Transcript Neytendahagfræði Copyright©2004 South-Western Neytendur • Þátttakendur í efnahagslífinu skiptast í tvo hópa, fyrirtæki og neytendur.

Neytendahagfræði
Copyright©2004 South-Western
21
Neytendur
• Þátttakendur í efnahagslífinu skiptast í tvo hópa,
fyrirtæki og neytendur. Neytandi reynir að hámarka
nytjar sínar en er oft í hóp.
• Þrjár forsendur um hegðun neytenda. Neytandi veit
hvað hann vill. Hann er samkvæmur sjálfum sér og
hann tekur meira magn fram yfir minna magn.
• Hinn hagsýni maður hefur fullkomnar upplýsingar
Hann þekkir þarfir sínar. Hann getur metið
notavirði eða nytjar einstakra vörutegunda Hann
kaupir ódýrari vöru af tveimur jafngildum.
2
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Nytjafall
N
m
3
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Nytjafall og jaðarnytjar
•
•
•
•
N = f(m)
Jaðarnytjar eru fyrsta afleiða nytjafallsins.
N´ = f´(m) = df(m)/dm
Síðasta krónan sem við eyðum skilar
jafnmiklum nytjum sama hvaða vara er keypt.
• Í kjörstöðu eru jaðarnytjar deilt með verði
jafnar fyrir allar vörutegundir.
• N´1/v1 = N´2/v2 = N´i/vi ; fyrir i = 3, 4, , , I
4
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
• Neytendahagfræðin veltir fyrir sér spurningum
á borð við þessar:
• Hafa allar eftirspurnarkúrfur neikvæðan
halla?
• Hvaða áhrif hafa laun á framboð vinnuafls?
• Hvaða áhrif hafa vextir á sparnað heimila?
5
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekjubandið eða útgjaldalínan: Á
hverju hefur neytandinn efni?
• Hugtakið tekjuband eða útgjaldalína (e.budget
constraint) vísar til þess að neytendur eru
bundnir af þeim tekjum sem þeir hafa.
• Neyslan er minni en þeir æskja vegna þess að
tekjurnar setja henni takmörk.
6
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 1 Tekjuband neytandans
Magn af
gosi
500
250
B
C
Tekjuband
neytandans
A
0
50
100
Magn af pizzum
7
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekjubandið: Á hverju hefur
neytandinn efni?
• Hallatala tekjubandsins er samkvæmt
skilgreiningu jöfn hlutfallslegu verði þessara
tveggja vörutegunda.
• Hallatalan sýnir þess vegna í hvaða hlutföllum
neytendur geta skipt vörunum hverja fyrir aðra.
8
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Smekkur: Það sem neytandinn vill
• Smekk neytenda má gefa til kynna með
jafngildislínum.
• Jafngildislína er lína sem sýnir hvaða
vörupakkar veita neytandanum jafnmikla
ánægju. Endurspegla smekk neytandans.
9
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 2 Smekkur neytandans
Magn af
gosi
C
B
D
I2
A
0
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Jafngildislína
I1
Magn af
pizzum
10
Copyright©2004 South-Western
Smekkur og jafngildislínur
• Smekkur neytandans
• Neytandanum er alveg sama hvort hann fær þá vörupakka
sem er lýst með punktunum A, B og C vegna þess að þeir
eru allir á sömu jafngildislínunni.
• Jaðarstaðkvæmni eða víxlhlutfall (e. The Marginal
Rate of Substitution)
• Halli jafngildislínunnar í hverjum punkti hennar er jafn
jaðarstaðkvæmni.
• Jaðarstaðkvæmni sýnir í hvaða hlutföllum neytandinn er
reiðubúinn að skipta einni vöru út fyrir aðra.
• Jaðarstaðkvæmni sýnir það magn af vöru sem neytandinn
verður að fá í staðinn fyrir að gefa upp á bátinn eina
11
einingu af annarri vöru.
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 2 Smekkur neytenda
Gos
C
B
MRS
D
I2
1
A
Jafngildislína
I1
0
Pizza
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
12
Copyright©2004 South-Western
Fjórir eiginleikar jafngildislína:
• Neytendur vilja fremur kúrfur sem eru hátt uppi
en langt niðri.
• Jafngildislínur hafa neikvæðan halla.
• Jafngildislínur skerast ekki.
• Jafngildislínur beygja niður, þær eru kúptar.
13
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 3 Jafngildislínur geta ekki skorist.
