Prawa człowieka

Miernikiem kultury narodu jest stosunek społeczeństwa do najsłabszych jego członków, a więc osób w starszym wieku, niepełnosprawnych i dzieci.

 Prawa które od człowieka są to podstawowe prawa, przysługują momentu każdemu narodzin człowiekowi aż do śmierci – niezależnie od jego pochodzenia, koloru skóry, narodowości, płci, religii czy wyznawanych poglądów i których nie można się zrzec.

Z samego faktu bycia od człowiekiem, niezależnie władzy państwowej, każdej jednostce przysługują gwarantowane przez państwo prawa wypływające braterskiej z idei przyrodzonej godności, swobody działania, równości ludzi, solidarności oraz sprawiedliwości.

Zwyczajowo mówi się o podstawowych wolnościach i prawach człowieka ze względu na ich

powszechność,

a tym samym

niezbywalność, nienaruszalność.

Generacje praw człowieka

I generacja: prawa indywidualne – osobiste (obywatelskie) i polityczne:              Prawo do życia Wolność osobista Prawo do własności Wolność od tortur Wolność sumienia i wyznania Wolność wypowiedzi Prawo do informacji Równość wobec prawa Swoboda przemieszczania się Tajemnica korespondencji Bierne i czynne prawo wyborcze Prawo zrzeszania się Prawo do skargi na organy państwa

II generacja: prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne:        Prawo do pracy i wynagrodzenia Prawo do nauki Prawo do wypoczynku Prawo do ochrony zdrowia Prawo do zabezpieczenia społecznego Prawo do uczestnictwa w życiu kulturalnym Prawo do korzystania z osiągnięć cywilizacyjnych (postępu naukowego)

III generacja: prawa kolektywne (odnoszące się do jakości życia):

   

Prawo do pokoju Prawo do demokracji Prawo do zdrowego środowiska naturalnego Prawo do pomocy humanitarnej

 

Prawa

(

prawa pozytywne

) – oznaczające obowiązek podjęcia przez władzę działania na rzecz jednostki (np. prawo do sprawiedliwego sądu zobowiązuje państwo do tworzenia systemu sądów, kształcenia sędziów czy zapewnieniu dostępu do sądu dla wszystkich osób). Jednostka ma prawo żądać przysługujących jej praw, a państwo musi zagwarantować ich realizację •

Wolności

(

prawa negatywne

) – oznaczające obowiązek powstrzymania się władzy od działań w określonych obszarach naszego życia (np. wolność od tortur zakazuje jakiejkolwiek władzy stosowania tortur wobec jednostki).

 Powyższy katalog praw człowieka, nie byłby kompletny, gdybyśmy nie wspomnieli o pewnych klauzulach, które nazywamy klauzulami generalnymi. Te klauzule nakazują każdej władzy takie postępowanie z obywatelami i respektowanie praw człowieka, aby: Każdy był równy wobec prawa i posiadał równe prawa.

Żadna władza nie miała prawa do dyskryminowania obywateli z jakichkolwiek przyczyn np. rasy, wyznania, poglądów itp.

Zakazano karania kogokolwiek za czyn, który w momencie jego popełniania nie był przestępstwem.

Istniała gwarancja skutecznego odwoływania się od decyzji administracyjnych i wyroków sądowych. Funkcjonował zakaz ograniczania praw bez ustawowo określonego uprawnienia i uzasadnienia.

    Godność ludzka jest sama w sobie źródłem praw człowieka, a prawa człowieka mają właśnie owej godności strzec.

Prawa człowieka „wymierzone” są w kierunku władzy państwowej. Ograniczają jej obszar działania i paradoksalnie są przez tą władzę uchwalane. Bardzo dobrze widać to na przykładzie szkoły, gdzie prawa ucznia – człowieka są opracowywane i uchwalane przez radę pedagogiczną, która w ten sposób ogranicza swoje działania!

Dla ucznia w szkole – władzą jest nauczyciel, dyrektor szkoły, dla nauczyciela – dyrektor, wizytator, dla dyrektora – wizytator, kurator, wójt, burmistrz itp.

Obywatele posiadają obowiązki, tak samo i uczniowie, jeżeli uczeń w szkole, nie wypełnia nałożonych nań obowiązków – powinien być ukarany, nie może być to jednak kara naruszająca np. nietykalność cielesną, czy jego godność osobistą.

W państwach demokratycznych na straży przestrzegania praw i wolności stoją: sądy powszechne

, czyli sądy rejonowe, okręgowe i apelacyjne oraz Sąd Najwyższy,

rzecznik praw obywatelskich, rzecznik praw dziecka, trybunał konstytucyjny.

Rzecznik Praw Obywatelskich

 

Jak rozwiązuje sprawy

Sprawy podejmuje na wniosek dotyczący naruszenia wolności i praw człowieka i obywatela.         

Jakie są skutki działania

wyjaśnienia dla wnioskodawcy kierowanie wniosków do organów i instytucji, w których stwierdzono naruszenie praw i wolności, żądanie wszczęcia postępowania w sprawach cywilnych, karnych, administracyjnych, wniesienie kasacji, kierowanie wniosków do Trybunału Konstytucyjnego i Sądu Najwyższego.

