Slide 1

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 2

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 3

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 4

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 5

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 6

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 7

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 8

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 9

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 10

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 11

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 12

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 13

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 14

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 15

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 16

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 17

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 18

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 19

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 20

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 21

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 22

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 23

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 24

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 25

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 26

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 27

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 28

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 29

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 30

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 31

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 32

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 33

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 34

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 35

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 36

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 37

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 38

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 39

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 40

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 41

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 42

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 43

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 44

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во


Slide 45

Қазақстан Республикасының рәміздері: Мемлекеттік ту,
елтаңба, әнұран.
1992 жылы 4 маусымда Қазақстан Республикасының
туы, елтаңбасы туралы заң қабылданды.
Рәміз-символ
бейбітшілік-мир
тыныштық-спокойствие
нышаны-знак, символ, признак
қыран-орел
биікке самғау-подняться ввысь
ою-өрнек-узор
салт-дәстүр – традиция
өнер-искусство
біртұтастық-сплоченность

отбасы ошағы-домашний
очаг
пырақ-пегас
мәңгілік өмір-вечная жизнь
асыл арман-заветная мечта
күресу-бороться
баба-предки
ерлік-героизм
жырланады-воспевается

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік туы – тік
бұрышты (ені – 1 метр, ұзындығы – 2 метр) көгілдір
мата. Көгілдір түс-бейбітшіліктің, тыныштықтың және
ашық аспанның нышаны. Тудың ортасында шұғылалы
күн орналасқан. Бұл-бейбітшіліктің белгісі. Күннің
астында қыран құс бейнеленген. Қыран –биікке
самғау белгісі. Егемендік алған Қазақстан қыран
сияқты биікте болсын дегенді білдіреді. Тудың сол
жағында қазақ халқының ою-өрнегі бейнеленген.
Өрнек қазақ халқының салт-дәстүрін, мәдениетін
және ұлттық өнерін білдіреді.
Тудың авторы - Шәкен Ниязбеков.

Қазақстан Республикасының Мемлекеттік
елтаңбасында көгілдір түс аясында шаңырақ
орналасқан. Шаңырақ-әлемнің біртұтастығын,
мемлекеттің бастауы-отбасы ошағын бейнелейді.
Елтаңбаның екі жағында қанатты пырақтар бар.
Пырақ- мал шаруашылығының басым болғанын,
мәңгілік өмірдің белгісі.
Елтаңбаның жоғарғы жағында бес бұрышыты
жұлдыз бар. Ол – мемлекетіміздің «жұлдызымыз
жарқырай берсін» деген асыл арманын арқалап
тұрғандай. Елтаңбаның төменгі жағында «Қазақстан»
деген жазу бар.
Елтаңбаның авторлары: Жандарбек Мәлібеков,
Шотаман Уәлиханов

2006 жылы 7 қаңтарда жаңа Қазақстан
Республикасының Мемлекеттік әнұраны
қабылданды. Жаңа әнұранның мәтінінде тәуелсіздік
үшін күрескен бабалар ерлігі жырланады, сонымен
бірге еліміздің кең-байтақтығы, ел бірлігі айтылған.
Әнұранның сөзін Жұмекен Нәжімеденов, Нұрсұлтан
Назарбаев, әнін Шәмші Қалдаяқов шығарған.

Қазақ тілі-қазақ халқының ана тілі. Қазақ тілі Қазақстанда ғана
емес, сонымен бірге шетелдерде тұратын қазақтардың да ана тілі.Ол
халық тарихымен бірге жасап, ұрпақтан-ұрпаққа қатынас құралы
ретінде қызмет етіп келеді. 1989 жыл қазақ тілі –мемлекеттік мәртебе
алды.
Қазақ тілі өте бай әрі көркем тілдердің бірі. Қазақ тілі түркі тілдер
тобына жатады. Елімізде тұратын барлық ұлттар мәдениетін, білімін,
достығын жоғарылатқысы келсе, қазақ тілін білуі керек.
Қазақ тілі-өркендеген мәдениеттің тілі, ғылыми тіл, ресми іс
қағаздарының тілі.
шетел-зарубежье
ұрпақтан ұрпаққа-из поколения в поколение
қатынас құралы-средство общения
мәртебе-статус
көркем-художественный
жоғарылату-повысить
өркендеген-развитый, процветающий
мәдениет-культура
ғылыми-научный
ресми-официальный

Қазақстан Республикасы 1991 жылы 16 желтоқсанда тәуелсіздігін
жариялады. Қазақстан Республикасы - егеменді, тәуелсіз, көп ұлтты
мемлекет. Халқының саны 15 миллионнан асады. Қазіргі
Қазақстанның 14 облысында 130-дан аса ұлт өкілдері тұрады.
Мемлекеттік тәуелсіздігімізді жариялағаннан бері Қазақстанды әлемнің
жүзден аса елі таныды. Біздің еліміз бірқатар аса беделді
халықаралық ұйымдарға, оның ішінде Біріккен Ұлттар Ұйымына,
Халықаралық валюта қорына мүше болып қабылданды.
1991 жылы 1-ші желтоқсанда тұңғыш Президентімізді сайладық.
Егеменді ел болып, елтаңбамызды, туымызды белгіледік. Қазақ тіліне
мемлекеттік мәртебе берілді.
Туған жерімізде талай – талай өзгерістер, жақсы жаңалықтар болып
жатыр.
ұйым-организация
егеменді-суверенный
Біріккен Ұлттар Ұйымы
тәуелсіз-независимый
(БҰҰ)-Организация
астам-свыше
Обьединенных Наций (ООН)
бірқатар-ряд
қор-фонд
ұлт өкілдері-представители нации
өзгерістер-изменения
беделді-авторитетный
тату-тәтті-дружно, в мире и
Халықаралық-международный
согласии

1998 жылы Елбасы Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың жарлығымен
Қазақстан Республикасының астанасы Ақмола қаласы Астана қаласы
болып аталды.
Астана қаласы Қазақстан Республикасының жаңа астанасы болып, аз
уақытта көрікті қалаға айналды.
Астана қаласы Есіл өзенінің бойында орналасқан. Еліміздің бас
қаласы-Астанада Президент сарайы, Парламент ғимараты,
«Интерконтиненталь» қонақ үйі, «Бәйтерек» ғимараты, Еуразия
университетінің жаңа корпусы, Жастар сарайы, министрліктердің үйлері,
көп қабатты тұрғын үйлер мен ғимараттар бой көтерді. Парламент үйінің
алдында Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би ескерткіштері орнатылған.
Астана-әсем, сұлу, әйгілі қала, Қазақстан Республикасының саяси,
әкімшілік, экономикалық, мәдени орталығы.

