DOGOTERAPIA JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Download ReportTranscript DOGOTERAPIA JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego.
Slide 1
DOGOTERAPIA
JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ
OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Slide 2
Psy terapeuci na zawsze zmieniają życie osób,
z którymi się spotykają…
Slide 3
CZYM JEST DOGOTERAPIA ?
Dogoterapia – jest terminem autorstwa
Marii Czerwińskiej, którego po raz pierwszy użyto
w naszym kraju w 1996r.
W polskiej nomenklaturze nie istnieje jedna
definicja dogoterapii, dlatego praktycznie każda
organizacja zajmująca się dogoterapią przyjmuje
swoją.
I
tak,
wg
Fundacji
CZE-NE-KA
Dogoterapia to jedna z metod rehabilitacji,
w której odpowiednio przeszkolony PIES Przyjaciel
wspomaga terapeutę (często wolontariusza)
w
wieloprofilowym
usprawnianiu
dzieci
i dorosłych, a także pomaga osobom starszym czy
zagubionym w zachowaniu lub wręcz nawiązaniu
kontaktów
ze
światem
zewnętrznym
(www.czeneka.org).
Z kolei Fundacja Przyjaciel Dogoterapią nazywa
terapię kontaktową z udziałem psa polegającą na
wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych.
Dogoterapia jest rodzajem pracy uzupełniającym
szeroko rozumianą rehabilitację i nie może
pozostać jedyną forma terapii, a stanowi
uzupełnienie całości oddziaływań terapeutycznych.
Spotkania z psami (a także z innymi zwierzętami)
mogą przyjmować różne formy. Mogą to być
spotkania jednorazowe lub ciągłe, mające na celu
dostarczenie pozytywnych emocji lub na przykład
kształtujące funkcje poznawcze (www.przyjaciel.pl).
Podobne stanowisko zajmuje Fundacja Dogtor,
która
uważa
Dogoterapię
za
metodę
wykorzystującą
psy
w
rehabilitacji
osób
niepełnosprawnych, ale również dająca wspaniałe
efekty w terapii osób samotnych, starszych,
a przede wszystkim dzieci.
Główne
działanie
tego
rodzaju
terapii
kontaktowej polega na nawiązaniu psychicznej
więzi ze zwierzęciem, co przyspiesza leczenie lub
ułatwia przejście chorób (www.fundacjadogtor.org).
Slide 4
Bez względu na to, którą definicją się posłużymy,
warto zwrócić uwagę na istotne elementy
łączące większość z nich.
Dogoterapia jest więc:
• jedną z metod rehabilitacji, która nie powinna być
stosowana jako jedyna forma terapii, lecz jako element
całościowych oddziaływań,
• jest terapią kontaktową, nazwaną tak, gdyż jej istotą
jest bezpośredni kontakt podopiecznego z odpowiednio
przeszkolonym
psem
wspierającym
terapeutę
w usprawnianiu osób w różnym wieku i posiadających
różnorodne niepełnosprawności lub upośledzenia,
• usprawnianie dotyczy wielu sfer jednocześnie,
możemy więc wspierać zarówno sferę psychiczną, jak
i fizyczną naszych podopiecznych,
• forma zajęć i metody pracy muszą być dostosowane do
potrzeb osób, z którymi pracujemy oraz do celów, jakie
pragniemy osiągnąć – mogą być to zajęcia indywidualne
lub grupowe, mogą odbywać się w specjalnie
przygotowanych salach w ośrodkach rehabilitacji,
w szkołach, przedszkolach, szpitalach, hospicjach,
domach opieki lub w domach naszych podopiecznych,
• zajęcia z psem muszą odbywać się w przyjaznej,
bezpiecznej atmosferze z jednoczesnym poszanowaniem
i zrozumieniem potrzeb podopiecznego i psa.
Slide 5
JAK POWSTAWAŁA DOGOTERAPIA ?
Dowody archeologiczne potwierdzają, że psy dzieliły tę
samą niszę ewolucyjną, co człowiek już 140,000 lat temu.
Badania DNA wykazały, że praprzodkowie psów
ewoluowali w tym samym czasie, w którym Homo sapiens
pojawił się na Ziemi (Morey, 1993, 1994 za: Solomon,
2010). To dobitnie świadczy o tym, że ludzie i psy mają za
sobą długą historię wspólnej aktywności, podczas której,
to właśnie psy uczestniczące w naszym życiu, uczyły się
jednocześnie znaczenia naszych gestów i ruchów, by stać
się ich wysoce wytrenowanymi odbiorcami (Gladwell,
2006, Haraway, 2003 za: Solomon, 2010).
Pierwsze informacje, z których dowiadujemy się
o wykorzystaniu zwierząt w terapii pochodzą z 1792 roku.
W angielskim szpitalu przeznaczonym dla osób
z problemami psychicznymi w York, alternatywnie do
klasycznej terapii, zastosowano zwierzęta. Głównym
zadaniem pacjentów była nauka samokontroli, którą
pragnięto osiągnąć poprzez przydzielenie każdemu z nich
zwierzęcia i sprawowanie nad nim opieki. Dodatkowo,
pacjentom powierzono pełną odpowiedzialność za
wychowanie pupili, wzmacniając tym samym efekt
terapeutyczny. Metoda ta, innowacyjna jak na ówczesne
czasy, musiała przynosić znaczące skutki, ponieważ
zaczęto stosować ją również w innych szpitalach w Anglii
(Bartkiewicz, 2006). Następnie zapożyczono ją do
niemieckiego szpitala w Bilefeld, gdzie w 1867 r.
zbudowano specjalnie zaprojektowany park, w którym
epileptyczni pacjenci mieli nieograniczone możliwości
kontaktu ze zwierzętami (www.animaloterapia.pl).
W 1903 r., W. Fowler Bucke analizując ok. 1200
wypracowań dziecięcych dotyczących psów wysnuł wniosek
o uzdrawiającej sile zwierząt. Oparł go na słowach dzieci,
w których opisywały one psy, jako istoty kochające,
przynoszące pociechę, ulgę w bólu i samotności.
Istotne odkrycie przypada na rok 1937, w którym to Anna
Freud,
córka
Zygmunta
Freuda,
psychoanalityk,
prekursorka podejścia psychoanalitycznego w pracy
z dziećmi, odkryła, że emocje zwierząt, poprzez proces
identyfikacji, mogą przenosić się na człowieka.
Na krótko przed zakończeniem II wojny światowej po raz
pierwszy świadomie wykorzystano zwierzęta do terapii.
Miało to miejsce w USA, gdzie użyto zwierząt w celu
pomocy lotnikom mającym symptomy psychiczne
stanowiące efekt stresu pourazowego.
W roku 1949, Kriss i Bellac stworzyli „Children
Apperception Test” opierając się na założeniu, że dzieci
chętniej identyfikują się ze zwierzętami niż z osobami
dorosłymi. Dzieci dążą do kontaktu ze zwierzętami, który
odbierają jako nagrodę i który motywuje je do działania
i podjęcia wysiłku.
Slide 6
Jednak za twórcę i ojca zooterapii, a jednocześnie
dogoterapii, uważa się amerykańskiego psychologa,
specjalizującego się w terapii psychoanalitycznej dzieci,
Borisa M. Levinsona. Do pracy Levinson przychodził
zawsze ze swoim psem o imieniu Jingles, który opuszczał
gabinet przed przyjściem pacjentów. Pewnego razu mały
chłopiec zjawił się na wizytę przed czasem i pies nie zdążył
wyjść. Dziecku nie przeszkadzało to jednak, a wręcz
przeciwnie – chłopiec nawiązał kontakt z Jingles’em,
rozmawiał z nim. Było to ogromnym zaskoczeniem dla
psychologa, gdyż przez kilka miesięcy terapii dziecko nie
odezwało się ani słowem.
Levinson zafascynowany tym pojedynczym zdarzeniem
poświęcił całą swoją dalszą karierę zawodową na
zgłębianie tematu. W 1961 r. zaprezentował pierwsze
wnioski z obserwacji na konferencji Stowarzyszenia
Amerykańskich Psychologów, następnie w 1964 r.
opublikował artykuł, w którym po raz pierwszy użył
sformułowania Pet Therapy oznaczającego terapię
z udziałem zwierząt.
Wydanie książki w 1964 r. zaowocowało zaprzestaniem
używania wcześniej uznanej i funkcjonującej do dziś w
języku angielskim, nazwy Pet Therapy i zastąpieniem jej
określeniem pet-oriented child psychotherapy. Levinson
zmarł 2 kwietnia 1984 roku, prowadząc zajęcia
z pacjentem. Miał 76 lat (Bartkiewicz, 2008).
Od śmierci Levinsona przyznawana jest nagroda jego
imienia, badaczom osiągającym istotne rezultaty w tej
dziedzinie. Utworzenie nagrody oraz wyznaczanie
najnowszych trendów, metod pracy, kierunku działania
terapeutów dogoterapii oraz standardów obowiązujących
w większości organizacji dogoterepauetycznych na całym
świecie ustala, założona w Portland (USA) w 1977 roku
organizacja Delta Society. Prowadzi ona również badania
nad potwierdzeniem korzystnego wpływu terapii
z wykorzystaniem zwierząt na psychiczny i fizyczny stan
człowieka.
Slide 7
ROZWÓJ DOGOTERAPII W POLSCE
Polska historia dogoterapii rozpoczyna się w 1987r.,
gdy Maria Czerwińska, treserka, przygotowywała dwa
psy i gęś do udziału w filmie „Widzę”. Aktorami
grającymi razem z psami były niewidome dzieci
(Zubczewska, 1999). Wspaniała reakcja dzieci na psy,
poznawanie ich za pomocą dotyku, duże zaufanie, jakim
obdarzyły zwierzęta, a także pełna spokoju
i cierpliwości reakcja zwrotna psów sprawiły, że Pani
Maria zaczęła głębiej przyglądać się korzyściom
płynącym z takiej interakcji. Częściej też odwiedzała,
wraz z psami, Zakład dla Niewidomych w Laskach,
następnie Instytut Głuchoniemych, Dom Pomocy
Społecznej .
