Edukacja czytelnicza i informacyjna słownik wybranych pojęć opracowała Lucyna Benesiewicz Zamknij słownik Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w Indeks Następna litera ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających.
Download ReportTranscript Edukacja czytelnicza i informacyjna słownik wybranych pojęć opracowała Lucyna Benesiewicz Zamknij słownik Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w Indeks Następna litera ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających.
Slide 1
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 2
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 3
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 4
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 5
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 6
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 7
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 8
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 9
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 10
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 11
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 12
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 13
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 14
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 15
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 16
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 17
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 18
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 19
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 20
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 21
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 22
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 23
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 24
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 25
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 26
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 27
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 28
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 29
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 30
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 2
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 3
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 4
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 5
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 6
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 7
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 8
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 9
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 10
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 11
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 12
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 13
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 14
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 15
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 16
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 17
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 18
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 19
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 20
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 21
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 22
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 23
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 24
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 25
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 26
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 27
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 28
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 29
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.
Slide 30
Edukacja czytelnicza
i informacyjna
słownik wybranych pojęć
opracowała Lucyna Benesiewicz
Zamknij
słownik
Kliknij na literę, gdy kursor zmieni się w
Indeks
Następna
litera
ADRES WYDAWNICZY - zespół danych określających miejsce i datę
wydania dokumentu oraz nazwę wydawcy lub nakładcy, umieszczony
najczęściej na dole karty tytułowej wydawnictwa lub na jej odwrocie
AKAPIT - część tekstu stanowiąca jego kompozycyjną jednostkę, której
pierwszy wiersz rozpoczyna się wcięciem przy lewym marginesie.
Poprawnie zbudowany akapit zawiera jedną myśl.
ARTYKUŁ - praca naukowa, publicystyczna, literacka lub inna
zamieszczona w czasopiśmie, wydawnictwie zbiorowym,
encyklopedii, słowniku.
AUTOR - osoba lub ciało zbiorowe (organizacja lub grupa osób
występująca pod nazwą własną) będące głównym twórcą
intelektualnej czy też artystycznej zawartości dzieła. Z różnej formy
autorstwa wynika indywidualna lub zbiorowa odpowiedzialność za
treść i formę dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
BELETRYSTYKA - utwory literatury pięknej, głównie powieści, nowele, zwłaszcza o
charakterze lekkim, rozrywkowym.
BESTSELLER - książka ciesząca się wyjątkowym popytem na rynku księgarskim i
poczytnością niezależnie od swoich rzeczywistych wartości literackich i
artystycznych
BIBLIOFILSTWO - zamiłowanie do zbierania książek, do kolekcjonowania rzadkich i
cennych druków.
BIBLIOGRAFIA - uporządkowany (np. alfabetycznie, chronologicznie) spis
bibliograficzny dokumentów dobranych według określonych kryteriów, którego
celem jest pełnienie funkcji informacyjnych.
Zob. RODZAJE BIBLIOGRAFII
BIBLIOTEKA - instytucja powołana do gromadzenia, opracowywania i
przechowywania dokumentów w celu ich udostępniania. Ponadto współczesne
biblioteki prowadzą działalność informacyjną oraz prace dydaktyczne, kulturalnooświatowe i naukowo-badawcze.
Zob. RODZAJE BIBLIOTEK
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
COPYRIGHT - zastrzeżenie prawa autorskiego. Nadruk copyright z
nazwiskiem posiadacza tego prawa lub jego nazwą (firmą) oraz rokiem
wydania umieszczony jest na odwrocie karty tytułowej.
CZASOPISMO - wydawnictwo periodyczne ukazujące się nie częściej niż
dwa razy w tygodniu. Ze względu na częstotliwość wychodzenia
czasopisma dzieli się na tygodniki, dwutygodniki, miesięczniki,
kwartalniki, półroczniki, roczniki. Ze względu na treść czasopisma
dzieli się na popularnonaukowe, kulturalno-oświatowe, techniczne,
urzędowe itd. Ze względu na adresatów czasopisma dzieli się na:
dziecięce, młodzieżowe, dla dorosłych, kobiece, fachowe itd. W
porównaniu z gazetami czasopisma mają częściowo ograniczoną
aktualność i uniwersalność treści.
