Transcript O XOGO DE ESCRIBIR POEMAS Obradoiro de escrita creativa Elvira Riveiro Tobío.
Slide 1
O XOGO DE ESCRIBIR POEMAS
Obradoiro de escrita creativa
Elvira Riveiro Tobío
Slide 2
OBXECTIVOS
I - Estimular a sensibilidade poética e
fomentar a creatividade literaria, de forma
especial no ámbito da poesía.
II - Coñecer a linguaxe poética e as súas
posibilidades expresivas.
III - Relacionarse coa linguaxe dun xeito
libre e enriquecedor.
IV - Convencerse de que a escribir só se
aprende lendo, escribindo, experimentando
coa linguaxe.
METODOLOXÍA
I.- Traballo individual e en grupo. Proposta de lecturas e
exercicios de escritura creativa e mimética.
II.- Participación activa dos compoñentes do grupo sobre as
propostas dadas no obradoiro.
III.- As propostas de traballo están dirixidas desde o punto de
Slide 3
Dúbidas razoables. Para que escribir?
Como ser escritor? Que é a poesía?
Aos 70 anos, despois de ter publicado obras
cimeiras da literatura como "El Aleph" e
"Ficciones", Jorge Luis Borges (1899-1986)
comezou unha clase sobre a arte de escribir
dicindo:
Dediquei a maior parte de miña vida á
literatura e só lles podo ofrecer dúbidas.
Se, para un dos maiores creadores do século XX,
a literatura continuou sendo un enigma, o misterio
pode parecer insoluble para quen pretende
tornarse escritor/a. Non existe unha chave certa,
apenas lanternas que axudan a orientar o autor
nos primeiros pasos do espiñoso camiño.
Dúas son de fácil acceso: a lectura dos manuais e
a participación nos obradoiros literarios. Alén
delas, hai grupos de discusión en internet, revistas
especializadas en literatura e concursos para
principiantes, útiles para quen quer comprobar o
"valor" do seu traballo.
Slide 4
Mais a maioría dos escritores concorda
nun punto esencial: para escribir ben, é
preciso ler moito. A única maneira de
escribir é ler os outros. Tres serían as
palabras máxicas: traballo, traballo e
traballo (que tal se as mudamos por
“xogo, xogo e xogo”?). Ao final non
facemos máis ca copiar, reescribir o xa
escrito, aquilo que nos gustou, aquilo que
se achega á nosa visión da literatura e do
mundo. Así, escribir é un acto mimético
de apropiación e astucia. De aí a
necesidade de ler constantemente os bos
autores, conscientemente imitalos ou
parodialos, buscar o exemplo dos autores
consagrados. Aínda que debemos ter en
conta que, moitas veces, non escribimos
o que queremos, nin como queremos,
escribimos o que somos. Tampouco
debemos deixar atrás, á hora de escribir,
un auténtico sentido da honestidade ou,
como di un coñecido proverbio árabe:
Se o que vas dicir
non é máis
fermoso que o
silencio,
non o digas.
Slide 5
Poderiamos dicir que non existen
historias ou temas pouco
interesantes para a literatura, senón
que o que existe son formas pouco
interesantes de contalos. Calquera
persoa pode escribir; mais o proceso
de escribir adoita ser lento e
individual. Hai aspectos da literatura
que non poden ser transmitidas de
modo científico, é un proceso
persoal. Para escribir, a persoa ten
de deixar moitas cousas de lado,
illarse. Trátase dun traballo de
introspección.
Como definir a poesía?
Seguramente atoparemos tantas
definicións como autores, tantas
como manuais de literatura, tantas
como poetas. Vexamos algunhas...
Slide 6
EXERCICIO 1
QUE É A POESÍA?
Poesía es ti, podemos recorrer ao manido verso de Gustavo Adolfo
Bécquer ou botarlle un ollo ao especial que sobre o tema se
publicou no seu día na Revista das letras do xornal Galicia Hoxe.
En todo caso, o/a docente disporá dun número cumprido e variado
de definicións de poesía. Poden ser definicións tiradas de
dicionarios, definicións de críticos/as da literatura, definicións
dos/as propios/as escritores/as, definicións irónicas, etc. Cada
definición estará gardada nun pequeno sobre. Distribúense ao chou
entre o alumnado e cada un le a que lle tocou. Pódese escoller
entre todos/as a que máis lles guste ou pode servir de base para
que eles/as mesmos/as elaboren a súa propia definición de poesía,
que pode ser humorística, politicamente incorrecta...
Slide 7
A poesía é a arte de comunicar a
emoción humana polo verbo
musical (René Waltz)
Slide 8
A poesía é a expresión
natural dos máis violentos
modos
de
emoción
persoal (J. Middleton Murry)
Slide 9
O texto poético é aquel en
que a función poética se
sobrepón ás demais e
destaca entre elas, sen
eliminalas (Mário Laranjeira)
Slide 10
A poesía é o extravasar
espontáneo de poderosos
sentimentos
(William Wordsworth)
Slide 11
Tratar de definir a poesía é como querer medir a inmensidade do
mar. A poesía, como o amor, non se deixa atrapar, acode
traspasándonos con lóstregos de comprensión, fai falar ao
silencio por un intre, abre leiras de sentido e logo vaise polas
ondas ocultas, polas augas arcanas e secretas de cada verso
iluminador. Pola súa mesma natureza, o fenómeno poético móvese
nuns terreos riquísimos e ambiguos, de irracionalidade, de
misterio e de estrañeza diante da grandeza do universo e do
enigma de existir; ten tamén moito de grito orixinal, de berro para
escorrentar a dor, a anguria polo paso do tempo e a inevitábel cita
coa morte.É, pois, en principio, unha resposta emocional, unha
descarga da sensibilidade diante do incomprensíbel que nos
abraia, nos aguilloa ou nos galvaniza (Ánxeles
Penas)
Slide 12
A poesía, para min, é profundamente
subversiva, flexible como o chicle, e
ten propiedades diuréticas; alivia
porque é un magnífico tranquilizante
sen prospecto. En doses altas, crea
adicción
ou
alerxias.
A
súa
capacidade subversiva ou as súas
reaccións alérxicas permítenme deitar
unha ollada interpretativa, inqueda e
oblicua sobre o meu tempo, do que
son fillo inescusable. E tampouco me
interesa outra cousa. (Polo de agora).
(Fran Alonso)
Slide 13
Poesía é só un modo peculiar de ver e sentir as
cousas, expresado en palabras. Para chegar a ela,
basta prestar atención, dedicarlle algún esforzo
concentrado (sensibilidade e raciocinio unidos),
un pouco de disciplina, e sobre todo xamais
perder de vista o pracer que iso pode
proporcionar (Carlos Felipe Moisés)
Slide 14
A poesía é unha
materia complexa,
que se debulla nas
mans
do
lector,
penetrando
nos
sentidos deste máis
alá
da
propia
imaxinación. (Sonia
M. Martín)
Slide 15
A poesía é o único
mundo separado que
existe dentro do mundo
(J. P. Richter)
Slide 16
A poesía é una petrificación
pura do desexo do poético
imponderable: facer poesía
doe fisicamente, como todo
vómito ou expansión. É un
desarme, un desaugadoiro,
un verter límpido no lixo da
linguaxe.
Faise
outra
linguaxe.
(Carlos Edmundo de Ory)
Slide 17
A
poesía
é
a
capacidade
de
observación e de
descubrimento de
calquera
cousa.
(Klaus Groh)
Slide 18
A poesía, principio e fin de
todo, é indefinible. Se se
puidese
definir,
o
seu
definidor sería o dono do seu
segredo, o dono dela. E o
segredo da poesía non o
soubo, non o sabe, non o
saberá nunca ninguén. (Juan
Ramón Jiménez)
Slide 19
A poesía, segundo Rimbaud, quere cambiar a vida. Non pensa
embelecela como pensan os estetas e os literatos, nin facela máis
xusta ou boa, como soñan os moralistas. Mediante a palabra,
mediante a expresión da súa experiencia, procura facer sagrado o
mundo; coa palabra consagra a experiencia dos homes e as relacións
entre o ser humano e o mundo, entre a muller e o home, entre a
persoa e a súa propia conciencia. Non pretende volver fermoso,
santificar ou idealizar o que toca, senón volvelo sagrado. Por iso no é
moral ou inmoral; xusta ou inxusta; falsa ou verdadeira, fermosa ou
fea. É simplemente poesía de soidade ou de comuñón. Porque a
poesía que é un testemuño do éxtase, do amor ditoso, tamén o é da
desesperación. E tanto como un rogo pode ser unha blasfemia.
(Octavio Paz)
Slide 20
Unha definición non nos serve, é pouco convincente, excepto
para os dicionarios ou os libros de texto. Esta ignorancia da
definición implica que sabemos que é a poesía, xa que as
cousas máis familiares son imposibles de definir e, no entanto,
coñecémolas, coma o olor do café, o atardecer ou a cor amarela.
Estas cousas están tan arraigadas en nós que só poden ser
expresadas por eses símbolos comúns que compartimos. Para
que, entón, precisamos das definicións? Porque todo o mundo
sabe onde encontrar a poesía. E, cando aparece, un sente o seu
roce, ese especial estremecemento.
(Enrique G de la G)
Slide 21
A poesía é a síntese de todas as potencias
creadoras do ser humano. A poesía é a suprema
construción do espírito humano e algo así coma o
símbolo de todas as súas facultades, de todos os
seus anhelos e de todas as súas enerxías. Só por
medio da poesía a persoa resolve os seus
desequilibrios, creando un equilibrio máxico ou tal
vez un maior desequilibrio. Aplastado polo
cosmos, o poeta érguese e desafíao, desafía o
universo. Pola poesía igualamos ou superamos o
cosmos. A poesía é máis infinita có infinito, máis
cósmica có cosmos. A poesía é a conquista do
universo. (Vicente
Huidobro)
Slide 22
poesía: Xénero literario que se caracteriza, fronte á
narrativa, ó ensaio ou ó teatro, polo particular coidado na
elección de sons, palabras e imaxes, e sobre todo por un
ton especial de elevación que dá relevo ós temas que
toca, que poden ser variados, marcando distintos
subxéneros, como o lírico, o épico, o didáctico, etc.
(Dicionario da Real Academia Galega)
Slide 23
Creo poder dicir que a poesía non
é unha invención culta, senón a
fala inicial da Humanidade: non
coma un adorno, senón unha
linguaxe necesaria; tan necesaria
que foi, de feito, a primeira
linguaxe utilizada pola especie
humana e unha linguaxe que esta
non abandonou xamais.
(Mirta Aguirre)
Slide 24
EXERCICIO 2
Explorando AUTOPOÉTICAS...
Precisamente un dos labores máis frecuentados polos
propios poetas é reflexionar de xeito persoal arredor
do propio feito de escribir, do que supón para elas/eles
a creación poética. Entrariamos aquí no campo do que se
chama metapoesía, que non é máis ca o discurso poético
cuxo asunto, ou un de cuxos asuntos, é o feito mesmo
de escribir poesía e a relación entre autor, texto e
público. Con outras palabras, un metapoema é un poema
que ten dous niveis discursivos paralelos. No primeiro,
estaría o que habitualmente entendemos por poema. No
segundo, que discorre paralelamente ao primeiro, e
mesturado con el, o poema reflexiona sobre a súa propia
natureza, a súa orixe, condicionamentos e demais
circunstancias. Desta reflexión nacerían as
autopoéticas que, en moitas ocasións, adoitan
ofrecérsenos en verso. É como se para explicar a poesía
só valese o propio poema. Este exercicio levaríanos a ler
unha serie de autopoéticas de escritores/as galegos/as.
Que é para cada autor/a a poesía segundo o seu poema?
A meta final é elaborar unha autopoética propia.
Slide 25
Escribo...
Escribo para enxendrarme
-coma se fose outrano ovario do pensamento.
Para darme a luz
-e darme luzdeslumbrada polas propias palabras.
Axúdoas a parir-se do meu corpo
tan miñas!
e tan outras.