Kolejne doniesienia o terapeutycznej roli zwierząt
pojawiały się w prasie, a Pani Maria na konferencji
prasowej w 1996r., zorganizowanej z okazji Targów
Zoologicznych oraz Światowego Dnia Zwierząt,
wygłosiła
referat
pod
tytułem
„Dogoterapia”,
opowiadający jej doświadczenie z woluntarystycznej
pracy z osobami niepełnosprawnymi i wykorzystaniu
psów w terapii. Termin Dogoterapia, podchwycony
przez prasę, na stałe zagościł już w polskim
nazewnictwie do określenia tego rodzaju terapii.
W roku 1998 zarejestrowana została pierwsza
organizacja zajmująca się dogoterapią. Jest to Fundacja
Przyjaźni
Ludzi
i
Zwierząt
CZE-NE-KA
(www.czeneka.org). Zyskując coraz większe uznanie za
swą
dobroczynną
pracę
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych,
CZE-NE-KA
doczekała
się
propagatorów w postaci kolejnych, tworzących się
niezależnie fundacji. W roku 2002 swą działalność
rozpoczęły Fundacje Dogtor (Trójmiasto) i Fundacja
Przyjaciel (Warszawa). One jako pierwsze opisały
standardy pracy Dogoterapeutycznej.
Rok 2003 przyniósł wiele nowych i oczekiwanych
wydarzeń.
W
czerwcu,
Fundacja
Przyjaciel
zorganizowała I Konferencję poświęconą dogoterapii pt.
„Pozytywne oddziaływanie psów na zdrowie człowieka”.
W listopadzie powstała w Łodzi Fundacja Ama Canem
oraz wydano pierwszą w Polsce książkę „Dogoterapia –
terapia kontaktowa z udziałem psów. Założenia
i
wykorzystanie
w
pracy
z
osobami
niepełnosprawnymi”. Zimą, tegoż roku zarejestrowano
w Bydgoszczy Fundację pomocy Terapeutycznej Cane
Pro Humano.
Slide 8
Podobnie, jak rok poprzedni, rok 2004 obfitował w wydarzenia. W kwietniu Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała
konferencję pt. „Dogoterapia a realia dnia codziennego”. W czerwcu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
odbyła się, zorganizowana przez Fundację Przyjaciel, II konferencja dogoterapeutyczna o tematyce „Współczesne metody
terapii z udziałem zwierząt – stan obecny oraz perspektywy rozwoju”. Na konferencji miała miejsce promocja drugiej polskiej
książki poświęconej dogoterapii „Pies przyjaciel i terapeuta – program do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym.” Fundacja
Przyjaciel prowadziła również, zakrojoną na szerszą skalę, promocję dogoterapii, tworząc kampanię medialno-bilbordową
pod hasłem "Według naszych lekarzy miłość to najlepsze lekarstwo". Także w tym roku rozpoczęto procedurę rejestracyjną
Polskiego Związku Dogoterapeutycznego.
W roku 2005 Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała Międzynarodowe Seminarium „Psy dla niepełnosprawnych”, a Fundacja
Przyjaciel wydała już trzecią książkę. W kolejnym roku zarejestrowane zostały następujące fundacje: Fundacja „Pies dla Stasia”
oraz Fundacja Razem Łatwiej będąca filią Fundacji Dogtor w Warszawie. (www.psiarnia.naszepsy.eu).
Kolejną międzynarodową konferencję pod hasłem „Pies i człowiek – odwieczni przyjaciele” zorganizowano w 2006 r.
Ważne wydarzenie miało miejsce w następnym, 2007 r., gdy pod patronatem Fundacji CZE-NE-KA obchodzono „20 lat
dogoterapii w Polsce”.
Rok 2008 to rok, w którym powstała Fundacja Dogoterapeutyczna „Husky Team”, działająca na terenie powiatu gorlickiego,
będąca jedyną organizacją zajmującą się terapią z wykorzystaniem psów w tym rejonie.
W obecnym 2011r. miała miejsce piąta już Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Człowiek i pies – partnerzy w działaniu”,
podczas której, oprócz promowania dogoterapii jako metody rehabilitacji ruchowej i terapii psychicznej, poruszano tematykę
dotyczącą roli psów w wykrywaniu markerów zapachowych chorób nowotworowych (www.czeneka.org).
Slide 9
DO KOGO SIEROWANA JEST
DOGOTERAPIA ?
Aby móc ustalić beneficjentów dogoterapii niezbędne będzie odwołanie
się do opublikowanych przez Delta Society w 1996 roku dwóch definicji.
Wskazują one na rolę psa lub innego zwierzęcia podczas prowadzonych z nimi zajęć.
Pierwsza z nich to Animal Assisted Activity
(AAA), czyli zajęcia z udziałem psa.
Działania
z
udziałem
psa
pozwalają
podopiecznym uzyskać korzyści społeczne,
edukacyjne, motywacyjne oraz rekreacyjne, które
wpływają na zmianę lub polepszenie ich jakości
życia. Zajęcia są zazwyczaj prowadzone
w grupach, choć nie ma przeciwwskazań,
by prowadzono je indywidualnie. Głównym
elementem odróżniającym ten rodzaj zajęć od
AAT (terapii z udziałem psa) jest brak
konieczności
tworzenia
indywidualnych
programów
terapeutycznych,
a
zajęcia
prowadzone wg ustalonego scenariusza mogą
odbywać się w różnych grupach. Za podstawowy
cel AAA uważa się umożliwienie kontaktu ze
zwierzęciem, poznanie go, wspólna zabawa. Nie
jest
wymagane
prowadzenie
dzienników
terapeutycznych.
Osobami
prowadzonymi
zajęcia mogą być wolontariusze przeszkoleni
przez specjalistów.
Druga zaś to Animal Assisted Therapy
(AAT) – terapia z udziałem zwierząt
Zajęcia z psem stanowią celowy i zaplanowany
proces, w którym zwierzę jest integralną częścią
procesu rehabilitacji. Prowadzenie zajęć odbywa
się w oparciu o indywidualny program
terapeutyczny, co sprawia, że podopieczni
muszą
zostać
zdiagnozowani
przed
rozpoczęciem pracy, a proces leczenia podlega
ewaluacji oraz konieczności dokumentowania.
Spotkania, długość ich trwania, forma
i tematyka są ściśle podporządkowane celowi,
jaki pragnie się osiągnąć. Co bardzo istotne to
to, że zajęcia prowadzone są przez specjalistów.
AAT może być kierowana do indywidualnego
odbiorcy, a także do grupy (Bartkiewicz, 2003).
Slide 10
Głównymi odbiorcami dogoterapii w Polsce są dzieci i młodzież przejawiająca formy niepełnosprawności lub upośledzenia.
Kolejną grupę stanowią dzieci zdrowe – przedszkolaki i dzieci wczesnoszkolne. Wydaje się, że rzadziej w zajęciach
dogoterapeutycznych uczestniczą dzieci starsze i młodzież prawidłowo rozwijająca się, a także wykazująca zaburzenia w sferze
społecznej i emocjonalnej np. niedostosowana społecznie, pochodząca ze środowisk patologicznych, będąca niejednokrotnie
uczestnikami grup socjoterapeutycznych. Niewiele wiadomo także o dogoterapii prowadzonej dla wychowanków polskich
zakładów karnych czy poprawczych. Częściej natomiast słyszy się o zajęciach z psami organizowanych dla dzieci z domów
dziecka. Beneficjentami dogoterapii są w naszym kraju również osoby dorosłe, uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej,
domów pomocy społecznej, hospicjów, szpitali.
Dogoterapia może być stosowana w następujących
typach niepełnosprawności i/lub zaburzeń:
• mózgowe porażenie dziecięce,
• autyzm dziecięcy oraz zaburzenia
ze spektrum autyzmu (Zespół Aspergera,
Zespół Retta),
• Zespół Downa,
• Alzheimer,
• Stwardnienie rozsiane,
• upośledzenie umysłowe,
• niepełnosprawność ruchowa różnego pochodzenia,
• choroby psychiczne,
• choroby somatyczne,
• zaburzenia emocjonalne i zaburzenia nastroju,
• nerwice, stany lękowe,
• ADHD/ADD,
• trudności szkolne,
• zaburzenia komunikacji,
• zaburzenia mowy, widzenia, słyszenia,
• a także inne wyżej niesklasyfikowane.
Slide 11
CELE DOGOTERAPII
Fundamentalnym celem dogoterapii jest wszechstronny i całościowy rozwój podopiecznych. Dogoterapia jest jedną
z najbardziej naturalnych metod rehabilitacji, w której, często w formie zabawy, „ukryte” są różnorodne ćwiczenia
wspomagające proces leczenia. Formy pracy powinny być dobrane w taki sposób, by nie były tylko kolejnymi powtórzeniami
konkretnych sekwencji czy gestów, ale by miały swój cel, a jego osiągnięcie sprawiało podopiecznemu radość, podnosiło jego
samoocenę oraz poczucie sprawstwa, a przy tym wszystkim rozwijało sfery, z którymi ma on trudności.
Zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez Delta Society dzięki dogoterapii można osiągnąć następujące grupy celów:
•
-
FIZYCZNE
poprawa funkcji motorycznych, w zakresie motoryki dużej i małej,
sprawniejsze poruszanie się na wózku,
lepsze poczucie równowagi.
•
-
ZDROWIE PSYCHICZNE
poprawa komunikacji,
poprawa umiejętności koncentracji uwagi,
umożliwienie uczestnictwa w zajęciach rekreacyjnych,
obniżenie lęku,
podniesienie poziomu samooceny,
spadek poczucie alienacji, izolacji, samotności i wyobcowania.
•
-
EDUKACYJNE
podniesienie zasobu słownictwa – czynnego i biernego,
usprawnianie pamięci,
tworzenie pojęć opisujących rzeczywistość, takich jak kolor, wielkość, kształt itd.
•
-
MOTYWACYJNE
ułatwienie nawiązywania kontaktu z innymi osobami,
poprawa interakcji w grupie,
wytworzenie umiejętności podejmowania proponowanych ćwiczeń i aktywności (www.deltasociety.org, za:
Bartkiewicz, 2008).