CZYTELNIA - pomieszczenie w bibliotece przeznaczone do korzystania z
jej zbiorów na miejscu.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
DEDYKACJA - tekst zamieszczony w książce przez autora, wydawcę lub
drukarza, zwykle na karcie tytułowej, w którym ofiarowuje się dzieło
osobie lub grupie osób w dowód uznania lub dla wyrażenia uczuć.
DOKUMENT - materialnie utrwalony wyraz myśli ludzkiej. Z punktu
widzenia zapisu i odbioru treści dokumenty dzieli się na
piśmiennicze i niepiśmiennicze. Ze względu na pochodzenie i sposób
sporządzenia dokumenty dzieli się na pierwotne, pochodne i wtórne.
DZIAŁ CZASOPISMA - stała część czasopisma wyodrębniona ze względu
na tematykę, źródło informacji, gatunek dziennikarski, adresata i
funkcję.
DZIEŁO - wytwór pracy twórczej, np. naukowej, literackiej,
artystycznej itp.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
EKSLIBRIS - znak własnościowy książki. Niewielka, artystycznie
skomponowana nalepka naklejona na wewnętrznej stronie okładki.
Zawiera nazwisko właściciela lub nazwę instytucji, np. biblioteki
oraz rysunek symbolizujący zawód właściciela, zamiłowania,
charakter zbioru, rzadziej tekst słowny.
ENCYKLOPEDIA - wydawnictwo informacyjne zawierające zbiór
wiadomości ze wszystkich dziedzin wiedzy (encyklopedia
powszechna, ogólna) lub jednej dziedziny, epoki, terytorium
(encyklopedia specjalna), opracowane w postaci artykułów
zawierających ogólne informacje na dany temat, uporządkowanych
najczęściej alfabetycznie według haseł.
ERRATA - wykaz błędów i pomyłek dostrzeżonych po wydrukowaniu
książki wraz ze sprostowaniem, podany na końcowych stronach
tekstu lub na osobnej karcie.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
GAZETA - wydawnictwo periodyczne, ukazujące się zazwyczaj codziennie,
czasem nawet dwukrotnie w ciągu dnia, a co najmniej dwa razy w tygodniu,
zawierające informacje o wydarzeniach aktualnych, interesujących możliwie
najszerszy ogół czytelników. Niektóre gazety wychodzą w mutacjach dla
różnych okręgów kraju.
GRZBIET KSIĄŻKI - wypukła część okładki książki.
HASŁO - wyraz lub wyrazy wysunięte na czoło pozycji i decydujące o jej
zaszeregowaniu w katalogu, bibliografii, słowniku, encyklopedii. Hasłem
może być nazwa autora indywidualnego (hasło autorskie), zbiorowego
(hasło korporatywne) lub wyraz (wyrazy) z tytułu wydawnictwa. Hasło
tytułowe stosowane jest w przypadku prac anonimowych i prac zbiorowych.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ILUSTRACJA - reprodukcja rysunku, wykresu, mapy, dzieła malarskiego itp.,
stanowiąca objaśnienie lub uzupełnienie tekstu bądź pełniąca funkcję
dekoracyjną.
INDEKS - alfabetyczny lub chronologiczny spis terminów, dat, nazw
miejscowości, nazw osobowych przytoczonych w danym dziele, umieszczony
na końcu dokumentu z podaniem miejsca, w którym dane hasło indeksowe się
znajduje. Indeks ułatwia szybkie dotarcie do poszukiwanych informacji.
INFORMACJA - 1. każda wiadomość będąca odbiciem rzeczywistości lub ją
zastępująca; 2. dziedzina nauki, której przedmiotem badania są procesy
informacyjne; 3. zorganizowana działalność, której zadaniem jest gromadzenie,
opracowywanie i udostępnianie informacji o osiągnięciach nauki, techniki i
innych dziedzin życia społecznego.
