Transcript LİPİDLERİN YAPISAL VE İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ VI Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK ADÜTF Biyokimya AD1 Fosfolipidler Fosfolipidler, fosfat içeren lipidlerdir; fosfatidler olarak da bilinirler.

LİPİDLERİN YAPISAL VE
İŞLEVSEL ÖZELLİKLERİ VI
Doç.Dr. Mustafa ALTINIŞIK
ADÜTF Biyokimya AD
2006
1
Fosfolipidler
Fosfolipidler, fosfat içeren lipidlerdir; fosfatidler olarak
da bilinirler.
2
Fosfolipidler, molekül yapılarındaki alkol türüne göre
fosfogliseridler (gliserofosfolipidler) ve
fosfosfingozidler (sfingomyelinler) olmak üzere iki
grupta incelenirler.
3
fosfogliseridler
(gliserofosfolipidler)
Fosfogliseridler, fosfatidik asit
türevleridirler.
Fosfogliseridlerin molekül
yapısında gliserolün -karbonunda
doymuş yağ asidi, -karbonunda
doymamış yağ asidi, '-karbonunda
fosfat ve fosfogliseridin türüne
göre değişen bir grup içerirler.
4
Fosfogliseridler (gliserofosfolipidler), yapılarına göre
gruplara ayrılırlar:
-Ester gliserofosfolipidler
-Eter gliserofosfolipidler
5
Ester gliserofosfolipidler:
-Fosfatidilkolin (PC, lesitin)
-Fosfatidiletanolamin (PE, kefalin, sefalin)
-Fosfatidilinozitol (PI)
-Fosfatidilserin (PS)
6
Fosfatidilkolin (PC, lesitin), fosfatidik asidin kolin ile
oluşturduğu gliserofosfolipiddir.
7
Lesitinin emülsiyon yapıcı etkisi vardır.
8
Lesitinin dipalmitil lesitin şekli, alveoler sürfaktantın
yapısına girerek inspirasyonda ve ekspirasyonda yüzey
gerilimini ayarlar. Sonuçta alveollerin yırtılmalarını ve
yapışmalarını önler.
9
Fetal akciğer matürasyonunun belirlenmesinde amnion
sıvısında lesitin/sfingomiyelin (L/S) oranı önemlidir.
Amnion sıvısında L/S oran 31.haftaya kadar L/S<1,
34.haftada L/S2,
36.haftada L/S4,
39.haftada L/S8’dir.
Amnion sıvısında L/S oranı 2’nin üzerindeyse respiratuvar
distres sendromu (RDS) diye de bilinen hiyalen membran
hastalığı gelişmeyeceği söylenebilir. Ancak 2’nin
altındaysa kesin olmamakla birlikte RDS gelişme riski
vardır.
10
Fosfatidiletanolamin (PE, kefalin, sefalin), fosfatidik
asidin etanolamin (kolamin) ile oluşturduğu
gliserofosfolipiddir.
11
Fosfatidiletanolamin, başta beyinde olmak üzere tüm
vücut dokularında bulunur. Özellikle sellüler
membranların yapısında yer alır.
Trombosit agregasyonunu artırıcı etki gösterir;
pıhtılaşmada rol oynar.
12
Fosfatidilinozitol (PI), fosfatidik asidin inozitol ile
oluşturduğu gliserofosfolipiddir.
13
Fosfatidilinozitol-4,5-bisfosfatın (PIP2) hidrolizi
sonucu inozitol-1,4,5-trifosfat (IP3) olarak bilinen
hücre içi haberci oluşur.
14
15
Fosfatidilserin (PS), fosfatidik asidin serin ile
oluşturduğu gliserofosfolipiddir.
Fosfatidil serin, kanın pıhtılaşmasında rol oynar.
16
Fosfatidilgliserol (PG), fosfatidik asidin gliserol ile
oluşturduğu gliserofosfolipiddir.
17
Difosfatidilgliserol (DPG, kardiyolipin), fosfatidik
asidin fosfatidilgliserol ile oluşturduğu
gliserofosfolipiddir.
Kardiyolipin, kalp kasından izole edilmiştir. Antijen
etkisiyle sifilizin serolojik tanısında kullanılır.
18
Eter gliserofosfolipidler:
Plazmalojenler
Trombosit aktive edici faktör
19
Plazmalojenler, gliserolün  (OH) grubuna eter bağı ile
palmitaldehit veya stearilaldehit gibi yağ asidi aldehidi, β
(OH) grubuna ester bağı ile bir yağ asidi, α’ grubuna
fosfat ve alkol bağlanmasıyla oluşmuş bileşiklerdir.
20
Plazmalojenler, beyinde, miyelinde, kalp ve iskelet
kaslarında bulunurlar. Plazmalojenlerin, oksidoredüksiyon
olaylarında görevli oldukları düşünülmektedir.
21
Trombosit aktive edici faktör, bazofillerden salınır.
22
Trombosit aktive edici faktör,
trombosit agregasyonunu ve
trombositlerden serotonin
salınmasını uyarır.
