Slide 1

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 2

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 3

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 4

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 5

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 6

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 7

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 8

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 9

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 10

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 11

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 12

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 13

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 14

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 15

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 16

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 17

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 18

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 19

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 20

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 21

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 22

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 23

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 24

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 25

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 26

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 27

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 28

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 29

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 30

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 31

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 32

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 33

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 34

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 35

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 36

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 37

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 38

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 39

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor


Slide 40

ENFEKSİYON
HASTALARININ HAVADAN
TAHLİYESİ
Dr. Ömer COŞKUN

HAVADAN TAHLİYE
• Hava yolu ile hasta nakli ilk olarak Kore ve
Vietnam savaşlarında
• 60 km’ye kadar kara yolu,
• 60-250 km arası helikopter,
• 250 km’den uzun mesafelerde uçak

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
• Oldukça düşüktür
• Kabin havası saatte 20-30 kez
değiştirilir.
• Modern uçaklar kabin havasını %
50'ye varan oranlarda dolaşıma
sokar
• HEPA filtreleri
• Hava akışı belli bir yönde
• Enfekte kişiye yakın olmak
• Havalandırmanın kapalı olması
• Uzun bir süre zeminde beklemek
riski arttırır

KABİN HAVASI

Uçakların
çoğunda kabin
iç basıncı
ayarlanırken,

İçerden
çekilen hava
yüksek basınç
(450psi) ve

Yüksek
sıcaklığa
(2500C) maruz
bırakılarak
sterilize edilir

Daha sonra bu
hava
soğutularak
kabine verilir

MİKROORGANİZMA / NEM İLİŞKİSİ

Yüksek irtifa

• Havadaki nem oranı (%10-15) daha
düşük
• Kabin içi havada da aynı şekilde

Düşük nem

• Bakterilerin büyüme ve stabilitesini
inhibe eder
• Havayoluyla bulaşan bazı virüslerin
hayatta kalış ve virulansını arttırır.

İnfluenza virusu
Poli virus

• Kuru havada iki kat daha uzun yaşar
uzar
• Nemli havada daha uzun yaşar

VENTİLASYON
Kabin içinde hava yolu ile enfeksiyonların bulaş sıklığını etkileyen üç
önemli etken
Maruz kalan kişinin duyarlılığı
Süre
Enfeksiyoz damlacık veya aeresolün
konsantrasyonu
Her hava değişimi yapıldığında bu havadaki partiküllerin yaklaşık
2/3’ü ortamdan alınmış olur

Havalandırma
Bazı uçaklar yükselmeden önce taze havayı
havalandırmaya gönderemezler
C-130 Herkül tipi askeri transport uçakları yerde
veya yüksekte motordan gelen basınçlı havayı
havalandırmaya vererek kullanırlar
Jet uçakları (Boing 707s, 727s, DC9s) ve birçok askeri
nakliye uçağı kabin havalandırmasında %100 taze
hava kullanırlar

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı
Yerde motorlar çalışırken;

Fanlar havayı soğutarak veya klimize ederek
kabine verir
Motorlar durmuşken;
Yedek güç kaynaklarının yardımı ile
havalandırma
Klimizasyon öncesi havanın yerdeki üniteler
yardımı ile hava temizlenir

Büyük kabinli uçaklarda hava akışı

Hava akışı büyük kabinli uçakların çoğunda sirkümperiferal (CP) veya
longitüdinal (LT) dir

Her iki halde de hava kabine oturan kişilerin başı seviyesinde girer
CP şekilde hava dolaşımında kabinin yüzeyinden ortaya doğrudur daha sonra
aşağı ve arkaya doğru hava ilerler
LT de ise ortadan çıkan hava ön veya arkadaki valflere doğru akar

HAVA AKIMININ YÖNÜ
Bulaşıcı hastalığı olan hastaların tahliyesinde
önemlidir
Genel olarak CP modu LT moduna göre daha
uygundur
Kontamine havaya maruz kalma riskini diğer
personel için en aza indir
LT de hava akımının yönüne göre örneğin kabinin
arka tarafına hasta alınmalıdır

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• C9A nightingale tipi
uçaklarda kabin hava akışı
tabandan tavana ve önden
arkaya olduğu için bu
durumda hastayı en arka
ve yere yakın
konumlandırmak gerekir.
• ABD’de LD hava akışlı
C141, C17 tahliyede sık
kullanılıyor

HAVA AKIMININ YÖNÜ
• Uçuş ekibi için riski kokpitdeki akım
ile ilişkilidir
• B707 gibi birçok ticari uçakda
kokpitte ayrı bir sistem vardır
• Bazı uçaklarda (C141) akım
kokpitten başlar arkaya gider
böylece ekip korunur
• C130’larda ise bu sistemin aksine
kokpite doğru çekilerek atılır

Ticari uçaklarda hava yolu ile bulaşan hastalık riski düşüktür
Hem LT hem de CP tipi akış
Çok fazla değişim yapmak (saatte 20)

12 den fazla değişim modern ofis binalarında bulunan havalandırmayı
sağlar
CDC’nin aktif TBC’li hastaların izolasyon odaları için önersi saatte altıdır

Hayvan çalışmalarında bu yöntemin bulaşı azalttığı gösterilmiştir

HAVA AKIMI
• Kabiniçi koltuk dizilişi sirkülasyona engel olur
• Dışarıdan %100 taze hava alıp sürekli olarak kabine
vermek motor verimliliğini azaltır
• Bunun yerine kabin havası kısmen (%24-66)
değiştirilerek verilir.
• Bu durum hava kontamine aeresol miktarını artırır.