Slide 12
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Do celów, które osiąga się dzięki dogoterapii zaliczyć możemy również następujące cele szczegółowe:
przełamanie lęku przed kontaktem z psem,
akceptujące podejście do psa przebywającego w bliskim otoczeniu,
nawiązanie i pogłębianie kontaktu z psem,
kształtowanie pozytywnych emocji oraz eliminowanie negatywnych (agresji, autoagresji),
pobudzanie zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, propriocepcji, równowagi,
lepsze poznanie schematu ciała człowieka i psa,
wykonywanie aktywności ruchowych wspólnie z psem lub w jego obecności,
wyciszenie się i relaksacja w obecności psa,
nauka i rozwijanie umiejętności wykonywania czynności pielęgnacyjnych,
nazywanie własnych emocji oraz emocji jakie przeżywa pies,
nauka samodzielności podczas wykonywanie zadań bezpiecznego udziałem psa,
nauka zasad bezpiecznego postępowania z psem.
Korzyści płynące z terapii z udziałem psa, bez względu na to czy stosowana jest metoda Animal Assisted
Activities czy też Animal Assisted Therapy, oraz czy ich beneficjentami są dzieci czy dorośli,
niepełnosprawni czy zdrowi, są dla wszystkich tych grup podobne. Jak podaje Delta Society należą do nich:
• „[…] rozwijanie empatii,
• otwarcie na świat,
• wzrost opiekuńczości,
• wzrost zaufania,
• wzrost akceptacji,
• dostarczenie rozrywki,
• umiejętność socjalizacji,
• pobudzenie umysłowe,
• kontakt fizyczny,
• korzyści fizjologiczne” (www.deltasociety.org, za: Bartkiewicz, 2008, s. 60-61).
Slide 13
TROCHĘ BADAŃ, BY POKAZAĆ
SKUTECZNOŚĆ DOGOTERAPII
Potwierdzenie leczniczego wpływu zwierząt na
człowieka pozostaje w stałym kręgu zainteresowań osób,
które zajmują się na co dzień prowadzeniem
rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Wiele informacji
można uzyskać poprzez regularną obserwację
dokonywaną
na
każdych
zajęciach
dogoterapeutycznych, a także prowadząc szczegółową
dokumentację, by porównać stan początkowy
podopiecznego z efektami w trakcie terapii. Dużo
powiedzą nam także sami zainteresowani, lub, jeśli są
osobami niemówiącymi, ich opiekunowie. Mimo to, aby
potwierdzić skuteczność jakiejś metody niezbędne są
dowody
naukowe,
które
można
uzyskać
przeprowadzając staranie przygotowane badania. Dużą
rolę w poszerzaniu wiedzy na ten temat pełni
organizacja Delta Society, która prowadzi szereg badań
potwierdzających pozytywny wpływ zwierząt na zdrowie
psychiczne i fizyczne człowieka.
Poniżej prezentujemy kilka przykładów:
Slide 14
OBECNOŚĆ ZWIERZĄT A OBNIŻENIE POZIOMU STRESU
• z badań chorwackich uczonych, którzy przebadali 612 uczniów – świadków okrucieństw wojny w Słowenii, wynika, że te
dzieci, które posiadały psa lub kota lepiej radziły sobie ze skutkami stresu pourazowego PTSD (Arambasic, 1998, za:
Bartkiewicz, 2008),
• autobiografia żołnierza amerykańskiego stacjonującego w Iraku, opisuje jego przeżycia i doświadczenia z wojny
z uwzględnieniem uratowania i przetransportowania psa do Stanów Zjednoczonych, a następnie życia w Południowej
Kalifornii oraz radzenia sobie z demonami wojny i skutkami PTSD (Kopelman, 2006, 2008, za: Solomon, 2010). Uratowanie
psa pozwoliło mu na zachowanie człowieczeństwa, nawet w tak strasznych warunkach, w jakich się znalazł. Gdyby nie to, jego
opowieść stałaby się zlepkiem chaotycznych zwrotów i straciłaby sens. Narracja tocząca się wokół psa spaja ją jednak
w logiczną całość (Solomon, 2010),
• Nagengast (1997, za: Batkiewicz, 2008) oraz Hansen (1999, za: Bartkiewicz, 2008) zaobserwowali, że obecność psa
w trakcie badań lekarskich znacząco obniża poziom stresu u małych pacjentów,
• również pies przebywający w gabinecie dentystycznym redukuje poziom stresu dzieci odbywających wizytę (Havener, 2001,
za: Bartkiewicz, 2008),
• eksponując dzieci na długotrwałą terapię z udziałem psa istotnie obniżył się u nich poziom samotności (Banks, 2002, za;
Bartkiewicz, 2008),
• badania grupy maklerów giełdowych o wyższym niż przeciętne, ciśnieniu tętniczym krwi, zażywających leki na jego
obniżenie, którym losowo dobrano opiekę nad zwierzątkiem, wykazały, że podczas rutynowych badań ich ciśnienie było
znacząco niższe niż ciśnienie maklerów z grupy kontrolnej, którzy nie sprawowali podobnej opieki (Allen, Shykoff i Izzo, 2001,
za: Baker i inni, 2010),
• ciekawe badania przeprowadzili Allen, Blascovich i Mendes (2002, za: Baker i inni, 2010), w których proszono małżonków
o normalnym ciśnieniu tętniczym krwi o wykonanie stresującego zadania (umysłowego i fizycznego) w czterech różnorodnych
warunkach:
a) w samotności,
b) z przyjacielem lub zwierzęciem,
c) z małżonkiem,
d) z małżonkiem i zwierzęciem albo przyjacielem.
Slide 15
Badacze odkryli, że najniższe ciśnienie krwi
oraz najmniejszą ilość uderzeń serca na
minutę miały osoby, które zadanie
wykonywały w obecności zwierząt.
Ci sami badacze badali także kobiety
posiadające
normalne
ciśnienie
krwi
poddane stresującemu zadaniu umysłowemu,
które podobnie jak wcześniej musiały
wykonywać w różnych warunkach. Były
nimi:
a) samodzielne wykonanie zadania,
b) wykonanie go w obecności własnego psa,
c) wykonanie go w obecności przyjaciółki.
Wyniki wskazują, że najniższe ciśnienie
krwi, najmniejszą ilość uderzeń serca na
minutę kobiety miały w sytuacji, w której
towarzyszył im pies. Co ciekawe, najwyższe,
gdy była z nimi przyjaciółka (Allen i inni,
1991, za: Baker i inni, 2010).
Slide 16
WPŁYW POSIADANIA ZWIERZĄT NA
ZDROWIE
• kilka ciekawych badań dotyczących rozwoju dziecka
świadczy o istotnej roli zwierząt w ich życiu: interakcja
ze zwierzętami przyczynia się do rozwoju poczucia
własnego ja, kształtowania wyobraźni, form zabawy,
empatii i moralności (Ascione, 2005, Melson 2001, za:
Solomon, 2010). Co więcej, zwierzęta odgrywają
znaczącą funkcję w rozwoju społecznym i rozwoju
umiejętności komunikacyjnych u dzieci, w których
często nie może już uczestniczyć ich opiekun, gdyż
dzieci i zwierzęta porozumiewają się w taki sposób, jaki
przestaje być rozpoznawany dla dorosłego (Melson,
2001, za: Solomon, 2010),
• wiele badań potwierdza, że posiadanie zwierzęcia,
a w szczególności psa, przynosi długoterminowe
korzyści dla naszego układu krwionośnego (ciśnienie
tętnicze, tętno, puls) (Friedmann, Katcher, Lynch
i Thomas, 1980; Friedmann, Thomas, Stein i Kleiger,
2003, za: Somervill i inni, 2009),
• osoby w podeszłym wieku, będące właścicielami
zwierzątka, rzadziej udają się do lekarza (Siegel, 1990,
za: Bartkiewicz, 2008), a także lepiej radzą sobie
codziennymi, stresującymi sytuacjami (Raina, 1998, za:
Bartkiewicz, 2008)
Slide 17
• psy, ale także inne zwierzęta sprawiały, że ciężko
chore dzieci szybciej dochodziły do zdrowia. Lepiej też
radziły sobie ze śmiercią rodzica (Ravies, 1993, za:
Bartkiewicz, 2008),
• dwukrotnie obniżyły się koszty leczenia w domach
spokojnej starości w Nowym Jorku, Teksasie czy
Missouri, w których zadeklarowano chęć przebywania
w otoczeniu zwierząt i roślin (Montague, za:
Bartkiewicz, 2008),
• dzieci, które posiadają zwierzęta domowe mają
również wyższą samoocenę (Bergesen, 1989, za:
Bartkiewicz, 2008), a także zachowują się lepiej, poza
tym częściej biorą udział w pozaszkolnych formach
aktywności (chór, treningi sportowe, kluby i koła
zainteresowań), (Melson, 1990, za Bartkiewicz,
2008),
• dzięki zwierzętom obniża się poczucie osamotnienia
i izolacji (Kidd, 1994 za: Bartkiewicz, 2008),
a podnosi samopoczucie (Serpel, 1990, za:
Bartkiewicz, 2008),
• zajęcia z psami powodują wzrost komunikacji u
osób z afazją, wpływając znacząco na jednoczesną
poprawę komunikacji werbalnej i niewerbalnej
(LaFrance, Garcia i Labreche, 2007).
Slide 18
DOGOTERAPIA W REHABILITACJI
DZIECI AUTYSTYCZNYCH
Solomon (2010) prowadziła badania piątki dzieci ze
spektrum autyzmu, które uczęszczały raz w tygodniu na
zajęcia dogoterapeutyczne, odbywające się w ich domach.
W godzinnych (max. dwugodzinnych) zajęciach z jednym
do czterech psów udział brała także najbliższa rodzina
dzieci. Liczba wizyt u każdego dziecka różniła się, lecz
najwięcej było ich sześć. Wyniki, jakie uzyskała Solomon
świadczą o dużych korzyściach społecznych, jakie zyskują
dzieci
autystyczne
w
kontakcie
ze
specjalnie
przeszkolonymi psami. Do efektów należą: wsparcie przez
psy dziecięcej komunikacji, doświadczania przez dzieci
związków emocjonalnych z innymi osobami oraz udział w
codziennym życiu. Analiza demonstruje, że interakcja
dziecko-pies
pozwoliła
doświadczyć
dziecku
autystycznemu związków emocjonalnych z członkami jego
rodziny, jak również z psem. Istotne jest także to, że matki
dzieci autystycznych biorących udział w tym badaniu,
przeciwstawiły się przekonaniu, że autyzm jest
zaburzeniem afektu. Daje im to nadzieję, że ich dzieci
zdołają mieć nieco inną przyszłość niż to jest w dobie
dzisiejszej wiedzy przewidywane.