Enfeitizada
míroas como á filla recén nacida
tan de min
e tan descoñecida.
Fago as palabras co meu sangue e me
asombran.
Falta que choren para que as
amamante.
María Xosé Queizán
Slide 26
O poeta é un cazador alucinado:
Atrapa a verba, atrapa a bolboreta
que se queima en faíscas decontado;
atrapa mesmo un soño de poeta.
É o cazador poeta nese instante
en que son ollos e ráfega un latexo
que calla o sangue en río fulgurante
como se for un lóstrego ao asexo .
E sae o cazador e a súa sombra
-sae o poeta e a súa encarnadura(que é como quen do seixo a luz escombra
por ver da selva toda a fermosura).
Antón Avilés de Taramancos
Slide 27
POÉTICA
achegas o poema á ferida de comprender.
nace como intuición do que aínda é só fermento
ou algoritmo indescifrábel.
respira a súa branquia na versión primeira,
no descendo cara a voz que será contorno
ou matriz enxertada
nas pústulas da concisión.
latexa o seu vértice nas cinzas da consigna,
na escura ofrenda que nos atou ao ditado
e logo foi denuncia antes que oficio,
materia de posuír
antes que teima de sandar.
Baldo Ramos
Slide 28
arte poética (IV)
cal a necesidade
de falar dun mesmo
no poema?
recendemos mellor
cá terra despois da chuvia?
levamos no rostro as cores do outono?
somos acaso máis fermosos
que cada amante novo de Cavafis?
Eduardo Estévez
Slide 29
Non, eu non son quen de erguer a miña voz
e proclamar que podo facer versos,
se a penas sei ollar en cada tarde
as cores que todos chaman ceo.
Teño mans de labrega e só sei certo
levantar o legón sobre as palabras,
sachalas a destempo, desfacelas,
partilas en anacos,
derramalas.
As metáforas foxen destas liñas
que se quebran a cada novo intento.
Non, non son quen de erguer a miña voz,
o meu sacho contra os vosos versos.
Marta Dacosta
Slide 30
Un poema é un ser vivo que anda,
respira, soña, chora, salouca,
ama, berra, cintila e escurece,
cala, aborrece a mentira,
sente odio e ternura, desángrase,
fala de intimidade a intimidade
coas cousas e coa xente, suxire
mundos posíbeis e imposíbeis,
súa, cansa, sente sede e fame,
adoece, agoniza.
E nunca morre
Manuel María
Slide 31
EXERCICIO 3
Xogamos coas palabras: ACRÓSTICOS.
Os acrósticos son composicións poéticas na que as
letras iniciais, medias ou finais dos versos, lidas
en sentido vertical, forman unha palabra ou unha
frase. O exemplo máis característico da veciña
literatura española podemos encontralo no prólogo
de La Celestina onde o inicio dos versos serve
para formar a frase: «El bachiller Fernando de
Rojas acabó la comedia de Calisto y Melibea y fue
nacido en la Puebla de Montalbán».
Facer acrósticos é ben fácil. Podemos facelo co
noso nome ou cunha palabra escollida ao chou
dunha “caixiña de palabras” previamente
preparada polo/a profesor/a. O ideal é que o
poema resultante teña relación coa/s palabra/s
que se pode/n ler en vertical. Poñemos algúns
exemplos:
Slide 32
Aplícase ás
composicións poéticas,
rimadas,
ou de versos
soltos e de calquera
tamaño, nas que as letras
iniciais, medias ou finais dos versos
compoñen unha palabra
ou unha frase.
Francisco J. Briz Hidalgo
Slide 33
Sonia
Soubeches unha vez máis
ocultar o teu rostro,
negar ao mundo ese don
impreciso pero doce, así,
así amante: a túa boca.
anónimo
Slide 34
Materia de milagre a túa presencia e
O ardor que provocas e que templo
Nas pozas dos teus ollos
Igualmente ardentes
Cando os corpos deciden
Amarse deica as últimas labaradas
María Xosé Queizán
Slide 35
EXERCICIO 4
Xogamos coas palabras: JIJANTÁFORAS.
Agora imos ser inventores/as de palabras: o termo jitanjáfora
foi acuñado polo escritor mexicano Alfonso Reyes que o tomou
duns versos do cubano Mariano Brull (1891-1956) que xogou a
despoxar las palabras das súas implicacións conceptuais e
afectivas até chegar á inanidade sonora da jitanjáfora.
Alfonso Reyes define as jitanjáforas como: "Creacións que non
se dirixen á razón, senón máis ben á sensación e á fantasía. As
palabras non buscan aquí un fin útil. Xogan soas".
Distribuímos algúns exemplos entre o alumnado e
convidámolos a elaborar os seus propios textos con palabras
novas que conteñan anacos doutras xa existentes.
Slide 36
Leyenda
Filiflama alabe cundre
ala olalúnea alífera
alveolea jitanjáfora
liris salumba salífera.
Olivea oleo olorife
alalai cánfora sandra
milingítara girófora
ula ulalundre calandra.
Mariano Brull
Slide 37
Jitanjáforas del alma
Sonsoniches mezclados
con merestines salían
por la albiguarda nudailal
de recalcitrantes violóvalos
plenos de pringuezorras
que esculpían soltiveques
en la noche de San Eruperancio.
Aún quedan filtires de cobálubas
en medio de soñoques, abanibies
que son los que albuminan y repusan
los caminos destruferos y jocables
que encuerdan con retimoles y soyuces
viendo como costíbulan los albares
en una vida de sorrentes y primavolas.
Mañanas de fulgiversas
antinópatas y abelades
sin corolarias y celídacos
envueltos en filfateras
de noctanvulgos y bedollas
cuando la buhadilaga soñajea
con la prifusa y el pinsajo.
El viejo ya no apalubíla ni jameba
sus sienes son trúbulos de mialgas
y sus manos escuban los rorices
de cuando era chupíba y cenébolo.
Ahora su mente dédola y delcíba
entre estelúbalas y morencias
caerá por nésticos mistuarios.
Álvaro Morales
Slide 38
Altazor o viaje en paracaídas (Poema en VII Cantos - fragmento do Canto IV-)
(...)Viene gondoleando la golondrina
al horitaña de la montazonte.
La violondrina y el goloncelo,
descolgada esta mañana de la lunala,
se acerca a todo galope.
Ya viene la golondía
y la noche encoge sus uñas como el leopardo.
Ya viene la golontrina
que tiene un nido en cada uno de los dos calores
como yo lo tengo en los cuatro horizontes.
Ya viene viene la golondrina,
ya viene viene la golonfina,
ya viene la golontrina,
ya viene la goloncima,
viene la golonchina,
viene la golonclima,
ya viene la golonrima,
ya viene la golonrisa,
la golonniña,
la golongira,
la golonlira,
la golonbrisa,
la golonchilla.
Viene la golonrisa
y las olas se levantan en la punta de los pies.
Viene la golonniña
y siente un vahído la cabeza de la montaña.
Viene la golongira
y el viento se hace parábola de sílfides en orgía,
se llenan de notas los hilos telefónicos,
se duerme el ocaso con la cabeza escondida
y el árbol con el pulso afiebrado.
Vicente Huidobro
Pero el cielo prefiere el rodoñol,
su niño querido el rorreñol,
su flor de alegría el romiñol,
su piel de lágrima el rofañol,
su garganta nocturna el rosolñol,
el rolañol,
el rosiñol
(...)
Slide 39
Parto de palabras (I)
¿Y por qué yo, poeta,
no he de inventar palabras
como sacaraluna,
besiamor, hojiplata,
bellisol, clarirrío,
oriluz, fulginácar,
melibeja, luzbrina,
vinosía y sedánima?...
Yo soy un académico
que sílabas engarza
y partero que alumbra
oriluz de metáforas.
Con besiamor las huello
donde hallo mi sedánima
o abajo en clarirrío,
brisa azul y hojiplata
o me habo centinela
de mi sombrialargada
esperando a Cupido
y a melibejas áureas,
mientras sacaraluna
de puriamor se embriaga
entre un luciderazgo
de vinosías báquicas
que fulgibrinen ténues,
que centiguarden cáutas
homivital anhelo
que arriba eterniaguarda.
Puedo, pues soy poeta,
inventar mis palabras
que bellos oriluces
al pueblo le regalan.
Juan Morales Rojas, 1918-1991
Slide 40
EXERCICIO 5
Xogamos coas palabras: LIPOGRAMAS.
O lipograma é un texto que se constrúe prescindindo
voluntariamente dalgunha letra do abecedario. O seu
grao de dificultade é directamente proporcional á
frecuencia de aparición da letra que se suprime.
O exercicio consistirá na realización por parte de
cada alumno/a dun pequeno lipograma suprimindo
unha vogal e outro suprimindo unha das consoantes.
Pero antes daremos algúns datos curiosos e poremos
algúns exemplos para que descubran que letra falta
en cada poema proposto...
Slide 41
O lipograma máis antigo que se coñece é
un poema do grego Laso de Hermione (s
VI a C) titulado «Oda aos Centauros»
escrito sen a letra sigma, unha das máis
frecuentes no alfabeto grego.
Slide 42
Néstor de Laranda (s III d C) fixo unha
versión lipogramática da Ilíada de
Homero suprimindo cada unha das vinte
e cinco letras do alfabeto grego en cada
un dos vinte e cinco cantos, é dicir a letra
alfa no primeiro canto, a beta no
segundo, etc.
Slide 43
O poeta alemán do s XVIII, Gottlob
Burmann, tiña fobia ao «r». Parece ser
que compuxo 130 poemas sen esta letra
e que, mesmo, evitou usala na súa vida
cotiá. Supomos que este excéntrico
poeta non podería pronunciar o seu
propio apelido.
Slide 44
En 1939 o norteamericano
Ernest Vincent Wright publicou
a novela de cincuenta mil
palabras «Gadsby», na que
non aparece nin unha soa vez
a letra «e». Dise que Wright
atou a tecla «e» da súa
máquina de escribir para evitar
usala. Morreu o mesmo día en
que se presentaba a novela.
Slide 45
En 1969 o escritor
francés Georges Perec
publicou a novela «A
desaparición». O seu
argumento xira arredor
da desaparición dun
cadáver,
pero
a
verdadeira desaparición
era a da letra «a».
Slide 46
Actualmente, o lipogramista
británico Giles Brandreth
está lipogramando as obras
completas de Shakespeare,
xa
rematou
«Hamlet»,
«Otelo» e dúas versións de
«Macbeth».
Slide 47
El sol en el cenit tiene esplendores
tiene hermosos crepúsculos el cielo;
el ruiseñor sus trinos y su vuelo;
corriente el río, el céfiro rumores.
Tiene el iris sus múltiples colores,
todo intenso dolor tiene consuelo;
tienen mujeres mil, pechos de hielo
y el pomposo vergel tiene sus flores.
Tienen sus religiones los creyentes,
tiene mucho de feo ser beodo,
tiene poco de pulcro decir mientes,
todo lo tiene el que lo tiene todo
y tiene veinte mil inconvenientes
el escribir sonetos de este modo.
Martín de San Martín
Slide 48
Con ojillos oscuros, luminosos,
ambas tan blancas como dos palomas,
cruzando prados y salvando lomas
hoy las vi con dos pícaros gomosos.
Iban con ambas pollas orgullosos,
cortándolas aquí jugosas pomas,
dándolas más allá lícitas bromas,
pasando así las horas muy gozosos.
Cuando callaron todos los ruidos
y la pálida luz agonizaba,
los pájaros volaban a sus nidos.
Y sus hojas la flor mustia doblaba,
y los cuatro cogidos por las manos
tornaron a sus casas muy ufanos.
Martín de San Martín
Slide 49
Blanca como la luz que el alba arroja,
pura como la flor que el aura mece,
por ella oculto, pero noble, crece,
este amor que locura se me antoja.
Cuando en llanto su faz la pena moja,
¡cuán hermosa a los ojos aparece!
¡Tanto el pudor en ella resplandece,
que, al ensalzar sus galas, se sonroja!
Pero su corazón amor no altera;
yo del suyo soñando con la palma
juré adorarla con el alma entera.