INICJAŁ - pierwsza litera tekstu w rękopisie lub druku, wyróżniona wielkością lub
zdobieniem.
Indeks
Poprzednia
litera
Dalej
KARTA KATALOGOWA - znormalizowana karta służąca do opisu katalogowego
dokumentu.
KARTA TYTUŁOWA - karta zawierająca podstawowe informacje o książce,
umieszczona zwykle na jej początku.
KARTOTEKI BIBLIOGRAFICZNE - kartoteki biblioteczne zawierające opisy
bibliograficzne książek, artykułów z czasopism, fragmentów książek na
określony temat, zarejestrowane bez względu na miejsce przechowywania
dokumentów. Karty w k.b. szereguje się najczęściej w układzie rzeczowym. W
k.b. zbiera się informacje dotyczące określonych zagadnień (kartoteka
zagadnieniowa), materiałów na uroczystości szkolne (kartoteka repertuarowa),
osób (kartoteka osobowa).
KATALOG BIBLIOTECZNY - katalog zawierający uporządkowane według ustalonych
zasad opisy katalogowe dokumentów znajdujących się w danej bibliotece.
Zob. RODZAJE KATALOGÓW
Indeks
Wstecz
Następna
litera
KLASYFIKACJA BIBLIOTECZNA - klasyfikacja służąca do systematyzacji opisów
dokumentów w katalogach, kartotekach i bibliografiach. Klasyfikacja może być
stosowana również do rozmieszczania dokumentów na półkach.
KODEKS - forma książki powstała u schyłku czasów antycznych na miejsce zwoju.
Najwcześniejszymi postaciami kodeksu były związane ze sobą tabliczki
woskowe, potem podobnie składane karty papirusowe i pergaminowe. Kodeks
upowszechnił się w IV i V w. wraz ze wzrostem zastosowania pergaminu jako
materiału pisarskiego. W średniowieczu kodeks był jedyną formą książki.
Pergamin został zastąpiony przez papier.
KSIĄŻKA - wydawnictwo zwarte zawierające tekst utrwalony graficznie,
obejmujący jedną lub więcej jednostek fizycznych dowolnej objętości. Na
pojęcie książki składa się: budowa książki i funkcja książki. Elementy te
przechodziły i przechodzą ewolucję w rozwoju historycznym.
KWERENDA - zapotrzebowanie użytkownika na informację indywidualną,
skierowane do biblioteki. Kwerenda wymaga zazwyczaj dłuższych poszukiwań
w katalogach, bibliografiach i innych źródłach informacji.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
LITERATURA PIĘKNA - część piśmiennictwa, w której dominuje funkcja
estetyczna. Wyznacznikami literatury pięknej w odróżnieniu od
literatury popularnonaukowej są: język wzbogacony środkami
artystycznymi oraz fikcja literacka. Podstawowymi rodzajami
literatury pięknej są: epika, liryka, dramat.
LITERATURA POPULARNONAUKOWA - jeden z rodzajów piśmiennictwa;
upowszechnia zagadnienia naukowe w formie przystępnej dla
szerokiego ogółu czytelników, niespecjalistów w danej dziedzinie.
Dostarcza wiedzy, kształtuje pogląd na świat, wychowuje, ułatwia
twórczą pracę, pomaga rozwiązywać problemy praktyczne.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
MATERIAŁY INFORMACYJNO-POMOCNICZE KSIĄŻKI - części składowe książki
ułatwiające korzystanie z niej. Należą tu: słownik użytych terminów;
wykazy: skrótów, znaków graficznych i innych oznaczeń, tablic,
ilustracji; spis treści; streszczenie; paginacja; żywa pagina; indeksy.
METRYKA KSIĄŻKI - zbiór danych dotyczących produkcji książki
(miejsce, rok i kolejność wydania, data podpisania do druku, miejsce
druku, wysokość nakładu, cena itp.) umieszczonych na odwrocie karty
tytułowej lub na ostatniej stronicy książki.