Powyższe badania potwierdzają wynik Redefera (1989,
za: Bartkiewicz, 2008), ukazujące, że dzieci autystyczne
przejawiają więcej zachowań prospołecznych w obecności
psa.
Slide 19
DOGOTERAPIA W REHABILITACJI
DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
UMYSŁOWO I RUCHOWO
Pawlik-Popielarska prowadziła w latach 2003-2004
obserwacje i badania dzieci z niepełnosprawnością
ruchową i umysłową w dwóch młodszych klasach szkoły
specjalnej. Zajęcia z psami odbywały się raz w tygodniu
i trwały 45 minut w każdej klasie. Wyniki dotyczące pracy
dogoterapeutycznej uzyskiwano w dwojaki sposób: przez
obserwację oraz poprzez wykorzystanie Skali Obserwacji
Zachowań Dzieci i Rodziców Marty Bogdanowicz, która
zawiera 4 podskale opisujące rozwój: poznawczy,
emocjonalny, społeczny i ruchowy. Skalą zbadano dzieci
dwukrotnie – przed rozpoczęciem terapii oraz po jej
zakończeniu. Rezultaty uzyskane na podstawie
obserwacji wskazują na znaczącą poprawę zachowania
dzieci. Podobnie, gdy weźmiemy pod uwagę cztery
podskalne Skali OZDiR – terapeuci zaobserwowali
pozytywne zmiany we wszystkich sferach rozwojowych,
a w szczególności w sferze emocjonalnej. Efekty są
istotne statystycznie. Do najważniejszych rezultatów
należy zaliczyć: poprawę zachowania dzieci, wzrost
aktywności i zainteresowania, poprawę współpracy
w grupie. Podopieczni stali się bardziej otwarci na
doświadczenia i zrelaksowani. Zaangażowanie w kontakt
fizyczny z psem, sprawiało, że byli mniej napięci, a dzieci
z mózgowym porażeniem dziecięcym znacznie
poprawiały swoje umiejętności motoryczne. Prawie
u wszystkich dzieci obserwowane znaczący progres
umiejętności komunikacyjnych. Dla niektórych z nich
kontakt z psem, stał się powrotem do świata ludzi
posługujących się mową (Pawlik – Popielarska, 2010)
Slide 20
WYNIKI OBSERWACJI PROWADZONYCH
PRZEZ WOLONTARIUSZY FUNDACJI
PRZYJACIEL
Na podstawie dwuletniego doświadczenia, wolontariusze
Fundacji Przyjaciel zebrali wnioski dotyczące wpływu zajęć
dogoterapeutycznych na funkcjonowanie i rozwój dzieci
oraz młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie i ruchowo
(www.przyjaciel.pl).
Udało im się wyróżnić dziewięć sfer możliwych do poprawy
dzięki interakcji dziecka z psem.
Należą do nich:
nawiązywanie kontaktu z psem – to obszar, w którym
dzieci przełamują lęk przed psami, nawiązują z nimi więź
emocjonalną; wpływa to na lepsze wykonanie zadań
z następnych obszarów,
kształtowanie i doskonalenie orientacji w schemacie
własnego ciała i ciała psa – w trakcie zabawy, poprzez dotyk
i odczuwanie proprioceptywne dziecko poznaje jak
zbudowany jest pies i poszczególne części jego ciała, a przez
analogię i porównywanie poznaje także swoje ciało,
aktywność ruchowa – naturalna i spontaniczna zabawa
z psem zmusza dziecko do aktywności ruchowej
wspomagając tym samym koordynację, równowagę,
sprawność i precyzję ruchów oraz planowanie
wykonywanych czynności,
wyrażanie emocji – dzięki interakcji z psem, dzieci mają
szansę i możliwość przeżywania i wyrażania emocji
w naturalny, szczery sposób, bez obawy i lęku przed ich
okazywaniem,
Slide 21
wydawanie komend – w sposób werbalny lub
niewerbalny, powiązane z wykonywaniem ich przez psa
pozwala dziecku na doświadczanie poczucia sprawstwa,
a to jednoznacznie wpływa pozytywnie na ich
samoocenę,
poznawanie i opanowywanie czynności związanych
z pielęgnacją psa – poznawanie potrzeb psa oraz
wykonywanie czynności pielęgnacyjnych i opiekuńczych
wobec niego uczy i rozwija u dzieci umiejętność empatii,
brania odpowiedzialności za inną żywą istotę; dodatkowo
poszerza wiedzę dzieci nt. przedmiotów niezbędnych do
wykonywania w/w czynności, zwiększa precyzję ich
ruchów, rozwija samodzielność,
wrażliwość słuchowa – trening słuchowy towarzyszący
spontanicznej zabawie z psem oraz świadomie
dostarczany w formie konkretnych odgłosów pomaga
wspierać koordynację słuchowo – ruchową, koncentrację
na dźwiękach, pamięć słuchową itd.
ćwiczenia edukacyjne – dzięki zabawie z psem można
ćwiczyć i utrwalać często abstrakcyjne dla tej grupy dzieci
pojęcia tj. kolory, kształty, wielkości, podobieństwa
i różnice, cechy ogólne i szczegółowe, liczby, pojecie
czasu itd.
zasób reakcji głosowych oraz słownictwa biernego
i czynnego związanego z psem – dzieci mają możliwość
poznawania, rozumienia i powtarzania dźwięków, słów
i gestów związanych z psami, ich otoczeniem
i człowiekiem współpracującym z nimi.
Slide 22
POMOCNA LITERATURA
Każdego, kto chciałby dowiedzieć się więcej na temat
dogoterapii zachęcamy do skorzystania z literatury, która jest
coraz szerzej dostępna w języku polskim.
Oto kilka propozycji:
•„Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt
wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych?”, wyd.
Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel,
Warszawa 2008
• „Heca na cztery łapy. Gry i zabawy z udziałem psa
terapeuty”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom
Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2005
• „Pies Przyjaciel i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji
niepełnosprawnego dziecka”, wyd. Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2003
•„Dogoterapia. Terapia kontaktowa z udziałem psów:
założenie i wykorzystanie w pracy z osobami
niepełnosprawnymi”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom
Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2008
•„Dogoterapeutyczne programy polisensorycznej stymulacji
porozumiewania się”, wyd. CMPPP, Warszawa
•„ANIMALOterapia. Program Przedszkolnego Klubu Animals
„Cztery Łapy”, Franczyk, A., Krajewska, K., Skorupa, J. wyd.
Impuls, Kraków 2007
•„Witaj, piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci
o specjalnych potrzebach edukacyjnych”, Kulisiewicz, B.,
wyd. Impuls, Kraków 2011,
•„Terapia psychopedagogiczna z udziałem psa. Wybrane
zagadnienia”, red. Włodarczyk – Dudka, M., Ostróda 2006,
•„Dogoterapia we wspomaganiu nauki i usprawnianiu
techniki czytania”, Kulisiewicz B., wyd. Impuls, Kraków 2011.
Slide 23
BIBLIOGRAFIA
• Baker, S.B., Knisely, J.S., McCain., N.L., Schubert, C.M.,
Pandurangi., A.K., (2010). Eksploratory Study of StressBuffering Response Patterns from Interaction with Therapy
Dog. Anthrozoos, vol. 20, s. 79-91.
• Bartkiewicz, W., (2008). Przyjaciel i Terapeuta.
W: Bekasiewicz N. Czy zwierzęta potrafią leczyć?
Terapie z udziałem zwierząt wspomagające rehabilitację
osób niepełnosprawnych. Warszawa: Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel.
• Bartkiewicz, W., Zawadka, M., (2003). Pies Przyjaciel
i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji
niepełnosprawnego dziecka. Warszawa: Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel.
• LaFrance, C., Garcia, L.J., Labreche, J., (2007). The effect
of the therapy dog on the communication skills of an adult
with aphasia. Jurnal of Communication Disorder, vol. 40
(3), s. 215-224.
• Pawlik – Popielarska, B.M., (2010). The Impact of
Kynotherapy
in
Handicapped
Children.
Acta
Neuropsychologica, vol. 8, .s 26-37.
• Solomon, O., (2010). What a Dog Can Do: Children with
Autism and Therapy Dogs in Social Interaction. ETHOS
Journal of the Society for Psychological Antropolog, vol.
38, s.143-166
• Somervill, J.W., Swanson, A.M., Robertson, R. L., Arnett,
M.A., MacLin, O.H., (2009). Handling a Dog by Children
with Attencion-Deficyt/Hiperactivity Disorder: Calming or
Exciting? North American Journal of Psychology, vol. 11, s
111-120,
• Zubczewska, Z., (1999). Duży puszysty Przyjaciel. Kobieta
i życie (IX.1999), s.14-15.
NETOGRAFIA
www.animaloterapia.pl
www.czeneka.org
www.deltasociety.org
www.fundacjadogtor.org
www.przyjaciel.pl
www.psiarnia.naszepsy.eu
Slide 24
Autor tekstu: Katarzyna Wędrychowicz – psycholog
Autor fotografii: Agnieszka Wędrychowicz - behawiorysta zwierzęcy
Prezentację wykonała firma: Komputer Ekspres z Gorlic
Kopiowanie, przedruk tekstów i fotografii zamieszczonych w prezentacji oraz ich udostępnianie w mediach elektronicznych jak również w innej formie
jest możliwe wyłącznie za pisemną zgodą Fundacji Dogoterapeutycznej „Husky team”
Prezentacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
DOGOTERAPIA
JAKO SKUTECZNA METODA WSPOMAGAJĄCA LECZENIE I REHABILITACJĘ
OSÓB Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego
Slide 2
Psy terapeuci na zawsze zmieniają życie osób,
z którymi się spotykają…
Slide 3
CZYM JEST DOGOTERAPIA ?
Dogoterapia – jest terminem autorstwa
Marii Czerwińskiej, którego po raz pierwszy użyto
w naszym kraju w 1996r.