Елбасы-глава государства
жарлық-указ
көрікті-изящный, красивый
ғимарат-здание
қонақ үй-гостиница
көп кабатты-многоэтажный
тұрғын үй-жилой дом

ескерткіш-памятник
бой көтерді-возвышается
саяси-политический
мәдени-культурный

Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев-Қазақстан Республикасының тұңғыш
Президенті.
Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 1940 жылы Алматы облысындағы
Қаскелең ауданының Шамалған ауылында дүниеге келген.
Нұрсұлтан Әбішұлының мамандығы-металлург.
Қырыққа жетпей ел басшылығына араласты. Қырық төрт жасында
Үкімет төрағасы болды. 1991 жылғы 1-ші желтоқсанда Қазақстан
Республикасының Президенті болып сайланды. Нұрсұлтан Әбішұлыелдің қамын ойлап, өз халқының қадір-қасиетін жанымен ұғатын
және сол халқының бақытты болашағы үшін күш-қайратын арнаған
азамат. Ол-бүкіл дүние жүзі халықтарының арасында беделі зор
саяси қоғам қайраткері.
Тұңғыш-первый
мамандық-профессия
басшылық-руководство
қадір-қасиет-достоинство
үкімет-правительство
төраға-председатель
қамын ойлау-заботиться
жан-душа

ұғу-понимать
болашақ-будущее
қайрат-сила
бедел-авторитет
зор-огромный
саяси-политический
қоғам қайраткері-общественный деятель

Тоқтар Әубәкіров- тұңғыш қазақ ғарышкері. Ол 1946 жылы
Қарағанды облысында туған. Мектепте оқып жүргенде ұшқыш болуды
армандайды. Тоқтар Әубәкіров Теміртаудағы металлургия зауытында
токарь болып істейді, әрі кешке мектепте оқиды.
Орта мектептен кейін Армавирдегі әскери авияция училищесін
үздік бітіреді. Қиыр Шығыстағы әскери бөлімдерде инженер-ұшқыш
мамандығы бойынша қызмет етеді. 1974 жылы оған 1-ші класты
ұшқыш атағы беріледі. Ол сынақшы-ұшқыштар оқу орнын бітіреді,
ұшақтарды сынақтан өткізеді. 1988 жылы авияция техникасын өткізу
кезіндегі ерлігі үшін Тоқтар Әубәкіровке Батыр атағы беріледі.
Тоқтар Әубәкіров 1991 жылы ғарышқа қазақ халқынан бірінші
болып ұшты.
тұңғыш-первый
ғарыш-космос
ғарышкер-космонавт
ұшқыш-летчик
армандау-мечтать
жаттығу-тренироваться
әскери-военный

үздік бітіру-окончить с отличием
бөлім-часть
мамандық-специальность
атақ-звание
сынақшы-испытатель
Қиыр Шығыс-Дальний Восток

Бүкіл әлемде олимпиада жарыстары өткізіліп тұрады. Олимпиада
жарыстарында қатысушылар өздерінің мүмкіндігін спорт немесе білім
т.б. бойынша сынайды.
2008 жылы Қытайдың астанасы Пекинде жазғы спорт түрінен
олимпиада болды. Оған Қазақстанның спортшылары барды.
Спортшыларымыз көптеген медальдар алды.Серік Сапиев және Илья
Ильин алтын медаль алып, елімізді бүкіл әлемге танытты.
Спорттан басқа жыл сайын елімізде ғылыми жоба және пән
бойынша олимпиадалар өткізіледі. Қалалық, облыстық олимпиада
жеңімпаздары республикалық олимпиадаға барады. Одан кейін
жеңімпаз оқушылар халықаралық және дүниежүзілік
олимпиадаларда жарысады. Қатысушыларға бүкіл ел үміт артады.
жеңімпаз-победитель
қатысушы-участник
жарыс-соревнование
мүмкіндік-возможность
сынау-испытать

ғылыми жоба-научный проект
бүкіл ел – вся страна
халықаралық-международный
дүниежүзілік-мировой
үміт арту-надеяться

Ата-бабамыз өзінің салт-дәстүрін қастерлеп, оны ұрпақтан
ұрпаққа мұра етіп қалдырған. «Халқын сүйген – салтын сүйеді»
деген мақал бекерден-бекер айтылмаған. Қазақ халқында салтдәстүрлер өте көп. Әсіресе бала тәрбиесіне байланысты салтдәстүрлері әр қазақ отбасында әлі күнге дейін орындалуда.Мысалы:
Шілдехана-сәби дүниеге келгенде жасалатын кішкене той.
Бесік той-жаңа туған баланы алғаш рет бесікке салғанда
жасалатын той.
Тұсау кесер-сәби алғаш рет жүре бастағанда жасалатын дәстүр.
Сол сияқты сүндет той, тілашар т.б. салт-дәстүрлер өте көп.