MOTTO -cytat umieszczony przed tekstem utworu, związany z jego
tematem lub ideą przewodnią.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
NORMA - dokument techniczno-prawny; przepis ustalający
obowiązkowe właściwości wyrobów, sposobów wykonania
określonych czynności.
NOTA WYDAWNICZA - informacja o problemach edytorskich
związanych z opublikowaniem dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
OBWOLUTA - dodatkowa okładka z papieru, kartonu lub tworzywa, zazwyczaj
barwnie ilustrowana. Służy celom reklamowym i ochronnym.
ODSYŁACZ - zapis pomocniczy stosowany w bibliografiach, indeksach,
encyklopediach i słownikach, prowadzący do określonego terminu. Zaopatrzony
jest w zwrot „zob.” (odsyłacz ogólny i całkowity), bądź „zob. też” (odsyłacz
uzupełniający).
OKŁADKA - zasadnicza część oprawy książki. Zabezpiecza książkę przed
zniszczeniem. Pełni również funkcję ozdobną.
OPIS BIBLIOGRAFICZNY - uporządkowany zespół danych o dokumencie służących
do jego identyfikacji, z reguły przejmowanych z opisywanego dokumentu w
niezmienionej postaci oraz informacji uzupełniających i interpretujących te
dane.
OPIS KATALOGOWY - opis egzemplarza dokumentu znajdującego się w bibliotece,
zawierający przede wszystkim opis bibliograficzny, hasło i sygnaturę książki,
ewentualnie także inne informacje (znak klasyfikacji, hasło przedmiotowe,
adnotację), numery ewidencji inwentarzowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
PAGINACJA - numeracja stronic druku lub rękopisu. Stronice oznaczone są
zazwyczaj cyframi arabskimi, czasem arabskimi i rzymskimi.
PAPIER - produkt sprasowania osadzonej na sicie odwodnionej masy papierniczej,
mający postać arkusza lub wstęgi. Papier wynaleźli Chińczycy na przełomie II i
I w. p.n.e. W Europie papier zaczęto wytwarzać dopiero w XII w.
POSŁOWIE - tekst na końcu książki poruszający lub wyjaśniający zagadnienia
związane z jej treścią.
PRACA ZBIOROWA - wydawnictwo zwarte napisane przez więcej niż trzech
autorów, objęte wspólnym tytułem.
PRASA - ogół gazet i czasopism.
PRENUMERATA - zamówienie i zapłacenie z góry (za okres kwartału, półrocza,
roku) za czasopisma lub gazety i inne druki ciągłe, odkładane w kiosku
prenumeratowym lub dostarczane do domu.
PRZYPISY - komentarze, objaśnienia, uwagi dodatkowe autora lub wydawcy do
tekstu dzieła, umieszczone zwykle u dołu strony, na końcu rozdziału lub na
końcu dzieła.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
REGULAMIN BIBLIOTEKI - zbiór przepisów regulujących
sprawy organizacji i funkcjonowania biblioteki, w
szczególności jej usług.
RĘKOPIS - tekst napisany ręcznie. W bibliotekarstwie także
maszynopis nie powielony
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
SŁOWNIK - zbiór wyrazów lub pojęć danego języka uszeregowanych najczęściej
w układzie alfabetycznym, z wyjaśnieniami znaczeń w tym samym lub innym
języku. Istnieją słowniki rzeczowe poświęcone określonym dziedzinom
wiedzy (medyczny, muzyczny, techniczny itd.) oraz językowe: ogólne
(Słownik języka polskiego), specjalne (Słownik wyrazów obcych) i
przekładowe (Słownik polsko-niemiecki).
SPIS TREŚCI - wykaz części składowych wydawnictwa obejmujący wstęp,
rozdziały, podrozdziały itd. w kolejności ich występowania, z podaniem
stronic, na których się zaczynają.
STOPKA REDAKCYJNA - informacja o składzie, organizacji i adresie redakcji,
wydawcy, o nakładzie, warunkach prenumeraty. Wyodrębniona jest graficznie,
umieszczona zwykle u dołu ostatniej kolumny czasopisma lub gazety.