Quantity
of Pepsi
C
A
B
0
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Quantity
of Pizza
14
Copyright©2004 South-Western
Mynd 4 Kúptar jafngildislínur
Quantity
of Pepsi
14
MRS = 6
A
8
1
4
3
0
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
B
MRS = 1
1
2
3
6
Indifference
curve
7
Quantity
of Pizza 15
Copyright©2004 South-Western
Mynd 5 Fullkomnar staðkvæmdarvörur
50 kr.
peningar
6
4
2
I1
0
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
1
I2
2
I3
3
100 kr.
peningar
16
Copyright©2004 South-Western
Mynd 5 Fullkomnar stuðningsvörur
Vinstri
skór
7
I2
5
I1
0
5
7
Hægri skór
17
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Hámörkun: Val neytandans
• Markmið neytandans: Fá sem mest af vörum
með því að komast á hæstu eða ystu
jafngildislínuna.
• Vandamál neytandans: Hann getur ekki eytt um
efni fram. Hann verður að virða tekjubandið.
• Jafngildislínan og tekjubandið ákveða
hagstæðustu neyslusamsetninguna.
• Hámarkið næst í þeim punkti þar sem hæsta eða
ysta jafngildislínan snerti tekjubandið.
18
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Heppilegasta val neytandans
• Neytandinn velur þá vörusamsetningu þar sem
jaðarstaðkvæmni hans er jöfn hlutfallslegu
verði varanna.
• Í þeim punkti sem ákvarðar heppilegasta val
neytandans gildir að hans eigið persónubundna
mat (smekkur) er jafnt mat markaðarins á virði
vörunnar (verði).
19
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 6 Heppilegasta
val neytandans
Gos
Heppilegasta staða
B
A
I3
I2
I1
Tekjuband
0
Pizza
20
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Jafngildislínur og útgjaldalínur í
kjörstöðu
B
Útgjaldalínur
Hagkvæmasta neyslulína
R
Jafngildislínur
Q
P
A
21
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Áhrif tekjubreytinga á val
neytandans
• Hækkun á tekjum hliðrar tekjubandinu utar, þ.e.
samhliða hliðrun.
• Einstaklingurinn getur nú valið sér
vörupakka sem innihalda meira af vörum en
áður og þar með flyst hann á hærri
jafngildislínu.
22
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 7 Tekjuhækkun og venjulegar vörur
Gos
Nýtt tekjuband
1. Hækkun tekna hliðrar
tekjubandinu út á við . . .
Ný heppilegasta staða
3. . . . og
drekka meira
gos
.
Heppilegasta
staða í
byrjunl
Upphaflegt
tekjuband
I2
I1
0
Pizza
2. . . . og gerir neytandanum kleift að borða meiri pizzur . . .
23
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekjubreyting
• Venjulegar (normal) vörur og óæðri (inferior)
vörur.
• Venjulegar vörur sem einstaklingurinn neytir
meira af þegar tekjur hans hækka. Leigubíll.
• Óæðri vörur eru vörur sem neytandinn
minnkar neyslu sína á þegar tekjur hans
hækka. Strætó.
24
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 8 Tekjuhækkun og önnur varan er óæðri vara
Gos
Nýtt tekjuband
3. . . . en
neysla á gosi
dregst saman.
Gos er því
óæðri vara.
.
Heppilegasta
staða í
byrjun
Tekjuband í
byrjun
t
1. Hærri tekjur hliðra tekjubandinu út á við
..
Ný heppilegasta staða
I1
I2
0
2. . . . og neytandinn borðar meira af pizzum. Pizzur eru
því normal vara .
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Pizza
25
Copyright©2004 South-Western
Verðbreyting
• Verðlækkun á einni vöru velur því að hallatala
tekjubandsins breytist og það færist utar í annan
endann.
26
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 9 Verðbreyting
Gos
1,000 D
Nýtt tekjuband
Ný heppilegasta staða
500
1.
Verðlækkun á gosi veldur því að
.tekjubandið snýst á punktinum.
B
3. . . . en
eykur neyslu
.á gosi.
Heppilegasta staða í upphafi
Tekjuband
í byrjun
I1
I2
A
0
100
2. . . . dregur úr pizzu neyslu . .
Pizza
27
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekju- og staðkvæmnisáhrif
• Verðbreyting hefur í för með sér tvenns konar
áhrif á neyslu:
• Tekjuáhrif (income effect)
• Staðkvæmnisáhrif eða víxláhrif (substitution
effect)
28
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekju- og staðkvæmnisáhrif
• Tekjuáhrif
• Tekjuáhrifin eru þær breytingar sem leiða af
breytingum á verði vörunnar og valda því að
einstaklingurinn flyst á nýja jafngildislínu.