W polskiej nomenklaturze nie istnieje jedna
definicja dogoterapii, dlatego praktycznie każda
organizacja zajmująca się dogoterapią przyjmuje
swoją.
I
tak,
wg
Fundacji
CZE-NE-KA
Dogoterapia to jedna z metod rehabilitacji,
w której odpowiednio przeszkolony PIES Przyjaciel
wspomaga terapeutę (często wolontariusza)
w
wieloprofilowym
usprawnianiu
dzieci
i dorosłych, a także pomaga osobom starszym czy
zagubionym w zachowaniu lub wręcz nawiązaniu
kontaktów
ze
światem
zewnętrznym
(www.czeneka.org).
Z kolei Fundacja Przyjaciel Dogoterapią nazywa
terapię kontaktową z udziałem psa polegającą na
wieloprofilowym usprawnianiu dzieci i dorosłych.
Dogoterapia jest rodzajem pracy uzupełniającym
szeroko rozumianą rehabilitację i nie może
pozostać jedyną forma terapii, a stanowi
uzupełnienie całości oddziaływań terapeutycznych.
Spotkania z psami (a także z innymi zwierzętami)
mogą przyjmować różne formy. Mogą to być
spotkania jednorazowe lub ciągłe, mające na celu
dostarczenie pozytywnych emocji lub na przykład
kształtujące funkcje poznawcze (www.przyjaciel.pl).
Podobne stanowisko zajmuje Fundacja Dogtor,
która
uważa
Dogoterapię
za
metodę
wykorzystującą
psy
w
rehabilitacji
osób
niepełnosprawnych, ale również dająca wspaniałe
efekty w terapii osób samotnych, starszych,
a przede wszystkim dzieci.
Główne
działanie
tego
rodzaju
terapii
kontaktowej polega na nawiązaniu psychicznej
więzi ze zwierzęciem, co przyspiesza leczenie lub
ułatwia przejście chorób (www.fundacjadogtor.org).
Slide 4
Bez względu na to, którą definicją się posłużymy,
warto zwrócić uwagę na istotne elementy
łączące większość z nich.
Dogoterapia jest więc:
• jedną z metod rehabilitacji, która nie powinna być
stosowana jako jedyna forma terapii, lecz jako element
całościowych oddziaływań,
• jest terapią kontaktową, nazwaną tak, gdyż jej istotą
jest bezpośredni kontakt podopiecznego z odpowiednio
przeszkolonym
psem
wspierającym
terapeutę
w usprawnianiu osób w różnym wieku i posiadających
różnorodne niepełnosprawności lub upośledzenia,
• usprawnianie dotyczy wielu sfer jednocześnie,
możemy więc wspierać zarówno sferę psychiczną, jak
i fizyczną naszych podopiecznych,
• forma zajęć i metody pracy muszą być dostosowane do
potrzeb osób, z którymi pracujemy oraz do celów, jakie
pragniemy osiągnąć – mogą być to zajęcia indywidualne
lub grupowe, mogą odbywać się w specjalnie
przygotowanych salach w ośrodkach rehabilitacji,
w szkołach, przedszkolach, szpitalach, hospicjach,
domach opieki lub w domach naszych podopiecznych,
• zajęcia z psem muszą odbywać się w przyjaznej,
bezpiecznej atmosferze z jednoczesnym poszanowaniem
i zrozumieniem potrzeb podopiecznego i psa.
Slide 5
JAK POWSTAWAŁA DOGOTERAPIA ?
Dowody archeologiczne potwierdzają, że psy dzieliły tę
samą niszę ewolucyjną, co człowiek już 140,000 lat temu.
Badania DNA wykazały, że praprzodkowie psów
ewoluowali w tym samym czasie, w którym Homo sapiens
pojawił się na Ziemi (Morey, 1993, 1994 za: Solomon,
2010). To dobitnie świadczy o tym, że ludzie i psy mają za
sobą długą historię wspólnej aktywności, podczas której,
to właśnie psy uczestniczące w naszym życiu, uczyły się
jednocześnie znaczenia naszych gestów i ruchów, by stać
się ich wysoce wytrenowanymi odbiorcami (Gladwell,
2006, Haraway, 2003 za: Solomon, 2010).
Pierwsze informacje, z których dowiadujemy się
o wykorzystaniu zwierząt w terapii pochodzą z 1792 roku.
W angielskim szpitalu przeznaczonym dla osób
z problemami psychicznymi w York, alternatywnie do
klasycznej terapii, zastosowano zwierzęta. Głównym
zadaniem pacjentów była nauka samokontroli, którą
pragnięto osiągnąć poprzez przydzielenie każdemu z nich
zwierzęcia i sprawowanie nad nim opieki. Dodatkowo,
pacjentom powierzono pełną odpowiedzialność za
wychowanie pupili, wzmacniając tym samym efekt
terapeutyczny. Metoda ta, innowacyjna jak na ówczesne
czasy, musiała przynosić znaczące skutki, ponieważ
zaczęto stosować ją również w innych szpitalach w Anglii
(Bartkiewicz, 2006). Następnie zapożyczono ją do
niemieckiego szpitala w Bilefeld, gdzie w 1867 r.
zbudowano specjalnie zaprojektowany park, w którym
epileptyczni pacjenci mieli nieograniczone możliwości
kontaktu ze zwierzętami (www.animaloterapia.pl).
W 1903 r., W. Fowler Bucke analizując ok. 1200
wypracowań dziecięcych dotyczących psów wysnuł wniosek
o uzdrawiającej sile zwierząt. Oparł go na słowach dzieci,
w których opisywały one psy, jako istoty kochające,
przynoszące pociechę, ulgę w bólu i samotności.
Istotne odkrycie przypada na rok 1937, w którym to Anna
Freud,
córka
Zygmunta
Freuda,
psychoanalityk,
prekursorka podejścia psychoanalitycznego w pracy
z dziećmi, odkryła, że emocje zwierząt, poprzez proces
identyfikacji, mogą przenosić się na człowieka.
Na krótko przed zakończeniem II wojny światowej po raz
pierwszy świadomie wykorzystano zwierzęta do terapii.
Miało to miejsce w USA, gdzie użyto zwierząt w celu
pomocy lotnikom mającym symptomy psychiczne
stanowiące efekt stresu pourazowego.
W roku 1949, Kriss i Bellac stworzyli „Children
Apperception Test” opierając się na założeniu, że dzieci
chętniej identyfikują się ze zwierzętami niż z osobami
dorosłymi. Dzieci dążą do kontaktu ze zwierzętami, który
odbierają jako nagrodę i który motywuje je do działania
i podjęcia wysiłku.
Slide 6
Jednak za twórcę i ojca zooterapii, a jednocześnie
dogoterapii, uważa się amerykańskiego psychologa,
specjalizującego się w terapii psychoanalitycznej dzieci,
Borisa M. Levinsona. Do pracy Levinson przychodził
zawsze ze swoim psem o imieniu Jingles, który opuszczał
gabinet przed przyjściem pacjentów. Pewnego razu mały
chłopiec zjawił się na wizytę przed czasem i pies nie zdążył
wyjść. Dziecku nie przeszkadzało to jednak, a wręcz
przeciwnie – chłopiec nawiązał kontakt z Jingles’em,
rozmawiał z nim. Było to ogromnym zaskoczeniem dla
psychologa, gdyż przez kilka miesięcy terapii dziecko nie
odezwało się ani słowem.
Levinson zafascynowany tym pojedynczym zdarzeniem
poświęcił całą swoją dalszą karierę zawodową na
zgłębianie tematu. W 1961 r. zaprezentował pierwsze
wnioski z obserwacji na konferencji Stowarzyszenia
Amerykańskich Psychologów, następnie w 1964 r.
opublikował artykuł, w którym po raz pierwszy użył
sformułowania Pet Therapy oznaczającego terapię
z udziałem zwierząt.
Wydanie książki w 1964 r. zaowocowało zaprzestaniem
używania wcześniej uznanej i funkcjonującej do dziś w
języku angielskim, nazwy Pet Therapy i zastąpieniem jej
określeniem pet-oriented child psychotherapy. Levinson
zmarł 2 kwietnia 1984 roku, prowadząc zajęcia
z pacjentem. Miał 76 lat (Bartkiewicz, 2008).
Od śmierci Levinsona przyznawana jest nagroda jego
imienia, badaczom osiągającym istotne rezultaty w tej
dziedzinie. Utworzenie nagrody oraz wyznaczanie
najnowszych trendów, metod pracy, kierunku działania
terapeutów dogoterapii oraz standardów obowiązujących
w większości organizacji dogoterepauetycznych na całym
świecie ustala, założona w Portland (USA) w 1977 roku
organizacja Delta Society. Prowadzi ona również badania
nad potwierdzeniem korzystnego wpływu terapii
z wykorzystaniem zwierząt na psychiczny i fizyczny stan
człowieka.
Slide 7
ROZWÓJ DOGOTERAPII W POLSCE
Polska historia dogoterapii rozpoczyna się w 1987r.,
gdy Maria Czerwińska, treserka, przygotowywała dwa
psy i gęś do udziału w filmie „Widzę”. Aktorami
grającymi razem z psami były niewidome dzieci
(Zubczewska, 1999). Wspaniała reakcja dzieci na psy,
poznawanie ich za pomocą dotyku, duże zaufanie, jakim
obdarzyły zwierzęta, a także pełna spokoju
i cierpliwości reakcja zwrotna psów sprawiły, że Pani
Maria zaczęła głębiej przyglądać się korzyściom
płynącym z takiej interakcji. Częściej też odwiedzała,
wraz z psami, Zakład dla Niewidomych w Laskach,
następnie Instytut Głuchoniemych, Dom Pomocy
Społecznej .
Kolejne doniesienia o terapeutycznej roli zwierząt
pojawiały się w prasie, a Pani Maria na konferencji
prasowej w 1996r., zorganizowanej z okazji Targów
Zoologicznych oraz Światowego Dnia Zwierząt,
wygłosiła
referat
pod
tytułem
„Dogoterapia”,
opowiadający jej doświadczenie z woluntarystycznej
pracy z osobami niepełnosprawnymi i wykorzystaniu
psów w terapii. Termin Dogoterapia, podchwycony
przez prasę, na stałe zagościł już w polskim
nazewnictwie do określenia tego rodzaju terapii.