14

HEPA (High Efficiency Particulate air Filtration)
• <0,3 µm parçacıkları tutar
• %99.7 etkin
• Hava yolu ile bulaş riski en yüksek olan
hastalık etkenleri (Tbc, kızamık,
suçiçeği) 5 µm ve daha küçüktür
• HEPA filtresinin kullanıldığı uçaklarda
yapılan çalışmalarda bakteri fungus ve
diğer gazlar açısından havada tehlikeli
seviyelere ulaşmadığı tespit edilmiştir

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
• Tropikal çevre veya biyolojik saldırı tehdidi
bulaşıcı hastalıklar açısından havadan hasta
tahliyesini daha önemli kılar
• Hastanın güvenle nakli ve personelin korunması
ön plandadır

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

HAVADAN TAHLİYENİN ÖNEMİ
Bu amaçla ABD de (U.S. Army Medical Research Institute
of Infectious Diseases) tarafından hava tahliye izolasyon
takımı (aeromedical isolation team) kurulmuştur. (1
hekim, 1 hemşire ve 4-6 sağlık personeli)
Bu ekibin kullanacağı laboratuar PCR, ELISA yapılabilir
Hızlı bir şekilde müdahale eder yeterli bilgi ve donanıma
sahiptir

Emerging Infectious Diseases Vol. 5, No. 2, April.June 1999

Aeromedikal izolasyon takımı üyeleri korumalı giysiler, batarya ile çalışan
HEPA filtreli solunum sistemleri, hafif ağırlıklı izole hasta kabini. Arka
planda C130 uçakları ile tatbikat yapılıyor.

Vicker’in hava tahliye izolatörü (VATI), uzun yolculuklarda hasta nakli ve
uçakda bakım amacıyla tasarlanmıştır

20
VATI ile yapılan hasta bakımı

KABİN İÇİ ENFEKSİYON BULAŞI
Bulaş
yolu

Bulaşı
etkileyen
faktörler

• Temas
• Direk (Kaynakla)
• İndirek (Kaynakla teması olan kişi ile)
• Havayolu
• Ortak kullanılan aletler
• Vektörlerle

• Kaynağın infeksiyozitesi
• Mikroorganizmanın patojenitesi
• Maruz kalma süresi
• Çevresel koşullar (ventilasyon, nem, ısı)
• Konağa özel faktörler (altta yatan hastalık ve
immunite)

Lancet 2005; 365: 989–96

TAHLİYE ESNASINDA BULAŞI SÖZKONUSU HASTALIKLAR
Arenavirus enfeksiyonları
Arjantin hemorajik ateşi (Junin virus)
Bolivya hemorajik ateşi (Machupo virus)
Brezilya hemorajik ateşi (Sabiá virus)
Lassa ateşi
Venezuella hemorajik ateşi (Guanarito virus)
Bunyavirus enfeksiyonu
Kırım-kongo hemorajik ateşi
Filovirus enfeksiyonu
Ebola
Marburg
Ortopoxvirus enfeksiyonu
Monkeypox
Variola
Pnömonik veba (balgam kültürü negatif gelene kadar)
Hiç bilinmeyen, virulan, bulaşıcı hastalıklar
Biyolojik savaş şüphesi durumunda enfeksiyon hastası

TEMAS ÖNLEMLERİ
HEALTHCARE INFECTION CONTROL PRACTICES ADVISORY COMMITTEE (HICPAC) ÖNLEMLERİ

Eldiven ve el yıkama
Koruyucu önlük
Temas ve izolasyon
Hasta bakım araçları

DAMLACIK ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

>5 µ partiküller, havada asılı kalmaz, 1 metreden
uzağa gidemez
havalandırma etkisizdir
Bulaş, yakın temas (<1 metre) ile konjunktiva, oral
veya nazal mukoza yoluyla olur
Kohort veya > 1 mt
Maske
Öksürük işaretleme

SOLUNUM (HAVA YOLU) ÖNLEMLERİ
(HICPAC ÖNLEMLERİ)

<5 mikron partiküller, havada asılı kalır veya toz
partiküllerine yapışır
1 metreden uzak mesafelere giderler
Havalandırma etkili
Negatif basınç,
HEPA filtresi,
Kohort,
N95 maske veya respiratuar sistem,
Öksürük işaretleme

Tüberküloz
• Global bir tehdit
• Dünya nüfusunun 1/3 ü
etkilenmiş
• Uçak içi bulaşlarında en
fazla incelenen bakteri
• Enfekte kişinin iki sıra
yakınında oturmak ve
• Uçuşun 8 saatten uzun
olması risk

