Slide 1

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 2

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 3

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 4

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 5

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 6

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 7

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 8

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 9

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 10

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 11

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 12

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 13

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 14

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 15

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 16

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 17

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 18

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 19

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl


Slide 20

SEMINARIUM SZKOLENIOWE
OCHRONA LUDZI I ŚRODOWISKA PRZED AWARYJNYMI
UWOLNIENIAMI SUBSTANCJI CHEMICZNYCH DO RZEK –
WYTYCZNE DOBREJ PRAKTYKI

CA/PL/SEM.2/INF.1

(Gorzów Wielkopolski, 17 marca 2010 r.)

Omówienie procedury usuwania niebezpiecznych
substancji porzuconych przez nieznanych
sprawców w ciekach wodnych

Marek Demidowicz
Tomasz Parada
Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze
Delegatura w Gorzowie Wlkp.

Porzucanie substancji niebezpiecznych, w tym odpadów, bez względu
na ich charakter i ilość, w wodach, zarówno w powierzchniowych, jak i
w strefach zasilania wód podziemnych stanowi bardzo realne
zagrożenie dla ekosystemów.
Pomijając ogromne znaczenie wody dla funkcjonowania przyrody i gospodarki
należy wziąć pod uwagę również, że:
zanieczyszczenia w wodach powierzchniowych płynących cechują się wysoką mobilnością,

skutkującą błyskawicznym oddziaływaniem na ekosystemy – zniszczenia w środowisku są
natychmiastowe i rozległe, istnieje względnie duża odnawialność wód,
zanieczyszczenie przenikające do wód podziemnych cechują się z reguły długotrwałością
oddziaływań i nieprzewidywalnością skutków, co związane jest ze skomplikowaniem budowy
geologicznej i warunków hydrogeologicznych ośrodków skalnych – zniszczenia w środowisku
rejestrowane są natychmiast lub z pewnym opóźnieniem, ale ich skutki są rozległe, a
odnawialność ograniczona, lub w skrajnym przypadku nieosiągalna (analogicznie dot. jezior i
innych wód powierzchniowych stojących).

Możemy rozróżnić zasadniczo następujące rodzaje
porzuceń substancji niebezpiecznych do wód
• Bezpośrednio do wód, w postaci
płynnej bądź stałej bez opakowań
W takim wypadku oddziaływanie na wody jest
natychmiastowe, a zastosowanie
określonych procedur administracyjnych
w warunkach „bojowych” jest zawsze
trudne, czasem musimy pogodzić się z
faktem, że nie uda się zastosować
wystarczających środków
zapobiegawczych, albo ich skuteczność
będzie bardzo ograniczona

• Bezpośrednio do wód w postaci
płynnej bądź stałej w szczelnych
opakowaniach
W takim wypadku oddziaływanie jest
potencjalne, a czas stanowi podstawowy
element sprzyjający zastosowaniu
procedur i środków technicznych

• Pośrednio do wód poprzez
porzucenie w zlewni bezpośredniej
cieków, w postaci stałej bądź
płynnej, w opakowaniach lub bez
W takim wypadku zazwyczaj dysponujemy
czasem niezbędnym do zastosowania
procedur oraz adekwatnych sił i środków
technicznych w celu wyeliminowania
potencjalnego zagrożenia

Możemy rozróżnić dwa rodzaje substancji niebezpiecznych
porzucanych w wodach
ze względu na ich właściwości fizykochemiczne
A. Rozpuszczalne w wodach
1. Szybka reakcja z wodą eliminuje użycie
środków technicznych (np. zapór)
2. Podjęcie oczyszczania wody jest z reguły
trudne do przeprowadzenia
3. Rozprzestrzenianie się zanieczyszczenia
jest szybkie – równe prędkości nurtu rzeki
czy cieku
4. Sytuacja, w której nie uda się
wyeliminować zanieczyszczenia z wody, a
skutkami takiego zdarzenia będą
zniszczenia w świecie roślinnym i
zwierzęcym wydaje się być w tym
wypadku całkiem realna

B. Nierozpuszczalne lub
słaborozpuszczalne w wodach
1.

2.

3.