W jakiej formie składamy skargę

Wniosek jest wolny od opłat, nie wymaga szczególnej formy, musi być określony przedmiot sprawy, wnioskodawca oraz osoba, której sprawa dotyczy.

Trybunał Konstytucyjny (skarga konstytucyjna)

      

Jak rozwiązuje sprawy

Orzeka w sprawach - zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją, - zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, - zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami, - zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych, - skargi konstytucyjnej (każdy czyje prawa i wolności konstytucyjne zostały naruszone może wnieść skargę)  

Jakie są skutki działania

-Orzeczenia trybunału są ostateczne i mają moc powszechnie obowiązującą.

Dziecko też człowiek

  Prawa dziecka zajmują szczególne miejsce w systemie praw człowieka. Decyduje o tym wiążąca się z młodym wiekiem niemożność samodzielnego działania, niepełna zdolność do rozpoznawania, co naprawdę leży w jego interesie. Fakt, że dziecko jest człowiekiem, więc posiada takie same prawa jak człowiek dorosły, oznacza, że skodyfikowanie prawa w Konwencji o Prawach Dziecka, którą Polska ratyfikowała w 1991 roku obowiązują w naszym państwie i wyznaczają standardy, do których należy dążyć w dziedzinie ochrony prawa dzieci. Po ratyfikowaniu Konwencji o Prawach Dziecka zapisano prawa ucznia w prawie oświatowym.

 Dokumenty mówiące o prawach człowieka: Powszechna Deklaracja o Prawach Człowieka z 1948 r.

Konwencja o Prawach Dziecka 1989 r.

Konstytucja RP 1997 r.

Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych z 1966 r. Karta Narodów Zjednoczonych z 1945 r.

Jeden z najważniejszych dokumentów oświatowych: Ustawa o systemie oświaty w preambule powołuje się na Powszechną Deklarację Praw Człowieka, Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych oraz na konwencję o Prawach Dziecka.

Obok systemu międzynarodowego, w poszczególnych państwach funkcjonują krajowe standardy ochrony praw człowieka. Polska: w konstytucji z 1997 r. uchwalonej przez Zgromadzenie Narodowe i przyjętej w ogólnokrajowym referendum, prawa człowieka zajmują jedno z najważniejszych miejsc.

Polska [Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej] /1997 r.

„przyrodzona i niezbywalna godność człowieka stanowi źródło wolności i praw człowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowiązkiem władz publicznych”

[Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej]

 Polska konstytucja nazywana jest często ‘konstytucją praw człowieka” – zawiera szeroki katalog praw i wolności obejmujący 57 artykułów  Każda osoba, która uważa, że jej wolności lub prawa zostały naruszone może wnieść skargę konstytucyjną   Każdy może zwrócić się do Rzecznika Praw Obywatelskich Konstytucja wprowadza zasadę wynagrodzenia szkody powstałej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej  Art. 31 „ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko i wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw”

Na dyrektorze i na nauczycielach spoczywa obowiązek zagwarantowania realizacji i przestrzegania praw ucznia, w tym prawa do nauki, informacji, wolności słowa i prawa do ochrony przed poniżającym traktowaniem i karami oraz ochrony jego wolności.



Prawo do nauki

 Zapisy odnajdujemy w Konwencji o Prawach Dziecka i Konstytucji RP. Artykuł 28 Konwencji o Prawach Dziecka brzmi: „ Państwa – strony uznają prawo dziecka do nauki i w celu realizowania tego prawa na zasadzie równych szans, w szczególności:  ucznia nauczanie podstawowe, obowiązkowe i bezpłatne dla wszystkich(…),   udostępnia wszystkim dzieciom informacje i poradnictwo szkolne i zawodowe, podejmą kroki na rzecz zapewnienia regularnego uczęszczania do szkół oraz zmniejszania wskaźnika porzucania nauki.”   Konstytucja RP art. 70 stanowi: „ Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku określa ustawa (…)” (art. 15 ustawy o Systemie Oświaty) – obowiązek szkolny.



Prawo do ochrony przed przemocą

Art. 19 Konwencji o Prawach Dziecka mówi: „Państwa – strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki w dziedzinie ustawodawczej, społecznej oraz wychowawczej dla ochrony dziecka przed wszelkimi formami przemocy fizycznej, bądź psychicznej(…)” , a w art. 28 ust.2 czytamy, że „Państwa – strony winny podejmować wszelkie właściwe środki dla zapewnienia, aby dyscyplina szkolna była stosowana w sposób zgodny z ludzka godnością dziecka i postanowieniami niniejszej konwencji.” Art. 4 Ustawy o Systemie Oświaty nakłada na nauczyciela obowiązek szanowania godności osobistej ucznia: „Nauczyciel w swoich działaniach dydaktycznych, wychowawczych i opiekuńczych ma obowiązek kierowania się dobrem uczniów, troską o ich zdrowie, postawę moralną i obywatelską z poszanowaniem godności osobistej ucznia.”

