Slide 1

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 2

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 3

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 4

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 5

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 6

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 7

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 8

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 9

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 10

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 11

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 12

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 13

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 14

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 15

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 16

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 17

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 18

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 19

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 20

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 21

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 22

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 23

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 24

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 25

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 26

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 27

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 28

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 29

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 30

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 31

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 32

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 33

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 34

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 35

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.


Slide 36

-

SARRERA
1. Elektrizitatearen garrantzia
2. Materiaren portaera elektrikoa: karga elektrikoa
3. Eroaleak eta isolatzaileak
4. Korronte elektrikoa
5. Potentzial-diferentzia edo tentsioa
6. Korronte-intentsitatea
7. Erresistentzia elektrikoa
8. Zirkuitu elektrikoa
9. Ohmen legea
10. Osagai-konexioa
11. Energia-formak
12. Energia-iturriak
13. Energia elektrikoa
BIBLIOGRAFIA

3. diap.
4. diap.
5-9. diap.
10. diap.
11-12. diap.
13-14. diap.
15. diap.
16-17. diap.
18-19. diap.
20-21. diap.
22-27. diap.
28. diap.
29-30. diap.
31-35. diap.
36. diap.

Orain dela hamar urte hasi nintzen eskolan Teknologiako irakasgaia ematen. Hasieran,
soilik erdaraz ematen nuen irakasgaia. Duela bost urte, ordea, eskolako zuzendaritzatik
adierazi zidaten DBHko 3. mailako Teknologia euskaraz eman behar nuela. Momentu
hartan, Zientzia eta Teknologiako departamenduan geneukan material bakarra lankide batek
sortutako apunteen bilduma zen. Beraz, denbora hori guztia pasatu dugu apunte horiek
erabiltzen eta material txiki batzuk txertatzen.
DBHko 3. mailako Teknologiako irakasgaian, “Elektrizitatea eta energia motak” da kurtsoko
gairik garrantzitsuena eta luzeena, eta, beharbada, ikasleei ulertzea gehien kostatzen
zaiena. Horregatik, gai hori lantzeko material berria euskaraz sortzea izan da lanproiektuaren helburu nagusia. Nik uste dut proiektu hau oso aproposa dela irakasgaia ondo
prestatzeko eta apunteak, ariketak edo aurkezpenak hobetzeko.
Proiektua egiteko, hainbat baliabide erabili ditut, esate baterako, Teknologiako liburu batzuk,
nire eskolako apunteak (bai erdaraz bai euskaraz zeudenak), Interneten bidez bilatutako
apunteak eta IRALEko irakasleek emandako informazioa.
Azkenean, egindako lana bi modutan aurkeztuko dut: Word artxiboetan atalka idatzita eta
PowerPoint artxibo batean.

Eguneroko bizimoduan, energia elektrikoa eta horrek
dituen aplikazioak askotan baliatzen ditugu. Etxebizitza
guztietan daude bizimodu erosoagoa ahalbidetzen
duten etxetresnak. Gainera, elektrizitateak aurrerapen
izugarriak ekarri ditu, informazioa transmititzeko
(komunikazioa) zein teknologia garatzeko.

Sarrera moduan, hemen daukagu bideo didaktiko bat
elektrizitatearen historia eta bere garrantzia ulertzeko.

Materia osatzen duten partikularik txikienei molekula deritze. Molekulak, aldi
berean, atomoz osatuta daude. Eta atomo horiek, beren artean lotuta, gure
inguruan dagoen materia guztia sortzen dute. Adibidez, ur molekula batek bi
hidrogeno atomo eta oxigeno atomo bat dauzka.

Atomoa propietate guztiak kontserbatzen
dituen elementu baten partikularik txikiena
da, eta zatiezina da. Elementu baten atomo
guztiek propietate kimiko berak dauzkate; bi
elementu ezberdineko atomoak badira, haien
propietate eta ezaugarriak ere ezberdinak
izango dira, eta, beraz, haien atomoak ere
bai.

