Transcript دانلود powerpoint آشنایی با نهج البلاغه
Slide 1
آشنایی با نهج البالغه
Slide 2
اهداف درس:
Slide 3
تأمـیل در کتـاب هنـج البالغـه:
Slide 4
Slide 5
نام نهجالبالغه
Slide 6
نامى كه شریفرض ى براى این كتاب برگزیده
«نهجالبالغه» یعنى «راه و روش بالغت» است زیرا
این كتاب ،درهاى بالغت را به روى خواننده
مىگشاید و طالبان بالغت را بدان نزدیك
مىسازد و نیاز دانشمند و دانشجو را برمىآورد ،و
گمشده و خواسته بلیغ و زاهد است
Slide 7
آشنایی با عصر تألیف:
این دوره دوره سوم خالفت
عباسی است
Slide 8
دوره خالفت عباس ی به 4دوره تقسیم می‌شود:
Slide 9
اما دوره مورد بحث ما ویژگی‌های این دوره
(دوره سوم):
Slide 10
Slide 11
آشنـایی با مـؤلـف:
Slide 12
آشنـایی با مـؤلـف:
Slide 13
وي داراي تاليفات بسيار است از جمله:
-1خصائص االئمه
-2مجازات االثار النبويه
-3مجازات القرآن
-4الرسائل
-5نهجالبالغه
و...
Slide 14
از ميان آثار سيدرض ي مشهورترين و
ماندگارترين آنها که آن را در سال 400
ق يعني شش سال پيش از وفات خود
تاليف کرد ،نهـج البـالغه می باشد.
Slide 15
تدوین نهج البالغه
Slide 16
آنچه تردید ناپذیر است این است كه علی چون مرد
سخن بوده است ،خطابه‌های فراوان انشاء كرده ،و
همچنین به تناسبهای مختلف جمله‌های حكیمانه ك وتاه
فراوان از او شنیده شده است ،همچنان كه نامه‌های
فراوان مخصوصا در زمان خالفت نوشته است ،و مردم
مسلمان از همان قرون اوليه تاريخ اسالم عالقه و عنایت
خاص ى به حفظ و ضبط آنها داشتهاند.
Slide 17
مسـعودی مـورخ نامـدار (ف 346 .ه) که
تقریبا پنجاه سـال قبـل از سیـد رضـی
می زیست ،مينويسد:
Slide 18
«از خطبههاي آن حضرت که مردم در ساير
مقاماتش حفظ کردهاند چهار صد و
هشتاد و اندي خطبه است که همه را
بالبديهه ايراد کرده است و مردم آنها را قوال و
عمال از وي گرفته دست به دست
گردانيدهاند. ».
Slide 19
انگیزة تألیف:
Slide 20
سبك تألیف:
(شاخصههای كتاب)
كتاب گزینشی است(از هر موضوعی گزینش كردهاست)
-بلیغترین كالم را از حضرت آوردهاست.
Slide 21
Slide 22
Slide 23
كمیت نهج البالغه
بر اساس نسخه صبحی صالح:
Slide 24
موسیقی کالم نهج البالغه:
Slide 25
وجوه متعدد نهج البالغه
سیاست
تاریخ
حکومت
کالم
عرفان
و...
همگی در اوج خود هستند.
Slide 26
در اعتبار نهج البالغه سه نکته قابل اشاره است
جایگاه تألیف :برای تألیف کتاب حدیثی ،در درجه اول
سند مهم است در حالیکه قصد شریف رضی تألیف
کتابی بالغی از سخنان بلیغ امیرالمؤمنین است.
اعتبار سید رضی :خود مؤلف در تألیف این کتاب دقت
کرده است و خود نیز اهل دقت بوده است.
شأن نهج البالغه :خود محتوای نهج البالغه بیانگر
حقیقت است
Slide 27
گروهی از علماء به جمعآوری
اسانید نهج البالغه پرداختهاند
که بهترین کتاب «مصادر
نهج البالغه و اسانیده» از سید عبد
الزهراء حسینی خطیب در 4جلد
است.
Slide 28
روشهای مطالعه و تحقیق در نهجالبالغه:
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
مقدمات الزم برای این روش:
شناختن فضای صدور و سند آن
شناسایی مخاطب كالم
در چه شرایطی سخن ایراد شده
شناسایی موضوع كالم
جهت كالم
اشكال روش ترتیبی :زمان بر است
Slide 34
Slide 35
روش تجزیه‌ایی:
در این روش كه اشكال روش قبل را ندارد بخش ى از نهجالبالغه را انتخاب می‌كنیم.
* براساس موضوعی كه می‌خواهیم خطبه‌ایی را انتخاب می‌كنیم.
اشكال روش تجزیه‌ایی:
با تمام مطالب نهجالبالغه آشنا نمى‌شویم
Slide 36
روش موضوعی:
موضوعی را انتخاب می‌كنیم و به دنبال آن
در نهجالبالغه تحقیق می‌كنیم و از ابتدا تا
انتهای نهجالبالغه را بررس ی می‌كنیم.
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
مزیت این روش:
توانایی فشردهكردن بحث برای ارئه آنبه دیگران
احتمال خطای آن كمتر است به خاطراینكه تمام نهجالبالغه را بررسی كرده
است.
-اشكالهای دو روش سابق را ندارد.
Slide 42
نهجالبالغه نميتواند جز
از علي باشد!
Slide 43
سيد شريف رض ي ،اديب بزرگ و شاعر نامدار و
سخن شناس بيمانند ،چنانکه شيوهي اديبان است،
و همانگونه که از نام و عنوان نهجالبالغه برميآيد و
برابر با گفتار روشنش در ديباچهي نهجالبالغه،
گزيدهاي از زيباترين سخنان امام را گرد آورده است
تا سخنوران و گويندگان را بالغت افزايد ،و دانش
پژوهان را به کار آيد،
Slide 44
و نه آنکه ميخواسته مجموعهاي از احاديث ،يا کتابي
در مسائل فقه ،و يا تاريخ بنگارد که ملزم به آ وردن
سند و ماخذ و منبع باشد ،و شايد هرگز گمان هم
نميبرده است که برخي از افراد در درستي انتساب اين
سخنان به امیراملومنین شک روا دارند ،و آنها را از
ديگران يا از خود گرداورنده بپندارند.
Slide 45
نخستین کس ي که در درستي نسبت اين سخنان
به امیراملومنین ترديد روا داشته است ،ابن
خلکان اربلي (ف 681ه ).نويسندهي کتاب:
«وفيات اال عيان» است که بيش از دويست و
پنجاه سال پس از تاليف نهجالبالغه ،در ذيل
شرح حال سيد مرتض ي ،برادر سيد رض ي ،بيهيچ
دليلي ميگويد:
Slide 46
«مردم دربارهي کتاب «نهجالبالغه» گردآوري شده
از کلمات االمام علي بن ابيطالب ،رض ي هللا عنه،
اختالف پيدا کردهاند که آيا او مولف آن کتاب
است يا برادرش رض ي؟ و نیز گفتهاند :اين کتاب
از سخنان علي نيست ،بلکه آن شخص که
گردآورنده است ،سازندهي آن کلمات هم
هست. ».
Slide 47
ابن خلکان در اين باره هيچ دليلي ارائه نميدهد ،و همهي کساني
که پس از وي اين ادعا را به زبان آوردهاند ،همچو ن :ابن اثیر
جزري (ف 739ه ).در کتاب مختصر الوفيات ،عالمهي ذهبي (ف
748ه ).در کتاب میزان االعتدال ،صالح الدين صفدي (ف 764
ه ).در کتاب الوافي بالوفيات ،عالمهي شافعي (ف 768ه ).در
کتاب مرآت الجنان ،ابن حجر عسقالني (ف 852ه ).در لسان
املیزان و ابن العماد حنبلي (ف 1089ه ).در شذرات الذهب،
همان سخن ابن خلکان را تکرار کردهاند.
Slide 48
از ميان نويسندگان و مورخان جديد و معاصر نیز
خیر
کساني همچون :احمد امین نويسندهي مصري ،
الدين زرکلي نويسندهي االعالم ،جرجي زيدان
نويسندهي مشهور مصري ،شوقي ضيف نويسندهي
مصري و از مستشرقین نیز :بروکلمان و کلمان هوار
تقريبا همان سخن ابن خلکان را تکرار کردهاند ،ليکن
دالئلي نیز ابراز داشتهاند.
Slide 49
دو نکته در اين ميان مطرح است :نخست
آنکه گردآورنده و سازندهي اين سخنان
سيد مرتض ي است ،دوم آنکه همهي اين
سخنان يا بيشتر آنها سختگي است و به علي
(ع) نسبت داده شده است.
Slide 50
نکتهي نخست از سر ناآگاهي است ،زيرا سيدرض ي در
ديباچهي نهجالبالغه ميگويد که کتاب «خصائص» را
نوشتم و در آنجا ...و هيچ کس نگفته است که کتاب
خصائص نوشتهي سيدرض ي نيست و نیز در کتابهاي
ديگرش مانند :مجازات آثار النبويه (ص )40و در چهار جاي
ديگر آن و در کتاب «حقايق التاويل» ،از کتاب ديگر خ ود
نهجالبالغه نام ميبرد ،بنابراين انتساب آن به سيدمرتض ي،
سخني بيپايه و نادرست است.
Slide 51
در مورد ساختگي بودن همه يا برخي از
خطبهها و دالئلي که براي اين ادعا ارائه
شده است ،پاسخ داده شده است.