¡Mas todo ve con desdeñosa calma!
¿qué alcanzará? que grande, hasta que muera,
guarde entero su amor por ella el alma.
Martín de San Martín
Slide 50
Gime desamparada Magdalena,
víctima de pesares que la matan;
y sus pupilas el raudal desatan
de lágrimas que acusan tanta pena.
Ayer amaba de esperanzas llena;
mas ya, ¿qué dichas a la vida le atan?
¿A qué vivir, si así se desbaratan
venturas en que sueña un alma buena?
¿Quién tal infamia tiene permitida?
El que al pie del altar la fe le jura,
huye y la deja en la amargura hundida,
¡a ella siempre buena y siempre pura!...
Virtud, santa virtud, ¡sé tú la egida
de esa infeliz que gime sin ventura!
Martín de San Martín
Slide 51
Soneto me pedís en donde omita
la postrera vocal del alfabeto;
y en dos por tres pergeñaré el soneto
si no se llega a enmarañar la pita.
Nadie para tal obra necesita
estar de genio y de saber repleto;
basta paciencia y sale del aprieto
toda persona en el rimar perita.
¡Vanidoso! -exclamáis-, ante el sentido
del octavo renglón; mas yo no paso
por mote, a mi entender, inmerecido.
Vanidad, si la tengo, será acaso
en haberme de sobra conocido
para no pedir sitio en el Parnaso.
Martín de San Martín
Slide 52
¿Qué le falta a este soneto?
Me propongo afrontar un nuevo reto,
con versos y palabras del pasado,
para ello la pluma he desempolvado
porque pretendo hacer un gran soneto.
Con ganas he encetado otro cuarteto,
puede ser que lo tenga superado,
mas aunque agora estoy algo cansado,
aún conservo fuerzas para un terceto.
Con tesón las trabas voy doblegando,
me restan cuatro versos y un terceto,
¡parece que esto ya se está acabando!
Como he empezado el segundo terceto,
llego al verso postrero preguntando:
¿de qué cosa carece este soneto?
Francisco J. Briz Hidalgo
Slide 53
EXERCICIO 6
Xogamos coas palabras: PALÍNDROMOS.
Os palíndromos son palabras ou frases que se
len igual de esquerda a dereita, que de dereita
a esquerda. Os primeiros palíndromos
atribúense ao poeta grego Sótades (s III a C).
Mostramos algúns exemplos aos/ás rapaces/as,
así como o libro A torre da derrotA de Gonzalo
Navaza e... alguén se atreve a facer un
?
Slide 54
Anilina
Soporto tropos.
Sometemos
Severo revés.
Aman a Panamá
Ámame, mamá!
Amor a Roma.
Ámote, toma!
Ávida dádiva.
A morbosa paso broma.
Luz azul.
Amor a Eva, usa suave aroma.
Oír a Darío
Lacra: moco comarcal.
Oirás orar a Rosario.
Sométeme: metemos.
Ser tres.
Amarga grama.
Somos asomos.
Lograr gol.
Sara: torre derrotarás.
Noto fotón.
Sol oportuno, nutro polos.
Amor: broma.
A rodar oda, ama adoradora.
Sobre verbos.
Laicos agrupa: purga social.
Romano con amor.
Amarga idea, cae diagrama.
Amo idiota, mato idioma.
Slide 55
Azar trazA
A torre da derrotA
O medo do demO
AxexA.
AxexA
A tropa na portA.
Azar trazA
A torre da derrotA
Gonzalo Navaza
Slide 56
A breve verbA
-Odio doídO,
Odio do idOAcude e educa.
A palabra, barba, lapa,
é
Amarga gramA
E trae artE
Na maN
A terra trona e a nortar retA.
E o mar, o galaico soño social, agora moE
O eco no ceO
Gonzalo Navaza
Slide 57
EXERCICIO 7
Xogamos coa música das palabras: ALITERACIÓNS.
A aliteración é a repetición dos mesmos sons
(fonemas) nunha mesma frase ou verso para producir
un efecto de musicalidade e sonoridade.
Que sons se repiten nos exemplos ?
Que efecto se consegue?
Tras comentar os exemplos, o/a profesor/a
distribúe entre os/as alumnos/as diversas propostas
para facer textos con aliteracións (“esa serpe que
serpea e asubía...”, “tres treboadas con tronos e
lóstregos...”, “ese son sonoroso...”, “un grolo de auga
gurgulla pola glote...”, etc.)
Slide 58
LOBO LÉVAME
Lobo lévame
na escuridade azul
do teu lume lobo.
Lobo de auga lámbeme lagoa de veludo.
Lávame leito de leite lampo azul.
Enlámame de luz lingua de lume lobo de lúa.
Lévame légoas lombo de herba aló.
Que o lume do aloumiño fundirá lóbulo labio lobo azul
LOBO DE LUME
Leva lonxe a noite longo lobo de lume.
Acende
lóstregos de lava luva de liño.
Aluma
lobo de amor loumiñeiro louco lobo de mar lobo marino.
Que lampo de luz aceso permaneza lume e labio lobo de lúa.
Enma Luaces
Slide 59
Pepe Quinto contou de contos un cento,
e un rapaz dixo contento:
- Cantos contos contas, Pepe Quinto?
Se vou a Bueu nun bou,
vou nun bou,
se non vou nun bou
non vou a Bueu nun Bou.
Vostede como come?
Que como como? Como como como!
Dígoche que onde che digo, digo,
non che digo, digo
que che digo , Diego.
Do queixo non che me queixo,
que o queixo ben che me sabe.
Quéixome de quen che mo vende,
que non che mo deixa de balde.
Slide 60
EXERCICIO 8
Xogamos coas palabras: ANÁFORAS.
A anáfora é a repetición intencionada dunha palabra
ou grupo de palabras ao comezo dunha frase ou verso
para dar énfase mediante esa repetición.
Logo de presentar os textos de exemplo, convidamos
os/as alumnos/as a facer un poema anafórico
colectivo. O/A profesor/a propón o comezo
anafórico (“Deslízase a chuvia...”, “O medo agroma...”,
“Son sorrisos...”, etc) e os/as rapaces/as rematan
cadanseu verso.
Slide 61
Coma cinzas deixadas nas camelias
coma cinzas queimadas sobre os labios
coma cinzas cansadas de ser cinza
coma cinzas nos libros olvidados
coma cinzas nas nódoas dos espellos
coma cinza esparcida nas alcobas
coma cinza nas marxes da soidade
coma cinza na ausencia da túa voz
Coma cinza nas mans deshabitadas
coma cinza na xeada de arañeiras
coma cinza nas pálpebras dos mortos
así perdura a vida, coma cinza
que se converte no final do poema
en cinza. Coma a cinza nas túas mans.
Beatriz Quintela
Slide 62
verso cefalópodo, verso
soleira, lumieira; verso-porta
faxeira
verso endego, verso fomento
verso desafiuzado
verso abella mestra, entena
verso de ás enchoupadas
en mel
Calros Solla
Slide 63
EXERCICIO 9
Xogamos coas palabras: TEXTOS MONOVOCÁLICOS.
Os textos monovocálicos son un tipo de lipogramas nos
que se eliminaron todas as vogais excepto unha. Este xogo
de enxeño lingüístico ten sido utilizado por artistas
galegos do teatro (Mofa e Befa e a súa cociña cacofónica
ou Pepa Yáñez e o seu monólogo con o) mais tamén polo
músico Fran Pérez (coñecido tamén como Narf). Para
introducir o exercicio, procederemos á audición do tema
“Lembre” do primeiro disco de Narf e o intitulado “O
noso son”, que aparece no seu disco Totem. Atopan algo
estraño os/as alumnos/as nestas cancións? Que lles pasa?
Despois de facer a descuberta, tentarán realizar un
texto monovocálico coa letra A.
Slide 64
AUDICIÓN 1: Lembre
Lembre este precedente,
pense sempre en presente,
vence quen se desentende.
Xefe este dependente vende,
debe ser que entende ben que perde
quen se desespere.
Queren que pense que quen quere ver
ten que ser quen de merecer,
de merecer que?
Mestre
quédese sen rede,
pense neses que perecen
e que rece ese que se crece.
Lembre,
este mes semente,
regue
delle de beber e se prende
préguelle que medre.
Queren que pense que quen debe ter
ten que crer en perder
e defender que?
De que depende que me quede ben?
Lembre,
dente de serpente fere,
quer que se envelene.
Mentres, pense que é decente,
berre,
quede de rebelde,
negue
sen pretender ser repelente.
Sempre erre que erre
Fran Pérez/ Pepe Sendón
Slide 65
AUDICIÓN 2: O noso son
No soño non somos nós
Nós sós
Só nós
Cos nosos ósos
Co noso son
Non
Non somos nós os donos do noso son
Todos os nosos soños son con vós
Co voso cosmos
Co voso don
Non
Non somos nós os donos do noso son
Son tolo por vós
O noso son
Tolo por vós
Son son
Fran Pérez/ Pepe Sendón
Tolo por vós
O noso son
Tolo por vós
Non
Non somos nós os donos do noso son
Son son
Só soño con vós.
We are here to raise your hopes
We are here to give you time to increase
your small eternity
We need your skin tou build our flesh
We need your eyes to have a vision
We need your dreams to feed our soul
We need your blood to create our own
–poema en inglés de Xelís
de Toro-
Slide 66
EXERCICIO 10
Xogamos coas palabras: TAUTOGRAMAS.
Os tautogramas son textos compostos por palabras que
comezan todas coa mesma letra. Por exemplo: «non nego
nada nunca».
Temos exemplos tanto da tradición popular como da nosa
literatura culta. Comentámolos.
O exercicio proposto desta vez consistirá na continuación
dun tautograma do que o/a profesor/a ofrecerá o comezo
(“Mínteme mais mímame...”, “Poucas palabras...”, “Na noite
negra...”, “Feroces feras...”, “Gardamos grandes...”, etc.)
Que diferenzas atopas entre o tautograma e a
aliteración?
Slide 67
Cando contes contos conta cantos contos contas.
Papá, pon para Pepiño pan.
Para poder presumir practica previamente.
Procurade pensar pouco, pero profundamente.
Samuel subía só, sempre serpeando sinuosos sendeiros.
Tres tristes tigres triscan trigo.
Pintoresco pintor pamplonés pinta, por
pouco prezo, preciosas paisaxes para
persoas pouco podentes.
Slide 68
Abecedarios baleiros
Abecedarios de azar amargurado.
Beixos de baldíos balorentos.
Camposas cansas de cinza cega.
Chairas de chumbo chaguazoso.
Dor de debuxos desfigurados.
Esvaemento de esperanzas ebrias.
Fumes fuxidos de fogaxes fríxidas.
Gándaras de galaxias grises.
Hecatombe de herméticas herdanzas.
Idiomas de idades inaprensibles.
Lentura lene de lánguida laceira.
Mares de macias mágoas mancadas.
Nubes de náufraga nudez.
Outono de olladas orfas.
Poeira de pedra prateada.
Queixume de quietude queda.
Recendos raros de relentos rotos.
Saraiba de sorrisos secos.
Templos temperáns de torpes tentos taponados.
Universos de utopías últimas.
Vales vacíos de vagos vapores vagabundos.
Xardíns xementes de xarope xélido.
Zodíacos de zume zugado que zozobra.
Yolanda Castaño
Slide 69
EXERCICIO 11
Xogamos coas palabras: ENUMERACIÓNS.
Nas enumeracións o que adoitamos repetir é o esquema sintáctico
(artigo + substantivo/ substantivo + adxectivo /artigo +
substantivo +verbo/ etc.). O poeta francés Jacques Prévert, foi
mestre niso da enumeración poética da realidade. Pero non toda
enumeración é poética (unha lista da compra, por exemplo), cousa
imaxinable. Para que o sexa, terá que ter ese algo de sorpresa, de
orixinal, de xogo, de música... que ten a poesía.
Vexamos os exemplos, desde a fundadora da nosa literatura
moderna ata unha autora da xeración dos 90.