Atomoak nukleo batez osatuta daude, eta horren inguruan elektroiak
deitutako partikula batzuek bira egiten dute, orbitak eginez. Elektroi batek
nukleoaren inguruan mugitzean egiten duen irudizko lerroa da orbita.

Atomoak bi atal ditu: nukleoa eta azala. Nukleoaren barruan bi partikula
mota daude: neutroiak eta protoiak. Azalean elektroiak daude,
nukleoaren inguruan biraka.

Hemen daukagu nitrogeno atomo baten egitura:

Nukleoan 7 protoi eta 7 neutroi daude, eta azalean 7
elektroi ikus ditzakegu.

Laburbilduz, protoiak eta neutroiak nukleoan daude eta elektroiek horren
inguruan egiten dute bira. Horrela, materia ezberdinez osatutako atomoak
bereizten dira haien artean elektroiek, protoiek eta neutroiek daukaten banaketa
ezberdinagatik.
Atomoak hiru partikula motaz osatuta daude. Horietatik, elektroiek eta protoiek
karga elektrikoa daukate: elektroiek negatiboa eta protoiek positiboa.
Protoi bat eta elektroi bat elkarrengana nahiko hurbiltzen baditugu, elkar nola
erakartzen duten ikusiko dugu; ordea, bi elektroi edo bi protoi elkartzen
baditugu, elkar aldarazten dutela ikusiko dugu. Beraz, hurrengo irudian
agertzen den bezala, zeinu bereko kargek elkar aldarazten dute eta zeinu
ezberdineko kargek elkar erakartzen dute.

Egoera normalean atomoek elektroi eta protoi kopuru bera dute eta, hortaz,
karga netoa zero da, karga positiboak eta negatiboak neutralizatu egiten baitira.
Atomo neutroak deitzen dira. Atomo bat positiboki kargatuta dago elektroiak
baino protoi gehiago dauzkanean; alegia, karga negatiboak baino karga positibo
gehiago dauzkanean. Eta alderantziz, atomo bat negatiboki kargatuta dago
protoiak baino elektroi gehiago dauzkanean.

Adibide honetan, atomoak 2
protoi eta 4 elektroi dauzka.
Hori dela eta, negatiboki
kargatutako atomoa dela
esan dezakegu.

Hau azalduta, esan dezakegu protoi kopuruaren eta elektroi kopuruaren arteko
ezberdintasunak gorputz baten karga elektrikoa sortzen duela.

Material eroaleetan elektroi batzuk
aske geratzen dira oso erraz.
Esaterako, metalak (batez ere kobrea
eta zilarra) eroale onak izaten dira, eta
elektroiak erraz igarotzea ahalbidetzen
dute.

Material isolatzaileetan elektroiak
atomoei indarrez lotuta daude eta
elektroiak
igarotzearen
aurkako
erresistentzia egiten dute. Isolatzaileak
dira, besteak beste, egurra, papera,
plastikoa eta beira.
Laburbilduz, elektrizitatea garraiatzen duten materialei eroale deritze eta
garraiatzen ez dutenei isolatzaile.

Atomoen elektroi batzuk nukleoaren erakarpenetik askatu eta higi daitezke. Gertaera
hori arrunta da eroaleetan. Elektroiak etengabe higitzen badira, korronte elektrikoa
sortu dela esaten dugu. Higidura beti norabide berean gertatzen bada, korronte zuzena
da, eta, aldizka norabidea aldatzen bada, korronte alternoa izango da.

Pilek eta bateriek sortzen duten korrontea zuzena da,
eta entxufetik lortzen dugun korrontea alternoa da.

Orduan, zirkuitu batean korronte elektrikoak zirkulatzen duela esaten da alde
batetik bestera eta barruan elektroi-mugimendua dagoenean.
Gure ohiko bizitzan erabiltzen ditugun objektu eta tresna askok barruan dauzkaten
pilei esker funtzionatzen dute: erlojuak, jostailuzko autoak, argazki-makinak, etab.

Pilek eta bateriek korronte elektriko zuzena sortzen dute, barruan gertatzen den
erreakzio kimiko bati esker. Pilak eta bateriak sorgailuak dira eta korronte
elektrikoari iraunkor eusten diote.

