Slide 1

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 2

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 3

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 4

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 5

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 6

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 7

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 8

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 9

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 10

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 11

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 12

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 13

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 14

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 15

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 16

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 17

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 18

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 19

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 20

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 21

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 22

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras


Slide 23

FILÓSOFOS PRESOCRÁTICOS
FÍSICOS
MONISTAS

XONIOS
Milesios
Tales
Anaximandro
Anaxímenes
Efesios
Heráclito

MÍSTICOS (Itálicos)
Pitagóricos
Pitágoras
Eléatas
Parménides

POLÍTICOS
PLURALISTAS

SOFISTAS
Empédocles
Anaxágoras
Demócrito

Protágoras
Gorxias

FILÓSOFOS FÍSICOS
Fisis significa Natureza. Os primeiros filósofos trataron de temas físicos (o
movemento dos astros, a chuvia, o vento...) e matemáticos (medición de
terreos, cálculos para construír edificios e templos...).
Afrontaron o problema de xeito metafísico. Quixeron atopar calidades das
cousas que non se podían apreciar a simple vista senon razoando, pensando
que os sentidos non son fiables, e a apariencia non é a realidade. Dise que
os filósofos físicos fixeron o paso do Mito ó Logos.
Os dous problemas clásicos son
1. O cambio (¿Por que unha cousa que cambia segue sendo a mesma?
¿Que é o que permanece cando un ser cambia?).
2. A multiplicidade (Todos os seres son distintos. ¿Que é o que permite
que a razón os agrupe como se fosen iguais?).
Coa sofística, o tema da Fisis perde interese ante o da Polis.

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática), pluralistas.

FILÓSOFOS POLÍTICOS (SOFISTAS)
TEMAS
Polis (sociedade). A filosofía que se fai en Atenas no s. V aC xa non se
centra no estudio da natureza (Fisis) senon na vida en sociedade, e os seus
temas son a lei, a xustiza, a ética...
Os principais autores desta época son os chamados sofistas, aínda que o
propio Sócrates foi un filósofo claramente político, e probablemente foi por
este motivo que o consideraron un sofista na súa época. Pero xa no
pensamento de Platón vólvese reunir a teoría política co estudio da natureza
e as matemáticas

AUTORES
Protágoras, Gorxias.

FILÓSOFOS MONISTAS
Os primeiros filósofos propuxeron un único elemento material como arxé
para explicar os problemas do cambio e a multiplicidade. Por exemplo, Tales
di que todos os seres naturais se comportan igual porque están feitos de
auga.
No pensamento de Parménides chégase a unha dificultade insalvable: se
todo está feito do mesmo material, entón non hai cambio posible, porque non
ten sentido cambiar para chegar a ser o mesmo que se era antes. Por isto,
todas as propostas posteriores (filósofos pluralistas) non falarán dun arxé
único senon múltiple

ESCOLAS
Xonia (Mileto, Éfeso), itálicas (pitagórica, eleática).

FILÓSOFOS PLURALISTAS
A derradeira filosofía monista é a de Parménides. Os autores posteriores
falarán xa de que os seres da Natureza están formados por varios elementos
que en si mesmos non cambian nunca (como o Ser do que fala Parménides),
pero que están mesturándose e remexéndose constantemente dando lugar a
unha multiplicidade de seres en constante cambio.

AUTORES
Empédocles, Anaxágoras, Demócrito.

FILÓSOFOS XONIOS
TEMAS
Fisis (Natureza). A filosofía nace como un intento de explicar o mundo
físico: ¿por que os procesos naturais suceden sempre do mesmo xeito?
Arxé (principio). A primeira resposta é que tódolos seres físicos están
feitos dun mesmo material (uns dirán que de auga, outros que de aire…) e por
iso se comportan sempre do mesmo xeito. Aínda que os seguintes filósofos
seguirán falando do arxé, xa non todos lle darán un caracter material tan claro
como o dos autores milesios.
Logos (explicación racional). O tipo de explicación baseada no
razonamento chamouse Logos, e contrapónse ó Mito ou explicación relixiosa
que era a que se daba con anterioridade. Dise que cos filósofos xonios dáse o
paso do mito ó logos.

