Slide 1

Opracowanie: Ewa Rożek


Slide 2

„Mowa jest
najwspanialszym z
wynalazków ludzkich”
Sofokles


Slide 3

Mowa
 To akt porozumiewania się w słowie
 Istotą jest nadawanie dźwiękowe i odbiór
słuchowy informacji – czyli
mówienie i rozumienie

Proces mówienia określamy mianem
mowy czynnej, a rozumienia mowy
biernej
wg K. Błachnio


Slide 4

SKŁADNIKI MOWY
język

nadawanie
(mówienie)

MOWA

odbiór
(rozumienie)

tekst

Składniki mowy ludzkiej (opracowanie własne)
Źródło: T. Gałkowski, G. Jastrzębowska: Logopedia – pytania i odpowiedzi


Slide 5

Przyjrzyjmy się teraz definicjom powyższych terminów
język
rozumiany jako system znaków
służący do porozumiewania się
składający się z symboli tj. fonemów, morfemów, leksemów
układu zasad, na podstawie których budowana jest wypowiedź
n a d a w a n i e (mówienie)
przekaz informacji
to budowanie tekstu słownego w postaci fonicznej, zgodnie z
zasadami danego języka
tekst słowny
to wytwór procesu mówienia
o d b i ó r (rozumienie)
odczytanie tekstu słownego


Slide 6

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA
Wiek
dziecka

To, co powinno być






0-10
miesiąc



Krzyk, mlaskanie, cmokanie.
Głużenie (gruchanie) niemowlę śpiewa [guu, agu,
aku, ghy...]
Gaworzenie- dziecko zaczyna
prowadzić „rozmowę" z
dorosłym posługując się
prostymi sylabami dziecko
wielokrotnie powtarza
identyczne sylaby np.
[babababa, mamama,
dadadada].
Echolalia dziecko próbuje
naśladować mowę dorosłych,
jego wypowiedzi składają się z
wielokrotnie powtórzonych
różnych sylab.

To, na co warto zwrócić uwagę

• Głużenie- nie ma też szczególnej
różnicy w między dziećmi słyszącymi
i niesłyszącymi
• Gaworzenie będzie bardziej
intensywne, jeśli dorośli zwracana nie
uwagę i będą naśladowali swoje
dzieci-w ten sposób zachęcą je do
„mówienia"
•Ok. 7 mieś. ż. pojawiają się pierwsze
prototypy wyrazowe, czy li
wypowiedzi po raz pierwszy
przypominające wyrazy, np.: „baja"
jako „bajka", czy „mana" jako „mleko"


Slide 7

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA


Wypowiedzi coraz bardziej
przypominają brzmieniem
wyrazy danego języka

Roczne dzieci wymawiają przeciętnie
ok. 6 - 50 słów



Jeden wyraz zastępuje
zdanie, a właściwie kilka
różnych zdań, np. „da" jako:
1. daj misia, 2. weź kółko,
3. połóż tutaj
Początek wypowiedzi
dwuwyrazowych.
Dziecko używa przede
wszystkim rzeczowników, czyli
nazw.

Pierwszy wyraz - między 8 a 18
miesiącem życia (najpóźniej)

11-12
miesiąc

12-18
miesiąc


18-23

miesiąc

20-miesięczne dziecko wymawia
średnio ok. 170 wyrazów.


Slide 8

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA

2 lata

3 lata

Pojawiają się liczebniki -jeden,
dwa, trzy... i rozróżnienie ja-ty:
dziecko zaczyna używać
zaimka się np. myję się, bawię
się.
 Poprawna wymowa:
- samogł. ustnych [a, e, i, o, u, y]
- spółgł. Nosowych [m, n, ń]
-„półspółgłosek" [j, ł]
- spółgłosek [h, f, w, t, d, p, b]



4 lata



Poprawna artykulacja spółg.
[k, g, ś, ź, ć, dź].
Spółgłoski miękkie [ś, ź, ć, dź]
mogą być jeszcze wymawiane
jako „mniej miękkie", np. [sj].