ата-баба-предки
салт-дәстүр-традиции, обычаи
қастерлеу-почитать
мұра-наследие
сүю-любить
бекерден-бекер айтпау– не зря,
не напрасно говорить
шілдехана-праздник
новорожденного

сәби-младенец
алғаш рет-впервые, в первый раз
бесік той-праздник укладывания в
колыбель
тұсау кесер-праздник обрезания
пут
сүндет той праздник обрезания
тілашар-праздник первоклассника

Наурыз - жыл басы. Наурыз айының 22-сінде күн мен түн теңеледі.
Наурыз мейрамы – адамзат тарихындағы ең көне мерекелердің бірі.
Наурыз – дін мейрамы емес, тұрмыс, шаруашылық мейрамы.
Наурыз тойында жақсы киініп, жақын адамдар біріне-бірі
барып құттықтайды. Бұл күні әр үйдің дастарқанында жеті түрлі
тағам болу керек. Солардың ең басы – наурызкөже. Наурызкөжені
азықтың жеті түрінен жасайды. Қазақстанның әр жерінде көженің
құрамына салынатын азық-түлік әр түрлі, бірақ жетіден аспауы
және кем болмауы керек: бидай, тары, ет, тұз, сүт, т.б.
Наурыз – салт-дәстүрімізді еске алатын күн.

адамзат-человечество
тұрмыс, шаруашылық мейрамы
-хозяйствено-бытовой праздник
құрам-состав
кем болу-недоставать
салт-дәстүр-традиция, обычай

көне-древний
наурызкөже-праздничная
похлебка
асу-превышать
дін-религия

Мақал-мәтелдер - қазақ халық ауыз әдебиетінің бір саласы.
Мақал-мәтелдер ұрпақтан-ұрпаққа беріліп, қазірге дейін сақталып
келеді. Мақал-мәтелдер қазақ тілінде өте көп. Оларды атақты
ақындар, шешендер, билер айтып кеткен.
Мақал-мәтелдердерде көбінесе Отан, еңбек, тіл, ерлік, отбасы,
адамгершілік т.б. туралы ақыл-кеңестер айтылады. Мысалы: «Отан
отбасынан басталады», «Жері байдың, елі бай» т.б.
Мақал-мәтелдер адамды адамгершілікке үйретеді, Отанын,
елін, туған жерін, отбасын т.б. сүюге үйретеді.
мақал-мәтелдер-пословицыпоговорки
ұрпақтан-ұрпаққа-из
поколения в поколение
сақтау-хранить
атақты-известный
мұра-наследие
көшу-перейти
адамгершілік-человечность

шешен-оратор
еңбек-труд
отбасы-семья
ерлік-мужество
ақыл-кеңес-советы
сүю-любить
бай-богатый

Оқу-білім бұлағы,
Білім-өмірдің шырағы.
Оқусыз білім жоқ,
Білімсіз күнің жоқ.

Отан оттан да ыстық.
Отан отбасынан басталады.

Оқу-білім азығы,
Білім-ырыс азығы.
Білімдіге дүние жарық,
Білімсіздің күні кәріп

Туған жердей жер болмас,
Туған елдей ел болмас

Қазақ ауыз әдебиетінің бір саласы-шешендік сөздер. Шешендік
сөздер-елге белгілі адамдардың айтқан тапқыр сөздері. Ол сөздер
өткір, көңілге қонымды болған. Елге тез тарап, ауыздан-ауызға көшіп
сақталып отырған. Шешендік сөздер дауларға байланысты туған.
Ондай дауды қазақ тұрмысында негізінде билер шешіп отырған.
Сондықтан да шешендік сөздерді айтушылар көбінесе билер,
шешендер болып келеді. Шешендік сөздер бата-тілек, нақыл сөздері
түрінде де айтылып отырған.
Шешендік сөздер адамды жақсы мінездерге баулиды,
бірлікке, татулыққа, үлкен-кішіні сыйлауға шақырады.

шешен-оратор, красноречивый
шешендік сөздер-слова
красноречия
сала-область
тапқыр-находчивый
өткір-острый
көңілге қонымды-приятные для
души
дау тартыстар-споры

тілек-пожелание
нақыл сөздер-нравоучения
мінез-характер, поведение
бірлік-единство
татулық-согласие, лад
сыйлау-уважать
баулу-воспитывать, прививать

Абай Құнанбайұлы - ақын-ағартушы, жаңа жазба қазақ әдебиетінің
негізін салушы. Семей жеріндегі Шыңғыстауда ірі бай отбасында
дүниеге келеді. Медресені бітіреді. Орыс мектебіне өз еркімен
барады. Мектеп жасынан-ақ өлең жазуды бастайды. Абай қазақ
тіліне А.С.Пушкиннің, Ю.М.Лермонтовтың, Л.Н.Толстойдың,
Салтыков-Щедриннің, Гетенің және т.б. шығармаларын аударды.
Абайдың шығармалары халықты еңбекке, жарқын өмір жолындағы
шақырады. Көптеген өлеңдері отбасына, ата-ана міндетіне, жас
ұрпақты тәрбиелеу мәселесіне арналған. Абай табиғатты, қарапайым
халық тұрмысын, салт-дәстүрді және т.б. ерекше көркем суреттейді.
Абайдың әйгілі шығармаларының бір саласы – қара сөздер.
ағартушы-просветитель
өз еркімен-по своей воле
жарқын өмір-светлая жизнь
қарапайым-простой
міндет-обязанность
көркем-художественный

құмар-пристрастие
айрықша-особенно
көңіл бөлу-уделять внимание
күрес-борьба

Ыбырай Алтынсарин-алғашқы ағартушы, қазақ даласында тұңғыш
мектеп ашқан ұлы ұстаз, атақты ақын, білгір аудармашы. Ы.
Алтынсарин мектептен кейін тілмаш, содан кейін мұғалім болып
істейді. Қазақ қыздары үшін тұңғыш мектеп ашады. Ыбырай
Алтынсарин қазақ балалары үшін көп еңбек етеді: жаңа мектептер
салдырады, арнаулы оқу-құралдар, көптеген өлең, әңгімелер жазады.
Дарынды педагог «Қазақ хрестоматиясы», «Қазақтарға орыс тілін
үйретудің бастауыш құралы» деген оқулықтар шығарады. Орыс
жазушыларының әңгімелерін қазақ тіліне аударады.
Ы. Алтынсариннің көрнекті шығармалары: «Кел, балалар,
оқылық», «Өнер-білім бар жұрттар», «Асан мен Үсен» т.б.
ағартушы-просветитель
тілмаш-преводчик
аудармашы-переводчик
оқу құралы-учебное пособие
көрнекті-видный