W roku 1998 zarejestrowana została pierwsza
organizacja zajmująca się dogoterapią. Jest to Fundacja
Przyjaźni
Ludzi
i
Zwierząt
CZE-NE-KA
(www.czeneka.org). Zyskując coraz większe uznanie za
swą
dobroczynną
pracę
na
rzecz
osób
niepełnosprawnych,
CZE-NE-KA
doczekała
się
propagatorów w postaci kolejnych, tworzących się
niezależnie fundacji. W roku 2002 swą działalność
rozpoczęły Fundacje Dogtor (Trójmiasto) i Fundacja
Przyjaciel (Warszawa). One jako pierwsze opisały
standardy pracy Dogoterapeutycznej.
Rok 2003 przyniósł wiele nowych i oczekiwanych
wydarzeń.
W
czerwcu,
Fundacja
Przyjaciel
zorganizowała I Konferencję poświęconą dogoterapii pt.
„Pozytywne oddziaływanie psów na zdrowie człowieka”.
W listopadzie powstała w Łodzi Fundacja Ama Canem
oraz wydano pierwszą w Polsce książkę „Dogoterapia –
terapia kontaktowa z udziałem psów. Założenia
i
wykorzystanie
w
pracy
z
osobami
niepełnosprawnymi”. Zimą, tegoż roku zarejestrowano
w Bydgoszczy Fundację pomocy Terapeutycznej Cane
Pro Humano.
Slide 8
Podobnie, jak rok poprzedni, rok 2004 obfitował w wydarzenia. W kwietniu Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała
konferencję pt. „Dogoterapia a realia dnia codziennego”. W czerwcu w Szkole Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie
odbyła się, zorganizowana przez Fundację Przyjaciel, II konferencja dogoterapeutyczna o tematyce „Współczesne metody
terapii z udziałem zwierząt – stan obecny oraz perspektywy rozwoju”. Na konferencji miała miejsce promocja drugiej polskiej
książki poświęconej dogoterapii „Pies przyjaciel i terapeuta – program do pracy z dzieckiem niepełnosprawnym.” Fundacja
Przyjaciel prowadziła również, zakrojoną na szerszą skalę, promocję dogoterapii, tworząc kampanię medialno-bilbordową
pod hasłem "Według naszych lekarzy miłość to najlepsze lekarstwo". Także w tym roku rozpoczęto procedurę rejestracyjną
Polskiego Związku Dogoterapeutycznego.
W roku 2005 Fundacja CZE-NE-KA zorganizowała Międzynarodowe Seminarium „Psy dla niepełnosprawnych”, a Fundacja
Przyjaciel wydała już trzecią książkę. W kolejnym roku zarejestrowane zostały następujące fundacje: Fundacja „Pies dla Stasia”
oraz Fundacja Razem Łatwiej będąca filią Fundacji Dogtor w Warszawie. (www.psiarnia.naszepsy.eu).
Kolejną międzynarodową konferencję pod hasłem „Pies i człowiek – odwieczni przyjaciele” zorganizowano w 2006 r.
Ważne wydarzenie miało miejsce w następnym, 2007 r., gdy pod patronatem Fundacji CZE-NE-KA obchodzono „20 lat
dogoterapii w Polsce”.
Rok 2008 to rok, w którym powstała Fundacja Dogoterapeutyczna „Husky Team”, działająca na terenie powiatu gorlickiego,
będąca jedyną organizacją zajmującą się terapią z wykorzystaniem psów w tym rejonie.
W obecnym 2011r. miała miejsce piąta już Międzynarodowa Konferencja Naukowa „Człowiek i pies – partnerzy w działaniu”,
podczas której, oprócz promowania dogoterapii jako metody rehabilitacji ruchowej i terapii psychicznej, poruszano tematykę
dotyczącą roli psów w wykrywaniu markerów zapachowych chorób nowotworowych (www.czeneka.org).
Slide 9
DO KOGO SIEROWANA JEST
DOGOTERAPIA ?
Aby móc ustalić beneficjentów dogoterapii niezbędne będzie odwołanie
się do opublikowanych przez Delta Society w 1996 roku dwóch definicji.
Wskazują one na rolę psa lub innego zwierzęcia podczas prowadzonych z nimi zajęć.
Pierwsza z nich to Animal Assisted Activity
(AAA), czyli zajęcia z udziałem psa.
Działania
z
udziałem
psa
pozwalają
podopiecznym uzyskać korzyści społeczne,
edukacyjne, motywacyjne oraz rekreacyjne, które
wpływają na zmianę lub polepszenie ich jakości
życia. Zajęcia są zazwyczaj prowadzone
w grupach, choć nie ma przeciwwskazań,
by prowadzono je indywidualnie. Głównym
elementem odróżniającym ten rodzaj zajęć od
AAT (terapii z udziałem psa) jest brak
konieczności
tworzenia
indywidualnych
programów
terapeutycznych,
a
zajęcia
prowadzone wg ustalonego scenariusza mogą
odbywać się w różnych grupach. Za podstawowy
cel AAA uważa się umożliwienie kontaktu ze
zwierzęciem, poznanie go, wspólna zabawa. Nie
jest
wymagane
prowadzenie
dzienników
terapeutycznych.
Osobami
prowadzonymi
zajęcia mogą być wolontariusze przeszkoleni
przez specjalistów.
Druga zaś to Animal Assisted Therapy
(AAT) – terapia z udziałem zwierząt
Zajęcia z psem stanowią celowy i zaplanowany
proces, w którym zwierzę jest integralną częścią
procesu rehabilitacji. Prowadzenie zajęć odbywa
się w oparciu o indywidualny program
terapeutyczny, co sprawia, że podopieczni
muszą
zostać
zdiagnozowani
przed
rozpoczęciem pracy, a proces leczenia podlega
ewaluacji oraz konieczności dokumentowania.
Spotkania, długość ich trwania, forma
i tematyka są ściśle podporządkowane celowi,
jaki pragnie się osiągnąć. Co bardzo istotne to
to, że zajęcia prowadzone są przez specjalistów.
AAT może być kierowana do indywidualnego
odbiorcy, a także do grupy (Bartkiewicz, 2003).
Slide 10
Głównymi odbiorcami dogoterapii w Polsce są dzieci i młodzież przejawiająca formy niepełnosprawności lub upośledzenia.
Kolejną grupę stanowią dzieci zdrowe – przedszkolaki i dzieci wczesnoszkolne. Wydaje się, że rzadziej w zajęciach
dogoterapeutycznych uczestniczą dzieci starsze i młodzież prawidłowo rozwijająca się, a także wykazująca zaburzenia w sferze
społecznej i emocjonalnej np. niedostosowana społecznie, pochodząca ze środowisk patologicznych, będąca niejednokrotnie
uczestnikami grup socjoterapeutycznych. Niewiele wiadomo także o dogoterapii prowadzonej dla wychowanków polskich
zakładów karnych czy poprawczych. Częściej natomiast słyszy się o zajęciach z psami organizowanych dla dzieci z domów
dziecka. Beneficjentami dogoterapii są w naszym kraju również osoby dorosłe, uczestnicy warsztatów terapii zajęciowej,
domów pomocy społecznej, hospicjów, szpitali.
Dogoterapia może być stosowana w następujących
typach niepełnosprawności i/lub zaburzeń:
• mózgowe porażenie dziecięce,
• autyzm dziecięcy oraz zaburzenia
ze spektrum autyzmu (Zespół Aspergera,
Zespół Retta),
• Zespół Downa,
• Alzheimer,
• Stwardnienie rozsiane,
• upośledzenie umysłowe,
• niepełnosprawność ruchowa różnego pochodzenia,
• choroby psychiczne,
• choroby somatyczne,
• zaburzenia emocjonalne i zaburzenia nastroju,
• nerwice, stany lękowe,
• ADHD/ADD,
• trudności szkolne,
• zaburzenia komunikacji,
• zaburzenia mowy, widzenia, słyszenia,
• a także inne wyżej niesklasyfikowane.
Slide 11
CELE DOGOTERAPII
Fundamentalnym celem dogoterapii jest wszechstronny i całościowy rozwój podopiecznych. Dogoterapia jest jedną
z najbardziej naturalnych metod rehabilitacji, w której, często w formie zabawy, „ukryte” są różnorodne ćwiczenia
wspomagające proces leczenia. Formy pracy powinny być dobrane w taki sposób, by nie były tylko kolejnymi powtórzeniami
konkretnych sekwencji czy gestów, ale by miały swój cel, a jego osiągnięcie sprawiało podopiecznemu radość, podnosiło jego
samoocenę oraz poczucie sprawstwa, a przy tym wszystkim rozwijało sfery, z którymi ma on trudności.
Zgodnie ze standardami wyznaczonymi przez Delta Society dzięki dogoterapii można osiągnąć następujące grupy celów:
•
-
FIZYCZNE
poprawa funkcji motorycznych, w zakresie motoryki dużej i małej,
sprawniejsze poruszanie się na wózku,
lepsze poczucie równowagi.
•
-
ZDROWIE PSYCHICZNE
poprawa komunikacji,
poprawa umiejętności koncentracji uwagi,
umożliwienie uczestnictwa w zajęciach rekreacyjnych,
obniżenie lęku,
podniesienie poziomu samooceny,
spadek poczucie alienacji, izolacji, samotności i wyobcowania.
•
-
EDUKACYJNE
podniesienie zasobu słownictwa – czynnego i biernego,
usprawnianie pamięci,
tworzenie pojęć opisujących rzeczywistość, takich jak kolor, wielkość, kształt itd.
•
-
MOTYWACYJNE
ułatwienie nawiązywania kontaktu z innymi osobami,
poprawa interakcji w grupie,
wytworzenie umiejętności podejmowania proponowanych ćwiczeń i aktywności (www.deltasociety.org, za:
Bartkiewicz, 2008).