Slide 52
تنها يک نکته در اين جا يادآوري ميشود و آن اينکه برخي از
خطبهها و نامهها و کلمات قصار نهجالبالغه در منابع و
ماخذي نقل شده است که آن منابع و ماخذ مورد قبول و
اطمينان مخالفان هست و لذا نميتوانند منکر صحت آن
سخنان بشوند ،پس اگر آن سخنان مسلما از امیراملومنین
علي (ع) است ،با توجه به سبک سخن و شيوهي بيان و
چگونگي لفظ و معني ،يا شکل و محتوي ،ديگر سخنان به
چه کس ي ميتواند تعلق داشته باشد؟
Slide 53
آيا سيدرض ي و يا سيدمرتض ي که خود کتابهاي فراوان
دارند ،ميتوانند اين چنین سخن بگويند که يکي در رديف
خاکيان باشد و ديگري فراتر از افالکيان؟ آيا در مقايسهي
سخناني از نهجالبالغه که صدور آنها از امیراملومنین حتمي
است ،با سخنان سخنوران ديگر ،ميتوان سخني را در
سطح آنها قرار داد ،جز سخنان ديگري که در نهجالبالغه
نقل شده است و شما آنها را از امام نميدانيد؟
Slide 54
از همهي اينها گذشته 17خطبه و نامه و
کلمهي کوتاه حکمتآمیز را سيدرض ي با ذکر
منبع و يا سند نقل کرده است.
Slide 55
علت جاودانه و ماندگار بودن
نهجالبالغه :
Slide 56
-1شخصيت برجسته و واالي
امیراملومنین ،مهمترين سبب در اين امر
است .جامعيت وي در خصال و صفات که
در کالمش نیز تجلي يافته ،نقش ويژهاي
داشته است.
Slide 57
-2فصاحت و بالغت کلمات امام علي
که به اعتراف اديبان و سخنوران
وسخنرانان پس از قرآن جاي گرفته است.
Slide 58
-3تنوع مفاهيم و جامعيت کلمات ،به گونهاي
که احساس نميشود با يک کتاب سياس ي،
اخالقي ،عقيدتي ،يا تاريخ روبرو هستيم ،بلکه
همه اين عرصهها را امیراملومنین با سخنانش در
نور ديده و از اعماق و ژرفاي هر کدام گوهرهائي
گرانبها به خواننده ارمغان ميدهد.
Slide 59
یا به عبارتی حضرت امیر در هر میدانی گام
می‌نهد چنان حق سخن را ادا می‌كند و
دقایق را موبه مو شرح می‌دهد كه گوئی
گوینده این سخن تمامی عمر را بحث و
بررس ى روی همین موضوع داشته و نه غیر
از آن.
Slide 60
-4نهجالبالغه نشاندهنده يک دورهي کوتاه
حکومت مردي الهي است که با بحرانهاي
داخلي و طيفهاي گوناگون اجتماعي ،از
قاسطین ،مارقین و ناکثین روبرو بود و
سرافراز از اداي رسالت زمامداري بیرون
آمد.
Slide 61
-5نهجالبالغه گوياي تاريخ تطورات سياس ي
جامعه پس از جاهليت به ويژه پس از رحلت
رسول خدا است.
Slide 62
-6اين کتاب نشاندهنده روحيههاي
گوناگون مردمان و به تعبیر ديگر حاوي
نوعي روانشناس ي اجتماعي است.
Slide 63
-7اين کتاب در هر عرصهاي که وارد شده اوج و قلههاي آن را نشان
ميدهد:
در ترسيم زندگي مردان خدا و پارسايان ،خطبه همام و قاصعه را دارد.
در زمامداري و آئین کشورداري ،عهدنامه مالکاشتر را دارد.
در وصاياي زندگي و سلوک اجتماعي و فردي ،نامه به امام حسین
عليهالسالم را دارد.
در معرفي خداوند و عجائب خلقت ،خطبه اول را داراست.
در حوادث تلخ پس از پيامبر و رنجهاي اهلبيت پيامبر ،خطبهي شقشقيه
را دارد.
در معرفي قرآن کتاب الهي ،خطبه يکصد و هفتاد و شش را دارد.
Slide 64
شـروح نهـج البالغه
Slide 65
بر نهجالبالغه شرحهاي بسيار تحرير شده و
نام آن در کتب فهارس موجود است .عالمه
اميني در کتاب گرانقدر الغدير از 81شرح
در
نام برده است ..شيخ آغابزرگ تهراني
الذريعه از 150شرح ياد ميکند..
Slide 66
-1معارج نهجالبالغه ،تاليف ظهیرالدين بن علي بن
زيد بيهقي فريد خراساني ( 499-566ق) اين کتاب با
تحقيق محمد تقي دانشپژوه از سوي کتابخانه آيههللا
نجفي به سال 1409ق به طبع رسيد .روش شارح
چنین است که رقم کلمات حضرت را معین کرده و
سپس به شرح موارد الزم الشرح ميپردازد .تا کنون
اين کتاب نخستین شرح به شمار ميرود.
Slide 67
-2منهاج البراعه في شرح نهجالبالغه ،تاليف
قطبالدين سعيد بن هبههللا راوندي (م 573ق) .اين
کتاب با تحقيق عبداللطيف کوه کمرهاي در سال
در سه
1406ق از سوي کتابخانه آيههللا نجفي در قم
مجلد به طبع رسيد .شارح نخست متن کالم حضرت
علي را نقل کرده و سپس واژههاي مشکل و جمالت را
شرح ميکند.
Slide 68
-3حدائق الحقائق في شرح نهجالبالغه2 ،
ج ،قطبالدين الکيدري البيهقي (از عاملان
قرن ششم) ،تحقيق :شيخ عزيزهللا
العطاردي (موسسه نهجالبالغه ،تهران،
.)1375
Slide 69
-4شرح نهجالبالغه ،تاليف عبدالحميد بن محمد
بن محمد بن ابيالحديد معتزلي (م 656ق) ،اين
شرح مشحون از مطالب تاريخي ،نکات ادبي و
قرآني است .اين شرح را مولف در بيست جزء
تقسيم نموده است .شرح ابن ابيالحديد داراي
چاپهاي متعدد چهار جلدي ،ده جلدي و بيست
جلدي است.
Slide 70
اين کتاب از سوي عاملان شيعي و اهل سنت
مورد نقد قرار گرفته و کتب و رسائلي را در نقض
مطالب آن نگاشتهاند..
وي با آنکه اهل انصاف است ،اما گاه عناد به
خرج داده است .مرحوم کاشف الغطاء در اين
زمينه گفته است :نعم املولف لو ال عناد املولف.
Slide 71
-5شرح نهجالبالغه ،تاليف کمالالدين ميثم بن علي بن ميثم بحراني (م
679ق) ابنميثم از فيلسوفان و متکلمان اماميه در قرن هفتم است .از
در
اين رو شرح او نیز متضمن مطالب کالمي و فلسفي است و روش او
تبيین و تشريح نیز چنان است .وي سه شرح بر نهجالبالغه دارد ،کبیر،
متوسط و صغیر.
Slide 72
-8شرح نهجالبالغه ،شيخ محمد عبده (م
1323ق) وي از عاملان االزهر است که
مجذوب اين کتاب شد و آن را با تعليقاتي
ي
به طبع رساند وي جوانان مسلمان مصر
را به مطالعه آن فراميخواند.
Slide 73
-9منهاج البراعه ،تاليف عالمه سيد حبيبهللا خويي
(م 1324ق) .او از شاگردان میرزا حبيبهللا رشتي و
میرزاي شیرازي است.
شرح او تا پايان خطبه 218نهجالبالغه و در هفت
جزء تنظيم شده است ،نخست در سال 1315قمري
در هفت جلد به چاپ رسيد .و در سال 1377قمري
در 14جلد منتشر شد.
Slide 74
عالمه حسنزاده آملي شش جلد بر آن افزود و محمد
باقر کمرهاي هم يک جلد
که يک دوره 21جلدي حاوي شرح تمام نهجالبالغه
است .اين شرح 21جلدي بارها به طبع رسيده است.
روش عالمه خوئي در شرحش اينست که نخست
لغت ،سپس اعراب ،آنگاه ترجمه فارس ي کالم امم و
در پايان به شرح ميپردازد.
Slide 75
-10الدره النجفيه ،تاليف حاج میرزا ابراهيم
ذبلي خويي( 1347-1325ق) .وي از شاگردان
شيخ انصاري است و در جريان مشروطه به
شهادت ميرسد .شرح نهجالبالغه او دو جلد است
که در سال 1325ق در يک مجلد بزرگ در تبريز
به طبع رسيده.
Slide 76
-11شرح نهجالبالغه ،تاليف سيد محمد کاظم
موسوي قزويني 2 .جلد از اين شرح در سالهاي
1378و 1385قمري در بیروت به طبع رسيده
شرح
است .شارح نخست تحت عنوان (اللغه) به
لغات مشکل پرداخته و سپس به شرح و تفسیر
ذيل عنوان (املعني) ميپردازد.
Slide 77
-12بهج الصباغه في شرح نهجالبالغه،
تاليف عالمه محمد تقي شوشتري (-1415
1320ق) اين شرح 14جلد است و به
صورت موضوعي نهجالبالغه را شرح کرده
است.
Slide 78
-13في ظالل نهجالبالغه ،محمد جواد
مغنيه (م 1400ق) .اين شرح در چهار جلد
در لبنان به طبع رسيد.
Slide 79
-14شرح نهجالبالغه ،عالمه محمد تقي جعفري .اين
شرح به زبان فارس ي و تا کنون 24مجلد آن به طبع
رسيده و هنوز خطبهها تمام نشده است.
ايشان پس از ذکر متن ،ترجمه آن را ذکر ميکند و
آنگاه به تفسیر عمومي خطبه ها ميپردازد .مطالب
علمي بسياري در البالي تفسیر خطبهها بيان شده
است.
Slide 80
-15توضيح نهجالبالغه 2 ،ج ،سيد محمد
شیرازي
Slide 81
-16ترجمه گويا و شرح فشردهاي بر نهجالبالغه ،زير
نظر ناصر مکارم شیرازي.