Біздің қаламызда дүкендер, сауда үйлері және сауда орталықтары
көп. Адамдар өздерінің қажетіне қарай азық-түлік дүкеніне, киім
дүкеніне, әмбебап дүкеніне барады. Дүкенде сатушы және оның
көмекшілері болады.
Адамдар азық-түлік дүкеніне барғанда, керекті азық-түлік түрін
таңдап, оны өлшетіп, оратып алады.
Адамдар жыл мезгіліне байланысты киім және аяқ киім түрлерін
сатып алады. Олар алдымен киім түрін, түсін таңдап, содан кейін
тиісті киім өлшемін сатушыдан сұрап, оны киіп көріп, ұнатса, сатып
алады.
Әмбебап дүкенінде әр түрлі заттар бар. Онда адамдар өздеріне
қажетті бұйымды алады.
сауда орталығы-торговый
центр
түр-вид
қажетіне қарай - по
өлшеу- взвешивать
необходимости
таңдау-выбирать
азық-түлік-продуктовый
киім өлшемі-размер одежды
әмбебап дүкеніұнатса-если понравится
универсальный магазин
қажетті,тиісті-нужный, необходимый
сатушы-продавец
бұйым-изделие
көмекші-помощник

Біздің қалада көп кітапханалар бар. Адам керекті кітапты алу немесе
керекті мәліметті табу үшін кітапханаға барады.
Кітапханада
кітапханашы отырады. Кітапханада адам абонемент кітапшасын
аштырады. Кітапханада кітап қоры, оқырман залы болады. Оқырман
тиісті кітапты кітапханашыдан сұрайды. Кітапханашы оқырманға
кітапты сөреден алып береді. Оқырман оқу залына барып
дайындалады немесе кітапты үйіне алып кетеді. Оқырман залында
тыныштық сақтау керек. Кітапты дер кезінде қайтару керек.

кітапхана-библиотека
керекті, тиісті-нужный
мәлімет-информация
қор-запас
оқырман-читатель

сөре-полка
тыныштық-тишина
кітапша-брошюра
сақтау-хранить
кітапханашы-библиотекарь

Адам керекті жерге көлікпен бару үшін аялдамаға барады
немесе үйіне такси шақыртады.
Аялдамаға жеткен соң, адам көлікті күтеді. Адам аялдамада
тұрып, жолға шығып кетпеуі тиіс. Адам керекті жерінің қайда
орналасқанын немесе қай автобуспен баратынын білмесе, ол кезкелген адамнан немесе жүргізушіден сұрайды.
Автобуста адам жүргізушіге кедергі жасамауы керек және
түсерде жол ақысын төлеуі қажет.
Егер адам таксимен жол жүргісі келсе, ол үйінен телефон
арқылы таксиге тапсырыс береді. Тапсырыс бергенде мекенжайын, уақытын айтуы керек.

аялдама-остановка
көлік-транспорт
жүргізуші-водитель
кедергі жасамау-не мешать
жол ақысы-проезд

төлеу-платить
мекен-жай-адрес
тапсырыс беру-заказывать
керекті-нужный

Адамның дене мүшелеріне бас, мойын, қол, аяқ, тізе, шынтақ,
саусақ, кеуде, қарын, иық, т.б. жатады. Адам баспен ойлайды, көзбен
көреді, мұрынмен дем алады, құлақпен естиді, ауызбен тамақ ішеді,
тілмен сөйлейді, тіспен тамақ шайнайды, аяқпен жүреді, қолмен
ұстайды.
Адамның екі қолы, екі аяғы болады. Адам қолымен еңбек етеді,
жұмыс істейді.
Дене мүшелерін таза ұстау керек.Тамақтың алдында бетті, қолды
сабындап жуу керек. Денсаулықтың кепілі-тазалық.
дене мүшелері-части тела
мойын-шея
тізе-колено
шынтақ-локоть
саусақ-палец
кеуде-грудь
қарын-живот

иық-плечо
ойлайды-думает
естиді-слушает
шайнайды-прожевывает
тазалық-чистота
кепіл-гарантия, залог

Әрбір адам ауырса, өз бетінше емделмеуі керек. Ол міндетті
түрде емханаға барып, тексерілуі тиіс. Олар емханаға барған соң,
ең алдымен тіркеу орнына тіркеледі. Медбике ауырған адамға
тиісті дәрігер бөлмесін нұсқайды. Адам дәрігердің қабылдауына
барып, оның сұрақтарына жауап береді. Дәрігер адамның дене
қызуын өлшеп, оны мұқият тексереді. Ауру адамға емделу туралы
ақыл-кеңес айтып, рецепт жазып береді. Адам дәріханаға барып,
керекті дәрілерді сатып алып, дәрігердің кеңесі бойынша
емделеді.

емхана-поликлиника
тіркеу орны-регистратура
тіркелу-зарегистрироваться
өз бетінше-самостоятельно
міндетті түрде-обязательно
медбике-медсестра

нұсқау-указывать
мұқият тексеру-тщательно проверять
ақыл-кеңес-совет
қабылдау-принимать
дене қызуы-температура тела
өлшеу-мерить

-Кіруге рұқсат па?
-Рұқсат. Кіріңіз. Шешініңіз. Мына жерге отырыңыз.
- Қай жеріңіз ауырады?
-Басым қатты ауырады.
-Қызуыңыз бар ма? Жөтелесіз бе?
-Тамағыңызды көрсетіңіз. Шешініңіз, өкпеңізді және жүрегіңізді
тыңдаймын.
-Терең дем алыңыз.
-Сізге қатты суық тиген. Қазір рецепт жазып берейін.
-Дәрігер. Сізде дәрі бар ма?
-Дәріні дәріханадан аласыз, оны күніне үш рет аласыз.
-Енді маған бес күннен екйін келесіз
-Рахмет, сізге дәрігер.
-Тезірек, сауығып кетіңіз.
-Сау болыңыз.
-Кездескенше, сау болыңыз