AUTORES
Milesios (Tales, Anaximandro, Anaxímenes), efesios (Heráclito).

FILÓSOFOS ITÁLICOS (MÍSTICOS)
TEMAS
Fisis (Natureza). Ven a Natureza dun xeito máis abstracto cós xonios.
Pitágoras engade a alma á materia, e Parménides non ten en conta as
propiedades físicas senon o feito metafísico de que as cousas existen (Ser).
Arxé (principio). A súa forma de entender o arxé non é exactamente a dun
principio material senon unhas propiedades (Número, Ser) que dan ós seres
as súas características.
Coñecemento. Formúlase claramente, sobre todo en Parménides, a
pregunta por un coñecemento anímico, racional, superior ó coñecemento
sensible. Esta pregunta queda como clásica da filosofía, estará presente en
toda/o autor/a posterior e está na base das diferencias entre calquera dous
sistemas filosóficos. É imposible dar demasiada importancia a este tema.
Mística: O seu pensamento xorde de motivacións relixiosas.

AUTORES
Pitagóricos (Pitágoras), eléatas (Parménides, Zenón de Elea).

MITO E LOGOS
Mito e Logos son dúas formas de explicación da Natureza, a primeira de
tipo relixioso e a segunda de tipo racional. Caracterízanse polas
presuposicións que fan sobre o comportamento da Natureza:

MITO
Personificación, divinización da natureza
Arbitrariedade
Fonte de autoridade: a tradición

LOGOS
Obxectivación da natureza
Necesidade
Fonte de autoridade: a razón

MITO
O Mito é unha forma de explicación da natureza que presupón que hai
unha persoa ou divindade detrás de cada obxecto ou proceso natural. O seu
comportamento é arbitrario, polo que o mesmo proceso terá resultados
distintos cada vez que se realice: a frecha dará ou non no branco segundo
que o deus que a guíe nos sexa favorable ou desfavorable.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a tradición: sabemos
que a frecha coa que Paris matou a Aquiles ía guiada polo deus Apolo porque
o dixo Homero.

O Mito é o tipo de explicación da natureza anterior ós filósofos xonios, que
introducen a explicación racional ou Logos. Pero o Mito non desaparece de
todo, senon que pervive ó longo do tempo.

LOGOS
O Logos é unha forma de explicación da natureza que presupón que a
obxectividade dos seres e procesos naturais: a chuvia, os astros, etc. son
obxectos, todo o mundo os ve igual, e non dependen de ningún suxeito, nin
da persoa que os contempla nin de hipotéticos deuses que se agocharían
detrás deles.
O seu comportamento é necesario: sempre suceden igual, seguindo leis
fixas que se poden desentrañar. Por exemplo, unha frecha lanzada coa
mesma forza e ángulo sempre caerá á mesma distancia, que depende das
leis da física e non dos deuses que a guíen.
O motivo polo que se cre unha explicación mítica é a razón: Cada persoa
ten que entender e aceptar a explicación que se ofrece. Por exemplo,
aceptamos o Teorema de Tales (de Proporcionalidade de Triángulos) porque
entendemos a demostración.

O Logos é o tipo de explicación da natureza que introducen os filósofos
xonios en substitución do Mito.

PERVIVENCIA DO MITO
As explicacións míticas non desaparecen inmediatamente ó aparecer o
Logos.
Hai moitos mitos na filosofía de Platón, que teñen a función de despertar
coñecementos que as persoas xa teñen, posto que para el a auténtica
realidade non se pode expresar mediante palabras.
Un deses mitos ou relatos imaxinarios é a construcción dunha cidade
xusta rexida polas persoas máis sabias. Este mesmo tema reaparece no
pensamento utópico renacentista na que Moro, Campanella e F. Bacon
imaxinan tamén cidades maravillosas rexidas polo coñecemento científico.

