Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego.
Download ReportTranscript Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego.
Materiały pochodzą z Platformy Edukacyjnej Portalu www.szkolnictwo.pl Wszelkie treści i zasoby edukacyjne publikowane na łamach Portalu www.szkolnictwo.pl mogą być wykorzystywane przez jego Użytkowników wyłącznie w zakresie własnego użytku osobistego oraz do użytku w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. Kopiowanie, wprowadzanie zmian, przesyłanie, publiczne odtwarzanie i wszelkie wykorzystywanie tych treści do celów komercyjnych jest niedozwolone. Plik można dowolnie modernizować na potrzeby własne oraz do wykorzystania w szkołach podczas zajęć dydaktycznych. ROLNICTWO W POLSCE – CZYNNIKI ROZWOJU Justyna Drop Rolnictwo Rolnictwo to jeden z trzech podstawowych sektorów gospodarki narodowej. Wśród wielu funkcji jakie spełnia, do najważniejszych należy zaspokajanie potrzeb żywnościowych społeczeństwa. Gospodarka rolna dostarcza także surowców dla przemysłu przetwórczego i bierze udział w tworzeniu dochodu narodowego. Działalność rolnicza jest ściśle związana ze środowiskiem przyrodniczym oraz od czynników pozaprzyrodniczych. Przyrodnicze uwarunkowania rozwoju rolnictwa KLIMAT • Okres wegetacyjny: • Trwa od 180-190 dni na Pojezierzu Mazurskim i Kaszubskim do ponad 220 dni na Nizinie Śląskiej, Płaskowyżu Głubczyckim i okolicach Poznania oraz między Krakowem a Rzeszowem • Opady atmosferyczne • Dla większości upraw są wystarczające, z wyjątkiem tych obszarów, gdzie roczne sumy opadów są mniejsze niż 550 mm ( Poj. Wielkopolskie, część Niz. Mazowieckiej). GLEBY I STOSUNKI WODNE • W Polsce przeważają grunty o średniej i niskiej przydatności rolniczej. Gleby klas: IV, V i VI zajmują łącznie prawie 73%, a klasy I i II zaledwie 3,7% powierzchni użytków rolnych. Gleby w Polsce wymagają stosowania odpowiednich zabiegów agrotechnicznych. • Stosunki wodne: • Są korzystne zwłaszcza na równinach • W niektórych rejonach konieczne są prace melioracyjne mające na celu m.in. Wysuszanie • ( np..Bagna Biebrzańskie, Puszcza Kurpiowska, Polesie Lubelskie, czy mady na Żuławach Wiślanych) . RZEŹBA TERENU • Ukształtowanie powierzchni Polski jest korzystne dla rolnictwa. Przeważają równinne lub faliste niziny o małych różnicach wysokości względnej. Taka rzeźba sprzyja równomiernemu nasłonecznieniu i wystarczającemu nawadnianiu. Taka rzeźba występują na ¾ powierzchni obszaru Polski • Mniej korzystne warunki wystepują na pojezierzach, wyżynach oraz w pasie gór, gdzie strome stoki czy znaczne pochyłości terenu utrudniają lub uniemożliwiają uprawę pół. Znaczny spadek terenu jest też utrudnieniem w mechanizacji prac rolnych i przeszkodą w budowie dróg umożliwiających dojazd do pól. Obszary najkorzystniejsze dla rolnictwa w Polsce • Nizina Śląska wraz z przedgórzem Sudeckim • Wyżyna Małopolska na północny wschód od Krakowa • Południowa część Kotliny Sandomierskiej ( od Krakowa do Przemyśla) • Wyżyna Lubelska ( zwłaszcza południowo-wschodnia część) • Nizina Południowowielkopolska • Pojezierze Wielkopolskie • Południowa część Pobrzeża Szczecińskiego • Zachodnia część Pojezierza Pomorskiego • Żuławy Wiślane • Zachodnia część Pojezierza Mazurskiego Wyżyna Lubelska Żuławy