     

Prawo do informacji

Art. 42 Konwencji o Prawach Dziecka zobowiązuje państwo do „szerzenia informacji o zasadach i postanowieniach konwencji, zarówno wśród dorosłych, jaki i wśród dzieci, wykorzystując do tego celu będące w ich dyspozycji środki.” W szkole obowiązek ten spoczywa na dyrektorze, który powinien podjąć wszelkie niezbędne kroki, aby zapewnić dzieciom informację o ich prawach np.: poprzez promowanie Konwencji o Prawach Dziecka, wspólnie z samorządem szkolnym opracowanie prawa szkolnego (statutu szkoły, programu wychowawczego szkoły), włączenie tematyki praw człowieka do programów edukacyjnych realizowanych na terenie szkoły, udostępnianie informacji o środkach, jakie przysługują uczniom w przypadku naruszania ich fundamentalnych praw.

Wszelkie informacje o prawach i uprawnieniach ucznia powinny znajdować się w statucie szkoły.

Jednym z uprawnień Samorządu uczniowskiego (art. 55 Ustawy o Systemie Oświaty) jest przedstawienie opinii dotyczących podstawowych praw uczniów, w tym: 1) prawo do zapoznawania się z programem nauczania, z jego treścią, celem i stawianymi wymaganiami; 2) prawo do jawnej i umotywowanej oceny postępów w nauce i zachowaniu; 3) prawo do organizacji życia szkolnego, umożliwiające zachowanie właściwych proporcji między wysiłkiem szkolnym a możliwością rozwijania i zaspokajania własnych zainteresowań; 4) prawo redagowania i wydawania gazety szkolnej; 5) prawo organizowania działalności kulturalnej, oświatowej, sportowej oraz rozrywkowej zgodnie z własnymi potrzebami i możliwościami organizacyjnymi, w porozumieniu z dyrektorem;



Wolność słowa

Art. 13 Konwencji o Prawach dziecka zawiera „prawo do swobodnej wypowiedzi w formie ustnej, pisemnej, bądź za pomocą druku, w formie artystycznej lub z wykorzystaniem każdego innego środka przekazu według wyboru dziecka.”

    Każdy uczeń ma prawo do wypoczynku i czasu wolnego, uczestnictwa w zabawach i życiu kulturalnym (art.. 31 Konwencji).

Każdy uczeń ma prawo do równego traktowania wobec prawa (art. 2 i 23 Konwencji, art. 32 Konstytucji).

Każdy uczeń ma prawo do ochrony przed arbitralną lub bezprawną ingerencją w życie prywatne, rodzinne czy też korespondencję (art. 16 Konwencji).

Każdy uczeń ma prawo do swobodnego zrzeszania się (art. 15 Konwencji). Konstytucja RP zapewnia wolność tworzenia stowarzyszeń, ruchów obywatelskich i innych organizacji.

  Uczeń powinien mieć prawo złożenia skargi. Tryb składania skargi musi być jasny i przejrzysty, prosty i zrozumiały dla każdego ucznia i jego rodzica. Krótko mówiąc, procedura powinna określać: kto i jak przyjmuje skargi uczniów, kto i jak je rozpatruje, kiedy jak i przez kogo udzielana jest odpowiedź, co robić w przypadku niezadowalającego rozpatrzenia skargi. Każdy powinien mieć prawo wyboru pomiędzy trybem składania skargi wewnątrzszkolnym a zewnętrznym. art.(2 i 4 Konwencji) każdy uczeń posiada prawo do dochodzenia swoich praw.

 Podsumowanie: Prawa człowieka służą ochronie osoby ludzkiej przed władzą państwową.

Prawa człowieka wynikają z godności osoby ludzkiej i służą jednocześnie jej ochronie.

Prawa człowieka dzielą się na wolności (negatywne – zakaz ingerencji państwa) i prawa (pozytywne – nakaz działania państwa).

Prawa człowieka można podzielić także m.in. na prawa materialne (poszczególne prawa dotyczące konkretnych spraw) oraz prawa proceduralne (prawo do dochodzenia na drodze roszczeń swoich praw – sądy i inne organy).

Praw człowieka nie możemy sami się pozbyć ale mogą być ograniczone w wyjątkowych, przewidzianych prawem sytuacjach (wyjątek to bezwzględny zakaz niewolnictwa i tortur).

Prawa człowieka w szkole dotyczą wszystkich ludzi: uczniów, nauczycieli, rodziców, innych pracowników .

Prawa człowieka niosą w sobie gwarancję roszczenia. Oznacza to tyle, że

uczeń będzie mógł żądać-żądać nie prosić-realizacji tychże praw.

Uczniowie powinni znać swoje prawa. Aby tak było uczniowie nie tylko powinni wiedzieć, że jest statut szkoły, ale na zajęciach powinni być zapoznani z jego treścią.

W pracach nad zapisami w statucie szkoły niech biorą uczniowie, pomimo, że nie ma obowiązku zapraszania ich do tego.

Stosować jasne i czytelne zapisy w statutach.

Nie zapisuje się w statuach praw, które nie są możliwe do zrealizowania.

 Opracowanie: Joanna Leśniak