• Staðkvæmnisáhrifin (víxáhrifin) eða staðkvæmni
• Staðkvæmnisáhrifin fela í sér færslu eftir sömu
jafngildislínu. Færsla þessi er tilkomin vegna
þess að neytandinn er að taka tillit til breytinga á
hlutfallslegu verði og færa sig á þann stað þar
sem jaðarstaðkvæmnin er jöfn hinu nýja
29
hlutfallslega verði.
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Tekju- og staðkvæmnisáhrif
• Verðbreyting: Staðkvæmnisáhrif
• Verðbreyting neyðir neytandann til að flytja
sig frá einu punkti á jafngildislínunni í annan.
• Færsla frá A til B.
• Verðbreyting: Tekjuáhrif
• Þegar neytandinn hefur fært sig um set á
sömu jafngildislínunni færir hann sig yfir á
nýja jafngildislínu.
• Færsla frá B til C.
30
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 10 Tekju- og staðakvæmnisáhrif
Gos
Nýtt tekjuband
C Ný heppilegasta staða
Tekjuáhrif
B
Heppilegasta staða í byrjun
Staðkvæmni
Tekjuband
í byrjunt
A
I2
I1
Pizza
0
Staðkvæmni
31
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Tekjuáhrif
Copyright©2004 South-Western
Tafla 1 Tekju- og staðakvæmdaráhrif þegar verð á
gosi lækkar
32
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004
South-Western
Copyright©2004
South-Western
Eftirspurnarlínan dregin fram
• Hægt er að líta á eftirspurnarlínu neytandans
sem sammengi allra þeirra ákvarðana um
heppilegustu stöðu sem neytandinn tekjur á
grundvelli tekna sinn og smekks.
33
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 11 Eftirspurnarlínan dregin fram
(a) The Consumer’s Optimum
Quantity
of Pepsi
750
(b) The Demand Curve for Pepsi
Price of
Pepsi
New budget constraint
B
$2
A
I2
B
250
1
A
Demand
I1
0
Initial budget
constraint
Quantity
of Pizza
0
250
750
Quantity
of Pepsi
34
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Myndun heildareftirspurnar
v
v
v
m2
m1
E1
m1+ m 2
E = E 1+ E2
E2
m
m
m
35
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Áætlun eftirspurnar og jafnvægi
• Framreikna tölur úr fortíðinni.
• Sýndarveruleiki í markaðsrannsóknum.
• Skilyrði fyrir jafnvægi.
• Jaðarnytjar á hverja krónu sem eytt er í einstakar
vörur eru jafnar í kjörstöðu. Jaðarnytjar einstakra
framleiðsluþátta eru jafnar við síðustu krónuna.
• „ Pareto-hagkvæmni“ eða „pareto-skilyrði “.
• Þannig kjörstaða að ekki sé hægt að bæta stöðu
einhvers nema gera stöðu annars verri.
36
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Þrjú dæmi úr raunveruleikanum
• Halla allar eftirspurnarlínur niður á við?
• Eftirspurnarlínur geta hallað upp á við.
• Það gerist þegar neytendur kaupa meira af
vörunni þegar verð hennar hækkar.
• Giffen vörur
• Hagfræðingar nota orðið Giffen vörur til að lýsa þeim
vörum þar sem lögmálið um eftirspurn gildir ekki.
• Eftirspurt magn af Giffen vörum hækkar þegar verð þeirra
hækkar.
• Þá eru tekjuáhrifin mun sterkari en staðkvæmnisáhrifin.
• Jákvæður halli.
37
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 12 Giffen vara
Kartöflur
Upphaflegt tekjuband
B
Hagkvæmasta staða þegar
verð á kartöflum er hátt
Hagkvæmasta staða þegar
verð á kartöflum er lágt
D
E
2. . . . og
veldur aukinni
neyslu á
kartöflum
ef kartöflur
eru Giffen
vörur.
1. Verðhækkun á kartöflum
snýr tekjubandinu
inn á við . . .
C
I2
Nýtt tekjuband
0
A
I1
Kjöt
38
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Þrjú dæmi úr raunveruleikanum
• Hvaða áhrif hafa laun á framboð vinnuafls?
• Ef staðkvæmnisáhrifin eru meiri en
tekjuáhrifin mun launahækkun leiða til þess
að launþeginn vinnur meira.