Como exercicio, seguiremos o ronsel marcado pola propia Estíbaliz
Espinosa (gran amante dos listados –poéticos, iso si-) e proporemos
un listado (colectivo, cada alumno/a unha frase/verso) de cousas...
que me poñen a carne de galiña, marabillosas que atopei na miña
viaxe ao centro da Terra, que alguén rescatou dun cofre da miña
infancia, etc.
Slide 70
Le Premier Jour
O Primeiro Día
Des draps blancs dans une armoire
Des draps rouges dans un lit
Un enfant dans sa mere
Sa mere dans les douleurs
Le pere dans le couloir
Le couloir dans la maison
La maison dans la ville
La ville dans la nuit
La mort dans un cri
Et l'enfant dans la vie.
Sabas brancas nun armario
Sabas vermellas nunha cama
Un meniño na súa nai
A súa nai na dolor
O pai no corredor
O corredor na casa
A casa na cidade
A cidade na noite
A morte nun grito
E o meniño na vida.
Jacques Prévert
Slide 71
[...]para min eras
branca aurora e craro sol
auga limpa en fresca fonte
rosa do xardín de Dios
alentiño do meu peito
vida do meu corazón
Rosalía de Castro
Slide 72
un fumaba el/ela pitillos de tódalas marcas
dous a hostia non se pode tocar
tres nunca houbo un papa negro
catro los niños de hoy son los hombres del mañana
cinco los hombres no lloran
seis ás veces as aguias poden voar máis baixo cás galiñas
sete un estante inútil no teito
oito escoita-la radio con interferencias
nove esa cara de cona no espello
dez afirmar cunha lene caída de cabeza
O a eutanasia
N a fimose
C o autismo
E son enfermidades tipicamente tropicais
doce evitar enumeracións estúpidas
trece mal número
Antón Reixa
Slide 73
Lista de cousas que os humanos encontrarán na neve
Marfín de mamut
Un buraco no medio dun lago xeado no que estivo
pescando un esquimó
O coitelo do esquimó
Pingas de sangue
Aos protagonistas do conto de Nadal, de Dickens
A Robert Walser, que se matou na neve
A Eduardo Manostijeras
Tres corvos
A unha doncela moi fermosa comendo dunha mazá
enveleñada
A algún protagonista dun conto ruso, de nome Iván
A algunha protagonista dun conto chinés, de nome Li
Pegadas de cromagnóns
Tigres siberianos
Hamlet, sen Ofelia
Nenos
Homes no cerco de Stalingrado
Un boneco cunha cenoura de nariz
Unha luva sen o seu par, perdida
Unha bota sen o seu par, perdida
Un meteorito calcinado
Moedas que afunden, afunden, xa non se ven
Un haiku que empeza: "Neva"
Alguén que esvara e cae
Unha raíña destronada
Camelias brancas
Un charco de sangue
Un animal ferido
Unha Alhambra
Roupa interior Victoria's Secret
Esquíes formando unha X
Instrumentos bondage sadomaso
Ríos de lava
Pedras de basalto
Unha máquina semisoterrada
A ushanka ucraína en pel de coello que perdín onte
Pegadas de alguén que camiñou cara atrás
durante un pedazo...
e logo
outra vez
outra vez
Neve
Estíbaliz Espinosa
Slide 74
EXERCICIO 12
Xogamos coas palabras: CALIGRAMAS.
Os caligramas son un tipo de poemas en que a disposición dos versos
fai que poidamos ver, á parte das palabras, unha imaxe. Entra dentro,
pois, da chamada poesía visual máis, aínda así, é tan antiga como a
poesía mesma: arredor de 300 anos antes de Cristo, Simmias de Rodas
marabillaba os/as seus/súas coetáneos/as co seu caligrama O ovo, que
cómpre ler de xeito alterno: o primeiro verso e logo o último, o
segundo verso e logo o penúltimo e así até rematar no verso central.
Semellante virtuosismo foi o que experimentou o mesmo autor noutros
dous caligramas da época que se conservan: Machado e As.
Foi tamén unha modalidade de poema que gozou de certo éxito durante
a época das vangardas (primeiro terzo do século XX) e chegou até os
nosos días con certa vitalidade.
Tras observar e comentar os exemplos, os/as alumnos/as xuntaranse
por grupos de 3 ou 4 para realizar o seu propio caligrama.
Slide 75
Simmias de Rodas: Ás
Slide 76
Simmias de Rodas: Machado
Slide 77
Dosiadas: O altar
Slide 78
Guillaume Apollinaire:
A pomba apuñalada e o chafariz
Slide 79
Manuel Antonio
Slide 80
Colectivo Ronseltz
Slide 81
EXERCICIO 13
Xogamos a “plaxiar” poemas: POEMAS
TRANSFORMADOS.
Agora imos reflexionar arredor de conceptos como o
plaxio, a homenaxe ou a intertextualidade. Onde
está o límite? Que é un xogo intertextual?
Co “poema transformado”, partimos dun texto
existente e modificámolo (eliminando substantivos
ou adxectivos) de xeito que cada alumno/a obterá un
poema diferente e persoal, mais tamén semellante ao
dos seus compañeiros/as. Nós escollemos, a xeito de
exemplo, un poema de Carlos López:
Slide 82
Hai cousas que só son baixo a chuvia,
a modo.
Hai _________ que só son baixo a chuvia,
a modo.
Entón síntese medo coa tristura,
a mapoula tarda todo maio en nacer morta,
chove ás nosas costas,
chove coma dentes que caen,
é unha chuvia que no chan segue sendo chuvia,
soa a violín mollado,
a salouco na auga,
rodea a cidade,
fai ondear as bandeiras,
pecha o día por dentro.
Entón síntese __________ coa tristura,
a ___________ tarda todo maio en nacer morta,
chove ás nosas costas,
chove coma ____________ que caen,
é unha chuvia que no _________ segue sendo chuvia,
soa a ____________ mollado,
a _______________ na auga,
rodea a ____________,
fai ondear as _____________,
pecha o ___________ por dentro.
A chuvia comezou
mediada a nosa espera,
vai polo mundo ás apalpadas,
descoñecendo o tempo,
coma un mes que non empeza ata que non chove.
A chuvia comezou
mediada a nosa espera,
vai polo _____________ ás apalpadas,
descoñecendo o __________,
coma un _______ que non empeza ata que non chove.
Eu vivo nunha rúa mollada pola chuvia.
Eu vivo nunha ___________ mollada pola chuvia.
Carlos López
Slide 83
EXERCICIO 14
Xogamos a “plaxiar” poemas: CENTÓNS.
O centón (do grego kentron) é unha obra literaria composta utilizando versos ou
fragmentos tirados de obras de un ou varios autores. Adoita realizarse como
homenaxe ao autor/a escollido/a. Nas literatura grega e latina tardías foi bastante
habitual e, na literatura moderna, cultivárono Sannazaro e Petrarca.
Facer centóns é un divertido e sinxelo exercicio de apropiación dos versos alleos
que adoita dar bos e sorprendentes resultados.
A primeira parte do exercicio consiste en presentar ao alumnado un centón
elaborado polo/a profesor/a. Nel terán que recoñecer os coñecidos versos de non
menos coñecidos poetas galegos/as.
A segunda parte será a elaboración dun centón colectivo: a cada alumno/a dáselle un
poema diferente dun/ha autor/a galego/a. O primeiro escribirá nun papel un ou dous
versos do poema que lle tocou (ese será o comezo do centón). O/A seguinte
alumno/a continuará o centón con un ou dous versos do poema que recibiu, e así
sucesivamente.
O segundo dos exemplos que presentamos foi realizado por rapaces/as de 3º de
ESO do Instituto Torrente Ballester de Pontevedra en marzo de 2007.
Slide 84
Cando penso que te fuches
enganosa Morpeguite
ó reflexo do branco luar
aboia un esbardar de marusías
tentando os ceos sen atopar a Lúa
Rosalía
Pondal
Curros
Manuel Antonio
Manuel Antonio
Cando o día anda a morrer
encol do mar amarelo
as escuras raíces dos meus soños
levan na cornamenta unha roda solar
transida de camelias e aleluias
Amado Carballo
Celso Emilio
Luz Pozo Garza
Manuel María
Cando o ceu se abate sobre nós en forma de metralla
toda a derrota
que agora eu tezo cos meus dedos
esa frescura infantil que pende no baleiro
ouvea como unha torre solitaria
Pilar Pallarés
Ana Romaní
Ana Romaní
Chus Pato
Avilés de Taramancos
Dende que ti te fuches
fixo máis frío logo
meu lobo amor meu trobo de mel áspero
Xohana Torres
Xohana Torres
X.L. Méndez Ferrín
Slide 85
Haberemos de ducharnos apagados:
é magma incandescente, leite por fóra,
a arte é unha cacería na garganta,
desexo e sentido,
fermosa coma unha lúa de pan ou a escaleira.
Todos os veráns,
se foses un melón fresco,
imaxino que soño é, cando esperto,
caídas, figos
baixo o melancólico licor
(e comerlles os ollos)
facendo cousas entre os libros
(as olivinas da nosa víscera).
A tombos, ámote,
amor é un misterio no que hai que ter fe,
e roiámonos, un ó outro,
(da metade do corpo, médranme mazás)
e teño que abrir caixas de Pandora.
(Centón elaborado con versos de Fran Alonso, Emma Couceiro, Marta Dacosta, Xosé
Antón L. Dobao, Modesto Fraga, Frank Meyer, Xosé Miranda, Lucía Novas, Xulio L.
Valcárcel, Luísa Castro, Lucía Aldao, Asun Arias, Rosa Méndez Fonte, Isolda Santiago,
Xandra Tedín, Rexina Vega e Alba Vidal Fernández)
Slide 86
E SE RESULTA QUE NON SE ME DÁ
MAL?
Marchando unha de premios literarios!!!
(nos que pode participar a xente nova):
[Máis información actualizada sobre certames literarios pode atoparse no
Infoxove, en http://www.aelg.org/ , www.culturagalega.org ou nas OMIX
das diferentes localidades]
Slide 87
Certame
literario Concello de Ames: modalidades de narrativa e poesía, en lingua galega. Premios en metálico entre 210 e 60 euros. Información
en normalizació[email protected] e no teléfono: 981 883 002.
Certame
literario de Cambre: modalidades de poesía e narrativa breve, en lingua galega. Premios en metálicos entre 350 e 170 euros.
Información: Concello de Cambre - C. Cultura e Benestar social. Adro, 1, 15660 Cambre.
Premio
de poesía Avelina Valladadres: de poesía en lingua galega (entre 150 e 400 versos. Premio en metálico de 1503 euros. Información:
Excmo. Concello da Estrada. Praza da Constitución, 1. 36680 A Estrada (Pontevedra).
Concurso
literario Ánxel Casal: de poesía, teatro e conto en lingua galega. Premios entre 1000 e 700 euros en metálico. Información: Concello de
Santiago. Praza do Obradoiro, 1, 15705 Santiago de Compostela (A Coruña). Tel.: 981 554 400-554 401. Correo electrónico:
[email protected] Web: www.santiagodecompostela.org
Certame
de poesía Francisco Añón: de poesía en lingua galega. Premios en metálico e en vales para comprar libros entre 1000 e 90 euros.
Información: OMIX de Outes. Teléfono: 981 842 406.
Certame
hipercurtos contos: de narrativa hiperbreve, en lingua galega. Premios entre 120 e 60 euros en vales para comprar produtos culturais
galegos. Información: Federación de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia na rúa Belvís 2. 15703 Compostela. Teléfono: 981 582 243.
Concurso
de contos para a mocidade: de relato, en lingua galega. Premios de entre 800 e 250 euros en metálico. Información: Secretaría da Casa
de Xuventude, rúa Celso Emilio Ferreiro, 27, 32004 Ourense. Teléfono: 988 228 500. Correo electrónico: [email protected].
Premios
Minerva
Premio
Díaz Jácome para novos creadores
Premio
Rúa Nova de narracións xuvenís
Certame
de microrrelatos Lonxa Literaria
Certame
GZ crea
Premio
Etc.
Antonio Fernández y Morales
O XOGO DE ESCRIBIR POEMAS
Obradoiro de escrita creativa
Elvira Riveiro Tobío
Slide 2
OBXECTIVOS
I - Estimular a sensibilidade poética e
fomentar a creatividade literaria, de forma
especial no ámbito da poesía.
II - Coñecer a linguaxe poética e as súas
posibilidades expresivas.
III - Relacionarse coa linguaxe dun xeito
libre e enriquecedor.
IV - Convencerse de que a escribir só se
aprende lendo, escribindo, experimentando
coa linguaxe.
METODOLOXÍA
I.- Traballo individual e en grupo. Proposta de lecturas e
exercicios de escritura creativa e mimética.
II.- Participación activa dos compoñentes do grupo sobre as
propostas dadas no obradoiro.
III.- As propostas de traballo están dirixidas desde o punto de
Slide 3
Dúbidas razoables. Para que escribir?
Como ser escritor? Que é a poesía?
Aos 70 anos, despois de ter publicado obras
cimeiras da literatura como "El Aleph" e
"Ficciones", Jorge Luis Borges (1899-1986)
comezou unha clase sobre a arte de escribir
dicindo:
Dediquei a maior parte de miña vida á
literatura e só lles podo ofrecer dúbidas.
Se, para un dos maiores creadores do século XX,
a literatura continuou sendo un enigma, o misterio
pode parecer insoluble para quen pretende
tornarse escritor/a. Non existe unha chave certa,
apenas lanternas que axudan a orientar o autor
nos primeiros pasos do espiñoso camiño.
Dúas son de fácil acceso: a lectura dos manuais e
a participación nos obradoiros literarios. Alén
delas, hai grupos de discusión en internet, revistas
especializadas en literatura e concursos para
principiantes, útiles para quen quer comprobar o
"valor" do seu traballo.
Slide 4
Mais a maioría dos escritores concorda
nun punto esencial: para escribir ben, é
preciso ler moito. A única maneira de
escribir é ler os outros. Tres serían as
palabras máxicas: traballo, traballo e
traballo (que tal se as mudamos por
“xogo, xogo e xogo”?). Ao final non
facemos máis ca copiar, reescribir o xa
escrito, aquilo que nos gustou, aquilo que
se achega á nosa visión da literatura e do
mundo. Así, escribir é un acto mimético
de apropiación e astucia. De aí a
necesidade de ler constantemente os bos
autores, conscientemente imitalos ou
parodialos, buscar o exemplo dos autores
consagrados. Aínda que debemos ter en
conta que, moitas veces, non escribimos
o que queremos, nin como queremos,
escribimos o que somos. Tampouco
debemos deixar atrás, á hora de escribir,
un auténtico sentido da honestidade ou,
como di un coñecido proverbio árabe:
Se o que vas dicir
non é máis
fermoso que o
silencio,
non o digas.
Slide 5
Poderiamos dicir que non existen
historias ou temas pouco
interesantes para a literatura, senón
que o que existe son formas pouco
interesantes de contalos. Calquera
persoa pode escribir; mais o proceso
de escribir adoita ser lento e
individual. Hai aspectos da literatura
que non poden ser transmitidas de
modo científico, é un proceso
persoal. Para escribir, a persoa ten
de deixar moitas cousas de lado,
illarse. Trátase dun traballo de
introspección.
Como definir a poesía?
Seguramente atoparemos tantas
definicións como autores, tantas
como manuais de literatura, tantas
como poetas. Vexamos algunhas...
Slide 6
EXERCICIO 1
QUE É A POESÍA?
Poesía es ti, podemos recorrer ao manido verso de Gustavo Adolfo
Bécquer ou botarlle un ollo ao especial que sobre o tema se
publicou no seu día na Revista das letras do xornal Galicia Hoxe.
En todo caso, o/a docente disporá dun número cumprido e variado
de definicións de poesía. Poden ser definicións tiradas de
dicionarios, definicións de críticos/as da literatura, definicións
dos/as propios/as escritores/as, definicións irónicas, etc. Cada
definición estará gardada nun pequeno sobre. Distribúense ao chou
entre o alumnado e cada un le a que lle tocou. Pódese escoller
entre todos/as a que máis lles guste ou pode servir de base para
que eles/as mesmos/as elaboren a súa propia definición de poesía,
que pode ser humorística, politicamente incorrecta...
Slide 7
A poesía é a arte de comunicar a
emoción humana polo verbo
musical (René Waltz)
Slide 8
A poesía é a expresión
natural dos máis violentos
modos
de
emoción
persoal (J. Middleton Murry)
Slide 9
O texto poético é aquel en
que a función poética se
sobrepón ás demais e
destaca entre elas, sen
eliminalas (Mário Laranjeira)
Slide 10
A poesía é o extravasar
espontáneo de poderosos
sentimentos
(William Wordsworth)
Slide 11
Tratar de definir a poesía é como querer medir a inmensidade do
mar. A poesía, como o amor, non se deixa atrapar, acode
traspasándonos con lóstregos de comprensión, fai falar ao
silencio por un intre, abre leiras de sentido e logo vaise polas
ondas ocultas, polas augas arcanas e secretas de cada verso
iluminador. Pola súa mesma natureza, o fenómeno poético móvese
nuns terreos riquísimos e ambiguos, de irracionalidade, de
misterio e de estrañeza diante da grandeza do universo e do
enigma de existir; ten tamén moito de grito orixinal, de berro para
escorrentar a dor, a anguria polo paso do tempo e a inevitábel cita
coa morte.É, pois, en principio, unha resposta emocional, unha
descarga da sensibilidade diante do incomprensíbel que nos
abraia, nos aguilloa ou nos galvaniza (Ánxeles
Penas)
Slide 12
A poesía, para min, é profundamente
subversiva, flexible como o chicle, e
ten propiedades diuréticas; alivia
porque é un magnífico tranquilizante
sen prospecto. En doses altas, crea
adicción
ou
alerxias.
A
súa
capacidade subversiva ou as súas
reaccións alérxicas permítenme deitar
unha ollada interpretativa, inqueda e
oblicua sobre o meu tempo, do que
son fillo inescusable. E tampouco me
interesa outra cousa. (Polo de agora).
(Fran Alonso)
Slide 13
Poesía é só un modo peculiar de ver e sentir as
cousas, expresado en palabras. Para chegar a ela,
basta prestar atención, dedicarlle algún esforzo
concentrado (sensibilidade e raciocinio unidos),
un pouco de disciplina, e sobre todo xamais
perder de vista o pracer que iso pode
proporcionar (Carlos Felipe Moisés)
Slide 14
A poesía é unha
materia complexa,
que se debulla nas
mans
do
lector,
penetrando
nos
sentidos deste máis
alá
da
propia
imaxinación. (Sonia
M. Martín)
Slide 15
A poesía é o único
mundo separado que
existe dentro do mundo
(J. P. Richter)
Slide 16
A poesía é una petrificación
pura do desexo do poético
imponderable: facer poesía
doe fisicamente, como todo
vómito ou expansión. É un
desarme, un desaugadoiro,
un verter límpido no lixo da
linguaxe.
Faise
outra
linguaxe.
(Carlos Edmundo de Ory)
Slide 17
A
poesía
é
a
capacidade
de
observación e de
descubrimento de
calquera
cousa.
(Klaus Groh)
Slide 18
A poesía, principio e fin de
todo, é indefinible. Se se
puidese
definir,
o
seu
definidor sería o dono do seu
segredo, o dono dela. E o
segredo da poesía non o
soubo, non o sabe, non o
saberá nunca ninguén. (Juan
Ramón Jiménez)
Slide 19
A poesía, segundo Rimbaud, quere cambiar a vida. Non pensa
embelecela como pensan os estetas e os literatos, nin facela máis
xusta ou boa, como soñan os moralistas. Mediante a palabra,
mediante a expresión da súa experiencia, procura facer sagrado o
mundo; coa palabra consagra a experiencia dos homes e as relacións
entre o ser humano e o mundo, entre a muller e o home, entre a
persoa e a súa propia conciencia. Non pretende volver fermoso,
santificar ou idealizar o que toca, senón volvelo sagrado. Por iso no é
moral ou inmoral; xusta ou inxusta; falsa ou verdadeira, fermosa ou
fea. É simplemente poesía de soidade ou de comuñón. Porque a
poesía que é un testemuño do éxtase, do amor ditoso, tamén o é da
desesperación. E tanto como un rogo pode ser unha blasfemia.
(Octavio Paz)
Slide 20
Unha definición non nos serve, é pouco convincente, excepto
para os dicionarios ou os libros de texto. Esta ignorancia da
definición implica que sabemos que é a poesía, xa que as
cousas máis familiares son imposibles de definir e, no entanto,
coñecémolas, coma o olor do café, o atardecer ou a cor amarela.
Estas cousas están tan arraigadas en nós que só poden ser
expresadas por eses símbolos comúns que compartimos. Para
que, entón, precisamos das definicións? Porque todo o mundo
sabe onde encontrar a poesía. E, cando aparece, un sente o seu
roce, ese especial estremecemento.
(Enrique G de la G)
Slide 21
A poesía é a síntese de todas as potencias
creadoras do ser humano. A poesía é a suprema
construción do espírito humano e algo así coma o
símbolo de todas as súas facultades, de todos os
seus anhelos e de todas as súas enerxías. Só por
medio da poesía a persoa resolve os seus
desequilibrios, creando un equilibrio máxico ou tal
vez un maior desequilibrio. Aplastado polo
cosmos, o poeta érguese e desafíao, desafía o
universo. Pola poesía igualamos ou superamos o
cosmos. A poesía é máis infinita có infinito, máis
cósmica có cosmos. A poesía é a conquista do
universo. (Vicente
Huidobro)
Slide 22
poesía: Xénero literario que se caracteriza, fronte á
narrativa, ó ensaio ou ó teatro, polo particular coidado na
elección de sons, palabras e imaxes, e sobre todo por un
ton especial de elevación que dá relevo ós temas que
toca, que poden ser variados, marcando distintos
subxéneros, como o lírico, o épico, o didáctico, etc.
(Dicionario da Real Academia Galega)
Slide 23
Creo poder dicir que a poesía non
é unha invención culta, senón a
fala inicial da Humanidade: non
coma un adorno, senón unha
linguaxe necesaria; tan necesaria
que foi, de feito, a primeira
linguaxe utilizada pola especie
humana e unha linguaxe que esta
non abandonou xamais.
(Mirta Aguirre)
Slide 24
EXERCICIO 2
Explorando AUTOPOÉTICAS...
Precisamente un dos labores máis frecuentados polos
propios poetas é reflexionar de xeito persoal arredor
do propio feito de escribir, do que supón para elas/eles
a creación poética. Entrariamos aquí no campo do que se
chama metapoesía, que non é máis ca o discurso poético
cuxo asunto, ou un de cuxos asuntos, é o feito mesmo
de escribir poesía e a relación entre autor, texto e
público. Con outras palabras, un metapoema é un poema
que ten dous niveis discursivos paralelos. No primeiro,
estaría o que habitualmente entendemos por poema. No
segundo, que discorre paralelamente ao primeiro, e
mesturado con el, o poema reflexiona sobre a súa propia
natureza, a súa orixe, condicionamentos e demais
circunstancias. Desta reflexión nacerían as
autopoéticas que, en moitas ocasións, adoitan
ofrecérsenos en verso. É como se para explicar a poesía
só valese o propio poema. Este exercicio levaríanos a ler
unha serie de autopoéticas de escritores/as galegos/as.
Que é para cada autor/a a poesía segundo o seu poema?
A meta final é elaborar unha autopoética propia.
Slide 25
Escribo...
Escribo para enxendrarme
-coma se fose outrano ovario do pensamento.
Para darme a luz
-e darme luzdeslumbrada polas propias palabras.
Axúdoas a parir-se do meu corpo
tan miñas!
e tan outras.
Enfeitizada
míroas como á filla recén nacida
tan de min
e tan descoñecida.
Fago as palabras co meu sangue e me
asombran.