Қазақтар, дәстүр бойынша, үлкен той болмаса, қонақты әдейілеп
шақырмайды. Қазақ халқында «қонақпен бірге құт, ырыс келеді»
деген сөз бар сондықтан да, кез келген адам қонақ бола береді.
Той боларда қонақты үй иесі барып шақыруы немесе арнайы
шақыру қағазын жіберуі тиіс.
Адам шақырылған жерге бара алмаса, себебін айтқан жөн.
«Көрермін, бара алмасам, ренжіме» деген сөздер шақырушыға
жайсыз тиеді.
Шақырылған адам уақытынан кешікпей және құр алақан бармауы
тиіс. Ол үй иесіне гүл немесе балаларға тәтті тағамдар, егер қоныс
тойы болса, үйге қажетті бұйым алса болады.
дәстүр бойынша – согласно традиции
көрермін-посмотрю
қонақ – гость
ренжіме-не обижайся
әдейілеп-специально
шақырушы-приглашающий
құт-счастье
жайсыз тиеді-поставят в неудобное
ырыс-везение
положение
үй иесі-хозяин дома
кешікпеу-не опаздывать
арнайы –специально
құр алақан-с пустыми руками
шақыру қағаз-пригласительный билет
қоныс тойы – новоселье
жіберуі тиіс- послать, разослать
қажетті бұйым - необходимое изделие
себеп-причина
себебін айтуы жөн- должен сказать причину

Айгүл, сәлеметсіз бе!
-Сәлеметсіз бе, Бақыт
-Айгүл, ертең біздің үйге келіңіз, Күләштің туған күні еді,
бірге отырып кешті көңілді өткізейік,
-Рахмет, әрине барамын, Бақыт.
-Сізді біз сағат кешкі 7-де күтеміз.
-Әрине барамын, кездескеше сау болыңыз.

Адамдар мейрамда бірін-бірі құттықтап, «Мейрам құтты болсын!
Елімізде тыныштық, халқымызда ырыс-береке болсын!» деген сөздер
айтады. Туған күн иегерін құттықтағанда, мынандай тілек айтса
болады: «Сізді туған күніңізбен құттықтаймын. Сізге зор денсаулық,
бақыт, еңбегіңізге табыс тілеймін».
Алыс жолға шығатын адамға тілек айтып, үлкендер бата береді.
Мысалы: «Сапарың сәтті болсын, аман-есен үйге орал».
Ас қайырғанда үлкендер мынадай бата береді: «Дастарқандарың
мол болсын, бала-шағаларың көп болсын..... т. б. »
аман-есен оралблагополучного
құттықтау-поздравление
возвращения
тілек-пожелание
ас қайыру-после трапезы
бата-благославление
дастарқаның мол
зор денсаулық-крепкое здоровье
болсын- пусть стол будет
бақыт-счастье
изобильным
еңбегіңізге табыс-успехов в труде
бала-шағаларың көп
тыныштық-спокойствие
болсын-пусть будет много
ырыс-береке-достаток
детей
сапарың сәтті болсын-счастливого пути

-Айгүл, келгенің жақсы болды. Жоғары шығып, жайғасып отыр,
-Күләш, сені туған күніңмен құттықтаймын, шын жүректен саған
зор денсаулық, еңбегіңе табыс тілеймін.
-Арман, сені мектепті бітіріп, оқуға түскеніңмен кұттықтаймыз.
-Рахмет.
-Арман, саған оқуда табыс, мықты денсаулық тілейміз, енді
жоғарғы оқу орнына түсіп кет
-Әділет және Әсел, үйлену тойларың құтты болсын.
-Сіздерге мол бақыт, тату-тәтті өмір, ырыс тілейміз, қуаныштарың
таусылмасын!

Дүниеде әрбір адамның түр-әлпеті, сыртқы пішіні әр түрлі
болады. Адамның түр-әлпетін, сыртқы пішінін айтқанда мынадай
сөздерді қолданамыз: көзі үлкен, көзі кішкене, көзі қысыңқы, шашы
қысқа, ұзын, қара, қоңыр, бұйра...т.б., мұрны үлкен, кішкене, қыр
мұрынды..т.б., қасы қалың, жұқа.., кірпігі ұзын.., аузы үлкен,
кішкене, ерні жұқа, қалың,
Адамның бойы орта, аласа, ұзын, ал денесі арық, толық, орта
денелі болады.
Ер адамдардың кейбіреуінде сақал, мұрт болады. Жас шамасына
қарап: бала, жас, орта жаста, егде, қарт адам деп айтамыз.

-Әлішер, мен Таняны танымаймын. Түрі қандай
-Таня, орта бойлы, толық емес, шашы сары, ұзын. Көзі көгілдір,
көзілдірік тақпайды.
-Менің досымның аты Ләззәт.
-Сен Ләззәтты суреттеп берші, ол қандай?
-Ләззәттың жасы 20-да. Ол өте әдемі.
-Ләззәт ұзын бойлы, арықша келген. Оның шашы ұзын, қара.
Ләззәттың көзі үлкен және кірпіктері ұзын, қырмұрынды.
-Шынында да, сенің айтуынша ол әдемі екен, ал көркі әдемі
болғанымен, мінезі қандай?
-Ләззәт, көркіне ақылы сай, ақылды, байсалды. Ол қарапайым,
ешқашан өзін бәрінен жоғары санамайды.
-Иә, сен мені Ләззәтпен таныстыршы.
-Мақұл, таныстырайын.