• Ef tekjuáhrifin eru sterkari mun hann draga
úr vinnu sinni.
39
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 13 Valið á milli vinnu og frítíma
Neysla
$5,000
Hagkvæmasta staða
I3
2,000
I2
I1
0
60
100
Frítími
40
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 14 Launahækkun
(a) Fyrir einstakling með þennan smekk. . .
Neysla
. . . hallar lína vinnuaflsframboðs upp á við.
Laun
Vinnuaflsframboð
1. Þegar laun hækka . .
BC1
BC2 I2
I1
Frítími
0
2. . . . minnkar frítíminn . . .
0
Vinnuframlag
3. . . . en vinnutíminn lengist
41
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 14 Launahækkun
(b) Fyrir einstakling með þennan smekk. . .
. . . hallar lína vinnuaflsframboðs niður á við
Laun
Neysla
BC2
1. Þegar laun hækka . .
Labor
supply
BC1
I2
I1
Frítími
0
2. . . . eykur hann frítíma sinn . . .
Vinnustundir
0
3. . . . en dregur úr vinnu sinni.
42
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Þrjú dæmi úr raunveruleikanum
• Hvaða áhrif hafa vextir á sparnað heimila?
• Ef staðkvæmdaráhrif hærri vaxta eru sterkari
en tekjuáhrifin þá munu heimilin auka
sparnað sinn.
• Ef tekjuáhrifin eru sterkari munu þau minnka
sparnað sinn.
43
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 15 Valið á milli neyslu og sparnaðar
Consumption Budget
when Old constraint
$110,000
55,000
Optimum
I3
I2
I1
0
$50,000
100,000
Consumption
when Young
44
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Mynd 16 Vaxtahækkun
(a) Hærri vextir – aukinn sparnaður
Neysla á
efri árum
(b) Higher Interest Rate Lowers Saving
Neysla á
efri árum
BC2
BC2
1. Vaxtahækkun snýr
tekjubandinu út á við . . .
1. Vaxtahækkun snýr
tekjubandinu út á við. . .
BC1
BC1
I2
I1
I2
I1
0
2. . . . og það leiðir til
minni neyslu á æskuárum
og því aukins sparnaðar.
Neysla á
æskuárum
0
2. . . . og það leiðir til
meiri neyslu á æskuárum
og því til minni sparnaðar.
C Neysla á
æskuárum
45
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Þrjú dæmi úr raunveruleikanum
• Vaxtahækkun getur því bæði ýtt undir og dregið
úr sparnaði.
46
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Í hnotskurn
• Tekjuband eða útgjaldalína sýnir allar þær
vörusamsetningar sem neytandinn hefur efni á,
að gefnum tekjum og verði varanna.
• Halli tekjubandsins er jafn hlutfallslegu verði
varanna.
• Jafngildislínan sýnir smekk neytandans.
47
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Í hnotskurn
• Neytandinn tekur hærri jafngildislínur fram yfir
þær lægri.
• Hallatalan í sérhverjum punkti
jafngildislínunnar eru jöfn jaðarstaðkvæmni
neytandans.
• Neytandinn hámarkar sína stöðu með því að
velja sér þann punkt þar sem tekjubandið snertir
hæstu jafngildislínuna.
48
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Í hnotskurn
• Neytandinn verður fyrir tvenns konar áhrifum
þegar verð á vöru lækkar (hækkar),
þ.e.tekjuáhrifum og víxláhrifum
(staðkvæmnisáhrifum).
• Tekjuáhrifin eru þær breytingar sem verða á
neyslu vegna þess að rauntekjur neytandans
hafa aukist (minnkað).
• Tekjuáhrifin fela í sér færslu á hærri (lægri)
jafngildislínu.
49
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Í hnotskurn
• Staðkvæmnisáhrifin eru þær breytingar á neyslu
sem verða vegna þess að verðbreytingar ýta
undir aukna (minni) neyslu á vörum sem hafa
hlutfallslega lækkað (hækkað) í verði.
• Staðkvæmnisáhrifin fela í sér færslu eftir sömu
jafngildislínunna.
50
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western
Í hnotskurn
• Neytendahagfræðin getur t.d. útskýrt:
• Hvers vegna eftirspurnalínur geta haft
jákvæðan halla.
• Hvaða áhrif laun hafa á vinnuframlag.
• Hvaða áhrif vextir hafa á neyslu og sparnað.
51
Ágúst Einarsson, HÍ, VHD, 2004
Copyright©2004 South-Western