Można podjąć środki techniczne (np.
zapory) w celu wyłapania części
zanieczyszczeń z wody
Z reguły zanieczyszczenia nie migrują
tak szybko jak nurt rzeki dając
niezbędny czas do podjęcia akcji
ratowniczej
Istnieje możliwość ograniczenia szkód
w środowisku w związku z możliwością
wyłapania części zanieczyszczeń

Porzucenie odpadów w ziemi z płytko występującym poziomem wód
gruntowych skutkuje znacznym zanieczyszczeniem tych wód (wykop
zanieczyszczony substancjami ropopochodnymi)

Bywa również tak, że ktoś porzuca substancje niebezpieczne przy
studzienkach deszczowych, w odległości kilku metrów od cieku
(w tym wypadku rtęć)

Każdego roku odnotowywane są przypadki
porzucenia substancji oraz odpadów na terenach
ogólnodostępnych, które w przeszłości powodowały
szereg problemów natury formalnoprawnej.
Przy prowadzeniu akcji ratowniczej, w przypadkach, gdy
mamy do czynienia z substancjami i odpadami porzuconymi
przez nieustalonych sprawców pierwszymi pytaniami są z
reguły:
 kto zapłaci za transport odpadów (substancji) z miejsca ich
odnalezienia do miejsca ich utylizacji i za ich utylizację?
 gdzie przetransportować odpady (substancje) i kto dokona
transportu i utylizacji substancji lub odpadów?

Wg prawa odpowiedzialnym za stan nieruchomości jest
właściciel cieku
Rozpatrywane sytuacje porzucenia odpadów na terenach
ogólnodostępnych dotyczą wód publicznych
• Wody publiczne należą do Skarbu Państwa i do jednostek
samorządu terytorialnego zgodnie z art. 10 ust. 2 ustawy z
dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz. U. z
2005 r. Nr 239, poz. 2019 z późn. zm.)
• Prawa właścicielskie w stosunku do wód publicznych określa
rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 17 grudnia 2002 r. w
sprawie śródlądowych wód powierzchniowych lub ich części
stanowiących własność publiczną (Dz. U. z 2003 r. Nr 16, poz.
149).

Prawa właścicielskie wód publicznych w imieniu
Skarbu Państwa sprawują:
1. minister właściwy do spraw gospodarki morskiej - w stosunku do wód morza
terytorialnego oraz morskich wód wewnętrznych
2. Prezes Krajowego Zarządu Gospodarki Wodnej - w stosunku do wód istotnych dla
kształtowania zasobów wodnych oraz ochrony przeciwpowodziowej, w
szczególności wód podziemnych oraz śródlądowych wód powierzchniowych
(wymienionych w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia 2002 r.), a więc:
• b) w ciekach naturalnych, od źródeł do ujścia, o średnim przepływie z wielolecia
równym lub wyższym od 2,0 m3/s w przekroju ujściowym,
• c) w jeziorach oraz sztucznych zbiornikach wodnych, przez które przepływają cieki,
o których mowa w lit. b,
• d) granicznych,
• e) w śródlądowych drogach wodnych;
3. dyrektor parku narodowego - w stosunku do wód znajdujących się w granicach
parku, z pewnymi wyłączeniami
4. marszałek województwa (cieki wymienione są w ww. rozporządzeniu z 17 grudnia
2002 r.)
5. w szczególnych wypadkach nadleśniczy

Zgodnie z art. 26 ustawy Prawo wodne do obowiązków
właściciela śródlądowych wód powierzchniowych należy m.in.
dbałość o utrzymanie dobrego stanu wód
Jednocześnie jednak zgodnie z art. 34. ust. 1. p.w. każdemu
przysługuje prawo do powszechnego korzystania ze
śródlądowych powierzchniowych wód publicznych jeżeli
przepisy nie stanowią inaczej. Rozumie się pod tym pojęciem
również swobodny dostęp do wód.
Przyznanie każdemu swobodnego dostępu do wód publicznych,
podobnie jak np. do lasów, jest oczywiście jak najbardziej
uzasadnione, ale daje możliwość porzucania np. odpadów w
miejscach ogólnodostępnych.

Sytuacja prawna
W polskim prawie środowiskowym mamy dwa zapisy istotne dla
dalszych rozważań
 zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 13 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach (tekst jednolity: Dz. U. z 2007 r. Nr 39, poz. 251 z
późn. zm.) odpady znajdujące się na nieruchomości stanowią
własność władającego tą nieruchomością
 art. 400a pkt 20 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo
ochrony środowiska (tekst jednolity: Dz. U. z 2005 r. Nr 25,
poz. 150 z późn. zm.) wskazujący fundusze ochrony
środowiska, jako instrumenty wspomagania działań m.in. w
celu zapobiegania skutkom zanieczyszczenia środowiska lub
usuwanie tych skutków, w przypadku gdy nie można ustalić
podmiotu za nie odpowiedzialnego

W świetle ww. zapisów prawnych sposób rozwiązania
problemu będzie zależeć od jego skali
• W przypadku dużych zanieczyszczeń lub zagrożeń, których
utylizacja może nieść za sobą konieczność zaangażowania
znacznych sił i środków ciężar pokrycia kosztów akcji i dalszych
działań będzie spoczywać na właścicielu wody.
• W przypadku porzuceń o niewielkim w istocie zagrożeniu dla
środowiska oraz stosunkowo niskich kosztach akcji likwidacji
może być wdrożona procedura uproszczona (z pominięciem
właściciela wody).
O tym jakie działania formalnoprawne należy podjąć musi
zadecydować kierujący akcją w zależności od oceny terenowej
i swojego doświadczenia.