Wiślane, pola uprawne Pozaprzyrodnicze cechy rozwoju rolnictwa 1. Polityka rolna państwa – systemy kredytowania, ustalanie limitów produkcji i cen minimalnych na produkty rolne, ochrona własnego rolnictwa przez odpowiednią politykę celną. PGR Jeszcze na początku lat 80-tych XX w. ponad 25% użytków rolnych, głównie na zachodzie i północy kraju, należało do państwowych gospodarstw rolnych (PGR-ów), rolniczych spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych. Forma własności wpływała na sposób gospodarowania, strukturę użytkowania gruntów i charakter produkcji rolnej. W gospodarstwach państwowych i spółdzielczych występował wysoki odsetek gruntów ornych w ogólnej powierzchni użytków rolnych, W gospodarstwach indywidualnych w powierzchni zasiewów znacznie większy udział miały ziemniaki, a mniejszy zboża. Od 1951 roku obowiązywał system dostaw obowiązkowych, zniesiony dopiero po 20 latach, Były PGR na Roztoczu Polityka rolna w okresie PRLu faworyzowała PGRy, które mimo słabszych wyników produkcyjnych były dotowane z budżetu państwa. Przełomowym momentem w rozwoju polskiego rolnictwa było zainicjowanie po 1989 r. procesów transformacji społecznogospodarczej. 2. Struktura agrarna Struktura agrarna- stan rolniczych jednostek produkcyjnych; udział zaklasyfikowanych do różnych grup według: własności ziemi, wielkości powierzchni gospodarstw rolnych, rozproszenia gruntów w ogólnej liczbie gospodarstw w państwie (lub np. regionie, województwie, gminie). stosunki własnościowe w rolnictwie Struktura własnościowa dzieli się na dwa sektory: Prywatny, który obejmuje 91,8% gruntów rolnych W sektorze prywatnym przeważają indywidualne gospodarstwa rolne, użytkujące 91,4% gruntów tego sektora. Oprócz nich działają prywatne spółki i spółdzielnie rolnicze, w tym także z kapitałem zagranicznym Publiczny – 5,2% gruntów rolnych Zaliczana jest tu własność państwowa, głównie Skarbu Państwa i samorządowa ( gminna). Struktura wielkości gospodarstw rolnych Strukturę wielkości gospodarstw cechuje w kraju nadmierne ich rozdrobnienie. Aż ok. 55% ogólnej liczby gospodarstw indywidualnych stanowią gospodarstwa małe, do 5 ha. Najsilniejszym rozdrobnieniem odznacza się Podkarpacie oraz obszary wokół dużych skupisk ludności. Strukturę obszarową gospodarstw rolnych w Polsce charakteryzuje duże zróżnicowanie ich wielkości: od jednohektarowych do kilkutysięcznohektarowych. Spośród wszystkich gospodarstw rolnych w 2002, 1\3 stanowiły gospodarstwa o obszarze 0,1-1 ha (działki rolne). Największe gospodarstwa nawiązują rejonem występowania do byłych PGR-ów - w Polsce północno-wschodniej jest najwięcej gospodarstw o powierzchni 15 ha i powyżej. Najmniejsze gospodarstwa – w województwie małopolskim i śląskim, gdzie na jedno gospodarstwo przypada niewiele ponad 2 ha użytków rolnych. Średnia wielkość gospodarstwa w Polsce wynosi 9,9 ha i jest mniejsza niż w krajach Unii Europejskiej. Nadal co trzecie spośród prawie 3 mln gospodarstw nie przekracza powierzchni 1 ha użytków rolnych. Rozdrobnienie gospodarstw ogranicza specjalizację i obniża towarowość produkcji rolnej, a sprzyja spożyciu własnemu i pracochłonności w gospodarstwach rolnych. Zróżnicowanie gospodarstw indywidualnych o powierzchni powyżej 1 ha użytków rolnych według