Karaciğer, düz kaslar, kalp,
uterus ve akciğer dokuları
üzerinde çeşitli etkiler gösterir;
inflamasyon ve allerjik cevapta
önemli rol oynar.
23
Gliserofosfolipid sentezi
Gliserofosfolipidlerin yapısında gliserolün iki karbonuna
iki yağ asidi ve 3.karbona baş grup diye isimlendirilen bir
farklı grup bağlanmıştır.
24
Gliserofosfolipid sentezinin ilk basamakları trigliserid
sentezindeki gibidir.
Önce trigliserid sentezindeki gibi gliserol-3-fosfat ve yağ
açil KoA prekürsörlerinden 1,2-diaçilgliserol-3-fosfat
(fosfatidat) oluşur.
25
Gliserol-3-fosfat, iki yolda oluşturulur. Ya glikoliz
sırasında oluşan dihidroksiaseton fosfattan NADH bağımlı
sitozolik gliserol-3-fosfat dehidrojenaz etkisiyle
meydana gelir ya da gliserolden ATP bağımlı gliserol
kinaz etkisiyle meydana gelir.
26
Yağ açil KoA’lar, yağ asitleri ve KoASH’den, ATP’nin
AMP ve PPi’a hidrolizinden sağlanan enerji kullanılarak,
açil KoA sentetaz etkisiyle oluşurlar.
27
Gliserol-3-fosfat ile 2 molekül yağ açil KoA, açil
transferazlar tarafından katalizlenen iki kademeli bir
reaksiyonda birleşirler ve 1,2-diaçilgliserol-3-fosfat
(fosfatidat) oluşur.
28
Fosfolipidlerin
sentezinde,
fosfatidattan önce
fosfat ayrılır ve 1,2diaçilgliserol
oluşur.
29
Fosfatidilkolin (PC), fosfatidiletanolamin (PE)
fosfolipidlerinin sentezinde 1,2-diaçilgliserole eklenecek
baş grup, sitidin difosfat (CDP) ile taşınır.
30
Fosfatidil serin (PS) fosfolipidinin sentezi, fosfatidilkolin
veya fosfatidiletanolamin ile serin arasındaki reaksiyon
sonunda gerçekleşir.
31
Fosfatidilinozitol
(PI),
fosfatidilgliserol
(PG) ve
kardiyolipin
fosfolipidlerinin
sentezi için, önce
1,2-diaçilgliserol
CDP ile bağlanarak
CDP-diaçilgliserol
oluşur.
32
Fosfatidilinozitol
(PI) sentezi için,
CDP-diaçilgliserol,
inozitol ile
reaksiyona girer.
33
Fosfatidilgliserol
(PG) ve
kardiyolipin
fosfolipidlerinin
sentezi için önce
CDP-diaçilgliserol,
gliserol-3-fosfat ile
reaksiyona girer ve
fosfatidilgliserol-3fosfat oluşur.
34
Fosfatidilgliserol-3fosfattan fosfat
ayrılmasıyla
fosfatidilgliserol
(PG) oluşur.
35
Kardiyolipin
(difosfatidilgliserol,
DPG) sentezi için
fosfatidilgliserol,
CDP-diaçilgliserol
ile reaksiyona girer.
36
Etanolamin plazmalojenlerin biyosentezi,
dihidroksiaseton fosfatın yağ açil KoA’ların
reaksiyonlaşmasıyla başlar.
37
38
39
Fosfolipidlerin yıkılımı, çeşitli fosfolipazlar tarafından
gerçekleştirilir.
40
Lesitini (fosfatidilkolin) parçalayan fosfolipazlar,
lesitinazlar olarak bilinirler.
Lesitinaz B (Fosfolipaz A1),  ve  ester bağını parçalar;
lesitinaz A (Fosfolipaz A2) ise  ester bağını parçalar.
Lesitinaz B
Lesitinaz B
Lesitinaz A
41
 ester bağını parçalayan lesitinaz A, yılan zehirinde,
böcek zehirinde, balıklarda ve pankreas sıvısında bulunur.
 ester bağının parçalanmasıyla 1 mol yağ asidi ayrılır ve
lizolesitin meydana gelir.
 ester bağının parçalanmasıyla oluşan lizolesitin
eritrositlerde hemolize neden olur ki böylece yılan
zehirinin etkisi ortaya çıkar.
42
Fosfolipaz A2, membran fosfolipidlerinden araşidonik asit
serbestleşmesine neden olur.
43
Hücre membranında bulunan fosfatidilinozitol-4,5bisfosfatın (PIP2) fosfolipaz C ile parçalanması sonucunda
sinyal iletiminde ikinci haberci olan inozitol-1,4,5trifosfat (IP3) ve diaçilgliserol (DAG) oluşur.
44
45
Fosfosfingozidler
(sfingomyelinler)
Sfingomiyelinler, alkol olarak gliserol yerine kompleks
bir amino alkol olan sfingozin içeren fosfolipidlerdir.
Sfingomyelinler, sfingolipidler sınıfından da sayılırlar.46