Eroale baten bidez pila bat eta beste elementu elektriko batzuk
lotzen baditugu (bonbillak, etengailuak edo erresistentziak,
kasu), eratua dugu zirkuitu elektrikoa .

Hemen daukagu kableen
bidez bonbilla bati lotutako
pila zapal bat.

Eta hau da haren irudikapen
sinbolikoa eta korrontearen
norabidea.

Elektroiek zirkuitu itxi bateko bonbillak, etengailuak edo motorrak zeharkatzen
dituztenean, energia apur bat ematen dute. Energia hori argi-energia, bero-energia
edo energia mekanikoa bihurtuko da. Elektroiek zirkuitu osoa zeharkatu dutenean,
indar gutxiagorekin iritsiko dira pilara. Zirkuituko bi punturen arteko karga aldeari
potentzial-diferentzia edo tentsioa esaten zaio, baita sorgailuaren irteeraren eta
sarreraren artekoari ere. Haren unitatea, Sistema Internazionalean (SI), volt-a (V)
da.

Zirkuitu elektriko batean elektroiek jarraiki zirkulatzeko, gailu bat behar dugu
potentzial-diferentziari eusteko, eta horri sorgailua deitzen zaio. Horrek eragiten
du potentzial-diferentzia konstantea izatea, eta, ondorioz, korronte elektriko
iraunkorra izatea zirkuitu osoan zehar.

Elektrizitatean korrontearen intentsitatea neurtzeko, eroale batean zehar denboraunitateko zenbat elektroik zirkulatzen duten ezagutu behar dugu. Baina
elektroiekin lan egitean oso kopuru handiak maneiatu behar ditugu eta, eragiketak
errazteko, beste unitate bat erabiltzen da: coulomb-a (C).

1 coulomb (C) = 6,25 · 1018 elektroi (e)
1 elektroi (e) = 1,6 · 10-19 coulomb (C)
Korronte-intentsitatea hau da: denbora-unitatean, hots, segundo batean,
eroalearen edozein puntutan zehar igarotzen diren elektroien kopurua. SI-eko
unitatea amperea (A) da.
Honela adierazten da matematikoki:
I = korronte-intentsitatea (A)

Q = karga elektrikoa (C)
t = denbora (s)

Erresistentzia elektrikoak material batek korronte elektrikoaren ibilerari
egiten dion eragozpena adierazten du. SI-eko unitatea ohm-a (Ω) da.
Material baten erresistentzia haren luzeraren, sekzioaren eta eginda
dagoen materialaren araberakoa da. Zenbat eta handiagoa izan eroalearen
luzera, orduan eta handiagoa da egiten duen erresistentzia. Zenbat eta
handiagoa izan eroalearen sekzioa, orduan eta txikiagoa da egiten duen
erresistentzia.

Honela adierazten da matematikoki:
R = erresistentzia (Ω)
ρ = materialaren erresistibitatea (Ω · m)
L = eroalearen luzera (m)

S = eroalearen sekzioa (m2)

Eroale baten erresistentzia (R) horren luzerarekin handitu egiten da eta
sekzioarekin gutxitu egiten da. Erresistibitatea (ρ) material motaren
araberakoa da: kobrea, aluminioa, nikela, zilarra, urrea, burdina, etab.

Zirkuitu elektrikoa eroaleen bidez elkarren artean konektatutako
elementu elektrikoen sistema da, lan elektriko bat egiteko.
Kontrol elementua

Sorgailua
Eroalea
Hargailuak

Zirkuituaren irudikapen sinbolikoa

Hauek dira zirkuitu baten oinarrizko elementuak:

Esperimentuen bidez frogatu da erlaziorik badagoela eroale baten erresistentziaren,
muturren arteko potentzial-diferentziaren eta horretan zehar dabilen korronteintentsitatearen artean.
Ohmen legeak adierazten du erlazio hori.
Eroale batean zehar dabilen korronte-intentsitatea (I) muturren arteko potentzialdiferentziarekiko (Va - Vb) zuzenki proportzionala da. Potentzial-diferentziaren eta
intentsitatearen arteko zatidura eroalearen erresistentzia da.