اين مجموعه در سه جلد توسط محمد جعفر امامي
و محمد رضا آشتياني تاليف شده است.
اين شرح متضمن ترجمه روان و ساده ،تفسیر لغات
مشکل ،بيان شان ورود خطبه ها ،ذکر مصادر و
مدارک ميباشد.
Slide 82
ترجمه های
نهج البالغه
Slide 83
ترجمههاي متعددي از نهجالبالغه به فارس ي و
زبانهاي ديگر صورت گرفته است .عالمه تهراني در
الذريعه تا زمان خود ،از 14ترجمه ياد ميکند..
برخي ديگر تا 31ترجمه بر نهجالبالغه ذکر
کردهاند ..در اينجا از چند ترجمه به اختصار ياد
ميشود:
Slide 84
-1نهجالبالغه ،ترجمه و شرح فارس ي :علي نقي اصفهاني (فيض
االسالم) 1340 ،ص .
-2نهجالبالغه ،ترجمه :مصطفي زماني (قم ،انتشارات پيام اسالم،
1366ش) 1256ص.
-3نهجالبالغه ،ترجمه و شرح فارس ي :مولي فتحهللا کاشاني (م 988
ق) ،تصحيح :منصور پهلوان (تهران ،انتشارات ميقات 1364 ،ش)
3ج.
ي.
-4نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد علي انصار
-5نهجالبالغه ،ترجمهي :سيد جعفر شهيدي (چهارم :انتشا رات و
آموزش انقالب اسالمي.)1372 ،
Slide 85
-6سخنان علي ،ترجمهي :جواد فاضل (بيست و يکم :حوزه هنري
سازمان تبليغات )1375 ،
-7نهجالبالغه ،اسدهللا مشبري(،هفتم :دفتر نشر فرهنگ اسالمي،
تهران ،م .)1373
-8نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد علي شرقي(،دارالکتب االس الميه،
تهران.)1369 ،
نشر
-9خورشيدي بيغروب ،ترجمهي :عبداملجيد معاديخواه (،
ذره ،تهران.)1374 ،
-10نهجالبالغه ،ترجمهي :علي اصغر فقيهي(،انتشارات صباح،
تهران.)1374 ،
Slide 86
-11نهجالبالغه ،ترجمهي :احمد سپهر
خراساني(،سوم :نشر اشراقي.)1375 ،
-12نهجالبالغه ،ترجمهي :داريوش شاهین(،انتشارات
جاويدان ،تهران.)1358 ،
-13نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد جواد
شريعت(،انتشارات اساطیر ،تهران.)1374 ،
-14نهجالبالغه ،ترجمهي :عبداملحمد آيتي(،بنياد
نهجالبالغه ،تهران.)1376 ،
Slide 87
معـجـم
و
راهنـمـا
Slide 88
معجم و راهنماهاي لفظي و موضوعي
بسياري بر نهجالبالغه نگاشته شده که به
اجمال معرفي ميشوند:
Slide 89
-1الکاشف عن الفاظ نهجالبالغه في شروحه ،السيد جواد املصطفوي
الخراساني(،تهران ،دارالکتب االسالميه 1395ق 1354 -ش ،دوم) 65به اضافه 472
ص.
-2املعجم املفهرس اللفاظ نهجالبالغه ،محمد دشتي -کاظم محمدي(،قم ،موسسهي
النشر االسالمي 1406ق 1364ش) 1460 ،ص.
-3الدليل علي موضوعات نهجالبالغه ،علي انصاريان(،تهران ،انتشارات مفيد1978 ،
م 1357 -ش 1398 -ق) 1104 ،ص.
-4تصنيف نهجالبالغه ،لبيب بيضون(،قم ،مکتب االعالم االسالمي 1408 ،ق دوم)،
999ص.
-5الهادي الي موضوعات نهجالبالغه ،علي مشکيني (تهران ،وزارت ارشاد اس المي،
1363ش) 620 ،ص.
Slide 90
تهران،
-6مجموعه موضوعي نهجالبالغه و غرر الحکم ،علي رضا برازش (،
انتشارات ميقات 1361ش) 3 ،ج،
ج :1ايثار ،شجاعت ،جهاد ،شهادت
ج :2امر به معروف و نهي از منکر
ج :3حق و باطل
-7فرهنگ آفتاب ،عبداملجيد معاديخواه 10 ،ج.
در اين اثر ،فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهجالبالغه سامان يافته است.
همچنین ميتوان از فهارس صبحي صالح در نهجالبالغهاش و نیز قاموس
نهجالبالغه نوشته محمد علي شرقي که در 4جلد تنظيم شده ،به عنوان
معجم و راهنما ياد کرد.
Slide 91
مستدرک
Slide 92
کوششهاي بسياري در مسیر جمعآوري
کلمات امیراملومنین عليهالسالم در راستاي
تکميل نهجالبالغه ،انجام شده که به
اجمال معرفي ميشوند:
Slide 93
-1مستدرک نهجالبالغه ،تاليف هادي کاشف الغطاء (مکتبه االندلس ،بیروت).
بسان نهجالبالغه خطبهها ،نامهها و حکمتهاي حضرت را از غیر نهجالبالغه
گردآورده است.
-2نهج السعاده في مستدرک نهجالبالغه ،تاليف محمد باقر محمودي .اين کتاب در
هشت جلد تنظيم شده که جلد اول تا سوم به خطبهها ،جلد چهارم و پنجم به
نامهها ،جلد ششم ادعيه و مناجات و جلد هفتم و هشتم به کلمات و وصايا
اختصاص دارد .در اين مجموعه 509خطبه 186 ،نامه 105 ،دعا و 65وصيت
گردآمده است.
-3مصباح البالغه ،تاليف سيد حسن میرجهاني طباطبايي ،اين کتاب در چهار جزء
به سال 1387قمري نگارش يافته و تنها خطب و رسائل را استدراک کرده است .در
اين اثر 322خطبه و 122کتاب و وصيت استدراک شده است.
Slide 94
Slide 95
تحرير شده که
دربارهي نهجالبالغه ،نوشتههاي بسيار
برخي از آنها به بررس ي سند و برخي از چگونگي
گردآوري و تدوين و برخي ديگر به معرفي موضوعات و
ابعاد اين کتاب گرانسنگ اختصاص دارد.
در اينجا چند نمونه از اين کتب را به اجمال معرفي
ميکنيم.
Slide 96
-1نهجالبالغه و گردآورنده آن ،مجموعه مقاالت ،علي دواني ،محمد
حسن آلياسین ،عالمه شهرستاني و(،...تهران ،بنياد نهجالبالغه ،دوم)،
341ص.
برخي از مقاالت اين مجموعه جداگانه نیز چاپ شده است.
-2کاوش ي در نهجالبالغه ،جمعي از محققین (تهران ،بنياد نهجالب الغه،
1364ش ،اول) 287 ،ص.
-3نهج الحياه ،مجموعه بحوث و مقاالت حول نهجالبالغه ،عده من
العلماء( ،تهران ،موسسه نهجالبالغه) 263 ،ص.
-4دو مقاله دربارهي نهجالبالغه ،سيد جواد مصطفوي(،مشهد ،انتشارات
آستان قدس رضوي1364 ،ش) 80 ،ص.
Slide 97
-5نهجالبالغه چيست ،سيد هبهالدين شهرستاني ،مترجم ،سيد عباس
میرزاده اهري(،قم ،موسسه مطبوعاتي فراهاني 1346 ،ش) 143 ،ص.
-6يادنامه کنگره نهجالبالغه ،گروهي از انديشمندان(،تهران ،بنياد
نهجالبالغه 1360ش ،اول) 391 ،ص.
-7کتابنامه نهجالبالغه ،رضا استادي(،تهران ،بنياد نهجالبالغه،1359 ،
اول) 67 ،ص.
-8با نهجالبالغه آشنا شويم ،هيئت تحريريه بنياد نهجالبالغه(،تهران،
بنياد نهجالبالغه) 63 ،ص.
-9مجموعه آشنائي با نهجالبالغه ،محمد دشتي(،قم ،چاپخانه مهر،
1367ش) 7 ،ج.
Slide 98
نهج البالغه در كالم رجال اندیشه
Slide 99
خوشتر آن باشد كه سر دلبران
گفته آید در حدیث دیگران
Slide 100
حضرت امام خمینى (ره):
ما مفتخریم كه كتاب نهجالبالغه كه بعد از
ىو
قرآن ،بزرگترین دستور زندگى مادى و معنو
باالترین كتاب رهایى بخش بشر است و
دستورات معنوى و حكومتى آن باالترین راه
نجات است ،از امام معصوم ماست .
وصیت نامه الهى و سیاس ى .
Slide 101
عبدالحمید كاتب از سخنوران بزرگ عرب
در عهد مروان ،چشمه جوشا مكتب ادبى
خود و سبب نویسندگى اش را حفظ
خطبههایى چند از نهجالبالغه مىداند :
Slide 102
هفتاد خطبه از خطبههاى على (ع) را حفظ
كردم و پس از آن ذهنم جوشید كه
جوشید» .
و چون از فصاحت و بالغتسخنان او
پرسیدند پاسخ مىدهد كه حفظ كلمات
على سبب فصاحت و بالغتسخنانم شده
است .
Slide 103
ابن ابى الحدید كه عالم سنى مذهب منصفى
است و شرح بزرگش بر نهجالبالغه شهرت جهانى
دارد سخنان موال را برتر از كالم مخلوق و كمتر از
كالم الهى دانسته و مىگوید اگر چه یاران پیامبر
(ص) از فصیحان بودند ولى على (ع) از همه آنها
افصح بود .