No s. XX, Freud descubre que os mitos como o de Edipo transmiten de
xeito inconsciente emocións presentes nas vidas de tódalas persoas.
En fin, en moitos temas a ciencia aínda non deu respostas satisfactorias
ás nosas preguntas, o que nos obriga a aceptar, quizais provisionalmente,
explicacións non suficientemente fundadas na razón.

TALES DE MILETO
(ca. 640/639 - 546/545 a.C.)
ARXÉ: A auga

Filósofo xonio (milesio).
Foi un dos sete sabios: Matemático (Teorema de proporcionalidade),
astrónomo (Predixo un eclipse)...
Introduce a idea de arxé ou principio constitutivo das cousas.

Outros filósofos xonios
Anaximandro, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXIMANDRO DE MILETO
(ca. 610 - 547 a.C.)
ARXÉ: O ápeiron (o indefinido)

Filósofo xonio (milesio).
Á idea de arxé introducida por Tales engade o movemento rotatorio de
tódalas cousas polo que se diferencian os contrarios ou opostos. Neste
movemento hai orde, harmonía.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaxímenes, Heráclito.

ANAXÍMENES DE MILETO
(ca. 588 - 524 a. C.)
ARXÉ: O aire

Filósofo xonio (milesio).
Matiza a proposta de Anaximandro dun movemento constante citando
dous procesos explicativos: condensación e rarefacción.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Heráclito.

HERÁCLITO DE ÉFESO
(ca. 544 a.C. - ?)
ARXÉ: O lume

Filósofo xonio (efesio).
Coñeceu as teorías de Pitágoras.O lume representa o incesante devir das
cousas. Ademais, Heráclito fala do "gran ano" (Eterno Retorno): A historia do
universo repítese en ciclos. Todo parte do lume e se destrúe finalmente no
lume, rexurdindo despois para repetir todo o proceso
Cambio constante da natureza: Só aparentemente algunhas cousas non
cambian.
Logos: este cambio non é errático, senón harmónico e dirixido por unha
intelixencia.

Outros filósofos xonios
Tales, Anaximandro, Anaxímenes.

PITÁGORAS DE SAMOS
(ca. 582 - 500 a.C.)
ARXÉ: O número

Filósofo itálico (nado en Samos, establece a súa escola en Crotona).
Coñece o pensamento de Tales. Viaxa por Asia e Exipto, aprende
matemáticas e a relixión órfica. Establécese en Crotona, e funda unha
especie de secta, que cre en ideas como a transmigración das almas e a
necesidade de purifica-lo corpo. É o primeiro en falar dun cosmos
estructurado matematicamente, cunha harmonía semellante á da música.
As/os pitagóricas/os introduciron a idea do eterno retorno, aínda que
quizais non o propio Pitágoras (o traballo da escola seguíuselle atribuíndo a el
trala súa morte, facendo de Pitágoras un persoaxe case mitolóxico).

Outros filósofos itálicos
Parménides, Zenón de Elea.

P A R M É N I DE S D E E L E A
(ca. 540/539 a.C. - ?)
ARXÉ: O ser

Filósofo itálico (eléata).
Nega a mutabilidade e multiplicidade: O ser é, o non ser non é.
Inmutabilidade: non hai cambio porque a cousa é despois do cambio o
que "non era" antes.
Unicidade: non é posible que existan cousas distintas, xa que implicaría
que unhas "non son" as outras.
É o primeiro en distinguir entre verdade e apariencia, diferenciando dúas
vías de coñecemento: a vía da sabedoría (episteme) e vía da opinión
(doxa): o coñecemento racional e o coñecemento sensible.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Zenón de Elea

ZENÓN DE ELEA
(ca. 490 - 430 a.C.)
ARXÉ: O ser (segue en todo a Parménides)

Filósofo itálico (eléata).
Discípulo de Parménides. Non aporta nada novo ó seu pensamento, pero
dá gran cantidade de exemplos (chamados aporías) para amosa-lo absurdo
que sería que o ser fose múltiple ou mutable.