Қолмен түрлі бұйымдар жасайтын өнер түрі қолөнер деп аталады.Қолөнердің түрлері көп.Олар:кілем тоқу,өрмек тоқу,зергерлік өнер,киіз тігу т.б.
Ағаштан бұйымдар жасайтын адамды ұста деп атайды.Қару-жарақ,ер-тұрман жасайтын адамдар болады.Олар шеберлер.Ұлттық киімдерді тігумен айналысатын адамды ісмер деп атайды.
Өткен заманда қазақтың халық қолөнерінің дамыған түрі-зергерлік өнер.
Бұл өнердің түрі ұлттық мәдениет тарихында өзгеше орын алады.Баяғы заманда Қазақстан жерінде алтын,күміс,қорғасын,мыс,қалайы,т.б. металдар
өндірілген.
Олардан түрлі алтын,күміс әшекейлер жасалған,тіпті киім тігілген.Есік
қорғанынан табылған «Алтын адамның» киімдері салтанатты,өте бай,алтыннан тігілген.

қолөнер-прикладное искусство
бұйым-вещь
қару-жарақ-оружие
ер-тұрман-седло
шұғылдану-заниматься,увлекаться
ісмер-мастер,умелец
зергер-ювелир
әшекей-украшение

Қазақстан Республикасында бейнелеу өнері жақсы дамыған.Қазақ кәсіби
өнерінің негізі ХХ ғасырдың басында қаланған.Қазақстан Республикасының
халық суретшілері-бейнелеу өнеріміздің көшбасшысы және мақтанышы.
Олардың тамаша шығармалары-қазақ өмірінің айнасы.Олар қазақ бейнелеу
өнерін,сол арқылы Қазақстан өмірін бүкіл әлемге танытқан.Қазақстан суретшілері егеменді еліміздің жетістіктерін,Қазақстанның алып құрылысын,адамның ғарышқа ұшуын шеберлікпен бейнелеген.
Қазақ бейнелеу өнерінің негізін салушылардың бірі-Әбілхан Қастеев.Ол
1904 жылы туған.1973 жылы қайтыс болған.Ә.Қастеев суреттері көптеген
шетел мұражайларында көрнекті қылқалам шеберлерінің еңбектерімен қатар
тұр.Оның тарихи тақырыптары туындыларына «Колхоз тойы», «Түрксіб»,
«Амангелді сарбаздары», т.б. жатады.Ол тарихи тұлғаларды бейнелеумен де
белгілі болған суретші.Оның қылқаламынан «Ш.Уәлиханов», «А.Құнанбаев»
«Сүйінбай портреті»т.б.шығармалар туған.Ә.Қастеев шығармашылығы жанжақты.
бейнелеу өнері-изобразительное искусство
даму-развиваться
қаланған-заложено
көшбасшы-лидер
алып-великий
шеберлікпен-мастерски
қылқалам-кисть
тұлға-личность

Біздің тұрмысымызда,өмірімізде кездесетін мамандықтың түрі көп.Өмірде
өз орнын тауып,жақсы маман болу үшін жемісті еңбек ету керек.Кеден, заң
қызметкері болу үшін арнаулы жоғарғы оқу орнында оқу керек.Мұғалім,
дәрігер,тілші,экономист-бухгалтер болуды армандасаң,университет пен институтқа,академияға түсуге болады.Менің әкем-құрлысшы,шешем-сатушы.
Ағам-кеден қызметкері,әпкем-жастар клубының менеджері.Олардың достары
көп.Олардың біреуі саудамен айналысады,біреуі-тілші,енді біреулеріжазушы,банк қызметкерлері.Менің нағашыларым ауылда тұрады.Атам-қойшы,әжем оған көмектеседі.Үлкен нағашы ағам балықшы болып еңбек етеді.
Оның жұбайы-фермада сауыншы.Мен өзім кішкентай кезімнен мұғалім болуды армандадым.Жас бүлдіршіндерге қалам ұстатып,алғашқы сөзін жаздыруға
үйреткім келеді.Жақсы білім мен тәрбие бергім келеді.Мұғалім мамандығы
өте керекті және қиын жұмыс.

тұрмыс-быт
тілші-журналист
құрылысшы-строитель
сауда-торговля
балықшы-рыбак
кеден-таможня

мамандық-профессия
дәрігер-врач
сатушы-продовец
қызметкер-сотрудник
сауыншы-доярка
заң-закон

Құрманғазы Сағырбайұлы-қазақтың күйші-композиторы,домбырашы,халық музыкасының алыбы әрі классигі.
Құрманғазының бүкіл өмірі мен шығармашылығы әлеуметтік әділетсіздік
пен озбырлыққа қарсы күрес жолында өтті.
Құрманғазы «Алатау», «Сарыарқа», «Адай», «Ақасақ киік», «Балбырауын», «Түрмеден қашқан», «Кісен ашқан», «Серпер» сияқты күйлер шығарған.
Бұл күйлерінде халықтың арманын,өршіл ойын,қажымас қайрат-жігерін суреттейді.
Хамит Ерғалиев «Құрманғазы» атты поэма жазды.Мүсінші М.Кенбаев
Құрманғазының портреттік бейнесін жасады.
Алматыдағы Қазақтың академиялық халық аспаптар оркестрі,консерватория,көше,музыка мектебі Құрманғазы есімімен аталады.1996 жылы Құрманғазының қайтыс болған жері Астрахань облысы Володар ауданында
Қазақстан Республикасы Президентінің қамқорлығы арқасында ақ граниттен
жасалған кесенесі салынып бітті.Бұл қазақ халқының күйшіге деген зор ілтипатымен қатар,кейінгі ұрпақ алдында қалдырған зор ескерткіші болып саналады.

алыбы-гигант
күйші – импровизатор
әлеуметтік – социальный
ұрпақ – поколение

кесене-мавзолей
шығармашылығы – творчество
аспап – инструмент
ескерткіш - памятник

Қазақ халқы әнге бай.Біржан сал,Ақан сері,Абай,Жаяу Мұса,Үкілі Ыбырай т.б. әнші-композиторлар өшпес рухани байлық қалдырған.Ұрпақтан
ұрпаққа жалғасатын,құлақтан кіріп бойды алатын әсем әндер
сыйлаған.Қазақ
мерекесі,қазақ мәжілісі.ырымы,дастарханы мен отырысы ешқашан ән мен
күйсіз өткен емес.Ән адамның ой-сезімін білдіретін,тәрбиелейтін өнер
жанры
Ән адамды қуантатын,мұңайтатын,жылытатын өнер.
Біздің заманымыздың композиторлары:Ахмет Жұбанов,Мұқан
Төлебаев,
Ғазиза Жұбанова,Шәмші Қалдаяқов,Сейдолла Бәйтереков,Әсет Бейсеуов,
Ескендір Хасанғалиев, т.б. тамаша әндер жазған.