Slide 104
طه حسین ،ادیب بزرگ معاصر مصرى كه
امروزه به سمبلى ادبى براى ادیبان عرب مبدل
شده و وجهه مذهبى زیادى هم ندارد عقیده دارد
كه:
من پس از وحى خداوندى ،سخنى شیواتر و زیباتر
از كلمات على (ع) را سراغ ندارم .
Slide 105
شیخ محمد عبده كه در زمان خود شیخ مطلق االزهر بود و
افتخار شاگردى سید جمالالدین اسدآبادى را دارد
سخنان امام را پس از آیات قرآنى و كلمات رسو لهللا (ص)
جامعترین كالم دنیاى عرب مىداند .وى مىگوید:
در میان تمام مردم عرب كس ى نیست كه معتقد نباشد
سخن على (ع) پس از قرآن و احادیث رسول خدا (ص)
شریفترین و بلیغترین و جامعترین سخنان است .
Slide 106
در هنگام مطالعه نهجالبالغه هرگاه به فصلى دیگر مىرسیدم
حس مىكردم كه پردههاى سخن عوض مىشوند و آموزشگاههاى
پند و حكمت تغییر مىیابند .گاهى خودم را در میان جهانى
مىیافتم كه روح بلند معانى با زیور عبارات تابناك آن را آبادان
ساخته است .این معانى ،پیرامون جانهاى پاك و دلهاى روشن
مىگردد تا به آنها رستگارى و الهام كند و به مقصد عالىشان
برساند و از لغزش گامهاى گوناگون دورشان سازد و به شاه راه
مستحكم فضیلت و كمال برساند» .
Slide 107
به گفته دكتر على الجندى رئیس دانشكده
علوم قاهره ،سخنان حضرت على (ع) به
حدى زیباست كه گویى شعر منثور است .
Slide 108
جاحظ كه از ادباى بنام و طراز اول ادبیات
عرب استبه جمله با ارزش قیمه كل
امرئ‌ما یحسنه كه تراویده فكر بلند امام
متقین است اشاره مىكند و مىگوید:
Slide 109
اگر از نوشتههاى على (ع) جز همین كلمه را
نداشتیم آن را شافى و كافى و بىنیاز كننده
مىیافتیم بلكه آن را برتر از كفایت و منتهى به
غایت مىدانستم چرا كه نیكوترین سخن آن
است كه اندك آن ترا بسیار بىنیاز سازد و معنى
آن در ظاهر لفظ باشد» .
Slide 110
استاد دكتر سید جعفر شهیدى كه امروزه از
ادیبان طراز اول كشور ماست و استادى مسلم
او بر لغت و ادب عرب مورد تایید و تصدیق
همگان است ،این كتاب عظیم را منبع و سرمایه
غنى همه ادیبان ،شاعران ،خطیبان و
نویسندگان تاریخ اسالمى دانسته و همه مطالب
آن را یك گنجینه سرشار مىداند .
Slide 111
حضرت آیتهللا مكارم شیرازى كه عالوه بر
تبحر در فقه و اصول ،ترجمهاى شیوا از
قرآن كریم و نهجالبالغه به جهان معرفت
عرضه كرده ،معتقدند نهجالبالغه مرهمى
بر دردهاى جانكاه بشریت است .
Slide 112
ی :او
حاج میرزا على آقاشیرازى (سخن شهید مطهری درباره و
یك نهجالبالغه مجسم بود ،مواعظ نهجالبالغه در اعماق جانش
فرو رفته بود .براى من محسوس بود كه روح این مرد با روح
امیراملؤمنین (ع) پیوند خورده و متصل شده است ) بر این باور
بود كه جاذبه و بلنداى كالم امام على علیهالسالم چ ون
قرآن ،دل آدمى را روشنى بخشیده و اندیشه را جهت داده
و روح را فرح مىنماید .
Slide 113
شهيد مطهري:
کلمات امیراملومنین عليهالسالم از قديمترين ايام با دو امتياز همراه بوده است و با
اين دو امتياز شناخته ميشده است :يکي فصاحت و بالغت و ديگر چند جانبه بودن
و به اصطالح امروز ،چند بعدي بودن .هر يک از اين دو امتياز به تنهايي کافي است
که به کلمات علي عليهالسالم ،ارزش فراوان بدهد ،ولي توام شدن اين دو با يکديگر
در عین
يعني اينکه سخني در مسیرها و ميدانهاي مختلف و احيانا متضاد رفته و
حال کمال فصاحت و بالغت خود را در همه آنها حفظ کرده باشد ،سخن علي
عليهالسالم را قريب به حد اعجاز قرار داده است و به همین جهت سخن علي در حد
ق کالم
وسط کالم مخلوق و کالم خالق قرار گرفته است و دربارهاش گفته اند :فو
املخلوق و دون کالم الخالق..
Slide 114
موضوعات نهج البالغه
Slide 115
چون نهجالبالغه گزيدهاي از سخنان امیرامل ومنین
است که در موقعيتها و مناسبتهاي گوناگون بيان
گرديده است و سيد شريف رض ي بيشتر به
جنبهي فصاحت و بالغت آنها نظر داشته است،
ميتوان موضوعات چندي در اين کتاب ديد که
برجستهترين و بيشترين آنها به شرح زير است:
Slide 116
اهلبيت و خالفت
Slide 117
بخش ي از نهجالبالغه به معرفي اهلبيت و
مساله خالفت اختصاص دارد ،مباحثي
چو ن :چگونگي خالفت پس از پيامبر ،مقام
ممتاز اهلبيت عليهمالسالم ،اهلبيت
عليهمالسالم و خالفت ،انتقاد از خلفا،
احقيت و اولويت اهلبيت در اين کتاب به
چشم ميخورد.
Slide 118
اين مباحث در خطبههاي - 170- 195- 237
2- 3- 5- 107- 119- 142- 152- 160- 162و
حکمت 147و نامههاي 28- 37- 62و غیر
آن ،آمده است.
يکي از خطبههاي برجسته حضرت در اين
زمينه ،خطبه معروف به شقشقيه .است
که ابنعباس تاسف ميخورد چرا اين
سخن به پايان نرسيد.
Slide 119
تقوا
Slide 120
قسمتي ديگر از نهجالبالغه را مباحث اخالقي
و مواعظ تشکيل ميدهد حضرت علي
عليهالسالم در پارهاي خطبهها و نامهها و
نیز کلمات قصار به پند و اندرز و نشان
دادن راه سیر و سلوک و کمال و تهذيب
نفس و پاکسازي روح پرداخته است.
Slide 121
به گفته استاد مطهري از 239خطبه
نهجالبالغه 86 ،خطبه آن موعظه است و
از 79کتاب و نامه نیز 25نامه چنین است..
يعني بيش از يک سوم اين کتاب زندگيساز،
به اخالق و تقوا و پند و اندرز ،اختصاص
يافته است.
يکي از خطبههاي بلند حضرت ،اختصاص
به توصيف پارسايان دارد .اين خطبه را در
Slide 122
سياست و مديريت
Slide 123
معرفي شيوهي حکومتداري علي
عليهالسالم دارد.
مالکهاي انتخاب فرماندهان و فرمانداران،
چگونگي رفتار با مردم ،ارتباط با گرو‌هها و
جريانهاي سياس ي جامعه ،میزان برخورداري
جامعه از آزادي ،اخالق زمامداري ،جايگاه و
طبقهبندي قواي حاکمه و ...برخي از
عناويني است که ميتوان از نهجالبالغه
Slide 124
نگاه دوباره به محتوای نهج البالغه
Slide 125
توحيد و معرفت ،شامل توحيد ذاتي و
صفاتي و افعالي و عبادي و بيان علم و
قدرت و عدالت و ديگر صفات ذاتي او و
شيوهي درست معرفت.
نبوت و هدايت ،هدف از بعثت انبياء
شيوهي عمل و تبليغ پيامبران ،امامت و
واليت ،هدايت در هستي.
اسالم و قرآن ،معرفي و تعليم و تبليغ.
Slide 126
حرکت در مخلوقات ،آفرينش جهان،
آفرينش انسان و ويژگيهاي آفرينش ي انسان.
رهبري و سياست و اقتصاد و اجتماع،
شرايط و وظايف و حقوق و شايستگيهاي
رهبر ،حقوق مردم ،روابط مردم با
يکديگر ،عدالت اجتماعي و برابري ،عدالت
و قسط اقتصادي ،ماليات و درآمدها و
روش گرفتن آنها ،تربيت و تعليم ،روابط
Slide 127
فردي و اجتماعي ،بخل و حسد و ترس و
تشويق به جود و شجاعت.
تاريخ و عبرت ،آموزش ديدن از حوادث
تاريخي ،درک قوانین حاکم بر حرکت
مجتمعهاي انساني ،بيان اوضاع اجتماعي
جهان در روزگار بعثت ،آيندهنگري،
شخصيتها ،مردمشناس ي ،همبستگي
انساني ،فتنهها و بالها ،موضعگیريهاي
Slide 128
احکام و عبادات ،ايمان و هجرت و جهاد،
ارکان دين ،آثار عملي نماز و زکاه و امر به
معروف و نهي از منکر ،فلسفهي احکام.
معاد و قيامت ،حشر ،حساب ،بهشت،
دوزخ و زندگي اخروي.
دعا و تضرع و استغفار ،نمونهاي از دعاها
و استغفار و تعليم صلوات بر پيغمبر.
Slide 129
نهج البالغه مانند قرآن كریم كتاب زنده
است و هم چنان می‌درخشد و نظر
دانشمندان را به خود جلب می‌كند و به
اكثر زبانهای زنده دنیا چون :فارس ى ،تركی،
اردو ،انگلیس ى ،فرانسوی ،آملانی ،ایتالیائی و
اسپانیایی و غیره ترجمه شده است.