SYGNATURA BIBLIOTECZNA - umowne oznaczenie określające miejsce
przechowywania dokumentu w bibliotece, umieszczane w prawym górnym
rogu karty katalogowej.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
TYTULATURA CZASOPISMA - miejsce na pierwszej stronie czasopisma
(często wyróżnione innym kolorem i drukiem). Zawiera tytuł,
podtytuł, określenie częstotliwości ukazywania się, numer bieżący w
danym roku, niekiedy kolejny numer od pierwszego roku wydawania.
TYTULATURA KSIĄŻKI - ogół danych służących do identyfikacji książki,
umieszczonych przede wszystkim na karcie tytułowej i w metryce
książki: nazwa autora (autorów), nazwy współtwórców książki, tytuł,
podtytuł, numer i tytuł indywidualny tomu; adres wydawniczy;
oznaczenie kolejności wydania; nazwa serii i numeracja w obrębie
serii.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
UDOSTĘPNIANIE ZBIORÓW BIBLIOTECZNYCH - zaspokajanie potrzeb
czytelniczych w bibliotece przez wypożyczanie materiałów
bibliotecznych (miejscowe i międzybiblioteczne), udostępnianie na
miejscu w czytelni i w pracowniach, dostarczanie reprodukcji
tekstów itp.
UNIWERSALNA KLASYFIKACJA DZIESIĘTNA - system klasyfikacji rzeczowej
nauk i dokumentów bibliotecznych, zbudowany na zasadzie podziału
dziesiętnego. Opracowana została przez P. Otleta i H. La Fontaine’a
na podstawie Klasyfikacji Dziesiętnej Deweya.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
WOLUMIN - jednostka introligatorska utworzona przez oprawienie całości
wydawnictwa lub jego poszczególnych części.
WYDAWNICTWO - 1. Dzieło (lub zbiór dzieł) opublikowane, np. dzieło
jednotomowe, wielotomowe, tom wydawnictwa seryjnego, czasopismo;
rozróżnia się wydawnictwa zwarte i wydawnictwa ciągłe; 2. Instytucja
prowadząca działalność wydawniczą.
WYDAWNICTWO CIĄGŁE - wydawnictwo o nieprzewidzianym z góry zakończeniu,
ukazujące się w określonych lub nieokreślonych odstępach czasu, częściami
opatrzonymi wspólnym tytułem i oznaczonymi numerycznie lub
chronologicznie. Należą tu: wydawnictwa periodyczne (gazety, czasopisma,
kalendarze, książki adresowe), wydawnictwa seryjne i wydawnictwa zbiorowe.
WYDAWNICTWO ZWARTE - wydawnictwo ukazujące się jako całość lub wydawane
sukcesywnie w kolejnych woluminach, przy przewidzianym z góry
zakończeniu. Należą tu książki i broszury.
WYPOŻYCZALNIA - część biblioteki udostępniająca zbiory biblioteczne przez
wypożyczanie książek na zewnątrz.
Indeks
Poprzednia
litera
Następna
litera
ZBIORY BIBLIOTECZNE - opracowany i uporządkowany zbiór dokumentów
stanowiących majątek biblioteki. Należą tu: wydawnictwa zwarte,
wydawnictwa ciągłe oraz tzw. zbiory specjalne, wymagające
specjalnego opracowania, przechowywania i udostępniania. Do
zbiorów specjalnych zalicza się: rękopisy; stare druki; zbiory
muzyczne, tj. druki i rękopisy nutowe, inne dokumenty dotyczące
muzyki oraz nagrania muzyczne; zbiory kartograficzne, tj. mapy,
plany; zbiory audiowizualne, tj. nagrania dźwiękowe, przeźrocza,
filmy; dokumenty życia społecznego, tj. materiały informacyjne,
propagandowe, reklamowe instytucji i organizacji wydawane w formie
plakatów, programów, wydawnictw firmowych; normy, opisy
patentowe; ; fotokopie; mikrokopie.