өшпес-бессмертный
ырым-поверье
сезім-чувство
мұңайту-печалить
қатысу-участвовать

рухани-духовный
отырыс-заседание
қуанту-радовать
ояту-разбудить

. Табиғат-халық қазынасы.Сондықтан біз оның байлығын пайдалана отырып, қорғай білуіміз керек.Соған байланысты 1996 жылы біздің елімізде
«Халықаралық табиғат қорғау қоғамы»құрылды.Оның басты мақсатысаны
сиреп құрып бара жатқан аң.құстарды,өсімдіктерді қамқорлыққа алып,арнайы кітапқа тіркеу.Мұндай кітапты «Қызыл кітап» деп атайды.Оның
қызыл және сары парақтары бар.Қызыл парағына құрып бара жатқан,ал
сары парағына саны аз аң,құстар,өсімдіктер жазылады.
«Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,
Табиғаттың оны айтар тілі жоқ» деп ақын жырлағандай,адам да
табиғаттың
баласы

қазына-богатство
қоғам-общество
арнайы-спейиальный
жырлау-воспевать

Қазақстан-бай өлке.Оның 10-ын таулар алып жатыр.Алатау тауы Қазақстанның оңтүстігінде,Тарбағатай тауының Қазақстан жеріне тек батыс бөлігі
кіреді,ал шығыс жартысы Қытай аумағында.Жоңғар Алатауы Қазақстанның
оңтүстік-шығысында.Қазақстанның оңтүстігінде Тянь-Шань таулары жатыр.
Қазақстан жерінде 85мыңға жуық өзен бар.Қазақстан жері көлге өте бай.
Ең ірі көлдер: Балқаш,Зайсан,Алакөл,Марқакөл,Каспий және Арал теңіздері
бар.Шалғын,дала,шөлейт,шөл,суқойма,орман,таулы жер,егістік,бау-бақшабұлардың бәрі өсімдіктер мен жануарлардың,құстардың табиғи мекендері.
Жазық жер аймақтарында бұлан,ақ қоян,жабайы шошқа,қарсақ,үкі,шіл,
көгершін,қарға,дуадақ,таулы аймақтарында арқар,таутеке,тиін,елік,сілеусін,қарақұйрық,тоқылдақ,қара күшіген,ұлар мекендейді.

оңтүстік-юг
шығыс-восток
шөл-пустыня
жазық-равнина
үкі-филин
дуадақ-дрофа
қарақұйрық-джейран
ұлар-горная индейка

батыс-запад
шалғын-луг
шөлейт-полупустыня
бұлан-лось
шіл-рябчик
сілеусін-рысь
қара күшіген-орел

Менің Отаным-Қазақстан.Бұл Евразия орталығында орналасқан
мемлекет.
Бұл еркін адамдардың мемлекеті.Қазақстан-ғажайып сұлу жер.Бұл жерде
Іле
Алатауының асқақ таулары және Сырдария,Әмудария т.б.өзендері
сондай-ақ
шексіз дала бар.Қазақстан-көп ұлт елдердің тату-тәтті өмір сүретін жері.
Қазақстан-өте бай өлке.Бұл сирек кездесетін әдемі жануарлар мен
өсімдіктер
және кен байлықтар.Қазақстан-астыққа бай өлке.Мұнда қой,жылқы,сиыр
және түйе өсіреді.Қазақстанда сұлулық жағынан Азия,Европа елдерінен
қалмайтын сұлу қалалар өте көп.Олар Алматы,Астана,Павлодар және т.б.
қалалар.Мен Қазақстанды сүйемін.

еркін-свободный
асқақ-величавый
шексіз дала-бескрайная степь
кен байлықтар-полезные ископаемые
қалмайтын-не уступающий

Менің атым-Айгүл. Менің атам, әжем, әкем, шешем, үш ағам, бір
сіңлім
бар. Менің атам жетпіс екі жаста, әжем алпыс сегізде. Атамның
аты- жөні
Омар Әділұлы. Әжемнің аты- жөні Сара рахымқызы. Олар кәрі
кісілер,
зейнеткерлер.
Әкем елуде. Шешем қырық сегізде. Әкемнің аты Кәрім. Шешмнің
есімі
Асыл. Ағаларымның аты Еркін, Сұңқар, Ардақ. Сіңлімнің есімі
Маржан.
Еркін жиырма бесте , Сұңқар жиырма үште, Ардақ он тоғызда, мен
он екідемін, Маржан сегізде.
сіңлім- сестренка
кәрі – пожилой
зейнеткер – пенсионер

Менің атым – Андрей. Мен № 133 мектепте 7- сыныпта оқимын. Менің
мектебім Төле би көшесінде орналасқан. Мектебімізде тоғыз жүздей оқушы
бар. Мектеп директоры – жақсы адам. Сынып жетекшіміз – Айгүл апай.
Айгүл апай бізге қазақ тілінен сабақ береді. Апай сабақты қызықты, тартымды өткізеді. Үйім мектептен алыс емес. Мектепке жаяу барамын.
Мектебім жаңадан салынған, үш қабатты. Мектеп іші кең, жарық және таза. Кабинеттеріміз қазіргі талапқа сай жабдықталған. Бірінші қабатта екі
спортзал бар. Кітапхана , асханамыз кең және таза.
Мектептің ауласы кең, онда жас ағаштар өсіп тұр. Ауладағы спорт
алаңында түрлі спорт ойындары өткізіледі.