•Przeważają zdania pojedyncze

•3- latek ma jeszcze prawo wymawiać
spółgłoski dźwięczne z niepełną
dźwięcznością, a nawet bezdźwięcznie,
np. „w/f ota" lub „fota" zamiast „woda"
posługuje się zdaniami
złożonymi.
•Przed ukończeniem 3 lat i 8 miesięcy
wiele dzieci zamienia[r] na [j]
4 – latek nie powinien zamieniać [t, d]
na [k, g] (lub odwrotnie), może jednak
zamieniać spółgłoski [sz, ż, cz, dż] oraz
[s, z, c, dz]na [s, ź, ć, dź]


Slide 9

PRAWIDŁOWY ROZWÓJ MOWY I JĘZYKA


5 lat




6 lat


7 lat

Poprawna wymowa
spółgłosek [sz, ż, cz, dż]
lub zastępowanie ich
spółgłoskami [s,z, c, dz].
Poprawna wymowa
spółgłoski [r] lub
zastępowanie je
spółgłoską [I]
Poprawna wymowa
spółgłosek [sz, ż, cz, dż] oraz
spółgłoski [r]

•5-latek tworzy własne wyrazy, np.
„doroślinny" = dla dorosłych,
„ukradacz" = złodziej.
35% dzieci 5-letnich prawidłowo
wymawia [r].

Prawidłowa wymowa
wszystkich spółgłosek
samogłosek języka
polskiego.

Do ok. 10 roku życia mowa dziecka
będzie nabierała cech „mowy
dojrzałej".

•Większość dzieci poprawnie
wymawia spółgłoskę [r] zanim
ukończy 6 rok życia.


Slide 10

FAZA
GŁUŻENIA

FAZA
GAWORZENIA

umiejętność
unoszenia głowy

umiejętność
siadania

OKRES
WYRAZU

pozycja
pionowa,
wstawanie

Zależności między rozwojem mowy a rozwoju fizycznym
Źródło: A. Felis www.przedszkolak.pl


Slide 11

CZYNNIKI
WARUNKUJĄCE
PRAWIDŁOWY ROZWÓJ
MOWY DZIECKA


Slide 12

Czynniki pozytywnie wpływające na rozwój
mowy
Wewnętrzne:
Prawidłowy rozwój psychomotoryczny:
•
brak defektów sensor.– motorycznych
•
brak defektów narządów mowy
•
prawidłowo funkcjonujący słuch (fizyczny,
fonematyczny, muzyczny)
Sprawnie działający O U N (mobilny mózg i
wydolna pamięć)
Prawidłowo funkcjonujący narząd wzroku czynnik wspomagający prawidłowy rozwój mowy


Slide 13

Zewnętrzne:
Prawidłowe warunki środowiskowe i
wychowawcze
Klimat panujący w rodzinie:
•
zaspokojenie podstawowych potrzeb
psychicznych
•
ogranicza sytuacje stresowe i konfliktowe
•
stymuluje jego wszechstronny rozwój, w
tym i mowę


Slide 14

Czynniki negatywnie wpływające na
rozwój mowy
Wewnętrzne:
Obniżone tempo rozwoju psychoruchowego
Nieprawidłowe funkcjonowanie OUN:
• zaburzenia analizy i syntezy słuchowej
• zaburzenia słuchu mownego
• zaburzenia kinestezji artykulacyjnej


Slide 15

Opóźnienie rozwoju umysłowego
Zakłócony proces lateralizacji
Upośledzenie umysłowe
Czynniki psychiczne:
• brak zainteresowania mową innych
• odczuwanie własnej artykulacji jako
trudności
• zaburzenia uczuciowe

 Zmiany anatomiczne i nieprawidłowe
funkcjonowanie aparatu artykulacyjnego


Slide 16

Zewnętrzne:
Oddziaływania wychowawcze środowiska:
•
słabe zainteresowania dzieckiem – jego
potrzebami
•
nieprawidłowe wzorce fonetyczne
•
nieprawidłowa atmosfera
•
styl wychowania i postawy rodziców
•
brak stymulacji rozwoju mowy
Pozbawienie dziecka kontaktu z matką
Nadmiar wzorców językowych, których dziecko
nie jest w stanie opanować