آشنایی با نهج البالغه
Slide 2
اهداف درس:
Slide 3
تأمـیل در کتـاب هنـج البالغـه:
Slide 4
Slide 5
نام نهجالبالغه
Slide 6
نامى كه شریفرض ى براى این كتاب برگزیده
«نهجالبالغه» یعنى «راه و روش بالغت» است زیرا
این كتاب ،درهاى بالغت را به روى خواننده
مىگشاید و طالبان بالغت را بدان نزدیك
مىسازد و نیاز دانشمند و دانشجو را برمىآورد ،و
گمشده و خواسته بلیغ و زاهد است
Slide 7
آشنایی با عصر تألیف:
این دوره دوره سوم خالفت
عباسی است
Slide 8
دوره خالفت عباس ی به 4دوره تقسیم می‌شود:
Slide 9
اما دوره مورد بحث ما ویژگی‌های این دوره
(دوره سوم):
Slide 10
Slide 11
آشنـایی با مـؤلـف:
Slide 12
آشنـایی با مـؤلـف:
Slide 13
وي داراي تاليفات بسيار است از جمله:
-1خصائص االئمه
-2مجازات االثار النبويه
-3مجازات القرآن
-4الرسائل
-5نهجالبالغه
و...
Slide 14
از ميان آثار سيدرض ي مشهورترين و
ماندگارترين آنها که آن را در سال 400
ق يعني شش سال پيش از وفات خود
تاليف کرد ،نهـج البـالغه می باشد.
Slide 15
تدوین نهج البالغه
Slide 16
آنچه تردید ناپذیر است این است كه علی چون مرد
سخن بوده است ،خطابه‌های فراوان انشاء كرده ،و
همچنین به تناسبهای مختلف جمله‌های حكیمانه ك وتاه
فراوان از او شنیده شده است ،همچنان كه نامه‌های
فراوان مخصوصا در زمان خالفت نوشته است ،و مردم
مسلمان از همان قرون اوليه تاريخ اسالم عالقه و عنایت
خاص ى به حفظ و ضبط آنها داشتهاند.
Slide 17
مسـعودی مـورخ نامـدار (ف 346 .ه) که
تقریبا پنجاه سـال قبـل از سیـد رضـی
می زیست ،مينويسد:
Slide 18
«از خطبههاي آن حضرت که مردم در ساير
مقاماتش حفظ کردهاند چهار صد و
هشتاد و اندي خطبه است که همه را
بالبديهه ايراد کرده است و مردم آنها را قوال و
عمال از وي گرفته دست به دست
گردانيدهاند. ».
Slide 19
انگیزة تألیف:
Slide 20
سبك تألیف:
(شاخصههای كتاب)
كتاب گزینشی است(از هر موضوعی گزینش كردهاست)
-بلیغترین كالم را از حضرت آوردهاست.
Slide 21
Slide 22
Slide 23
كمیت نهج البالغه
بر اساس نسخه صبحی صالح:
Slide 24
موسیقی کالم نهج البالغه:
Slide 25
وجوه متعدد نهج البالغه
سیاست
تاریخ
حکومت
کالم
عرفان
و...
همگی در اوج خود هستند.
Slide 26
در اعتبار نهج البالغه سه نکته قابل اشاره است
جایگاه تألیف :برای تألیف کتاب حدیثی ،در درجه اول
سند مهم است در حالیکه قصد شریف رضی تألیف
کتابی بالغی از سخنان بلیغ امیرالمؤمنین است.
اعتبار سید رضی :خود مؤلف در تألیف این کتاب دقت
کرده است و خود نیز اهل دقت بوده است.
شأن نهج البالغه :خود محتوای نهج البالغه بیانگر
حقیقت است
Slide 27
گروهی از علماء به جمعآوری
اسانید نهج البالغه پرداختهاند
که بهترین کتاب «مصادر
نهج البالغه و اسانیده» از سید عبد
الزهراء حسینی خطیب در 4جلد
است.
Slide 28
روشهای مطالعه و تحقیق در نهجالبالغه:
Slide 29
Slide 30
Slide 31
Slide 32
Slide 33
مقدمات الزم برای این روش:
شناختن فضای صدور و سند آن
شناسایی مخاطب كالم
در چه شرایطی سخن ایراد شده
شناسایی موضوع كالم
جهت كالم
اشكال روش ترتیبی :زمان بر است
Slide 34
Slide 35
روش تجزیه‌ایی:
در این روش كه اشكال روش قبل را ندارد بخش ى از نهجالبالغه را انتخاب می‌كنیم.
* براساس موضوعی كه می‌خواهیم خطبه‌ایی را انتخاب می‌كنیم.
اشكال روش تجزیه‌ایی:
با تمام مطالب نهجالبالغه آشنا نمى‌شویم
Slide 36
روش موضوعی:
موضوعی را انتخاب می‌كنیم و به دنبال آن
در نهجالبالغه تحقیق می‌كنیم و از ابتدا تا
انتهای نهجالبالغه را بررس ی می‌كنیم.
Slide 37
Slide 38
Slide 39
Slide 40
Slide 41
مزیت این روش:
توانایی فشردهكردن بحث برای ارئه آنبه دیگران
احتمال خطای آن كمتر است به خاطراینكه تمام نهجالبالغه را بررسی كرده
است.
-اشكالهای دو روش سابق را ندارد.
Slide 42
نهجالبالغه نميتواند جز
از علي باشد!
Slide 43
سيد شريف رض ي ،اديب بزرگ و شاعر نامدار و
سخن شناس بيمانند ،چنانکه شيوهي اديبان است،
و همانگونه که از نام و عنوان نهجالبالغه برميآيد و
برابر با گفتار روشنش در ديباچهي نهجالبالغه،
گزيدهاي از زيباترين سخنان امام را گرد آورده است
تا سخنوران و گويندگان را بالغت افزايد ،و دانش
پژوهان را به کار آيد،
Slide 44
و نه آنکه ميخواسته مجموعهاي از احاديث ،يا کتابي
در مسائل فقه ،و يا تاريخ بنگارد که ملزم به آ وردن
سند و ماخذ و منبع باشد ،و شايد هرگز گمان هم
نميبرده است که برخي از افراد در درستي انتساب اين
سخنان به امیراملومنین شک روا دارند ،و آنها را از
ديگران يا از خود گرداورنده بپندارند.
Slide 45
نخستین کس ي که در درستي نسبت اين سخنان
به امیراملومنین ترديد روا داشته است ،ابن
خلکان اربلي (ف 681ه ).نويسندهي کتاب:
«وفيات اال عيان» است که بيش از دويست و
پنجاه سال پس از تاليف نهجالبالغه ،در ذيل
شرح حال سيد مرتض ي ،برادر سيد رض ي ،بيهيچ
دليلي ميگويد:
Slide 46
«مردم دربارهي کتاب «نهجالبالغه» گردآوري شده
از کلمات االمام علي بن ابيطالب ،رض ي هللا عنه،
اختالف پيدا کردهاند که آيا او مولف آن کتاب
است يا برادرش رض ي؟ و نیز گفتهاند :اين کتاب
از سخنان علي نيست ،بلکه آن شخص که
گردآورنده است ،سازندهي آن کلمات هم
هست. ».
Slide 47
ابن خلکان در اين باره هيچ دليلي ارائه نميدهد ،و همهي کساني
که پس از وي اين ادعا را به زبان آوردهاند ،همچو ن :ابن اثیر
جزري (ف 739ه ).در کتاب مختصر الوفيات ،عالمهي ذهبي (ف
748ه ).در کتاب میزان االعتدال ،صالح الدين صفدي (ف 764
ه ).در کتاب الوافي بالوفيات ،عالمهي شافعي (ف 768ه ).در
کتاب مرآت الجنان ،ابن حجر عسقالني (ف 852ه ).در لسان
املیزان و ابن العماد حنبلي (ف 1089ه ).در شذرات الذهب،
همان سخن ابن خلکان را تکرار کردهاند.
Slide 48
از ميان نويسندگان و مورخان جديد و معاصر نیز
خیر
کساني همچون :احمد امین نويسندهي مصري ،
الدين زرکلي نويسندهي االعالم ،جرجي زيدان
نويسندهي مشهور مصري ،شوقي ضيف نويسندهي
مصري و از مستشرقین نیز :بروکلمان و کلمان هوار
تقريبا همان سخن ابن خلکان را تکرار کردهاند ،ليکن
دالئلي نیز ابراز داشتهاند.
Slide 49
دو نکته در اين ميان مطرح است :نخست
آنکه گردآورنده و سازندهي اين سخنان
سيد مرتض ي است ،دوم آنکه همهي اين
سخنان يا بيشتر آنها سختگي است و به علي
(ع) نسبت داده شده است.
Slide 50
نکتهي نخست از سر ناآگاهي است ،زيرا سيدرض ي در
ديباچهي نهجالبالغه ميگويد که کتاب «خصائص» را
نوشتم و در آنجا ...و هيچ کس نگفته است که کتاب
خصائص نوشتهي سيدرض ي نيست و نیز در کتابهاي
ديگرش مانند :مجازات آثار النبويه (ص )40و در چهار جاي
ديگر آن و در کتاب «حقايق التاويل» ،از کتاب ديگر خ ود
نهجالبالغه نام ميبرد ،بنابراين انتساب آن به سيدمرتض ي،
سخني بيپايه و نادرست است.
Slide 51
در مورد ساختگي بودن همه يا برخي از
خطبهها و دالئلي که براي اين ادعا ارائه
شده است ،پاسخ داده شده است.