W 2004 r. Lubuski Wojewódzki
Inspektor Ochrony środowiska w
Zielonej Górze przedstawił propozycję
postępowania z odpadami
niebezpiecznymi porzuconymi przez
nieustalonych sprawców, zatwierdzoną
następnie przez Wojewodę Lubuskiego

Główne założenia instrukcji są następujące:
A. Jednostką kierującą działaniami przy usuwaniu odpadów
niewiadomego pochodzenia jest Państwowa Straż Pożarna
B. Powiadamianie służb następuje analogicznie jak w systemie
przeciwdziałania poważnym awariom przemysłowym (poprzez
dyżurnych)
C. Miejsce porzucenia zabezpiecza Policja
D. Pobór próbek, szacowanie ilości odpadów należy do Inspekcji
Ochrony Środowiska
E. Wydobycie, zebranie, zabezpieczenie odpadów na miejscu
należy do PSP
F. Decyzja w sprawie postępowania należy do kierującego akcją
w uzgodnieniu w przedstawicielem IOŚ, ewentualnie Policji
G. Miejsce zdeponowania odpadów wyznaczono w instrukcji

H. Dla północnej części województwa jest to Zakład
Utylizacji Odpadów w Chróściku, do którego tytuł
prawny posiada Zakład Utylizacji Odpadów Sp. z o.o. w
Gorzowie Wlkp.
I. Dla południowej części województwa jest to Dział
Zagospodarowania Odpadów w Raculi do którego tytuł
prawny posiada Zakład Gospodarki Komunalnej i
Mieszkaniowej w Zielonej Górze

J.

Transport odpadów z miejsca ich odnalezienia
(wydobycia) do miejsca ich zdeponowania odbywa się
transportem ww. zakładów
K. Po przetransportowaniu odpadów do wyznaczonego
miejsca właściwy podmiot wystawia fakturę Wojewodzie
Lubuskiemu
L. Wojewoda Lubuski poprzez Wydział Bezpieczeństwa i
Zarządzania Kryzysowego składa do Wojewódzkiego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w
Zielonej Górze wniosek o pokrycie kosztów transportu,
gromadzenia i likwidacji odpadów
M. Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska w Zielonej
Górze pisemnie potwierdza zasadność likwidacji
odpadów zgodnie z instrukcją
N. WFOŚiGW refunduje koszty transportu, zdeponowania i
likwidacji odpadów

Doświadczenia
• jak dotychczas system ten działa poprawnie
• system nadaje się do stosunkowo niewielkich porzuceń (środki
przeznaczane na ten cel w WFOŚiGW są ograniczone)
• do uruchomienia systemu muszą być spełnione następujące warunki:
– właściwa klasyfikacja odpadów (substancji) – system dotyczy wyłącznie
odpadów (substancji) niebezpiecznych – właściwa klasyfikacja
chemiczna substancji należy do PSP (m.in. w oparciu o JRChem),
klasyfikacja odpadów do IOŚ (m.in. w oparciu o wiedzę ogólną i
doświadczenie inspektorów lub metody analityczne)
– teren odnalezienia musi być ogólnodostępny (wody publiczne oraz
tereny przylegające do tych wód w zupełności spełniają to kryterium)
– brak określonego sprawcy porzucenia – zadanie Policji

Co w przypadku porzucenia większych
ilości substancji lub odpadów ?
• W takich przypadkach prawie zawsze udaje się określić sprawcę, a w tym
wypadku on ponosi koszty
• Jeżeli sprawcy pozostaje nieznany, a nie zaistniała szkoda w środowisku z
powodu porzucenia substancji czy odpadów, to koszty ponosi właściciel
wody (nie ma przeszkód formalnoprawnych aby na ten cel uzyskał on
dotację z funduszy celowych)
• Jeżeli z powodu porzucenia powstanie szkoda w środowisku organem
właściwym do podjęcia działań zapobiegawczych i naprawczych jest
regionalny dyrektor ochrony środowiska, który działania prowadzi w
porozumieniu w wojewodą (w przypadku podmiotów prowadzących
działalność gospodarczą)
• W przypadku osób fizycznych sprawy prowadzą organy ścigania, a
dochodzenie roszczeń następuje w oparciu o kodeks cywilny

Jeżeli nie można ustalić podmiotu
odpowiedzialnego za szkodę
• W takim przypadku działania zapobiegawcze
lub naprawcze podejmuje organ ochrony
środowiska (właściwy regionalny dyrektor
ochrony środowiska), zgodnie z art. 16 ustawy
z dnia 16 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu
szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U.
Nr 75, poz. 493 z późn. zm).

Dziękujemy za uwagę

www.zgora.pios.gov.pl
www.gorzow.pios.gov.pl