жаяу – пешком
қазіргі талапқа сай – соответствуют современным требованиям
аула – двор
алаң – площадь
ойын – игра

Біздің сынып таза,кең. Сыныптың қабырғасы ақ, төбесі биік. Едені
сары.
Сыныпта үш терезе бар. Олардың әйнегі үлкен. Қабырғада әдемі сурет
ілулі
тұр.
Сыныпта парталар үш қатар қойылған. Үш қатарда 18 парта бар.
Бірінші
қатарда 5 парта , екінші қатарда 6 парта, үшінші қатарда 7 парта
Парталардың үстінде дәптнрлер, қаламдар, оқулықтар, қарындаштар,
күнделіктер,
сызғыштар, өшіргіштер жатыр.
Сыныпта стол, тақта, орындық, шүберек бар. Орындық столдың
жанында
тұр. Парталардың түсі қоңыр. Тақтаның түсі қара.
Біздің сынып таза және кең.

қабырға – стена
еден – пол
қатар –ряд
өшіргіш – резина

төбе – потолок
ілулі тұр – висит
күнделік – дневник
шүберек – тряпка

Бір аптада жеті күн бар. Олар : дүйсенбі , сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі,
жұма,
сенбі және жексенбі. Жексенбі – демалыс күн.Бұл күні балалар да,
таза
ауада қыдырады, үй шаруасымен айналысады, қонаққа барады, таза
ауада
қыдырады, серуендейді.
Мен бүгін бір сағат кеш тұрдым . Желдеткішті ашып, таңертеңгі
денешынықтыру жаттығуларын жасадым. Беті қолымды жуыфп, тісімді тазалап,
киініп, ас бөлмесіне бардым. Бәріміз бір – бірімізге «Ас дәмді болсын»
деп,
таңертеңгі асымызды жеп тамақтанамыз. Сонан соң бәріміз теледидар
хабарларын қарадық. Демалысымды жақсы өткізуге тырысамыз.

апта – неделя
шаруа – хозяйство
серуен – прогулка

демалыс- выходной
денешынықтыру – зарядка

Мен ерте сағат 7-де тұрамын. Сағат 7.30. – да лицейге барамын. Сағат 8де бірінші сабақ басталады. Ол қазақ тілі сабағы. Ол 8.45.- те аяқталады.
Екінші сабақ математика. Ол сағат 8.50 – де басталады. Үшінші сабақ
физика. Ол сағат 10.30 – да аяқталады. Бесінші сабақ тарих сабағы , ол
сағат
12 – ден 15 минут кеткенде аяқталады.
Біз үйге сағат екіде қай
тамыз. Бүгін дүйсенбі. Қазан айының 10.
Сейсенбі, сәрсенбі, бейсенбі, жұма,сенбі күндері оқимыз. Жексенбі күні
демаламыз.

тұру – вставать
басталу – начинаться
қайту – возвращаться

бару – идти
аяқталу – закончится
демалу – отдыхать

Қазақстанның оңтүстік астанасы Алматы қаласы. Қаламызда үлкен зәулім
үйлер көп. Қала өте үлкен , халқы миллионнан асады. Қала халқы көп ұлтты. Алматыда әр алуан ұлттық мәдени орталығы бар. Қаламызды еліміздің
ғылыми және мәдени орталығы деп атайды. Алматыда театрлар, мемлекеттік
мұражайлар көп. Сондай мұражайдың бірі 1973 жылы құрылған археология
мұражайы. Мұражайда экспонаттар көп. Олардың бірі Есік облысынан табылған сақтардың жас жауынгерінің киімі. Мұражайда жауынгердің алтындалған киімі , бешпент, етік, жейде, қайыс белдік,семсер мен қанжар,үлкен
екі алтын сақина,сақина мөрі сақталған.
Алматы өте әдемі, сұлу, көркем, жасыл қала. Оның көшелері түзу,кең. Тау
етегінде саяжайлар, демалыс үйлері орналасқан. Жазы салқын, қысы жылы.

зәулім- величественный
орталық – центр
ғылыми – научный
мәдени – культурный
мұражай – музей
жауынгер – войн
тау етегінде – у подножья
саяжай – дача

Жыл мезгілдері: көктем, жаз, күз, қыс.
Көктемде күн жылынады. Қар ериді. Ағаштар көгереді. Жер көктейді. Жазғытұрым егін егеді. Жылы жаққа ұшып кеткен құстар ұшып келеді. Жазда
күн ыссы болады. Жұрт көйлекшін жүреді. Жаздыкүні жаңбыр жауады.
Балалар да, үлкендер де өзенде, көлде суға шомылады, тауда серуендейді.
Табиғат тамашасын қызықтайды. Жаздыгүні жеміс піседі.
Күзде күн суытады. Жаңбыр жиі жауады. Күздігүні астық, жеміс, көкөніс
піседі.
Қыста күн салқындайды. Қар жауады. Жер беті аппақ болып жатады.
Жұрт жылы киімдерін киеді.

жылынады – теплеет
ериді – тает
көгереді – зеленеет
көктеу – зеленеть
ыссы – жарко
жұрт – люди
жаздыгүні – летний день
табиғат тамашасы – прелести природы

Біз биыл 7 – сыныпта оқып жүрміз. Біздің мектепте қазақ тілінен басқа
орыс, ағылшын тілдерін оқытады. Қазақ тілі аптасына үш рет болады.
Қазақ
тілі сабағы өте қызықты өтеді. Біз сабақта мәтінді оқып, мазмұнын
айтамыз,
сұрақ қойып, жауап береміз, әр түрлі тақырыптарға диалог
құрастырамыз.
Диктант,мазмұндама,шығарма жазамыз.Сабақта көбінесе ауызша
сөйлеуге
тырысамыз. Сурет бойынша әңгіме құрастырамыз. Өлеңдерді
жаттаймыз.
Фонетикалық, морфологиялық, синтаксистік талдаулар жасаймыз.
Қазақ тілі сабағы бізге өте ұнайды.

ауызша – устно
басқа – кроме
многом
жаттау - наизусть

талдау – разбор
көбінесе – во