Slide 52
تنها يک نکته در اين جا يادآوري ميشود و آن اينکه برخي از
خطبهها و نامهها و کلمات قصار نهجالبالغه در منابع و
ماخذي نقل شده است که آن منابع و ماخذ مورد قبول و
اطمينان مخالفان هست و لذا نميتوانند منکر صحت آن
سخنان بشوند ،پس اگر آن سخنان مسلما از امیراملومنین
علي (ع) است ،با توجه به سبک سخن و شيوهي بيان و
چگونگي لفظ و معني ،يا شکل و محتوي ،ديگر سخنان به
چه کس ي ميتواند تعلق داشته باشد؟
Slide 53
آيا سيدرض ي و يا سيدمرتض ي که خود کتابهاي فراوان
دارند ،ميتوانند اين چنین سخن بگويند که يکي در رديف
خاکيان باشد و ديگري فراتر از افالکيان؟ آيا در مقايسهي
سخناني از نهجالبالغه که صدور آنها از امیراملومنین حتمي
است ،با سخنان سخنوران ديگر ،ميتوان سخني را در
سطح آنها قرار داد ،جز سخنان ديگري که در نهجالبالغه
نقل شده است و شما آنها را از امام نميدانيد؟
Slide 54
از همهي اينها گذشته 17خطبه و نامه و
کلمهي کوتاه حکمتآمیز را سيدرض ي با ذکر
منبع و يا سند نقل کرده است.
Slide 55
علت جاودانه و ماندگار بودن
نهجالبالغه :
Slide 56
-1شخصيت برجسته و واالي
امیراملومنین ،مهمترين سبب در اين امر
است .جامعيت وي در خصال و صفات که
در کالمش نیز تجلي يافته ،نقش ويژهاي
داشته است.
Slide 57
-2فصاحت و بالغت کلمات امام علي
که به اعتراف اديبان و سخنوران
وسخنرانان پس از قرآن جاي گرفته است.
Slide 58
-3تنوع مفاهيم و جامعيت کلمات ،به گونهاي
که احساس نميشود با يک کتاب سياس ي،
اخالقي ،عقيدتي ،يا تاريخ روبرو هستيم ،بلکه
همه اين عرصهها را امیراملومنین با سخنانش در
نور ديده و از اعماق و ژرفاي هر کدام گوهرهائي
گرانبها به خواننده ارمغان ميدهد.
Slide 59
یا به عبارتی حضرت امیر در هر میدانی گام
می‌نهد چنان حق سخن را ادا می‌كند و
دقایق را موبه مو شرح می‌دهد كه گوئی
گوینده این سخن تمامی عمر را بحث و
بررس ى روی همین موضوع داشته و نه غیر
از آن.
Slide 60
-4نهجالبالغه نشاندهنده يک دورهي کوتاه
حکومت مردي الهي است که با بحرانهاي
داخلي و طيفهاي گوناگون اجتماعي ،از
قاسطین ،مارقین و ناکثین روبرو بود و
سرافراز از اداي رسالت زمامداري بیرون
آمد.
Slide 61
-5نهجالبالغه گوياي تاريخ تطورات سياس ي
جامعه پس از جاهليت به ويژه پس از رحلت
رسول خدا است.
Slide 62
-6اين کتاب نشاندهنده روحيههاي
گوناگون مردمان و به تعبیر ديگر حاوي
نوعي روانشناس ي اجتماعي است.
Slide 63
-7اين کتاب در هر عرصهاي که وارد شده اوج و قلههاي آن را نشان
ميدهد:
در ترسيم زندگي مردان خدا و پارسايان ،خطبه همام و قاصعه را دارد.
در زمامداري و آئین کشورداري ،عهدنامه مالکاشتر را دارد.
در وصاياي زندگي و سلوک اجتماعي و فردي ،نامه به امام حسین
عليهالسالم را دارد.
در معرفي خداوند و عجائب خلقت ،خطبه اول را داراست.
در حوادث تلخ پس از پيامبر و رنجهاي اهلبيت پيامبر ،خطبهي شقشقيه
را دارد.
در معرفي قرآن کتاب الهي ،خطبه يکصد و هفتاد و شش را دارد.
Slide 64
شـروح نهـج البالغه
Slide 65
بر نهجالبالغه شرحهاي بسيار تحرير شده و
نام آن در کتب فهارس موجود است .عالمه
اميني در کتاب گرانقدر الغدير از 81شرح
در
نام برده است ..شيخ آغابزرگ تهراني
الذريعه از 150شرح ياد ميکند..
Slide 66
-1معارج نهجالبالغه ،تاليف ظهیرالدين بن علي بن
زيد بيهقي فريد خراساني ( 499-566ق) اين کتاب با
تحقيق محمد تقي دانشپژوه از سوي کتابخانه آيههللا
نجفي به سال 1409ق به طبع رسيد .روش شارح
چنین است که رقم کلمات حضرت را معین کرده و
سپس به شرح موارد الزم الشرح ميپردازد .تا کنون
اين کتاب نخستین شرح به شمار ميرود.
Slide 67
-2منهاج البراعه في شرح نهجالبالغه ،تاليف
قطبالدين سعيد بن هبههللا راوندي (م 573ق) .اين
کتاب با تحقيق عبداللطيف کوه کمرهاي در سال
در سه
1406ق از سوي کتابخانه آيههللا نجفي در قم
مجلد به طبع رسيد .شارح نخست متن کالم حضرت
علي را نقل کرده و سپس واژههاي مشکل و جمالت را
شرح ميکند.
Slide 68
-3حدائق الحقائق في شرح نهجالبالغه2 ،
ج ،قطبالدين الکيدري البيهقي (از عاملان
قرن ششم) ،تحقيق :شيخ عزيزهللا
العطاردي (موسسه نهجالبالغه ،تهران،
.)1375
Slide 69
-4شرح نهجالبالغه ،تاليف عبدالحميد بن محمد
بن محمد بن ابيالحديد معتزلي (م 656ق) ،اين
شرح مشحون از مطالب تاريخي ،نکات ادبي و
قرآني است .اين شرح را مولف در بيست جزء
تقسيم نموده است .شرح ابن ابيالحديد داراي
چاپهاي متعدد چهار جلدي ،ده جلدي و بيست
جلدي است.
Slide 70
اين کتاب از سوي عاملان شيعي و اهل سنت
مورد نقد قرار گرفته و کتب و رسائلي را در نقض
مطالب آن نگاشتهاند..
وي با آنکه اهل انصاف است ،اما گاه عناد به
خرج داده است .مرحوم کاشف الغطاء در اين
زمينه گفته است :نعم املولف لو ال عناد املولف.
Slide 71
-5شرح نهجالبالغه ،تاليف کمالالدين ميثم بن علي بن ميثم بحراني (م
679ق) ابنميثم از فيلسوفان و متکلمان اماميه در قرن هفتم است .از
در
اين رو شرح او نیز متضمن مطالب کالمي و فلسفي است و روش او
تبيین و تشريح نیز چنان است .وي سه شرح بر نهجالبالغه دارد ،کبیر،
متوسط و صغیر.
Slide 72
-8شرح نهجالبالغه ،شيخ محمد عبده (م
1323ق) وي از عاملان االزهر است که
مجذوب اين کتاب شد و آن را با تعليقاتي
ي
به طبع رساند وي جوانان مسلمان مصر
را به مطالعه آن فراميخواند.
Slide 73
-9منهاج البراعه ،تاليف عالمه سيد حبيبهللا خويي
(م 1324ق) .او از شاگردان میرزا حبيبهللا رشتي و
میرزاي شیرازي است.
شرح او تا پايان خطبه 218نهجالبالغه و در هفت
جزء تنظيم شده است ،نخست در سال 1315قمري
در هفت جلد به چاپ رسيد .و در سال 1377قمري
در 14جلد منتشر شد.
Slide 74
عالمه حسنزاده آملي شش جلد بر آن افزود و محمد
باقر کمرهاي هم يک جلد
که يک دوره 21جلدي حاوي شرح تمام نهجالبالغه
است .اين شرح 21جلدي بارها به طبع رسيده است.
روش عالمه خوئي در شرحش اينست که نخست
لغت ،سپس اعراب ،آنگاه ترجمه فارس ي کالم امم و
در پايان به شرح ميپردازد.
Slide 75
-10الدره النجفيه ،تاليف حاج میرزا ابراهيم
ذبلي خويي( 1347-1325ق) .وي از شاگردان
شيخ انصاري است و در جريان مشروطه به
شهادت ميرسد .شرح نهجالبالغه او دو جلد است
که در سال 1325ق در يک مجلد بزرگ در تبريز
به طبع رسيده.
Slide 76
-11شرح نهجالبالغه ،تاليف سيد محمد کاظم
موسوي قزويني 2 .جلد از اين شرح در سالهاي
1378و 1385قمري در بیروت به طبع رسيده
شرح
است .شارح نخست تحت عنوان (اللغه) به
لغات مشکل پرداخته و سپس به شرح و تفسیر
ذيل عنوان (املعني) ميپردازد.
Slide 77
-12بهج الصباغه في شرح نهجالبالغه،
تاليف عالمه محمد تقي شوشتري (-1415
1320ق) اين شرح 14جلد است و به
صورت موضوعي نهجالبالغه را شرح کرده
است.
Slide 78
-13في ظالل نهجالبالغه ،محمد جواد
مغنيه (م 1400ق) .اين شرح در چهار جلد
در لبنان به طبع رسيد.
Slide 79
-14شرح نهجالبالغه ،عالمه محمد تقي جعفري .اين
شرح به زبان فارس ي و تا کنون 24مجلد آن به طبع
رسيده و هنوز خطبهها تمام نشده است.
ايشان پس از ذکر متن ،ترجمه آن را ذکر ميکند و
آنگاه به تفسیر عمومي خطبه ها ميپردازد .مطالب
علمي بسياري در البالي تفسیر خطبهها بيان شده
است.
Slide 80
-15توضيح نهجالبالغه 2 ،ج ،سيد محمد
شیرازي
Slide 81
-16ترجمه گويا و شرح فشردهاي بر نهجالبالغه ،زير
نظر ناصر مکارم شیرازي.