województw w 2004 roku Gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych w ha 1,01 – 4,99 5,00 – 14,99 15 ha i więcej Średnia wielkość gospodarstw w Polsce w 2007 roku Jednostka podziału administracyjnego kraju Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie za rok 2007 (w hektarach) Województwo dolnośląskie 15,08 Województwo kujawsko-pomorskie 14,65 Województwo lubelskie 7,28 Województwo lubuskie 19,34 Województwo łódzkie 7,30 Województwo małopolskie 3,71 Województwo mazowieckie 8,36 Województwo opolskie 16,86 Województwo podkarpackie 4,38 Województwo podlaskie 11,87 Województwo pomorskie 18,30 Województwo śląskie 6,53 Województwo świętokrzyskie 5,31 Województwo warmińsko-mazurskie 22,68 Województwo wielkopolskie 13,37 Województwo zachodniopomorskie 29,18 Kraj 9,91 Struktura wielkości gospodarstw rolnych w 2008 roku [w ha] Odłóg to pole, które przez dłuższy czas nie było uprawiane, na ogół porośnięte dziką roślinnością. Ugór jest gruntem ornym, który w danym roku nie został obsiany, jednak w celu oczyszczenia gleby z chwastów lub poprawienia jej żyzności został obsiany. Powierzchnia odłogów i ugorów z roku na rok zmniejsza się. W roku 2000 wynosiła 9,4 % ogólnej powierzchni gruntów ornych, natomiast w 2008 wynosiła 3,8%, co stanowiło 462,8 tysięcy hektarów. Największa powierzchnia odłogów i ugorów występuje w województwie mazowieckim (64,6 tys. ha), a najmniejsza w województwie opolskim 5,5 tys. ha. Wielkość powierzchni odłogów i ugorów w % powierzchni użytków rolnych według województw: Najwięcej w województwie śląskim 8,5% użytków rolnych, Najmniej w województwie kujawsko-pomorskim – 0,8% użytków rolnych. 3. Mechanizacja rolnictwa Jest jednym z mierników nowoczesności rolnictwa. Polega na wyposażeniu gospodarstw w ciągniki oraz różnorodne maszyny i urządzenia do prac polowych i obsługi inwentarza. Wyposażenie techniczne przeciętnego gospodarstwa rolnego w Polsce odbiega od standardów europejskich. Jeden ciągnik obsługuje przeciętnie w Polsce 16 ha UR, co jest wartością dość niską, zważywszy, że większość UR stanowią grunty orne. Najsłabiej zmechanizowane są chłopskie gospodarstwa w Polsce wschodniej. Największy poziom wyposażenia w ciągniki mają województwa podkarpackie i małopolskie, najniższy – zachodniopomorskie i lubuskie. 4. Nawożenie i ochrona roślin Nawozy organiczne poprawiają właściwości gleby, jej strukturę, a więc stosunki wodne i powietrzne, stwarzając lepsze warunki dla rozwoju mikroorganizmów glebowych. Przyczyniają się także do utrzymania stałego poziomu próchnicy w glebie i przeciwdziałają jej ubytkowi. Do nawozów organicznych zaliczamy: obornik, gnojówkę, gnojowicę, słomę, komposty, torf oraz przyorywane resztki roślinne (łęty, liście, resztki pożniwne). Nawozy mineralne Nawozy mineralne są dostarczane rolnictwu przez przemysł i na ogół zawierają tylko jeden składnik pokarmowy. W ostatnich latach rozpoczęto również produkcję nawozów zawierających dwa lub więcej składników pokarmowychi, które zyskują coraz większą popularność. Składniki zawarte w nawozach mineralnych dostarczają roślinom łatwo dostępnych składników pokarmowych, a ponadto regulują odczyn gleby i poprawiają jej właściwości chemiczne i fizyczne. Nawozy mineralne dzieli się na następujące grupy: azotowe, zawierające azot w różnych formach; fosforowe, zawierające fosfor głównie w formie soli kwasu ortofosforowego; potasowe, zawierające potas w formie rozpuszczalnych soli; wapniowe, magnezowe i wapniowo-magnezowe, zawierające wapń lub magnez bądź oba te pierwiastki jednocześnie, przy czym każdy z tych składników może występować w formie tlenkowej lub węglanowej; mikronawozy, zawierające mikroelementy; nawozy wieloskładnikowe, zawierające dwa i więcej składników pokarmowych; W 2008 roku w Polsce wyprodukowano : 4821 tysięcy ton nawozów chemicznych, 1479,3 tysięcy ton nawozów organicznych, w tym 856,9 nawozów pochodzenia zwierzęcego-obornika, Na 1 ha użytków rolnych w 2008 roku użyto 132,6 kg nawozów mineralnych lub chemicznych i 53 kg nawozów pochodzenia zwierzęcego. Obecnie największe zużycie nawozów na 1 ha użytków rolnych notuje się w województwach opolskim ( 196,2kg) i kujawsko-pomorskim i dolnośląskim, Najniższe w podkarpackim ( 66 kg), małopolskim i podlaskim. Stosunkowo małe zużycie (w porównaniu z krajami Europy Zachodniej) nawozów sztucznych i chemicznych środków ochrony roślin sprawia, że polskie rolnictwo jest konkurencyjne na rynkach europejskich w produkcji zdrowej żywności. Nawozy chemiczne Nawożenie obornikiem Struktura użytkowania gruntów • Powierzchnia użytków rolnych zmniejszyła się z 20,4 mln ha w 1950 roku, do 16,2 mln ha w 2007 roku. • Największa powierzchnia użytków rolnych występuje w województwie: • Mazowieckim – 2, 04 mln ha, •Wielkopolskim – 1,7 mln ha •Lubelskim 1,6 mln ha • powyżej 1 mln ha użytki rolne zajmują powierzchnie także w województwach : Łódzkim 1,1 mln ha, Kujawsko – pomorskie 1,1 mln ha, Podlaskim 1,1 mln ha, Warmińsko-Mazurskim, 1,05 mln ha oraz Zachodniopomorskim, 1,0 mln ha), • Najmniejsza powierzchnia użytków rolnych występuje w województwie śląskim 0,4 mln ha. • Zmniejszanie się powierzchni użytków rolnych wiąże się głównie ze zmianą ich przeznaczenia i wykorzystywaniem pod inwestycje mieszkaniowe, przemysłowe i komunikacyjne, a także systematycznym zalesianiem gleb słabszych. • Mimo to odsetek gruntów użytkowanych rolniczo nadal jest jednym z najwyższych w Europie ( w 2003 wynosił 51,7%). . Srtuktura gruntów rolnych w 2008 roku % 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 grunty orne łąki pastwiska sady Na każdego mieszkańca Polski przypada 0,42 ha użytków rolnych przy średniej światowej 0,81 ha 5. Ludność pracująca w rolnictwie Wskaźnik zatrudnienia w rolnictwie od zakończenia II wojny światowej zmalał, jednak w stosunku do krajów Europy jest nadal bardzo wysoki, Ludność pracująca w rolnictwie, łowiectwie i leśnictwie w 2008 roku to 2138,4 tysięcy osób, w tym w samym rolnictwie: 2089,4 tysięcy. Od roku 2000 liczba ta zmalała dwukrotnie. Rolnictwo w Polsce zatrudnia prawie 16% ogółu osób pracujących, ale dostarcza zaledwie ok. 3% PKB. Rolnictwo w innych krajach Europy Zachodniej zatrudnia zaledwie 2-3% ogółu pracującej ludności. Ludność rolnicza przeważa na wschodzie kraju, toteż tam sytuacja jest najmniej korzystna, np. zatrudnienie w rolnictwie dochodzi do 33,7% w województwie lubelskim Zmienia się struktura wieku pracujących w rolnictwie. W 2002 roku ponad 13% spośród nich było w wieku emerytalnym, ale stopniowo obniża się przeciętny wiek rolników, Przeciętny poziom wykształcenia rolników systematycznie rośnie, jest jednak wciąż niski. Tylko 6,1 % prowadzących indywidualne gospodarstwa ma wyższe wykształcenie, a 68,6% ma wykształcenie podstawowe lub zasadnicze zawodowe. 