Slide 17

TERMINOLOGIA I ISTOTA
OPÓŹNIONEGO ROZWOJU MOWY
Opóźnienie Rozwoju Mowy
synonimy: a l a l i a p r o l o n g a ta,
niemota
występuje wówczas, gdy proces kształtowania
i rozwoju mowy we wszystkich bądź w
niektórych
jej
aspektach
(fonetycznym,
gramatycznym, leksykalnym czy ekspresyjnym)
ulega opóźnieniu i przebiega niezgodnie z
normą przewidzianą dla danej grupy wiekowej.


Slide 18

OPÓŹNIENIE ROZWOJU MOWY
JEST WYNIKIEM

zakłócenia rozwoju

SORM
Samoistne Opóźnienie
Rozwoju Mowy

zaburzenia rozwoju

NORM
Niesamoistnego Opóźnienia
Rozwoju Mowy

do których zalicza się:
Normalne odmiany rozwoju, takie jak:
- wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy
- zespół opóźnienia mowy czynnej,
- opóźnienie rozwoju artykulacji
- rozwojową niepłynność mowy

NORM będące objawem:
- specyficznych zaburzeń rozwojowych
- parcjalnych zaburzeń rozwojowych
- następstwem rozległych
zaburzeń rozwojowych


Slide 19

Zdaniem G. Jastrzębowskiej
opóźnienie rozwoju - mowy pojawia się wówczas, gdy
kompetencje językowe u małego dziecka nie wykształcają
się w stopniu wystarczającym do prawidłowej realizacji
wypowiedzi

Samoistne Opóźnienie Rozwoju Mowy (SORM) - proste
opóźnienie rozwoju mowy, którego przyczyną są związane
z indywidualnym tempem i rytmem rozwoju dziecka
wpływające na zakłócenie procesu rozwojowego
Niesamoistne Opóźnienie Rozwoju Mowy (NORM) –
będące następstwem zaburzeń o określonej etiologii,
towarzyszącym różnym zaburzeniom rozwoju
(głuchocie, niedosłuchom, upośledzeniu umysłowemu,
zaburzeniom rozwoju motoryki), specyficznym
zaburzeniom rozwoju mowy bądź wchodzących w skład
całościowych zaburzeń rozwojowych (np. autyzmu).


Slide 20

ISTOTA PROSTEGO OPÓŹNIENIA ROZWOJU MOWY

Mowa powstaje później i wolniej niż zwykle
Opóźnienie dotyczy: ekspresji i
przyswajania pojęć słownych bardziej
złożonych
Rozwój mowy odbywa się z opóźnieniem w
stosunku do wieku, przy nie zaburzonej
percepcji słownej


Slide 21

OBJAWY I DYNAMIKA OPÓŹNIONEGO
ROZWOJU MOWY
Proponowane przez H. Spionek wskaźniki
opóźnienia rozwoju mowy :

późniejsze pojawienie się gaworzenia
( norma: 6 – 7 miesiąc życia )
późniejsze pojawienie się pierwszych słów
( norma: koniec 1 roku życia )
ubóstwo czynnego i biernego słownika, a
także brak niektórych części mowy


Slide 22

późniejsze pojawienie się zdań prostych i
złożonych
pod koniec 2 roku życia dziecko powinno
operować zdaniami prostymi, a pod koniec 3 roku
życia – zdaniami złożonymi

zbyt długo utrzymująca się wadliwa wymowa
różnych dźwięków mowy
zjawisko charakterystyczne dla wcześniejszych
okresów rozwojowych czyli przedłużający się okres
swoistej wymowy dziecięcej.