Tüberküloz
• Tbc bulaşı diğer kapalı alanlara göre daha fazla
değil (%2-4)
• Maruziyet süresi önemli, enfeksiyoz hasta tahliyesi
sonrası 9 saatten az uçuşla bulaşmaz
• Laminar akımlı ortamda hastaya iki sıra ve daha
yakın oturmak riskli
• CDC bilinen bu hastaların transferi ticari uçakla
yapılmasın diyor

Tüberküloz
• CDC yolcu ve görevlileri Tbc den korumak için
• AFB smear + semptomatik hasta, pulmoner
kavite, larengeal Tbc varlığı veya bilinen ev içi
veya yakın temas ile bulaş
• Uzun uçuş (8 saatten fazla) uzamış temas
• Bilinen hastaya doğru yaklaş, eğitim

Tuberculosis and Air travel-1998 WHO. Tuberculosis and air travel: guideline for
prevention and control. Geneva, Switzerland

Bulaştırıcı Tbc
enfeksiyonu
aşamasında olan
kişiler yolculuklarını
ertelemelidirler

Şüpheli ya da
kanıtlanmış aktif Tbc
olan kişilerin son 3 ay
içinde uçak yolculuğu
hikayesi varsa sağlık
otoriteleri hızla
uyarılmalı ve hastalık
bildirimi yapılmalıdır

SARS
• Etken coronavirus
• Pnömoni yapar ARDS ile
sonuçlanır
• Hava araçları yolu ile küresel
olarak yayılım yapabilir
• Genel olarak damlacıkla veya
direk indirek temas ile yayılır
• Ticari uçaklarda yapmış olduğu
salgınlar havayolu ve aeresol
yayılımını daha çok destekler
Yu IT, N Engl J Med 2004; 350: 1731–39.

İnfluenza
• Kabin içi bulaş rahatlıkla olabilir
• Havalandırmanın yetersizleştiği rötar
durumların da risk oldukça artar
• Uçuş süresi önemli
• Tbc’nin aksine burada bir saatten
daha az zamanda bile risk fazla
• Genel epidemiler esnasında da iyi
ventile edilmiş uçaklarda bile atak
oranı genel toplumdan fazla (%10-20)
fakat okul gibi toplu yerlerden az
(%50)

Kızamık
En çok bulaşıcı hastalıklardan birisi
Atak oranı duyarlı kesimde %80
Yayılma aeresoller yolu ile olur havada saatlerce canlı
kalabilir
İmport vakalar oldukça çok bazılarına uçuş esnasında
bulaş ile olur
Semptomlar başlamadan 1-2 gün önce bulaştırıcılık
başladığından tehlikelidir.

SUÇİÇEĞİ
• Aşı ulusal ve uluslararası uçan personele
önerilir

VİRAL HEMORAJİK ATEŞ
• RNA virusleridir febril sendrom ve vasküler
anormaliteler yapar
• Yüksek mortalite ve morbidite
• Lassa ateşi hariç hava transferlerinde bulaşı
hakkında pek az şey bilinir
• Lassa ateşinin bulaşı yerde ve havada aynı
oranda düşük
• Lassa ateşi hastaları basit bariyer ve enfeksiyon
kontrol önlemi alınarak uçakla güvenle tahliye
edilebilir

34

VHF HASTALARININ TAHLİYESİ
• Hasta stabil olmalı, yüksek irtifada ve transfer için
uygun olmalıdır
• Hemodinamik parametreler uygun değilse (2.5 mil.
eritrosit/mL veya 7.0 g Hb/100 mL) transfer edilmemeli
• Tahliye ekibi kontamine hastayı özel giysi ile yaklaşıp
özel sedyeye almalı ve uçağa götürülmeli
• Transfer zordur sabır ister
• Biyo-güvenlik seviyesi 4

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER

Anahtar rol “Erken tanı”dır

Biyolojik savaş veya tehdit durumu varsa hastalar hastalıkların
inkübasyon döneminde olabileceğinden taranmalı
Sıradan bir enfeksiyon hastası için standart enfeksiyon kontrol
önlemleri alınmalı solunum yolu bulaş riski varsa bariyer
önlemleri arttırılmalı

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Uçak akım modeline göre hasta yerleştirilmeli

C120 uçakları bu hastaların transportunda en problemli olan
uçaklardır. Hava kabinden kokpite doğru akar

Yüksek risk durumunda kargo kompartmanında Resirkulasyon fanı
kapatılarak kontamine partiküllerin dolaşımı engellenebilir.

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
HEPA filtre kullanılan uçaklar
Boing 767 tipi uçaklar ambulans uçağa çevrilebilir

Yüksek düzey engelleyici izolatörleri kullanımı Arena Filo
ve Bunya virus gibi hastalarında kullanılabilir.
Bunları kullanacak eğitilmiş personel?

UÇAKDA KORUYUCU TEDBİRLER
Gelecekte personeli korumak amacıyla AREO air crew eye
respiratory protective system kullanılacak

Bu sistemde maske bone solunum ve iletişim sitemi
bulunuyor
C9A uçaklarına bunlar yerleştirilmiş

C17, C130 ve C141’de de çalışılıyor