Hemen daukagu adibide bat:

Zirkuitu elektriko batean sorgailuak eta hargailuak konektatzeko, hiru aukera dauzkagu:
seriean, paraleloan eta mistoan.

 SERIEKO ANTOLAMENDUA
Bi elementu edo gehiago seriean daudela esaten da baten
irteera hurrengoaren sarrera denean. Antolamendu mota
honetan, elementuetan barrena mugitzen den korrontea
bera da. Aldiz, tentsio osoa elementu bakoitzaren
muturretako tentsioen batura izaten da.
Erresistentzia osoa edo zirkuituari dagokiona kalkulatu nahi
bada, hargailu guztien erresistentziak batu behar dira:
R = R1 + R2 + R3 + …
I = I1 = I2 = I3 = …
Konexio mota hauen barnean, aipagarriak dira serieko
sorgailuak. Sorgailu guztien tentsioak batu egiten dira kasu
horietan; hau da:
V = V1 + V2 + V3 + …

SERIEKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
R1=25Ω

R2=50Ω

R3=5Ω

1. Kalkulatu erresistentzia baliokidea:
R=R1+R2+R3
R=25+50+5=80 Ω

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren tentsioak:
V1= I x R1= 0.1125 x 25 = 2.8125 V
V2= I x R2= 0.1125 x 50 = 5.625 V

2. Intentsitatea konstantea da:
I=I1=I2=I3
I 

V
R



9
80

 0 . 1125 A

V3= I x R3= 0.1125 x 5 = 0.5625 V

V = V1+V2+V3 = 2.8125+5.625+0.5625 = 9 V

 PARALELOKO ANTOLAMENDUA
Kasu honetan, zirkuituaren osagaiek irteera eta sarrera bera dute; hori dela eta, alde
bateko eta besteko kableak elkartu egiten dira, irudian ikus daitekeen bezala.
Antolamendu honetan, elementu guztien potentzial-diferentzia berdina da, baina adar
bakoitzetik dabilen intentsitatea aldatu egiten da.
V = V1 = V2 = V3 = …
I = I1 + I2 + I3 + …
Zirkuitu honen erresistentzia hau izango da:
1/R = 1/R1 + 1/R2 + 1/R3 + …
Hainbat sorgailu berdin paraleloan konektatzen badira, ematen duten tentsioa ez da
handituko, baina kontsumitutako korrontea elkarren artean banatuko da eta gehiago
iraungo dute.

PARALELOKO ANTOLAMENDUAREN ARIKETA EBATZIA
1. Kalkulatu erresistentzia-baliokidea:

3. Kalkulatu erresistentzia bakoitzaren intentsitateak:
I1=

V
R1



9

 0 . 36 A

25

I3==

2. Tentsioa konstantea da:
V = V1 = V2 = V3 = 9 V

I2=
V



R3

I = I1 + I2 + I3 = 2.34A

9

V
R2



9

 0 . 18 A

50

 1 .8 A

5

Baieztapena: I=

V
R



9
3 . 85

 2 . 34 A

 ANTOLAMENDU MISTOA
Zirkuitu berean serieko eta paraleloko konexioa duten elementuak daudenean,
antolamendua mistoa dela esaten da. Kasu horretan, ez dira aldatzen seriean
dauden elementuetatik igarotzen den korrontea eta paraleloan dauden zirkuituko
elementuen tentsioa.

Erresistentzia baliokidea edo osoa zehazteko, tarte bakoitzeko erresistentzia
partzialak kalkulatu beharko dira eta guztiak batu.

ANTOLAMENDU MISTOAREN ARIKETA EBATZIA

4.- Kalkulatu I1,I2,I3

I1=

I2=
I3=

V AB



R1

V AB

R3

 0 .1 A

25



R2

V

2 .5

2 .5

 0 . 05 A

50



2 .5

 0 .5 A

5

Baieztapena: I = I1+I2+I3 = 0,65A

Hainbat energia-forma daude, taula honetan adierazten den moduan:
Energia-formak

Deskribapena

Energia potentziala

Altuera batean kokatutako gorputz batek eragindakoa.