ZESTAWIENIE TEMATYCZNE (BIBLIOGRAFICZNE) - opracowanie zawierające
spis bibliograficzny dokumentów na określony temat. Często bywa
odpowiedzią na kwerendę czytelnika.
Indeks
Poprzednia
litera
Zamknij
słownik
ŹRÓDŁO INFORMACJI - materiał, z którego czerpane są informacje
zaspokajające określone potrzeby informacyjne. W szerszym znaczeniu
źródłem informacji mogą być dokumenty, osoby i instytucje.
ŻYWA PAGINA - wiersz nad kolumną druku, zawierający najczęściej
powtórzenie tytułu dzieła, części dzieła lub rozdziału, w encyklopedii i
słowniku - hasła, w bibliografiach - numeru pozycji.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA ADNOTOWANA - spis bibliograficzny, w którym opisy bibliograficzne
uzupełnione są adnotacjami.
BIBLIOGRAFIA BIEŻĄCA - spis bibliograficzny publikowany jako wydawnictwo
ciągłe rejestrujące dokumenty ukazujące się w określonych bieżących
odcinkach czasu.
BIBLIOGRAFIA NARODOWA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
opublikowane na terenie danego kraju. Rejestruje dokumenty na podstawie
autopsji egzemplarza obowiązkowego, jest bibliografią prymarną. Opracowuje
ją narodowa centrala bibliograficzna w postaci pełnych opisów.
BIBLIOGRAFIA OGÓLNA - bibliografia o pełnym zakresie i zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar co najmniej jednego państwa. Informuje o ogólnej
produkcji wydawniczej narodu, państwa, świata. Należą tu bibliografie
narodowe i bibliografie powszechne.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOGRAFIA OSOBOWA - spis bibliograficzny rejestrujący: dzieła jednego autora
lub zespołu osób - jest to bibliografia podmiotowa; dzieła o jednej osobie lub
zespole osób - jest to bibliografia przedmiotowa.
BIBLIOGRAFIA POWSZECHNA (UNIWERSALNA) - bibliografia ogólna o
nieograniczonym zasięgu terytorialnym.
BIBLIOGRAFIA PROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny dokumentów
przygotowanych do opublikowania lub będących w toku publikacji (np.
„Zapowiedzi Wydawnicze”).
BIBLIOGRAFIA PRYMARNA - bibliografia zawierająca opisy bibliograficzne
sporządzone z autopsji.
BIBLIOGRAFIA REGIONALNA - bibliografia ogólna o zasięgu terytorialnym
obejmującym obszar większy niż państwo, który ze względu na swoje cechy
geograficzne, językowe, gospodarcze lub polityczne uznawany jest za region.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOGRAFIA RETROSPEKTYWNA - spis bibliograficzny rejestrujący dokumenty
wydane w oznaczonym zamkniętym czasie.
BIBLIOGRAFIA SPECJALNA - bibliografia o ograniczonym zakresie lub o zakresie
pełnym, a ograniczonym zasięgu autorskim bądź wydawniczo-formalnym (np.
Bibliografia medycyny, muzyki itp.)
BIBLIOGRAFIA TERYTORIALNA - spis bibliograficzny rejestrujący: 1) publikacje
wydane na obszarze określonego terytorium, mniejszego niż państwo, lub
prace autorów pochodzących z danego terytorium (b. podmiotowa); 2) prace o
danym terytorium bez względu na miejsce ich wydania (b. przedmiotowa).
BIBLIOGRAFIA ZAŁĄCZNIKOWA - spis źródeł (książek, artykułów), które autor
wykorzystał przy pisaniu dzieła lub poleca czytelnikowi jako związane z
tematem pracy. Zwykle zamieszczona jest na końcu książki lub artykułu.
Indeks
Powrót
Dalej
BIBLIOTEKA FACHOWA - biblioteka specjalna zakładu pracy zobowiązana do
udziału w realizacji jego zadań oraz doskonaleniu zawodowym pracowników.