Slide 23

ORM NALEŻY MÓWIĆ, GDY MOWA DZIECKA:
rocznego jest na poziomie dziecka
półtorarocznego - dziecko jedynie gaworzy
2 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
rocznego ( wymawia kilka słów )
3 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
1,5 rocznego
4 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
2 – letniego - formułuje tylko zdania proste


Slide 24

5 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
2,5 letniego ( nadal zdania proste, słownictwo
na poziomie dziecka w wieku 2,5 lat )
6 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
3 – letniego ( pojawiają się zdania złożone,
wymawia ono 1000 – 1500 słów )
7 – letniego jest na poziomie mowy dziecka
3,5 letniego


Slide 25

PRZYCZYNY PROSTEGO OPÓŹNIENIA MOWY
Endogenne przyczyny prostego opóźnienia
rozwoju mowy:

opóźnienie mielinizacji włókien nerwowych
unerwiających mięśnie narządów artykulacyjnych,
co powoduje trudności w wykonywaniu szybkich
i precyzyjnych ruchów
późniejszym dojrzewaniu układu nerwowego
uwarunkowań genetycznych ( dziedziczność ), o
czym świadczy występowanie opóźnienia rozwoju
mowy u członków rodziny (szczególnie u
osobników płci męskiej)


Slide 26

Egzogenne przyczyny sprzyjające powstaniu
samoistnego opóźnienia rozwoju mowy
czynniki środowiskowe i społeczne
zalicza się głównie:
czasową rozłąka z matką, dłuższa hospitalizacja,
brak bliskiego kontaktu emocjonalnego matki z
dzieckiem itd.

nieodpowiednią stymulację rozwoju językowego,
do tej ostatniej grupy przyczyn I. Styczek zalicza:


Slide 27

brak podniet do mówienia lub nadmiar bodźców
słownych
może wywołać niechęć do kontaktów werbalnych i do
różnych zahamowań w tym zakresie
 nieprawidłowe wzorce i postawy językowe dorosłych,
błędna wymowa, stosowanie nieprawidłowych form
gramatycznych,
nieadekwatne,
ubogie
słownictwo,
naleciałości gwarowe

niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze wypowiedzi
dziecka
np. brak zainteresowania, lekceważenie wypowiedzi dziecka
lub z nadmierny entuzjazmem – może powodować tłumienie
chęci do mówienia


Slide 28

DO PROSTEGO OPÓŹNIENIA ROZWOJU
MOWY ZALICZA SIĘ

Wycinkowe opóźnienie rozwoju mowy
(syn. nierównomierny rozwój mowy)

 wynika z indywidualnego tempa i rytmu
 gdy wykluczy się działanie czynników środow.
• ogólne opóźnienie rozwoju
• inne zaburzenia takie jak zaburzenia słuchu,
OUN, emocjonalne itd.
 jest przejawem dysharmonii rozwojowej


Slide 29

Zespół opóźnienia mowy czynnej
(syn. opóźnienie rozwoju mowy czynnej)
 dzieci zaczynają mówić później
mówią mało lub wcale

słyszą dobrze i prawidłowo wykonują
polecenia słowne
opóźnione są etapy pojawiania się
poszczególnych głosek


Slide 30

Opóźnienie mowy uwarunkowane
środowiskowo
Do społecznych – środowiskowych czynników
sprzyjających powstaniu prostego opóźnienia
mowy zalicza się głównie
nieodpowiednią stymulację rozwoju
językowego
nieprawidłowe wzorce i postawy językowe
niewłaściwa reakcja otoczenia na pierwsze
wypowiedzi dziecka


Slide 31

ZALECENIA

TERAPEUTYCZNE

DLA RODZICÓW DZIECI Z

ORM

Terapia opóźnionego rozwoju mowy
- polega na stymulacji rozwoju mowy
Zachowania językowe dorosłych
opiekunów dziecka, powinny zatem
sprzyjać kształtowaniu jego mowy
oraz zachęcać je do mówienia


Slide 32

Do zachowań tych należą:
kształtowanie i utrzymywanie przez rodziców
prawidłowej więzi emocjonalnej z dzieckiem
inspirowanie dziecka do mówienia poprzez
częste z nim rozmowy
(tzn. otaczanie dziecka mową, mówienie powoli,
wyraźnie, prostymi zdaniami)
rozbudzanie w dziecku motywacji mówienia