Energia zinetikoa

Gorputzen mugimenduak eragindakoa.

Energia mekanikoa

Energia potentzialaren eta zinetikoaren baturak eragindakoa.

Soinu-energia

Soinu-uhinekin lotutakoa.

Energia elektrikoa

Korronte elektrikoak eragindakoa.

Energia nuklearra

Atomoaren nukleoari lotutakoa.

Argi-energia

Argiari lotutakoa.

Energia termikoa

Molekulen mugimenduak eragindakoa.

Energia kimikoa

Substantzien transformazioak eragindakoa.

Energia elektromagnetikoa

Korronte elektrikoak sortutako eremu magnetikoarekin erlazionatutakoa.

Hau da energiaren printzipiorik garrantzitsuena:
Energia ez da sortzen ez desagertzen, eraldatu egiten da.

Hainbat energia-iturri daude, ondoko taulan adierazten den moduan:
Energia-iturri erabilienak herrialde industrializatuetan

Energia-iturri alternatiboak

Petrolioa

Eolikoa (haizearena)↑

Gas naturala

Eguzkia

Ikatza

Biomasa (materia organikoen erreketarena)

Ura

Geotermia (lurreko barne-geruzetako beroarena)

Egurra

Itsasoa (mareena eta olatuena)

a) Birsortzeko gaitasunaren arabera:
 Berriztagarriak: naturan erruz daude eta ez dira inoiz agortzen.
 Berriztaezinak: erabiliz gero, agortu egingo dira, eta ez dira epe
laburrean berriztatzen.
b) Eraldatzeko beharraren arabera:
 Primarioak. Naturatik hartzen dira zuzen-zuzenean.
 Sekundarioak. Energia primarioak eraldatuz sortzen dira.

c) Erabileraren arabera:
 Konbentzionalak. Gehien erabiltzen dira herrialde industrializatuetan.
 Ez-konbentzionalak. Teknologikoki garatzen ari dira; ez dute eragin
handirik ekonomian.
d) Ingurumenean duten eraginaren arabera:
 Garbiak edo ez-kutsatzaileak. Ingurumenenean eragin txikia dute
eta ez dute produktu kutsatzailerik sortzen.
 Kutsatzaileak. Ondorio txarrak eragiten dituzte.
Birsortzeko gaitasuna
Energia-iturria

Berriztagarriak Berriztaezinak

Transformatu beharra
Primarioa

Hidraulikoa

X

X

Geotermikoa

X

X
X

Nuklearra

Garrantzia gaur egun

Sekundarioa Konbentzioanala Ez konbentzionala
X

Eragina ingurunean
Garbia

Kutsatzailea

X

X

X
X

X

X

X

Eolikoa

X

X

X

X

Eguzki-energia

X

X

X

X

Petrolioak

X

Ikatza

X

Gas naturala

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Biomasa

X

X

Itsasoa

X

X

X

X

X

X

X

Energia elektrikoa esaten zaio bi punturen arteko desberdintasun potentzialetik
sortutako energiari. Haien artean korronte elektrikoa sortzen da eroale bat tartean
dagoenean.
Bi bereizgarri hauek ditu:



Bestelako energia bihurtzeko erraztasuna du.
Distantzia luzean garraia daiteke, kostu handirik gabe.

Nola sortzen da energia elektrikoa?
Nahiz eta zentral elektrikoak mota askotakoak izan, oinarrian, haien
funtzionamendua berdina da (zentral fotovoltaikoetan eta hidraulikoetan izan
ezik).
URA BEROTU

UR-LURRUNAREN
BIDEZ:

UR-LURRUNA IZAN
ARTE

TURBINA MUGITU

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA MUGITU:

(ENERGIA
TERMIKOA)

(ENERGIA
MEKANIKOA)

ELEKTRIZITATEA
SORTU

Sorgailu izena duen makinaren bidez, energia mekanikoa kontsumorako energia elektriko bihurtzen da.