اين مجموعه در سه جلد توسط محمد جعفر امامي
و محمد رضا آشتياني تاليف شده است.
اين شرح متضمن ترجمه روان و ساده ،تفسیر لغات
مشکل ،بيان شان ورود خطبه ها ،ذکر مصادر و
مدارک ميباشد.
Slide 82
ترجمه های
نهج البالغه
Slide 83
ترجمههاي متعددي از نهجالبالغه به فارس ي و
زبانهاي ديگر صورت گرفته است .عالمه تهراني در
الذريعه تا زمان خود ،از 14ترجمه ياد ميکند..
برخي ديگر تا 31ترجمه بر نهجالبالغه ذکر
کردهاند ..در اينجا از چند ترجمه به اختصار ياد
ميشود:
Slide 84
-1نهجالبالغه ،ترجمه و شرح فارس ي :علي نقي اصفهاني (فيض
االسالم) 1340 ،ص .
-2نهجالبالغه ،ترجمه :مصطفي زماني (قم ،انتشارات پيام اسالم،
1366ش) 1256ص.
-3نهجالبالغه ،ترجمه و شرح فارس ي :مولي فتحهللا کاشاني (م 988
ق) ،تصحيح :منصور پهلوان (تهران ،انتشارات ميقات 1364 ،ش)
3ج.
ي.
-4نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد علي انصار
-5نهجالبالغه ،ترجمهي :سيد جعفر شهيدي (چهارم :انتشا رات و
آموزش انقالب اسالمي.)1372 ،
Slide 85
-6سخنان علي ،ترجمهي :جواد فاضل (بيست و يکم :حوزه هنري
سازمان تبليغات )1375 ،
-7نهجالبالغه ،اسدهللا مشبري(،هفتم :دفتر نشر فرهنگ اسالمي،
تهران ،م .)1373
-8نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد علي شرقي(،دارالکتب االس الميه،
تهران.)1369 ،
نشر
-9خورشيدي بيغروب ،ترجمهي :عبداملجيد معاديخواه (،
ذره ،تهران.)1374 ،
-10نهجالبالغه ،ترجمهي :علي اصغر فقيهي(،انتشارات صباح،
تهران.)1374 ،
Slide 86
-11نهجالبالغه ،ترجمهي :احمد سپهر
خراساني(،سوم :نشر اشراقي.)1375 ،
-12نهجالبالغه ،ترجمهي :داريوش شاهین(،انتشارات
جاويدان ،تهران.)1358 ،
-13نهجالبالغه ،ترجمهي :محمد جواد
شريعت(،انتشارات اساطیر ،تهران.)1374 ،
-14نهجالبالغه ،ترجمهي :عبداملحمد آيتي(،بنياد
نهجالبالغه ،تهران.)1376 ،
Slide 87
معـجـم
و
راهنـمـا
Slide 88
معجم و راهنماهاي لفظي و موضوعي
بسياري بر نهجالبالغه نگاشته شده که به
اجمال معرفي ميشوند:
Slide 89
-1الکاشف عن الفاظ نهجالبالغه في شروحه ،السيد جواد املصطفوي
الخراساني(،تهران ،دارالکتب االسالميه 1395ق 1354 -ش ،دوم) 65به اضافه 472
ص.
-2املعجم املفهرس اللفاظ نهجالبالغه ،محمد دشتي -کاظم محمدي(،قم ،موسسهي
النشر االسالمي 1406ق 1364ش) 1460 ،ص.
-3الدليل علي موضوعات نهجالبالغه ،علي انصاريان(،تهران ،انتشارات مفيد1978 ،
م 1357 -ش 1398 -ق) 1104 ،ص.
-4تصنيف نهجالبالغه ،لبيب بيضون(،قم ،مکتب االعالم االسالمي 1408 ،ق دوم)،
999ص.
-5الهادي الي موضوعات نهجالبالغه ،علي مشکيني (تهران ،وزارت ارشاد اس المي،
1363ش) 620 ،ص.
Slide 90
تهران،
-6مجموعه موضوعي نهجالبالغه و غرر الحکم ،علي رضا برازش (،
انتشارات ميقات 1361ش) 3 ،ج،
ج :1ايثار ،شجاعت ،جهاد ،شهادت
ج :2امر به معروف و نهي از منکر
ج :3حق و باطل
-7فرهنگ آفتاب ،عبداملجيد معاديخواه 10 ،ج.
در اين اثر ،فرهنگ تفصيلي مفاهيم نهجالبالغه سامان يافته است.
همچنین ميتوان از فهارس صبحي صالح در نهجالبالغهاش و نیز قاموس
نهجالبالغه نوشته محمد علي شرقي که در 4جلد تنظيم شده ،به عنوان
معجم و راهنما ياد کرد.
Slide 91
مستدرک
Slide 92
کوششهاي بسياري در مسیر جمعآوري
کلمات امیراملومنین عليهالسالم در راستاي
تکميل نهجالبالغه ،انجام شده که به
اجمال معرفي ميشوند:
Slide 93
-1مستدرک نهجالبالغه ،تاليف هادي کاشف الغطاء (مکتبه االندلس ،بیروت).
بسان نهجالبالغه خطبهها ،نامهها و حکمتهاي حضرت را از غیر نهجالبالغه
گردآورده است.
-2نهج السعاده في مستدرک نهجالبالغه ،تاليف محمد باقر محمودي .اين کتاب در
هشت جلد تنظيم شده که جلد اول تا سوم به خطبهها ،جلد چهارم و پنجم به
نامهها ،جلد ششم ادعيه و مناجات و جلد هفتم و هشتم به کلمات و وصايا
اختصاص دارد .در اين مجموعه 509خطبه 186 ،نامه 105 ،دعا و 65وصيت
گردآمده است.
-3مصباح البالغه ،تاليف سيد حسن میرجهاني طباطبايي ،اين کتاب در چهار جزء
به سال 1387قمري نگارش يافته و تنها خطب و رسائل را استدراک کرده است .در
اين اثر 322خطبه و 122کتاب و وصيت استدراک شده است.
Slide 94
Slide 95
تحرير شده که
دربارهي نهجالبالغه ،نوشتههاي بسيار
برخي از آنها به بررس ي سند و برخي از چگونگي
گردآوري و تدوين و برخي ديگر به معرفي موضوعات و
ابعاد اين کتاب گرانسنگ اختصاص دارد.
در اينجا چند نمونه از اين کتب را به اجمال معرفي
ميکنيم.
Slide 96
-1نهجالبالغه و گردآورنده آن ،مجموعه مقاالت ،علي دواني ،محمد
حسن آلياسین ،عالمه شهرستاني و(،...تهران ،بنياد نهجالبالغه ،دوم)،
341ص.
برخي از مقاالت اين مجموعه جداگانه نیز چاپ شده است.
-2کاوش ي در نهجالبالغه ،جمعي از محققین (تهران ،بنياد نهجالب الغه،
1364ش ،اول) 287 ،ص.
-3نهج الحياه ،مجموعه بحوث و مقاالت حول نهجالبالغه ،عده من
العلماء( ،تهران ،موسسه نهجالبالغه) 263 ،ص.
-4دو مقاله دربارهي نهجالبالغه ،سيد جواد مصطفوي(،مشهد ،انتشارات
آستان قدس رضوي1364 ،ش) 80 ،ص.
Slide 97
-5نهجالبالغه چيست ،سيد هبهالدين شهرستاني ،مترجم ،سيد عباس
میرزاده اهري(،قم ،موسسه مطبوعاتي فراهاني 1346 ،ش) 143 ،ص.
-6يادنامه کنگره نهجالبالغه ،گروهي از انديشمندان(،تهران ،بنياد
نهجالبالغه 1360ش ،اول) 391 ،ص.
-7کتابنامه نهجالبالغه ،رضا استادي(،تهران ،بنياد نهجالبالغه،1359 ،
اول) 67 ،ص.
-8با نهجالبالغه آشنا شويم ،هيئت تحريريه بنياد نهجالبالغه(،تهران،
بنياد نهجالبالغه) 63 ،ص.
-9مجموعه آشنائي با نهجالبالغه ،محمد دشتي(،قم ،چاپخانه مهر،
1367ش) 7 ،ج.
Slide 98
نهج البالغه در كالم رجال اندیشه
Slide 99
خوشتر آن باشد كه سر دلبران
گفته آید در حدیث دیگران
Slide 100
حضرت امام خمینى (ره):
ما مفتخریم كه كتاب نهجالبالغه كه بعد از
ىو
قرآن ،بزرگترین دستور زندگى مادى و معنو
باالترین كتاب رهایى بخش بشر است و
دستورات معنوى و حكومتى آن باالترین راه
نجات است ،از امام معصوم ماست .
وصیت نامه الهى و سیاس ى .
Slide 101
عبدالحمید كاتب از سخنوران بزرگ عرب
در عهد مروان ،چشمه جوشا مكتب ادبى
خود و سبب نویسندگى اش را حفظ
خطبههایى چند از نهجالبالغه مىداند :
Slide 102
هفتاد خطبه از خطبههاى على (ع) را حفظ
كردم و پس از آن ذهنم جوشید كه
جوشید» .
و چون از فصاحت و بالغتسخنان او
پرسیدند پاسخ مىدهد كه حفظ كلمات
على سبب فصاحت و بالغتسخنانم شده
است .
Slide 103
ابن ابى الحدید كه عالم سنى مذهب منصفى
است و شرح بزرگش بر نهجالبالغه شهرت جهانى
دارد سخنان موال را برتر از كالم مخلوق و كمتر از
كالم الهى دانسته و مىگوید اگر چه یاران پیامبر
(ص) از فصیحان بودند ولى على (ع) از همه آنها
افصح بود .