50% pracujących w rolnictwie nie ma żadnego przygotowania rolniczego, natomiast legitymuje się kilkudziesięcioletnim doświadczeniem w tym zakresie. Dotacje unijne na rozwój rolnictwa w Polsce Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa jest instytucją rządową, która powstała w 1994 r. Celem ARiMR jest wspieranie działań służących rozwojowi rolnictwa i obszarów wiejskich. Agencja zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Zlecanie zadań ARiMR oraz nadzór nad ich realizacją znajduje się w gestii Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Wspólna Polityka Rolna Wspólna Polityka Rolna (WPR) jest zintegrowanym systemem pomocy dla rolnictwa we wszystkich krajach Unii Europejskiej. WPR stymuluje wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich, wspiera dochody rolników i mieszkańców wsi oraz pomaga producentom rolnym w dostosowywaniu się do zmieniających się potrzeb społeczeństwa. WPR pełni też istotną funkcję w stabilizacji poszczególnych rynków poprzez podtrzymywanie cen rynkowych i stosowanie ograniczeń ilościowych w produkcji. Główną rolę w finansowaniu działań odgrywa Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOIGR). EFOIGR dzieli się na dwie sekcje: Orientacji i Gwarancji. Sekcja Gwarancji obejmuje działania Wspólnej Polityki Rolnej. Wydatkowanie środków finansowych w Sekcji Gwarancji może odbywać się jedynie przez akredytowane agencje płatnicze. W latach 20042006 w ramach WPR ARiMR udziela pomocy w formie dopłat bezpośrednich do gruntów rolnych, wdraża mechanizmy wspólnej organizacji rynku owoców i warzyw oraz realizuje działania zatwierdzone w ramach „Planu Rozwoju Obszarów wiejskich” (PROW). Plan Rozwoju Obszarów Wiejskich Działania ARiMR ARiMR udziela pomocy finansowej na następujące działania: Renty strukturalne, Wspieranie gospodarstw niskotowarowych, Wspieranie działalności rolniczej na obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW), Wspieranie przedsięwzięć rolno-środowiskowych i poprawy dobrostanu zwierząt, Zalesianie gruntów rolnych, Dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej, Wsparcie grup producentów rolnych, Pomoc techniczna dla efektywnego wdrożenia PROW, Uzupełnienie płatności bezpośrednich. Pomoc Krajowa Pomoc krajowa, jakiej udziela ARiMR, polega na dopłacaniu do oprocentowania różnego typu kredytów oraz udzielaniu innych form wsparcia. Pomoc ta obejmuje przede wszystkim: Dopłaty do oprocentowania kredytów w rolnictwie, przetwórstwie rolno- spożywczym i usługach dla rolnictwa; Dopłaty do oprocentowania kredytów klęskowych; Gwarancje i poręczenia spłaty kredytów inwestycyjnych w rolnictwie i przetwórstwie rolno – spożywczym; Pomoc finansową na założenie i wsparcie działalności administracyjnej grup producentów rolnych, zarejestrowanych do 30 kwietnia 2004 r W ciągu pierwszych pięciu dni wypłacania dopłat bezpośrednich za 2009 r. pieniądze z ARiMR otrzymało już blisko 300 tys. rolników. Na ich konta bankowe Agencja przelała około 2,7 miliarda złotych.