Zentral termikoak

URA BEROTU
LURRUNDU ARTE.
IKATZA, GAS
NATURALA EDO
PETROLIOA
ERRETZEN DUTE

TURBINA URLURRUNAREN
BIDEZ MUGITU
(energia mekanikoa)

TURBINAREKIN
SORGAILUA
MUGITU eta
ELEKTRIZITATEA
SORTU
Energia mekanikoa
Energia elektrikoa

Zentral nuklearrak

URANIOAREN FISIO
KONTROLATUA
(erreaktorean)

ENERGIA
TERMIKOaren
KOPURU HANDIA

ERREAKTOREA
HOZTEKO
ERABILTZEN DEN
URA UR-LURRUNA
BIHURTU, eta
HORREK TURBINA
MUGITZEN DU

TURBINAREKIN
SORGAILUA MUGITU:
ELEKTRIZITATEA
SORTU

(energia mekanikoa)

Energia elektrikoa

Energia mekanikoa

Zentral hidraulikoak

Uraren altuerak
ematen duen
energia
potentzialaren
aprobetxamendua
URA ASKATU eta
TURBINAren
gainean jausten DA

URAK TURBINA
MUGIARAZTEN DU

(Energia mekanikoa)

TURBINAREN BIDEZ
SORGAILUA
MUGITZEN DA:
ELEKTRIZITATEA
SORTZEN DA
Energia mekanikoa

Energia elektrikoa

Zentral mota

Hidroelektrikoa

Termikoa

Nuklearra

Eragina
Kontsumitzen
ingurumenean den energia mota
Ingurune naturalari
kalte larriak
eragiten dizkio;
eraikinak egiten
dira, ura
Berriztagarria
desbideratzen da
eta lurrak
urperatzen dira.
Atmosfera
kutsatzen duten
errekuntzako
gasak askatzen
dira. Ura ere
kutsatu egiten da,
hozgarri gisa
erabiltzen baita.
Kutsadura
erradioaktiboa
sortzeko arriskua.
Hondakinak ezin
dira birziklatu.

Berriztaezina

Berriztaezina

Alde txarrak eta
arriskuak
Hondamendiak
izan daitezke
urtegiak hautsiz
gero edo urak
gainezka eginez
gero. Inguruko
flora eta fauna
desagertzeko
arriskua dakarte.
Negutegi-efektua
Euri azidoa
Arnas aparatuko
gaixotasunak
Zarata handia

Hondamendi
nuklearra izateko
arriskua
Hondakin
erradiaktiboak

Abantailak
Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia

Potentzia eta
errendimendu
handia



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Teknologia 3. maila, Oxford Hezkuntza (Exedra Proiektua), Madrid, 2004.



GONZALO, R. ; RODRIGO, E. ; SALVADOR, S. ; GARCÍA, P. ; MARTÍNEZ, J. ; FERRO, P. ;
YEBES, E. : Tecnología 3º ESO, Anaya, Madrid, 2011.



MORENO, Jesús ; SALAZAR, Victoria ; SÁNCHEZ, Araceli ; SEPÚLVEDA, Francisco Javier :
Tecnologías II, Oxford Educación (Proyecto Ánfora), Madrid, 2007.



EHULKUren
AHOLKUAK
(http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/eu/contenidos/informacion/ehulku_aholkuak/eu_ehulku/aholkuak.html
;
kontsulta data: 2014-03-05)



EHULKUren AHOLKU GUZTIAK (http://www.euskara-errektoreordetza.ehu.es/p267shehulct/es/contenidos/informacion/ehulku_aholku_guztiak/eu_guztiak/aholku_guztiak
.html ; kontsulta data: 2014-03-05)



LABURTZAPENEN HIZTEGIA (http://www.ehu.es/palazio/LaburtzapenenHiztegia.pdf ;
kontsulta data: 2014-03-12)



Urkide Eskolako Zientzia eta Teknologia Departamenduak sortutako Teknologia
irakasgaiaren apunteak.



Interneten bidez Google biltzailetik hartutako irudiak.