Slide 33

zwracanie uwagi na własną mowę
rytm, melodia akcent, mowa staranna, precyzyjna,
niezbyt przesadna ani zbyt głośna, ani zbyt cicha
nie zalewanie dziecka potokiem słów
aby "nie utopić dziecka w kąpieli słownej"
budowanie komunikatów ze znanego dziecku
słownictwa

umiejętne budowanie prostych konstrukcji
gramatycznych
(zdań krótkich, logicznie powiązanych ze sobą)


Slide 34

umiejętne przekształcanie komunikatów
dziecka w sensowny tekst
objaśnianie i rozmawianie podczas
wykonywania różnych czynności w
obecności dziecka
(np. a teraz biorę chleb i będę go kroiła)
umiejętne wysłuchiwanie dziecka
podtrzymywanie rozmowy i pozwolenie mu na
dokończenie wypowiedzi
podawanie prawidłowego wzorca
w przypadku niewłaściwej wymowy dziecka,


Slide 35

danie dziecku możności odczucia, że mowa
dorosłych nie jest doskonała (możliwe są
przerwy w wymowie, przejęzyczenia, poprawianie
się, objawy niepłynności, wtrącanie słów)
zapewnienie dziecku kontaktu z
rówieśnikami
nawiązywanie podczas rozmowy z dzieckiem
kontaktu wzrokowego


Slide 36

WSKAZÓWKI I SPOSOBY POSTĘPOWANIA Z
DZIECKIEM W CELU STYMULACJI ROZWOJU
MOWY

Zachęcajmy dziecko do naśladowania
odgłosów otoczenia
Łączmy nazywanie z konkretnym obiektem, a
więc z obrazkami czy widzianym przez dziecko
przedmiotem, osobą, zjawiskiem
Komentujmy aktualne wydarzenia z
najbliższego otoczenia w czasie ich trwania


Slide 37

Organizujmy wspólne "zabawy buzią”
dmuchanie baniek mydlanych, nadmuchiwanie
gumowych zabawek, gwizdanie, nadymanie
policzków, parskanie czy syczenie
Starajmy się łączyć wydawanie różnych
dźwięków i naśladowanie odgłosów z ruchami
rąk i całego ciała, tzw. mowa ciała
Zwróćmy uwagę na ćwiczenia dłoni
Zręczność rąk ma związek ze sprawnym
artykułowaniem i mówieniem. Pomagajmy dziecku
nawlekać koraliki, budować wieżę z klocków, domek
z kart lub twórzmy z nim świat z modeliny lub
plasteliny


Slide 38

Starajmy się nie wyręczać dziecka w
wypowiadaniu życzeń i opowiadaniu wrażeń
Gdy dziecko mówi po swojemu, powtarzajmy
po nim tę samą treść w poprawionej
gramatycznie formie
Opowiadając dziecku bajkę czy interpretując
scenkę przedstawioną na obrazku starajmy się
mówić zdaniami złożonymi
 Nie upraszczajmy mowy, gdyż to nie wpływa
stymulująco na jej rozwój


Slide 39

Nie zasypujmy dziecka lawiną słów
zbytecznych, których znaczenia nie rozumie i
nie będzie potrafiło ich wykorzystać
W taki sam sposób odpowiadajmy dziecku na
jego pytania.
Sprawdzajmy, czy śledzi tok naszych myśli,
rozumie wszystkie wyrazy, zadając mu pytania
i ewentualnie podpowiadając odpowiedzi


Slide 40

Nigdy nie krytykujmy mowy dziecka w
jego obecności ani w obecności innych
dzieci, nie porównujmy go z rówieśnikami
 Zawsze chwalmy dziecko, nie tylko za
widoczne osiągnięcia, ale za każde próby
i starania, udane ćwiczenie, nowy wyraz,
powtórzenie, opowiadanie


Slide 41