BIBLIOTEKA NARODOWA - biblioteka odpowiedzialna za gromadzenie, opracowanie
i trwałe przechowanie pełnej produkcji wydawniczej danego państwa oraz
wydawnictw zagranicznych dotyczących tego państwa.
BIBLIOTEKA NAUKOWA - biblioteka gromadząca, opracowująca i udostępniająca
piśmiennictwo naukowe, prowadząca działalność informacyjną oraz prace
naukowo-badawcze i naukowo-usługowe.
BIBLIOTEKA OGÓLNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
publikacje ze wszystkich dziedzin wiedzy.
BIBLIOTEKA PEDAGOGICZNA - biblioteka specjalna gromadząca dokumenty z
dziedziny pedagogiki, psychologii i innych nauk związanych z dydaktyką i
wychowaniem. Jej zbiory są przeznaczone dla nauczycieli, osób studiujących
kierunki pedagogiczne oraz uczniów starszych klas liceów ogólnokształcących.
Indeks
Powrót
Wstecz
BIBLIOTEKA PUBLICZNA - biblioteka ogólna, dostępna dla wszystkich, służąca
swym uniwersalnym księgozbiorem budzeniu i zaspokajaniu oświatowych i
kulturalnych potrzeb mieszkańców określonego terytorium.
BIBLIOTEKA SPECJALNA - biblioteka, która gromadzi, opracowuje i udostępnia
piśmiennictwo wybranej dziedziny wiedzy, prowadzi działalność informacyjną
w tym zakresie, obsługuje określoną kategorię czytelników.
BIBLIOTEKA SZKOLNA - biblioteka służąca przez swoje zbiory i działalność
pedagogiczną realizacji programu nauczania i wychowania uczniów oraz
kształceniu i doskonaleniu zawodowemu nauczycieli.
Indeks
Powrót
Podstawowymi katalogami w bibliotece są: katalog alfabetyczny i katalog
rzeczowy. Katalog alfabetyczny informuje, czy poszukiwane dzieło jest w danej
bibliotece, katalog rzeczowy informuje, jakie książki z danej dziedziny wiedzy
lub na dany temat znajdują się w bibliotece.
KATALOG ALFABETYCZNY - zawiera opisy katalogowe dokumentów
uszeregowane w porządku alfabetycznym według haseł, którymi są:
nazwy osobowe (nazwiska autorów), nazwy ciał zbiorowych, tytuły w
przypadku dzieł o nieoznaczonym autorstwie.
KATALOG RZECZOWY - zawiera opisy katalogowe uszeregowane w
układzie zgodnym z przyjętą klasyfikacją treściową dokumentów.
Rozróżnia się katalogi rzeczowe: działowy, systematyczny,
przedmiotowy.
Zob. też KATALOGI RZECZOWE
Indeks
Powrót
KATALOG DZIAŁOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego, szeregujący
opisy katalogowe według klasyfikacji pierwszego rzędu na działy podstawowe,
uwzględniającej ich logiczną kolejność i współrzędność, bez stosowania
dalszych poddziałów. Ilość działów zależy od charakteru biblioteki, wielkości i
rodzaju zbiorów.
KATALOG PRZEDMIOTOWY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według treści dzieła w porządku alfabetycznym
haseł, którymi są tematy wraz z określnikami. Katalog ten nie wiąże dziedzin
wiedzy (nie tworzy logicznie stopniowanej całości), lecz je rozdziela w szereg
pojedynczych, samodzielnych tematów.
KATALOG SYSTEMATYCZNY - rodzaj katalogu bibliotecznego rzeczowego,
szeregujący opisy katalogowe według ustalonego schematu w wielostopniowym
układzie logicznym działów oraz poddziałów o coraz węższym zakresie
treściowym. Poddziały są współrzędne wobec siebie, a podrzędne wobec
działów głównych. Katalog systematyczny, najstarszy rodzaj katalogu
rzeczowego, jest bardzo rozpowszechniony w kraju i za granicą, zwłaszcza jego
odmiana oparta na Uniwersalnej Klasyfikacji Dziesiętnej.