Slide 12
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Do celów, które osiąga się dzięki dogoterapii zaliczyć możemy również następujące cele szczegółowe:
przełamanie lęku przed kontaktem z psem,
akceptujące podejście do psa przebywającego w bliskim otoczeniu,
nawiązanie i pogłębianie kontaktu z psem,
kształtowanie pozytywnych emocji oraz eliminowanie negatywnych (agresji, autoagresji),
pobudzanie zmysłów: wzroku, słuchu, dotyku, węchu, propriocepcji, równowagi,
lepsze poznanie schematu ciała człowieka i psa,
wykonywanie aktywności ruchowych wspólnie z psem lub w jego obecności,
wyciszenie się i relaksacja w obecności psa,
nauka i rozwijanie umiejętności wykonywania czynności pielęgnacyjnych,
nazywanie własnych emocji oraz emocji jakie przeżywa pies,
nauka samodzielności podczas wykonywanie zadań bezpiecznego udziałem psa,
nauka zasad bezpiecznego postępowania z psem.
Korzyści płynące z terapii z udziałem psa, bez względu na to czy stosowana jest metoda Animal Assisted
Activities czy też Animal Assisted Therapy, oraz czy ich beneficjentami są dzieci czy dorośli,
niepełnosprawni czy zdrowi, są dla wszystkich tych grup podobne. Jak podaje Delta Society należą do nich:
• „[…] rozwijanie empatii,
• otwarcie na świat,
• wzrost opiekuńczości,
• wzrost zaufania,
• wzrost akceptacji,
• dostarczenie rozrywki,
• umiejętność socjalizacji,
• pobudzenie umysłowe,
• kontakt fizyczny,
• korzyści fizjologiczne” (www.deltasociety.org, za: Bartkiewicz, 2008, s. 60-61).
Slide 13
TROCHĘ BADAŃ, BY POKAZAĆ
SKUTECZNOŚĆ DOGOTERAPII
Potwierdzenie leczniczego wpływu zwierząt na
człowieka pozostaje w stałym kręgu zainteresowań osób,
które zajmują się na co dzień prowadzeniem
rehabilitacji osób niepełnosprawnych. Wiele informacji
można uzyskać poprzez regularną obserwację
dokonywaną
na
każdych
zajęciach
dogoterapeutycznych, a także prowadząc szczegółową
dokumentację, by porównać stan początkowy
podopiecznego z efektami w trakcie terapii. Dużo
powiedzą nam także sami zainteresowani, lub, jeśli są
osobami niemówiącymi, ich opiekunowie. Mimo to, aby
potwierdzić skuteczność jakiejś metody niezbędne są
dowody
naukowe,
które
można
uzyskać
przeprowadzając staranie przygotowane badania. Dużą
rolę w poszerzaniu wiedzy na ten temat pełni
organizacja Delta Society, która prowadzi szereg badań
potwierdzających pozytywny wpływ zwierząt na zdrowie
psychiczne i fizyczne człowieka.
Poniżej prezentujemy kilka przykładów:
Slide 14
OBECNOŚĆ ZWIERZĄT A OBNIŻENIE POZIOMU STRESU
• z badań chorwackich uczonych, którzy przebadali 612 uczniów – świadków okrucieństw wojny w Słowenii, wynika, że te
dzieci, które posiadały psa lub kota lepiej radziły sobie ze skutkami stresu pourazowego PTSD (Arambasic, 1998, za:
Bartkiewicz, 2008),
• autobiografia żołnierza amerykańskiego stacjonującego w Iraku, opisuje jego przeżycia i doświadczenia z wojny
z uwzględnieniem uratowania i przetransportowania psa do Stanów Zjednoczonych, a następnie życia w Południowej
Kalifornii oraz radzenia sobie z demonami wojny i skutkami PTSD (Kopelman, 2006, 2008, za: Solomon, 2010). Uratowanie
psa pozwoliło mu na zachowanie człowieczeństwa, nawet w tak strasznych warunkach, w jakich się znalazł. Gdyby nie to, jego
opowieść stałaby się zlepkiem chaotycznych zwrotów i straciłaby sens. Narracja tocząca się wokół psa spaja ją jednak
w logiczną całość (Solomon, 2010),
• Nagengast (1997, za: Batkiewicz, 2008) oraz Hansen (1999, za: Bartkiewicz, 2008) zaobserwowali, że obecność psa
w trakcie badań lekarskich znacząco obniża poziom stresu u małych pacjentów,
• również pies przebywający w gabinecie dentystycznym redukuje poziom stresu dzieci odbywających wizytę (Havener, 2001,
za: Bartkiewicz, 2008),
• eksponując dzieci na długotrwałą terapię z udziałem psa istotnie obniżył się u nich poziom samotności (Banks, 2002, za;
Bartkiewicz, 2008),
• badania grupy maklerów giełdowych o wyższym niż przeciętne, ciśnieniu tętniczym krwi, zażywających leki na jego
obniżenie, którym losowo dobrano opiekę nad zwierzątkiem, wykazały, że podczas rutynowych badań ich ciśnienie było
znacząco niższe niż ciśnienie maklerów z grupy kontrolnej, którzy nie sprawowali podobnej opieki (Allen, Shykoff i Izzo, 2001,
za: Baker i inni, 2010),
• ciekawe badania przeprowadzili Allen, Blascovich i Mendes (2002, za: Baker i inni, 2010), w których proszono małżonków
o normalnym ciśnieniu tętniczym krwi o wykonanie stresującego zadania (umysłowego i fizycznego) w czterech różnorodnych
warunkach:
a) w samotności,
b) z przyjacielem lub zwierzęciem,
c) z małżonkiem,
d) z małżonkiem i zwierzęciem albo przyjacielem.
Slide 15
Badacze odkryli, że najniższe ciśnienie krwi
oraz najmniejszą ilość uderzeń serca na
minutę miały osoby, które zadanie
wykonywały w obecności zwierząt.
Ci sami badacze badali także kobiety
posiadające
normalne
ciśnienie
krwi
poddane stresującemu zadaniu umysłowemu,
które podobnie jak wcześniej musiały
wykonywać w różnych warunkach. Były
nimi:
a) samodzielne wykonanie zadania,
b) wykonanie go w obecności własnego psa,
c) wykonanie go w obecności przyjaciółki.
Wyniki wskazują, że najniższe ciśnienie
krwi, najmniejszą ilość uderzeń serca na
minutę kobiety miały w sytuacji, w której
towarzyszył im pies. Co ciekawe, najwyższe,
gdy była z nimi przyjaciółka (Allen i inni,
1991, za: Baker i inni, 2010).
Slide 16
WPŁYW POSIADANIA ZWIERZĄT NA
ZDROWIE
• kilka ciekawych badań dotyczących rozwoju dziecka
świadczy o istotnej roli zwierząt w ich życiu: interakcja
ze zwierzętami przyczynia się do rozwoju poczucia
własnego ja, kształtowania wyobraźni, form zabawy,
empatii i moralności (Ascione, 2005, Melson 2001, za:
Solomon, 2010). Co więcej, zwierzęta odgrywają
znaczącą funkcję w rozwoju społecznym i rozwoju
umiejętności komunikacyjnych u dzieci, w których
często nie może już uczestniczyć ich opiekun, gdyż
dzieci i zwierzęta porozumiewają się w taki sposób, jaki
przestaje być rozpoznawany dla dorosłego (Melson,
2001, za: Solomon, 2010),
• wiele badań potwierdza, że posiadanie zwierzęcia,
a w szczególności psa, przynosi długoterminowe
korzyści dla naszego układu krwionośnego (ciśnienie
tętnicze, tętno, puls) (Friedmann, Katcher, Lynch
i Thomas, 1980; Friedmann, Thomas, Stein i Kleiger,
2003, za: Somervill i inni, 2009),
• osoby w podeszłym wieku, będące właścicielami
zwierzątka, rzadziej udają się do lekarza (Siegel, 1990,
za: Bartkiewicz, 2008), a także lepiej radzą sobie
codziennymi, stresującymi sytuacjami (Raina, 1998, za:
Bartkiewicz, 2008)
Slide 17
• psy, ale także inne zwierzęta sprawiały, że ciężko
chore dzieci szybciej dochodziły do zdrowia. Lepiej też
radziły sobie ze śmiercią rodzica (Ravies, 1993, za:
Bartkiewicz, 2008),
• dwukrotnie obniżyły się koszty leczenia w domach
spokojnej starości w Nowym Jorku, Teksasie czy
Missouri, w których zadeklarowano chęć przebywania
w otoczeniu zwierząt i roślin (Montague, za:
Bartkiewicz, 2008),
• dzieci, które posiadają zwierzęta domowe mają
również wyższą samoocenę (Bergesen, 1989, za:
Bartkiewicz, 2008), a także zachowują się lepiej, poza
tym częściej biorą udział w pozaszkolnych formach
aktywności (chór, treningi sportowe, kluby i koła
zainteresowań), (Melson, 1990, za Bartkiewicz,
2008),
• dzięki zwierzętom obniża się poczucie osamotnienia
i izolacji (Kidd, 1994 za: Bartkiewicz, 2008),
a podnosi samopoczucie (Serpel, 1990, za:
Bartkiewicz, 2008),
• zajęcia z psami powodują wzrost komunikacji u
osób z afazją, wpływając znacząco na jednoczesną
poprawę komunikacji werbalnej i niewerbalnej
(LaFrance, Garcia i Labreche, 2007).
Slide 18
DOGOTERAPIA W REHABILITACJI
DZIECI AUTYSTYCZNYCH
Solomon (2010) prowadziła badania piątki dzieci ze
spektrum autyzmu, które uczęszczały raz w tygodniu na
zajęcia dogoterapeutyczne, odbywające się w ich domach.
W godzinnych (max. dwugodzinnych) zajęciach z jednym
do czterech psów udział brała także najbliższa rodzina
dzieci. Liczba wizyt u każdego dziecka różniła się, lecz
najwięcej było ich sześć. Wyniki, jakie uzyskała Solomon
świadczą o dużych korzyściach społecznych, jakie zyskują
dzieci
autystyczne
w
kontakcie
ze
specjalnie
przeszkolonymi psami. Do efektów należą: wsparcie przez
psy dziecięcej komunikacji, doświadczania przez dzieci
związków emocjonalnych z innymi osobami oraz udział w
codziennym życiu. Analiza demonstruje, że interakcja
dziecko-pies
pozwoliła
doświadczyć
dziecku
autystycznemu związków emocjonalnych z członkami jego
rodziny, jak również z psem. Istotne jest także to, że matki
dzieci autystycznych biorących udział w tym badaniu,
przeciwstawiły się przekonaniu, że autyzm jest
zaburzeniem afektu. Daje im to nadzieję, że ich dzieci
zdołają mieć nieco inną przyszłość niż to jest w dobie
dzisiejszej wiedzy przewidywane.