Outros filósofos itálicos
Pitágoras, Parménides

EMPÉDOCLES DE AGRIXENTO
(ca. 483/2 - 430 a.C.)
ARXÉ: Os catro elementos: Terra, Auga, Aire, Lume

Filósofo pluralista.
Describe o universo como un ente esférico no seu conxunto e movido por
dúas forzas cósmicas (Amor, Odio) que causan e gobernan o cambio na
natureza. Este cambio dáse en ciclos (eterno retorno).
O ser humano coñece "o igual polo igual": Coñece a terra que hai nas
cousas pola terra que hai nel, a auga pola auga, etc.
Asume a tradición mística dos pitagóricos e a necesidade das
purificacións, ata o punto de facer finaliza-la súa vida nunha derradeira
purificación, lanzándose ó crater do volcán Etna.

Outros filósofos pluralistas
Anaxágoras, Demócrito

ANAXÁGORAS DE CLAZOMENE
(ca. 499 - 428 a.C.)
ARXÉ: As sementes (Aristóteles chámaas homeomerías)

Filósofo pluralista.
É herdeiro da tradición dos antiguos xonios.
As cousas están formadas por "sementes" (spérmata), ou pequenas
copias de si mesma, mesturadas con copias das demáis cousas (incluídos os
seus contrarios). No coñecemento estas copias entran polos sentidos.
Homeomerías, quere dicir “semellantes ó Todo”.
O movemento é o constante remexerse destas sementes, como nun
torbeliño gobernado por un Nous (mente, intelixencia, alma, algo que pode
ser entendido ou principio vital).

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Demócrito

DEMÓCRITO DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
ARXÉ: Os átomos

Filósofo pluralista
Os seres están formados de partículas pequenísimas que non se poden
dividir. Son distintos segundo a figura, orde e posición dos seus átomos.
O idea do vacío é necesaria para explicar o movemento dos átomos, e
contradí a Parménides, xa que é unha forma de non-ser.
É o primeiro mecanicista: Os átomos móvense constantemente con
movemento propio e sen dirección, formando os distintos seres cambiantes.
Prantéxase a relación corpo-alma, o coñecemento e a ética: os átomos
das cousas penetran no corpo polos sentidos e moven os átomos da alma
que, chocando entre si, provocan a resposta dos átomos do corpo.

Outros filósofos pluralistas
Empédocles, Anaxágoras

PROTÁGORAS DE ABDERA
(ca. 460 - 370 a.C.)
O ser humano é a medida de tódalas cousas:
das que son en canto que son,
das que non son en canto que non son
Filósofo sofista
Ten unha escola de retórica e leis en Atenas. Coñece moitas cidadesestado e sabe que cada unha organiza o seu sistema legal de forma distinta.
A frase citada debe entenderse en dous sentidos:
1) Entendemos e explicamos a Natureza dende o noso punto de vista
segundo a relación que ten con nós (Relativismo).
2) As persoas, non os deuses, crean as leis (Convencionalismo), E estas
só teñen sentido se son beneficiosas para os seres humanos. Pero
precisamente por iso é necesario obedece-las leis.

Outros filósofos sofistas
Gorxias

GORXIAS DE LEONTINI
(? - antes de 380 a.C.)
Nada é.
Se algo fose non podería ser coñecido.
Se poidese ser coñecido non poderías ser expresado
Filósofo sofista.
A frase citada resume o escepticismo sofista. Enténdese a tres niveis:
1) Escepticismo ontolóxico: Tódalas cousas están en constante cambio,
nada permanece (Gorxias foi discípulo indirecto de Heráclito).
2) Escepticismo gnoseolóxico: Non coñecemos ideas abstractas senon
cousas concretas: múltiples e mutables.
3) Escepticismo lóxico: As palabras, son aire expulsado pola boca, e non
poden conter toda a riqueza das ideas nin tampouco dos seres materiais.

Outros filósofos sofistas
Protágoras