADI Avukat Çocuk Psikiyatristi Sosyal Hizmetler SHÇEK MEB SAĞLIK BAKANLIĞI KOLLUK BARO C. SAVCILIĞI MERKEZDE 24 SAAT ÇALIŞAN EKİP Adli Tıp Uzmanı Çocuk Gelişimcisi Psikolog Sosyal Çalışmacı Hemşire KONSÜLTANLAR Çocuk Psikiyatristi Çocuk Hekimi Çocuğun beyanı (adli görüşme); •Alanında uzman olan personel (çocuk gelişimcisi, psikolog ya da sosyal çalışmacı) tarafından •Aynalı bir odada •Ses ve görüntü kaydı yapılarak alınır. Çocuktan ifade alındığı sırada •Cumhuriyet Savcısı, •Kolluk kuvveti, •ASPB personeli •Çocuğun Avukatı •Adli Tıp Uzmanı / Çocuk Psikiyatristi aynanın arka tarafındaki bir odada bulunur ve ifadeyi izler. Ek sorular sormak gerektiğinde adli görüşme yapan personel kulaklıkla haberdar edilerek çocuktan tüm kurumlar için gereken bilginin alınması sağlanır. Çocuğun muayenesi merkezde bulunan hekimler (Adli Tıp Uzmanı, Çocuk Psikiyatristi ve Çocuk Hekimi) tarafından yapılır. Vücudun tümü (cinsel organlar da dahil olmak üzere) detaylıca muayene edilir, gerekli durumlarda fizik bulgular görüntülü olarak kaydedilir. Adli görüşme ve muayene sürecinde çocuğun kısa süreli koruma ve tedavi tedbiri bu merkezde yürütülür. Çocuk tedavi ve rehabilitasyon amacıyla uzun erimli tedavi ve izlem planı için ÇİM tarafından uygun merkezlere yönlendirilir. Çocuğun izlemi (tıbbi ve yasal) ÇİM tarafından yapılır. Telefon: 0324 336 00 48 Kadın Doğum ve Çocuk Hastalıkları Hastanesi Halkkent Mahallesi Fatih Sultan Mehmet Bulvarı No: 23 Toroslar - Mersin TEŞEKKÜRLER 130 İHMAL VE İSTİSMARI KONU EDİNEN FİLMLER