Falta que choren para que as
amamante.
María Xosé Queizán
Slide 26
O poeta é un cazador alucinado:
Atrapa a verba, atrapa a bolboreta
que se queima en faíscas decontado;
atrapa mesmo un soño de poeta.
É o cazador poeta nese instante
en que son ollos e ráfega un latexo
que calla o sangue en río fulgurante
como se for un lóstrego ao asexo .
E sae o cazador e a súa sombra
-sae o poeta e a súa encarnadura(que é como quen do seixo a luz escombra
por ver da selva toda a fermosura).
Antón Avilés de Taramancos
Slide 27
POÉTICA
achegas o poema á ferida de comprender.
nace como intuición do que aínda é só fermento
ou algoritmo indescifrábel.
respira a súa branquia na versión primeira,
no descendo cara a voz que será contorno
ou matriz enxertada
nas pústulas da concisión.
latexa o seu vértice nas cinzas da consigna,
na escura ofrenda que nos atou ao ditado
e logo foi denuncia antes que oficio,
materia de posuír
antes que teima de sandar.
Baldo Ramos
Slide 28
arte poética (IV)
cal a necesidade
de falar dun mesmo
no poema?
recendemos mellor
cá terra despois da chuvia?
levamos no rostro as cores do outono?
somos acaso máis fermosos
que cada amante novo de Cavafis?
Eduardo Estévez
Slide 29
Non, eu non son quen de erguer a miña voz
e proclamar que podo facer versos,
se a penas sei ollar en cada tarde
as cores que todos chaman ceo.
Teño mans de labrega e só sei certo
levantar o legón sobre as palabras,
sachalas a destempo, desfacelas,
partilas en anacos,
derramalas.
As metáforas foxen destas liñas
que se quebran a cada novo intento.
Non, non son quen de erguer a miña voz,
o meu sacho contra os vosos versos.
Marta Dacosta
Slide 30
Un poema é un ser vivo que anda,
respira, soña, chora, salouca,
ama, berra, cintila e escurece,
cala, aborrece a mentira,
sente odio e ternura, desángrase,
fala de intimidade a intimidade
coas cousas e coa xente, suxire
mundos posíbeis e imposíbeis,
súa, cansa, sente sede e fame,
adoece, agoniza.
E nunca morre
Manuel María
Slide 31
EXERCICIO 3
Xogamos coas palabras: ACRÓSTICOS.
Os acrósticos son composicións poéticas na que as
letras iniciais, medias ou finais dos versos, lidas
en sentido vertical, forman unha palabra ou unha
frase. O exemplo máis característico da veciña
literatura española podemos encontralo no prólogo
de La Celestina onde o inicio dos versos serve
para formar a frase: «El bachiller Fernando de
Rojas acabó la comedia de Calisto y Melibea y fue
nacido en la Puebla de Montalbán».
Facer acrósticos é ben fácil. Podemos facelo co
noso nome ou cunha palabra escollida ao chou
dunha “caixiña de palabras” previamente
preparada polo/a profesor/a. O ideal é que o
poema resultante teña relación coa/s palabra/s
que se pode/n ler en vertical. Poñemos algúns
exemplos:
Slide 32
Aplícase ás
composicións poéticas,
rimadas,
ou de versos
soltos e de calquera
tamaño, nas que as letras
iniciais, medias ou finais dos versos
compoñen unha palabra
ou unha frase.
Francisco J. Briz Hidalgo
Slide 33
Sonia
Soubeches unha vez máis
ocultar o teu rostro,
negar ao mundo ese don
impreciso pero doce, así,
así amante: a túa boca.
anónimo
Slide 34
Materia de milagre a túa presencia e
O ardor que provocas e que templo
Nas pozas dos teus ollos
Igualmente ardentes
Cando os corpos deciden
Amarse deica as últimas labaradas
María Xosé Queizán
Slide 35
EXERCICIO 4
Xogamos coas palabras: JIJANTÁFORAS.
Agora imos ser inventores/as de palabras: o termo jitanjáfora
foi acuñado polo escritor mexicano Alfonso Reyes que o tomou
duns versos do cubano Mariano Brull (1891-1956) que xogou a
despoxar las palabras das súas implicacións conceptuais e
afectivas até chegar á inanidade sonora da jitanjáfora.
Alfonso Reyes define as jitanjáforas como: "Creacións que non
se dirixen á razón, senón máis ben á sensación e á fantasía. As
palabras non buscan aquí un fin útil. Xogan soas".
Distribuímos algúns exemplos entre o alumnado e
convidámolos a elaborar os seus propios textos con palabras
novas que conteñan anacos doutras xa existentes.
Slide 36
Leyenda
Filiflama alabe cundre
ala olalúnea alífera
alveolea jitanjáfora
liris salumba salífera.
Olivea oleo olorife
alalai cánfora sandra
milingítara girófora
ula ulalundre calandra.
Mariano Brull
Slide 37
Jitanjáforas del alma
Sonsoniches mezclados
con merestines salían
por la albiguarda nudailal
de recalcitrantes violóvalos
plenos de pringuezorras
que esculpían soltiveques
en la noche de San Eruperancio.
Aún quedan filtires de cobálubas
en medio de soñoques, abanibies
que son los que albuminan y repusan
los caminos destruferos y jocables
que encuerdan con retimoles y soyuces
viendo como costíbulan los albares
en una vida de sorrentes y primavolas.
Mañanas de fulgiversas
antinópatas y abelades
sin corolarias y celídacos
envueltos en filfateras
de noctanvulgos y bedollas
cuando la buhadilaga soñajea
con la prifusa y el pinsajo.
El viejo ya no apalubíla ni jameba
sus sienes son trúbulos de mialgas
y sus manos escuban los rorices
de cuando era chupíba y cenébolo.
Ahora su mente dédola y delcíba
entre estelúbalas y morencias
caerá por nésticos mistuarios.
Álvaro Morales
Slide 38
Altazor o viaje en paracaídas (Poema en VII Cantos - fragmento do Canto IV-)
(...)Viene gondoleando la golondrina
al horitaña de la montazonte.
La violondrina y el goloncelo,
descolgada esta mañana de la lunala,
se acerca a todo galope.
Ya viene la golondía
y la noche encoge sus uñas como el leopardo.
Ya viene la golontrina
que tiene un nido en cada uno de los dos calores
como yo lo tengo en los cuatro horizontes.
Ya viene viene la golondrina,
ya viene viene la golonfina,
ya viene la golontrina,
ya viene la goloncima,
viene la golonchina,
viene la golonclima,
ya viene la golonrima,
ya viene la golonrisa,
la golonniña,
la golongira,
la golonlira,
la golonbrisa,
la golonchilla.
Viene la golonrisa
y las olas se levantan en la punta de los pies.
Viene la golonniña
y siente un vahído la cabeza de la montaña.
Viene la golongira
y el viento se hace parábola de sílfides en orgía,
se llenan de notas los hilos telefónicos,
se duerme el ocaso con la cabeza escondida
y el árbol con el pulso afiebrado.
Vicente Huidobro
Pero el cielo prefiere el rodoñol,
su niño querido el rorreñol,
su flor de alegría el romiñol,
su piel de lágrima el rofañol,
su garganta nocturna el rosolñol,
el rolañol,
el rosiñol
(...)
Slide 39
Parto de palabras (I)
¿Y por qué yo, poeta,
no he de inventar palabras
como sacaraluna,
besiamor, hojiplata,
bellisol, clarirrío,
oriluz, fulginácar,
melibeja, luzbrina,
vinosía y sedánima?...
Yo soy un académico
que sílabas engarza
y partero que alumbra
oriluz de metáforas.
Con besiamor las huello
donde hallo mi sedánima
o abajo en clarirrío,
brisa azul y hojiplata
o me habo centinela
de mi sombrialargada
esperando a Cupido
y a melibejas áureas,
mientras sacaraluna
de puriamor se embriaga
entre un luciderazgo
de vinosías báquicas
que fulgibrinen ténues,
que centiguarden cáutas
homivital anhelo
que arriba eterniaguarda.
Puedo, pues soy poeta,
inventar mis palabras
que bellos oriluces
al pueblo le regalan.
Juan Morales Rojas, 1918-1991
Slide 40
EXERCICIO 5
Xogamos coas palabras: LIPOGRAMAS.
O lipograma é un texto que se constrúe prescindindo
voluntariamente dalgunha letra do abecedario. O seu
grao de dificultade é directamente proporcional á
frecuencia de aparición da letra que se suprime.
O exercicio consistirá na realización por parte de
cada alumno/a dun pequeno lipograma suprimindo
unha vogal e outro suprimindo unha das consoantes.
Pero antes daremos algúns datos curiosos e poremos
algúns exemplos para que descubran que letra falta
en cada poema proposto...
Slide 41
O lipograma máis antigo que se coñece é
un poema do grego Laso de Hermione (s
VI a C) titulado «Oda aos Centauros»
escrito sen a letra sigma, unha das máis
frecuentes no alfabeto grego.
Slide 42
Néstor de Laranda (s III d C) fixo unha
versión lipogramática da Ilíada de
Homero suprimindo cada unha das vinte
e cinco letras do alfabeto grego en cada
un dos vinte e cinco cantos, é dicir a letra
alfa no primeiro canto, a beta no
segundo, etc.
Slide 43
O poeta alemán do s XVIII, Gottlob
Burmann, tiña fobia ao «r». Parece ser
que compuxo 130 poemas sen esta letra
e que, mesmo, evitou usala na súa vida
cotiá. Supomos que este excéntrico
poeta non podería pronunciar o seu
propio apelido.
Slide 44
En 1939 o norteamericano
Ernest Vincent Wright publicou
a novela de cincuenta mil
palabras «Gadsby», na que
non aparece nin unha soa vez
a letra «e». Dise que Wright
atou a tecla «e» da súa
máquina de escribir para evitar
usala. Morreu o mesmo día en
que se presentaba a novela.
Slide 45
En 1969 o escritor
francés Georges Perec
publicou a novela «A
desaparición». O seu
argumento xira arredor
da desaparición dun
cadáver,
pero
a
verdadeira desaparición
era a da letra «a».
Slide 46
Actualmente, o lipogramista
británico Giles Brandreth
está lipogramando as obras
completas de Shakespeare,
xa
rematou
«Hamlet»,
«Otelo» e dúas versións de
«Macbeth».
Slide 47
El sol en el cenit tiene esplendores
tiene hermosos crepúsculos el cielo;
el ruiseñor sus trinos y su vuelo;
corriente el río, el céfiro rumores.
Tiene el iris sus múltiples colores,
todo intenso dolor tiene consuelo;
tienen mujeres mil, pechos de hielo
y el pomposo vergel tiene sus flores.
Tienen sus religiones los creyentes,
tiene mucho de feo ser beodo,
tiene poco de pulcro decir mientes,
todo lo tiene el que lo tiene todo
y tiene veinte mil inconvenientes
el escribir sonetos de este modo.
Martín de San Martín
Slide 48
Con ojillos oscuros, luminosos,
ambas tan blancas como dos palomas,
cruzando prados y salvando lomas
hoy las vi con dos pícaros gomosos.
Iban con ambas pollas orgullosos,
cortándolas aquí jugosas pomas,
dándolas más allá lícitas bromas,
pasando así las horas muy gozosos.
Cuando callaron todos los ruidos
y la pálida luz agonizaba,
los pájaros volaban a sus nidos.
Y sus hojas la flor mustia doblaba,
y los cuatro cogidos por las manos
tornaron a sus casas muy ufanos.
Martín de San Martín
Slide 49
Blanca como la luz que el alba arroja,
pura como la flor que el aura mece,
por ella oculto, pero noble, crece,
este amor que locura se me antoja.
Cuando en llanto su faz la pena moja,
¡cuán hermosa a los ojos aparece!
¡Tanto el pudor en ella resplandece,
que, al ensalzar sus galas, se sonroja!
Pero su corazón amor no altera;
yo del suyo soñando con la palma
juré adorarla con el alma entera.
¡Mas todo ve con desdeñosa calma!
¿qué alcanzará? que grande, hasta que muera,
guarde entero su amor por ella el alma.
Martín de San Martín
Slide 50
Gime desamparada Magdalena,
víctima de pesares que la matan;
y sus pupilas el raudal desatan
de lágrimas que acusan tanta pena.
Ayer amaba de esperanzas llena;
mas ya, ¿qué dichas a la vida le atan?
¿A qué vivir, si así se desbaratan
venturas en que sueña un alma buena?
¿Quién tal infamia tiene permitida?
El que al pie del altar la fe le jura,
huye y la deja en la amargura hundida,
¡a ella siempre buena y siempre pura!...
Virtud, santa virtud, ¡sé tú la egida
de esa infeliz que gime sin ventura!
Martín de San Martín
Slide 51
Soneto me pedís en donde omita
la postrera vocal del alfabeto;
y en dos por tres pergeñaré el soneto
si no se llega a enmarañar la pita.
Nadie para tal obra necesita
estar de genio y de saber repleto;
basta paciencia y sale del aprieto
toda persona en el rimar perita.
¡Vanidoso! -exclamáis-, ante el sentido
del octavo renglón; mas yo no paso
por mote, a mi entender, inmerecido.
Vanidad, si la tengo, será acaso
en haberme de sobra conocido
para no pedir sitio en el Parnaso.
Martín de San Martín
Slide 52
¿Qué le falta a este soneto?
Me propongo afrontar un nuevo reto,
con versos y palabras del pasado,
para ello la pluma he desempolvado
porque pretendo hacer un gran soneto.
Con ganas he encetado otro cuarteto,
puede ser que lo tenga superado,
mas aunque agora estoy algo cansado,
aún conservo fuerzas para un terceto.
Con tesón las trabas voy doblegando,
me restan cuatro versos y un terceto,
¡parece que esto ya se está acabando!
Como he empezado el segundo terceto,
llego al verso postrero preguntando:
¿de qué cosa carece este soneto?
Francisco J. Briz Hidalgo
Slide 53
EXERCICIO 6
Xogamos coas palabras: PALÍNDROMOS.
Os palíndromos son palabras ou frases que se
len igual de esquerda a dereita, que de dereita
a esquerda. Os primeiros palíndromos
atribúense ao poeta grego Sótades (s III a C).
Mostramos algúns exemplos aos/ás rapaces/as,
así como o libro A torre da derrotA de Gonzalo
Navaza e... alguén se atreve a facer un
?
Slide 54
Anilina
Soporto tropos.
Sometemos
Severo revés.
Aman a Panamá
Ámame, mamá!
Amor a Roma.
Ámote, toma!
Ávida dádiva.
A morbosa paso broma.
Luz azul.
Amor a Eva, usa suave aroma.
Oír a Darío
Lacra: moco comarcal.
Oirás orar a Rosario.
Sométeme: metemos.
Ser tres.
Amarga grama.
Somos asomos.
Lograr gol.
Sara: torre derrotarás.
Noto fotón.
Sol oportuno, nutro polos.
Amor: broma.
A rodar oda, ama adoradora.
Sobre verbos.
Laicos agrupa: purga social.
Romano con amor.
Amarga idea, cae diagrama.
Amo idiota, mato idioma.
Slide 55
Azar trazA
A torre da derrotA
O medo do demO
AxexA.
AxexA
A tropa na portA.
Azar trazA
A torre da derrotA
Gonzalo Navaza
Slide 56
A breve verbA
-Odio doídO,
Odio do idOAcude e educa.
A palabra, barba, lapa,
é
Amarga gramA
E trae artE
Na maN
A terra trona e a nortar retA.
E o mar, o galaico soño social, agora moE
O eco no ceO
Gonzalo Navaza
Slide 57
EXERCICIO 7
Xogamos coa música das palabras: ALITERACIÓNS.
A aliteración é a repetición dos mesmos sons
(fonemas) nunha mesma frase ou verso para producir
un efecto de musicalidade e sonoridade.
Que sons se repiten nos exemplos ?
Que efecto se consegue?
Tras comentar os exemplos, o/a profesor/a
distribúe entre os/as alumnos/as diversas propostas
para facer textos con aliteracións (“esa serpe que
serpea e asubía...”, “tres treboadas con tronos e
lóstregos...”, “ese son sonoroso...”, “un grolo de auga
gurgulla pola glote...”, etc.)
Slide 58
LOBO LÉVAME
Lobo lévame
na escuridade azul
do teu lume lobo.
Lobo de auga lámbeme lagoa de veludo.
Lávame leito de leite lampo azul.
Enlámame de luz lingua de lume lobo de lúa.
Lévame légoas lombo de herba aló.
Que o lume do aloumiño fundirá lóbulo labio lobo azul
LOBO DE LUME
Leva lonxe a noite longo lobo de lume.
Acende
lóstregos de lava luva de liño.
Aluma
lobo de amor loumiñeiro louco lobo de mar lobo marino.
Que lampo de luz aceso permaneza lume e labio lobo de lúa.
Enma Luaces
Slide 59
Pepe Quinto contou de contos un cento,
e un rapaz dixo contento:
- Cantos contos contas, Pepe Quinto?
Se vou a Bueu nun bou,
vou nun bou,
se non vou nun bou
non vou a Bueu nun Bou.
Vostede como come?
Que como como? Como como como!
Dígoche que onde che digo, digo,
non che digo, digo
que che digo , Diego.
Do queixo non che me queixo,
que o queixo ben che me sabe.
Quéixome de quen che mo vende,
que non che mo deixa de balde.
Slide 60
EXERCICIO 8
Xogamos coas palabras: ANÁFORAS.
A anáfora é a repetición intencionada dunha palabra
ou grupo de palabras ao comezo dunha frase ou verso
para dar énfase mediante esa repetición.
Logo de presentar os textos de exemplo, convidamos
os/as alumnos/as a facer un poema anafórico
colectivo. O/A profesor/a propón o comezo
anafórico (“Deslízase a chuvia...”, “O medo agroma...”,
“Son sorrisos...”, etc) e os/as rapaces/as rematan
cadanseu verso.
Slide 61
Coma cinzas deixadas nas camelias
coma cinzas queimadas sobre os labios
coma cinzas cansadas de ser cinza
coma cinzas nos libros olvidados
coma cinzas nas nódoas dos espellos
coma cinza esparcida nas alcobas
coma cinza nas marxes da soidade
coma cinza na ausencia da túa voz
Coma cinza nas mans deshabitadas
coma cinza na xeada de arañeiras
coma cinza nas pálpebras dos mortos
así perdura a vida, coma cinza
que se converte no final do poema
en cinza. Coma a cinza nas túas mans.
Beatriz Quintela
Slide 62
verso cefalópodo, verso
soleira, lumieira; verso-porta
faxeira
verso endego, verso fomento
verso desafiuzado
verso abella mestra, entena
verso de ás enchoupadas
en mel
Calros Solla
Slide 63
EXERCICIO 9
Xogamos coas palabras: TEXTOS MONOVOCÁLICOS.
Os textos monovocálicos son un tipo de lipogramas nos
que se eliminaron todas as vogais excepto unha. Este xogo
de enxeño lingüístico ten sido utilizado por artistas
galegos do teatro (Mofa e Befa e a súa cociña cacofónica
ou Pepa Yáñez e o seu monólogo con o) mais tamén polo
músico Fran Pérez (coñecido tamén como Narf). Para
introducir o exercicio, procederemos á audición do tema
“Lembre” do primeiro disco de Narf e o intitulado “O
noso son”, que aparece no seu disco Totem. Atopan algo
estraño os/as alumnos/as nestas cancións? Que lles pasa?
Despois de facer a descuberta, tentarán realizar un
texto monovocálico coa letra A.
Slide 64
AUDICIÓN 1: Lembre
Lembre este precedente,
pense sempre en presente,
vence quen se desentende.
Xefe este dependente vende,
debe ser que entende ben que perde
quen se desespere.
Queren que pense que quen quere ver
ten que ser quen de merecer,
de merecer que?
Mestre
quédese sen rede,
pense neses que perecen
e que rece ese que se crece.
Lembre,
este mes semente,
regue
delle de beber e se prende
préguelle que medre.
Queren que pense que quen debe ter
ten que crer en perder
e defender que?
De que depende que me quede ben?
Lembre,
dente de serpente fere,
quer que se envelene.
Mentres, pense que é decente,
berre,
quede de rebelde,
negue
sen pretender ser repelente.
Sempre erre que erre
Fran Pérez/ Pepe Sendón
Slide 65
AUDICIÓN 2: O noso son
No soño non somos nós
Nós sós
Só nós
Cos nosos ósos
Co noso son
Non
Non somos nós os donos do noso son
Todos os nosos soños son con vós
Co voso cosmos
Co voso don
Non
Non somos nós os donos do noso son
Son tolo por vós
O noso son
Tolo por vós
Son son
Fran Pérez/ Pepe Sendón
Tolo por vós
O noso son
Tolo por vós
Non
Non somos nós os donos do noso son
Son son
Só soño con vós.
We are here to raise your hopes
We are here to give you time to increase
your small eternity
We need your skin tou build our flesh
We need your eyes to have a vision
We need your dreams to feed our soul
We need your blood to create our own
–poema en inglés de Xelís
de Toro-
Slide 66
EXERCICIO 10
Xogamos coas palabras: TAUTOGRAMAS.
Os tautogramas son textos compostos por palabras que
comezan todas coa mesma letra. Por exemplo: «non nego
nada nunca».
Temos exemplos tanto da tradición popular como da nosa
literatura culta. Comentámolos.
O exercicio proposto desta vez consistirá na continuación
dun tautograma do que o/a profesor/a ofrecerá o comezo
(“Mínteme mais mímame...”, “Poucas palabras...”, “Na noite
negra...”, “Feroces feras...”, “Gardamos grandes...”, etc.)
Que diferenzas atopas entre o tautograma e a
aliteración?
Slide 67
Cando contes contos conta cantos contos contas.
Papá, pon para Pepiño pan.
Para poder presumir practica previamente.
Procurade pensar pouco, pero profundamente.
Samuel subía só, sempre serpeando sinuosos sendeiros.
Tres tristes tigres triscan trigo.
Pintoresco pintor pamplonés pinta, por
pouco prezo, preciosas paisaxes para
persoas pouco podentes.
Slide 68
Abecedarios baleiros
Abecedarios de azar amargurado.
Beixos de baldíos balorentos.
Camposas cansas de cinza cega.
Chairas de chumbo chaguazoso.
Dor de debuxos desfigurados.
Esvaemento de esperanzas ebrias.
Fumes fuxidos de fogaxes fríxidas.
Gándaras de galaxias grises.
Hecatombe de herméticas herdanzas.
Idiomas de idades inaprensibles.
Lentura lene de lánguida laceira.
Mares de macias mágoas mancadas.
Nubes de náufraga nudez.
Outono de olladas orfas.
Poeira de pedra prateada.
Queixume de quietude queda.
Recendos raros de relentos rotos.
Saraiba de sorrisos secos.
Templos temperáns de torpes tentos taponados.
Universos de utopías últimas.
Vales vacíos de vagos vapores vagabundos.
Xardíns xementes de xarope xélido.
Zodíacos de zume zugado que zozobra.
Yolanda Castaño
Slide 69
EXERCICIO 11
Xogamos coas palabras: ENUMERACIÓNS.
Nas enumeracións o que adoitamos repetir é o esquema sintáctico
(artigo + substantivo/ substantivo + adxectivo /artigo +
substantivo +verbo/ etc.). O poeta francés Jacques Prévert, foi
mestre niso da enumeración poética da realidade. Pero non toda
enumeración é poética (unha lista da compra, por exemplo), cousa
imaxinable. Para que o sexa, terá que ter ese algo de sorpresa, de
orixinal, de xogo, de música... que ten a poesía.
Vexamos os exemplos, desde a fundadora da nosa literatura
moderna ata unha autora da xeración dos 90.
Como exercicio, seguiremos o ronsel marcado pola propia Estíbaliz
Espinosa (gran amante dos listados –poéticos, iso si-) e proporemos
un listado (colectivo, cada alumno/a unha frase/verso) de cousas...
que me poñen a carne de galiña, marabillosas que atopei na miña
viaxe ao centro da Terra, que alguén rescatou dun cofre da miña
infancia, etc.
Slide 70
Le Premier Jour
O Primeiro Día
Des draps blancs dans une armoire
Des draps rouges dans un lit
Un enfant dans sa mere
Sa mere dans les douleurs
Le pere dans le couloir
Le couloir dans la maison
La maison dans la ville
La ville dans la nuit
La mort dans un cri
Et l'enfant dans la vie.
Sabas brancas nun armario
Sabas vermellas nunha cama
Un meniño na súa nai
A súa nai na dolor
O pai no corredor
O corredor na casa
A casa na cidade
A cidade na noite
A morte nun grito
E o meniño na vida.
Jacques Prévert
Slide 71
[...]para min eras
branca aurora e craro sol
auga limpa en fresca fonte
rosa do xardín de Dios
alentiño do meu peito
vida do meu corazón
Rosalía de Castro
Slide 72
un fumaba el/ela pitillos de tódalas marcas
dous a hostia non se pode tocar
tres nunca houbo un papa negro
catro los niños de hoy son los hombres del mañana
cinco los hombres no lloran
seis ás veces as aguias poden voar máis baixo cás galiñas
sete un estante inútil no teito
oito escoita-la radio con interferencias
nove esa cara de cona no espello
dez afirmar cunha lene caída de cabeza
O a eutanasia
N a fimose
C o autismo
E son enfermidades tipicamente tropicais
doce evitar enumeracións estúpidas
trece mal número
Antón Reixa
Slide 73
Lista de cousas que os humanos encontrarán na neve
Marfín de mamut
Un buraco no medio dun lago xeado no que estivo
pescando un esquimó
O coitelo do esquimó
Pingas de sangue
Aos protagonistas do conto de Nadal, de Dickens
A Robert Walser, que se matou na neve
A Eduardo Manostijeras
Tres corvos
A unha doncela moi fermosa comendo dunha mazá
enveleñada
A algún protagonista dun conto ruso, de nome Iván
A algunha protagonista dun conto chinés, de nome Li
Pegadas de cromagnóns
Tigres siberianos
Hamlet, sen Ofelia
Nenos
Homes no cerco de Stalingrado
Un boneco cunha cenoura de nariz
Unha luva sen o seu par, perdida
Unha bota sen o seu par, perdida
Un meteorito calcinado
Moedas que afunden, afunden, xa non se ven
Un haiku que empeza: "Neva"
Alguén que esvara e cae
Unha raíña destronada
Camelias brancas
Un charco de sangue
Un animal ferido
Unha Alhambra
Roupa interior Victoria's Secret
Esquíes formando unha X
Instrumentos bondage sadomaso
Ríos de lava
Pedras de basalto
Unha máquina semisoterrada
A ushanka ucraína en pel de coello que perdín onte
Pegadas de alguén que camiñou cara atrás
durante un pedazo...
e logo
outra vez
outra vez
Neve
Estíbaliz Espinosa
Slide 74
EXERCICIO 12
Xogamos coas palabras: CALIGRAMAS.
Os caligramas son un tipo de poemas en que a disposición dos versos
fai que poidamos ver, á parte das palabras, unha imaxe. Entra dentro,
pois, da chamada poesía visual máis, aínda así, é tan antiga como a
poesía mesma: arredor de 300 anos antes de Cristo, Simmias de Rodas
marabillaba os/as seus/súas coetáneos/as co seu caligrama O ovo, que
cómpre ler de xeito alterno: o primeiro verso e logo o último, o
segundo verso e logo o penúltimo e así até rematar no verso central.
Semellante virtuosismo foi o que experimentou o mesmo autor noutros
dous caligramas da época que se conservan: Machado e As.
Foi tamén unha modalidade de poema que gozou de certo éxito durante
a época das vangardas (primeiro terzo do século XX) e chegou até os
nosos días con certa vitalidade.
Tras observar e comentar os exemplos, os/as alumnos/as xuntaranse
por grupos de 3 ou 4 para realizar o seu propio caligrama.
Slide 75
Simmias de Rodas: Ás
Slide 76
Simmias de Rodas: Machado
Slide 77
Dosiadas: O altar
Slide 78
Guillaume Apollinaire:
A pomba apuñalada e o chafariz
Slide 79
Manuel Antonio
Slide 80
Colectivo Ronseltz
Slide 81
EXERCICIO 13
Xogamos a “plaxiar” poemas: POEMAS
TRANSFORMADOS.
Agora imos reflexionar arredor de conceptos como o
plaxio, a homenaxe ou a intertextualidade. Onde
está o límite? Que é un xogo intertextual?
Co “poema transformado”, partimos dun texto
existente e modificámolo (eliminando substantivos
ou adxectivos) de xeito que cada alumno/a obterá un
poema diferente e persoal, mais tamén semellante ao
dos seus compañeiros/as. Nós escollemos, a xeito de
exemplo, un poema de Carlos López:
Slide 82
Hai cousas que só son baixo a chuvia,
a modo.
Hai _________ que só son baixo a chuvia,
a modo.
Entón síntese medo coa tristura,
a mapoula tarda todo maio en nacer morta,
chove ás nosas costas,
chove coma dentes que caen,
é unha chuvia que no chan segue sendo chuvia,
soa a violín mollado,
a salouco na auga,
rodea a cidade,
fai ondear as bandeiras,
pecha o día por dentro.
Entón síntese __________ coa tristura,
a ___________ tarda todo maio en nacer morta,
chove ás nosas costas,
chove coma ____________ que caen,
é unha chuvia que no _________ segue sendo chuvia,
soa a ____________ mollado,
a _______________ na auga,
rodea a ____________,
fai ondear as _____________,
pecha o ___________ por dentro.
A chuvia comezou
mediada a nosa espera,
vai polo mundo ás apalpadas,
descoñecendo o tempo,
coma un mes que non empeza ata que non chove.
A chuvia comezou
mediada a nosa espera,
vai polo _____________ ás apalpadas,
descoñecendo o __________,
coma un _______ que non empeza ata que non chove.
Eu vivo nunha rúa mollada pola chuvia.
Eu vivo nunha ___________ mollada pola chuvia.
Carlos López
Slide 83
EXERCICIO 14
Xogamos a “plaxiar” poemas: CENTÓNS.
O centón (do grego kentron) é unha obra literaria composta utilizando versos ou
fragmentos tirados de obras de un ou varios autores. Adoita realizarse como
homenaxe ao autor/a escollido/a. Nas literatura grega e latina tardías foi bastante
habitual e, na literatura moderna, cultivárono Sannazaro e Petrarca.
Facer centóns é un divertido e sinxelo exercicio de apropiación dos versos alleos
que adoita dar bos e sorprendentes resultados.
A primeira parte do exercicio consiste en presentar ao alumnado un centón
elaborado polo/a profesor/a. Nel terán que recoñecer os coñecidos versos de non
menos coñecidos poetas galegos/as.
A segunda parte será a elaboración dun centón colectivo: a cada alumno/a dáselle un
poema diferente dun/ha autor/a galego/a. O primeiro escribirá nun papel un ou dous
versos do poema que lle tocou (ese será o comezo do centón). O/A seguinte
alumno/a continuará o centón con un ou dous versos do poema que recibiu, e así
sucesivamente.
O segundo dos exemplos que presentamos foi realizado por rapaces/as de 3º de
ESO do Instituto Torrente Ballester de Pontevedra en marzo de 2007.
Slide 84
Cando penso que te fuches
enganosa Morpeguite
ó reflexo do branco luar
aboia un esbardar de marusías
tentando os ceos sen atopar a Lúa
Rosalía
Pondal
Curros
Manuel Antonio
Manuel Antonio
Cando o día anda a morrer
encol do mar amarelo
as escuras raíces dos meus soños
levan na cornamenta unha roda solar
transida de camelias e aleluias
Amado Carballo
Celso Emilio
Luz Pozo Garza
Manuel María
Cando o ceu se abate sobre nós en forma de metralla
toda a derrota
que agora eu tezo cos meus dedos
esa frescura infantil que pende no baleiro
ouvea como unha torre solitaria
Pilar Pallarés
Ana Romaní
Ana Romaní
Chus Pato
Avilés de Taramancos
Dende que ti te fuches
fixo máis frío logo
meu lobo amor meu trobo de mel áspero
Xohana Torres
Xohana Torres
X.L. Méndez Ferrín
Slide 85
Haberemos de ducharnos apagados:
é magma incandescente, leite por fóra,
a arte é unha cacería na garganta,
desexo e sentido,
fermosa coma unha lúa de pan ou a escaleira.
Todos os veráns,
se foses un melón fresco,
imaxino que soño é, cando esperto,
caídas, figos
baixo o melancólico licor
(e comerlles os ollos)
facendo cousas entre os libros
(as olivinas da nosa víscera).
A tombos, ámote,
amor é un misterio no que hai que ter fe,
e roiámonos, un ó outro,
(da metade do corpo, médranme mazás)
e teño que abrir caixas de Pandora.
(Centón elaborado con versos de Fran Alonso, Emma Couceiro, Marta Dacosta, Xosé
Antón L. Dobao, Modesto Fraga, Frank Meyer, Xosé Miranda, Lucía Novas, Xulio L.
Valcárcel, Luísa Castro, Lucía Aldao, Asun Arias, Rosa Méndez Fonte, Isolda Santiago,
Xandra Tedín, Rexina Vega e Alba Vidal Fernández)
Slide 86
E SE RESULTA QUE NON SE ME DÁ
MAL?
Marchando unha de premios literarios!!!
(nos que pode participar a xente nova):
[Máis información actualizada sobre certames literarios pode atoparse no
Infoxove, en http://www.aelg.org/ , www.culturagalega.org ou nas OMIX
das diferentes localidades]
Slide 87
Certame
literario Concello de Ames: modalidades de narrativa e poesía, en lingua galega. Premios en metálico entre 210 e 60 euros. Información
en normalizació[email protected] e no teléfono: 981 883 002.
Certame
literario de Cambre: modalidades de poesía e narrativa breve, en lingua galega. Premios en metálicos entre 350 e 170 euros.
Información: Concello de Cambre - C. Cultura e Benestar social. Adro, 1, 15660 Cambre.
Premio
de poesía Avelina Valladadres: de poesía en lingua galega (entre 150 e 400 versos. Premio en metálico de 1503 euros. Información:
Excmo. Concello da Estrada. Praza da Constitución, 1. 36680 A Estrada (Pontevedra).
Concurso
literario Ánxel Casal: de poesía, teatro e conto en lingua galega. Premios entre 1000 e 700 euros en metálico. Información: Concello de
Santiago. Praza do Obradoiro, 1, 15705 Santiago de Compostela (A Coruña). Tel.: 981 554 400-554 401. Correo electrónico:
[email protected] Web: www.santiagodecompostela.org
Certame
de poesía Francisco Añón: de poesía en lingua galega. Premios en metálico e en vales para comprar libros entre 1000 e 90 euros.
Información: OMIX de Outes. Teléfono: 981 842 406.
Certame
hipercurtos contos: de narrativa hiperbreve, en lingua galega. Premios entre 120 e 60 euros en vales para comprar produtos culturais
galegos. Información: Federación de Centros Xuvenís Don Bosco de Galicia na rúa Belvís 2. 15703 Compostela. Teléfono: 981 582 243.
Concurso
de contos para a mocidade: de relato, en lingua galega. Premios de entre 800 e 250 euros en metálico. Información: Secretaría da Casa
de Xuventude, rúa Celso Emilio Ferreiro, 27, 32004 Ourense. Teléfono: 988 228 500. Correo electrónico: [email protected].
Premios
Minerva
Premio
Díaz Jácome para novos creadores
Premio
Rúa Nova de narracións xuvenís
Certame
de microrrelatos Lonxa Literaria
Certame
GZ crea
Premio
Etc.
Antonio Fernández y Morales