Slide 104
طه حسین ،ادیب بزرگ معاصر مصرى كه
امروزه به سمبلى ادبى براى ادیبان عرب مبدل
شده و وجهه مذهبى زیادى هم ندارد عقیده دارد
كه:
من پس از وحى خداوندى ،سخنى شیواتر و زیباتر
از كلمات على (ع) را سراغ ندارم .
Slide 105
شیخ محمد عبده كه در زمان خود شیخ مطلق االزهر بود و
افتخار شاگردى سید جمالالدین اسدآبادى را دارد
سخنان امام را پس از آیات قرآنى و كلمات رسو لهللا (ص)
جامعترین كالم دنیاى عرب مىداند .وى مىگوید:
در میان تمام مردم عرب كس ى نیست كه معتقد نباشد
سخن على (ع) پس از قرآن و احادیث رسول خدا (ص)
شریفترین و بلیغترین و جامعترین سخنان است .
Slide 106
در هنگام مطالعه نهجالبالغه هرگاه به فصلى دیگر مىرسیدم
حس مىكردم كه پردههاى سخن عوض مىشوند و آموزشگاههاى
پند و حكمت تغییر مىیابند .گاهى خودم را در میان جهانى
مىیافتم كه روح بلند معانى با زیور عبارات تابناك آن را آبادان
ساخته است .این معانى ،پیرامون جانهاى پاك و دلهاى روشن
مىگردد تا به آنها رستگارى و الهام كند و به مقصد عالىشان
برساند و از لغزش گامهاى گوناگون دورشان سازد و به شاه راه
مستحكم فضیلت و كمال برساند» .
Slide 107
به گفته دكتر على الجندى رئیس دانشكده
علوم قاهره ،سخنان حضرت على (ع) به
حدى زیباست كه گویى شعر منثور است .
Slide 108
جاحظ كه از ادباى بنام و طراز اول ادبیات
عرب استبه جمله با ارزش قیمه كل
امرئ‌ما یحسنه كه تراویده فكر بلند امام
متقین است اشاره مىكند و مىگوید:
Slide 109
اگر از نوشتههاى على (ع) جز همین كلمه را
نداشتیم آن را شافى و كافى و بىنیاز كننده
مىیافتیم بلكه آن را برتر از كفایت و منتهى به
غایت مىدانستم چرا كه نیكوترین سخن آن
است كه اندك آن ترا بسیار بىنیاز سازد و معنى
آن در ظاهر لفظ باشد» .
Slide 110
استاد دكتر سید جعفر شهیدى كه امروزه از
ادیبان طراز اول كشور ماست و استادى مسلم
او بر لغت و ادب عرب مورد تایید و تصدیق
همگان است ،این كتاب عظیم را منبع و سرمایه
غنى همه ادیبان ،شاعران ،خطیبان و
نویسندگان تاریخ اسالمى دانسته و همه مطالب
آن را یك گنجینه سرشار مىداند .
Slide 111
حضرت آیتهللا مكارم شیرازى كه عالوه بر
تبحر در فقه و اصول ،ترجمهاى شیوا از
قرآن كریم و نهجالبالغه به جهان معرفت
عرضه كرده ،معتقدند نهجالبالغه مرهمى
بر دردهاى جانكاه بشریت است .
Slide 112
ی :او
حاج میرزا على آقاشیرازى (سخن شهید مطهری درباره و
یك نهجالبالغه مجسم بود ،مواعظ نهجالبالغه در اعماق جانش
فرو رفته بود .براى من محسوس بود كه روح این مرد با روح
امیراملؤمنین (ع) پیوند خورده و متصل شده است ) بر این باور
بود كه جاذبه و بلنداى كالم امام على علیهالسالم چ ون
قرآن ،دل آدمى را روشنى بخشیده و اندیشه را جهت داده
و روح را فرح مىنماید .
Slide 113
شهيد مطهري:
کلمات امیراملومنین عليهالسالم از قديمترين ايام با دو امتياز همراه بوده است و با
اين دو امتياز شناخته ميشده است :يکي فصاحت و بالغت و ديگر چند جانبه بودن
و به اصطالح امروز ،چند بعدي بودن .هر يک از اين دو امتياز به تنهايي کافي است
که به کلمات علي عليهالسالم ،ارزش فراوان بدهد ،ولي توام شدن اين دو با يکديگر
در عین
يعني اينکه سخني در مسیرها و ميدانهاي مختلف و احيانا متضاد رفته و
حال کمال فصاحت و بالغت خود را در همه آنها حفظ کرده باشد ،سخن علي
عليهالسالم را قريب به حد اعجاز قرار داده است و به همین جهت سخن علي در حد
ق کالم
وسط کالم مخلوق و کالم خالق قرار گرفته است و دربارهاش گفته اند :فو
املخلوق و دون کالم الخالق..
Slide 114
موضوعات نهج البالغه
Slide 115
چون نهجالبالغه گزيدهاي از سخنان امیرامل ومنین
است که در موقعيتها و مناسبتهاي گوناگون بيان
گرديده است و سيد شريف رض ي بيشتر به
جنبهي فصاحت و بالغت آنها نظر داشته است،
ميتوان موضوعات چندي در اين کتاب ديد که
برجستهترين و بيشترين آنها به شرح زير است:
Slide 116
اهلبيت و خالفت
Slide 117
بخش ي از نهجالبالغه به معرفي اهلبيت و
مساله خالفت اختصاص دارد ،مباحثي
چو ن :چگونگي خالفت پس از پيامبر ،مقام
ممتاز اهلبيت عليهمالسالم ،اهلبيت
عليهمالسالم و خالفت ،انتقاد از خلفا،
احقيت و اولويت اهلبيت در اين کتاب به
چشم ميخورد.
Slide 118
اين مباحث در خطبههاي - 170- 195- 237
2- 3- 5- 107- 119- 142- 152- 160- 162و
حکمت 147و نامههاي 28- 37- 62و غیر
آن ،آمده است.
يکي از خطبههاي برجسته حضرت در اين
زمينه ،خطبه معروف به شقشقيه .است
که ابنعباس تاسف ميخورد چرا اين
سخن به پايان نرسيد.
Slide 119
تقوا
Slide 120
قسمتي ديگر از نهجالبالغه را مباحث اخالقي
و مواعظ تشکيل ميدهد حضرت علي
عليهالسالم در پارهاي خطبهها و نامهها و
نیز کلمات قصار به پند و اندرز و نشان
دادن راه سیر و سلوک و کمال و تهذيب
نفس و پاکسازي روح پرداخته است.
Slide 121
به گفته استاد مطهري از 239خطبه
نهجالبالغه 86 ،خطبه آن موعظه است و
از 79کتاب و نامه نیز 25نامه چنین است..
يعني بيش از يک سوم اين کتاب زندگيساز،
به اخالق و تقوا و پند و اندرز ،اختصاص
يافته است.
يکي از خطبههاي بلند حضرت ،اختصاص
به توصيف پارسايان دارد .اين خطبه را در
Slide 122
سياست و مديريت
Slide 123
معرفي شيوهي حکومتداري علي
عليهالسالم دارد.
مالکهاي انتخاب فرماندهان و فرمانداران،
چگونگي رفتار با مردم ،ارتباط با گرو‌هها و
جريانهاي سياس ي جامعه ،میزان برخورداري
جامعه از آزادي ،اخالق زمامداري ،جايگاه و
طبقهبندي قواي حاکمه و ...برخي از
عناويني است که ميتوان از نهجالبالغه
Slide 124
نگاه دوباره به محتوای نهج البالغه
Slide 125
توحيد و معرفت ،شامل توحيد ذاتي و
صفاتي و افعالي و عبادي و بيان علم و
قدرت و عدالت و ديگر صفات ذاتي او و
شيوهي درست معرفت.
نبوت و هدايت ،هدف از بعثت انبياء
شيوهي عمل و تبليغ پيامبران ،امامت و
واليت ،هدايت در هستي.
اسالم و قرآن ،معرفي و تعليم و تبليغ.
Slide 126
حرکت در مخلوقات ،آفرينش جهان،
آفرينش انسان و ويژگيهاي آفرينش ي انسان.
رهبري و سياست و اقتصاد و اجتماع،
شرايط و وظايف و حقوق و شايستگيهاي
رهبر ،حقوق مردم ،روابط مردم با
يکديگر ،عدالت اجتماعي و برابري ،عدالت
و قسط اقتصادي ،ماليات و درآمدها و
روش گرفتن آنها ،تربيت و تعليم ،روابط
Slide 127
فردي و اجتماعي ،بخل و حسد و ترس و
تشويق به جود و شجاعت.
تاريخ و عبرت ،آموزش ديدن از حوادث
تاريخي ،درک قوانین حاکم بر حرکت
مجتمعهاي انساني ،بيان اوضاع اجتماعي
جهان در روزگار بعثت ،آيندهنگري،
شخصيتها ،مردمشناس ي ،همبستگي
انساني ،فتنهها و بالها ،موضعگیريهاي
Slide 128
احکام و عبادات ،ايمان و هجرت و جهاد،
ارکان دين ،آثار عملي نماز و زکاه و امر به
معروف و نهي از منکر ،فلسفهي احکام.
معاد و قيامت ،حشر ،حساب ،بهشت،
دوزخ و زندگي اخروي.
دعا و تضرع و استغفار ،نمونهاي از دعاها
و استغفار و تعليم صلوات بر پيغمبر.
Slide 129
نهج البالغه مانند قرآن كریم كتاب زنده
است و هم چنان می‌درخشد و نظر
دانشمندان را به خود جلب می‌كند و به
اكثر زبانهای زنده دنیا چون :فارس ى ،تركی،
اردو ،انگلیس ى ،فرانسوی ،آملانی ،ایتالیائی و
اسپانیایی و غیره ترجمه شده است.