Powyższe badania potwierdzają wynik Redefera (1989,
za: Bartkiewicz, 2008), ukazujące, że dzieci autystyczne
przejawiają więcej zachowań prospołecznych w obecności
psa.
Slide 19
DOGOTERAPIA W REHABILITACJI
DZIECI Z NIEPEŁNOSPRAWNOŚCIĄ
UMYSŁOWO I RUCHOWO
Pawlik-Popielarska prowadziła w latach 2003-2004
obserwacje i badania dzieci z niepełnosprawnością
ruchową i umysłową w dwóch młodszych klasach szkoły
specjalnej. Zajęcia z psami odbywały się raz w tygodniu
i trwały 45 minut w każdej klasie. Wyniki dotyczące pracy
dogoterapeutycznej uzyskiwano w dwojaki sposób: przez
obserwację oraz poprzez wykorzystanie Skali Obserwacji
Zachowań Dzieci i Rodziców Marty Bogdanowicz, która
zawiera 4 podskale opisujące rozwój: poznawczy,
emocjonalny, społeczny i ruchowy. Skalą zbadano dzieci
dwukrotnie – przed rozpoczęciem terapii oraz po jej
zakończeniu. Rezultaty uzyskane na podstawie
obserwacji wskazują na znaczącą poprawę zachowania
dzieci. Podobnie, gdy weźmiemy pod uwagę cztery
podskalne Skali OZDiR – terapeuci zaobserwowali
pozytywne zmiany we wszystkich sferach rozwojowych,
a w szczególności w sferze emocjonalnej. Efekty są
istotne statystycznie. Do najważniejszych rezultatów
należy zaliczyć: poprawę zachowania dzieci, wzrost
aktywności i zainteresowania, poprawę współpracy
w grupie. Podopieczni stali się bardziej otwarci na
doświadczenia i zrelaksowani. Zaangażowanie w kontakt
fizyczny z psem, sprawiało, że byli mniej napięci, a dzieci
z mózgowym porażeniem dziecięcym znacznie
poprawiały swoje umiejętności motoryczne. Prawie
u wszystkich dzieci obserwowane znaczący progres
umiejętności komunikacyjnych. Dla niektórych z nich
kontakt z psem, stał się powrotem do świata ludzi
posługujących się mową (Pawlik – Popielarska, 2010)
Slide 20
WYNIKI OBSERWACJI PROWADZONYCH
PRZEZ WOLONTARIUSZY FUNDACJI
PRZYJACIEL
Na podstawie dwuletniego doświadczenia, wolontariusze
Fundacji Przyjaciel zebrali wnioski dotyczące wpływu zajęć
dogoterapeutycznych na funkcjonowanie i rozwój dzieci
oraz młodzieży niepełnosprawnej intelektualnie i ruchowo
(www.przyjaciel.pl).
Udało im się wyróżnić dziewięć sfer możliwych do poprawy
dzięki interakcji dziecka z psem.
Należą do nich:
nawiązywanie kontaktu z psem – to obszar, w którym
dzieci przełamują lęk przed psami, nawiązują z nimi więź
emocjonalną; wpływa to na lepsze wykonanie zadań
z następnych obszarów,
kształtowanie i doskonalenie orientacji w schemacie
własnego ciała i ciała psa – w trakcie zabawy, poprzez dotyk
i odczuwanie proprioceptywne dziecko poznaje jak
zbudowany jest pies i poszczególne części jego ciała, a przez
analogię i porównywanie poznaje także swoje ciało,
aktywność ruchowa – naturalna i spontaniczna zabawa
z psem zmusza dziecko do aktywności ruchowej
wspomagając tym samym koordynację, równowagę,
sprawność i precyzję ruchów oraz planowanie
wykonywanych czynności,
wyrażanie emocji – dzięki interakcji z psem, dzieci mają
szansę i możliwość przeżywania i wyrażania emocji
w naturalny, szczery sposób, bez obawy i lęku przed ich
okazywaniem,
Slide 21
wydawanie komend – w sposób werbalny lub
niewerbalny, powiązane z wykonywaniem ich przez psa
pozwala dziecku na doświadczanie poczucia sprawstwa,
a to jednoznacznie wpływa pozytywnie na ich
samoocenę,
poznawanie i opanowywanie czynności związanych
z pielęgnacją psa – poznawanie potrzeb psa oraz
wykonywanie czynności pielęgnacyjnych i opiekuńczych
wobec niego uczy i rozwija u dzieci umiejętność empatii,
brania odpowiedzialności za inną żywą istotę; dodatkowo
poszerza wiedzę dzieci nt. przedmiotów niezbędnych do
wykonywania w/w czynności, zwiększa precyzję ich
ruchów, rozwija samodzielność,
wrażliwość słuchowa – trening słuchowy towarzyszący
spontanicznej zabawie z psem oraz świadomie
dostarczany w formie konkretnych odgłosów pomaga
wspierać koordynację słuchowo – ruchową, koncentrację
na dźwiękach, pamięć słuchową itd.
ćwiczenia edukacyjne – dzięki zabawie z psem można
ćwiczyć i utrwalać często abstrakcyjne dla tej grupy dzieci
pojęcia tj. kolory, kształty, wielkości, podobieństwa
i różnice, cechy ogólne i szczegółowe, liczby, pojecie
czasu itd.
zasób reakcji głosowych oraz słownictwa biernego
i czynnego związanego z psem – dzieci mają możliwość
poznawania, rozumienia i powtarzania dźwięków, słów
i gestów związanych z psami, ich otoczeniem
i człowiekiem współpracującym z nimi.
Slide 22
POMOCNA LITERATURA
Każdego, kto chciałby dowiedzieć się więcej na temat
dogoterapii zachęcamy do skorzystania z literatury, która jest
coraz szerzej dostępna w języku polskim.
Oto kilka propozycji:
•„Czy zwierzęta potrafią leczyć? Terapie z udziałem zwierząt
wspomagające rehabilitację osób niepełnosprawnych?”, wyd.
Fundacja Pomocy Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel,
Warszawa 2008
• „Heca na cztery łapy. Gry i zabawy z udziałem psa
terapeuty”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom
Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2005
• „Pies Przyjaciel i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji
niepełnosprawnego dziecka”, wyd. Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2003
•„Dogoterapia. Terapia kontaktowa z udziałem psów:
założenie i wykorzystanie w pracy z osobami
niepełnosprawnymi”, wyd. Fundacja Pomocy Osobom
Niepełnosprawnym Przyjaciel, Warszawa 2008
•„Dogoterapeutyczne programy polisensorycznej stymulacji
porozumiewania się”, wyd. CMPPP, Warszawa
•„ANIMALOterapia. Program Przedszkolnego Klubu Animals
„Cztery Łapy”, Franczyk, A., Krajewska, K., Skorupa, J. wyd.
Impuls, Kraków 2007
•„Witaj, piesku! Dogoterapia we wspomaganiu rozwoju dzieci
o specjalnych potrzebach edukacyjnych”, Kulisiewicz, B.,
wyd. Impuls, Kraków 2011,
•„Terapia psychopedagogiczna z udziałem psa. Wybrane
zagadnienia”, red. Włodarczyk – Dudka, M., Ostróda 2006,
•„Dogoterapia we wspomaganiu nauki i usprawnianiu
techniki czytania”, Kulisiewicz B., wyd. Impuls, Kraków 2011.
Slide 23
BIBLIOGRAFIA
• Baker, S.B., Knisely, J.S., McCain., N.L., Schubert, C.M.,
Pandurangi., A.K., (2010). Eksploratory Study of StressBuffering Response Patterns from Interaction with Therapy
Dog. Anthrozoos, vol. 20, s. 79-91.
• Bartkiewicz, W., (2008). Przyjaciel i Terapeuta.
W: Bekasiewicz N. Czy zwierzęta potrafią leczyć?
Terapie z udziałem zwierząt wspomagające rehabilitację
osób niepełnosprawnych. Warszawa: Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel.
• Bartkiewicz, W., Zawadka, M., (2003). Pies Przyjaciel
i terapeuta. Rola psa w procesie rehabilitacji
niepełnosprawnego dziecka. Warszawa: Fundacja Pomocy
Osobom Niepełnosprawnym Przyjaciel.
• LaFrance, C., Garcia, L.J., Labreche, J., (2007). The effect
of the therapy dog on the communication skills of an adult
with aphasia. Jurnal of Communication Disorder, vol. 40
(3), s. 215-224.
• Pawlik – Popielarska, B.M., (2010). The Impact of
Kynotherapy
in
Handicapped
Children.
Acta
Neuropsychologica, vol. 8, .s 26-37.
• Solomon, O., (2010). What a Dog Can Do: Children with
Autism and Therapy Dogs in Social Interaction. ETHOS
Journal of the Society for Psychological Antropolog, vol.
38, s.143-166
• Somervill, J.W., Swanson, A.M., Robertson, R. L., Arnett,
M.A., MacLin, O.H., (2009). Handling a Dog by Children
with Attencion-Deficyt/Hiperactivity Disorder: Calming or
Exciting? North American Journal of Psychology, vol. 11, s
111-120,
• Zubczewska, Z., (1999). Duży puszysty Przyjaciel. Kobieta
i życie (IX.1999), s.14-15.
NETOGRAFIA
www.animaloterapia.pl
www.czeneka.org
www.deltasociety.org
www.fundacjadogtor.org
www.przyjaciel.pl
www.psiarnia.naszepsy.eu
Slide 24
Autor tekstu: Katarzyna Wędrychowicz – psycholog
Autor fotografii: Agnieszka Wędrychowicz - behawiorysta zwierzęcy
Prezentację wykonała firma: Komputer Ekspres z Gorlic
Kopiowanie, przedruk tekstów i fotografii zamieszczonych w prezentacji oraz ich udostępnianie w mediach elektronicznych jak również w innej formie
jest możliwe wyłącznie za pisemną zgodą Fundacji Dogoterapeutycznej „Husky team”
Prezentacja współfinansowana ze środków Unii Europejskiej
w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego