Slide 1

Finansal (Mali) Tablolar Analizi
ORAN (RASYO) ANALİZİ

Yrd.Doç. Dr. Niyazi Kurnaz

©www.niyazikurnaz.net

1


Slide 2

ORAN ANALİZİ
 Rasyolar işletmenin faaliyet sonuçlarına ilişkin mali tablolarda
yer alan çeşitli kalemler arasında kurulacak ilişkiler sonucu
elde edilen ve işletmenin likiditesine, karlılığına, mali yapısına
ve diğer hususlara ilişkin bir kanaat edinmeye yarayan
oranlardır. Mali tablo analizlerinde en yaygın olarak kullanılan
bu yöntemde, mali tablolardaki kalemler arsındaki anlamlı
ilişkiler, birbirinin yüzdesi ve katı olarak belirtilir.
 Oran analizleri yardımıyla, işletmenin borç ödeme gücü,
verimliliği, kaynakların kullanım durumu ve karlılığı
ölçülebilmektedir. Ayrıca bu yöntemle hesaplanan oranların,
önceki yılın oranları ve sektör ortalama oranlan ile karşılaştı n
iması suretiyle, işletmenin mali durumu ve finansal yapısı
hakkında daha anlamlı ve gerçekçi yorumlar yapılması
mümkündür.

©www.niyazikurnaz.net

2


Slide 3

ORAN ANALİZİ
 Bu yöntemle oran (rasyo), mali tabloların her hangi iki kalemi
arasındaki ilişkinin basit bir matematiksel ifadesi olarak tanımlanabilir. Bu oranların hesaplanması tek başına bir amaç değildir.
Hesaplanan oranların işletmenin amaçlan ile bütünleştirilerek
değerlendirilmesi ve yorumlanması da gerekir. Hesaplanan oranlar
işletmenin geçmiş dönemler mali tabloları üzerinden hesaplanmış
oranlarla ve genel kabul görmüş oranlarla veya işletmenin içinde
bulunduğu endüstri kolu için geliştirilen oranlarla karşılaştırılmalı,
değerlendirmeler bu değerlere göre yapılmalıdır.
 Tablolardaki kalemleri birbiriyle karşılaştırarak sayısız oran elde
edilebilir. Ancak oranların faydalı bir analiz aracı olabilmesi için,
işletme ile ilgili anlamlı sorulan cevaplaması gerekir. Bu amaçla
birbirine uygulanan kalemlerin hepsi aynı mali tabloda olabileceği
gibi ayrı ayrı tablolarda da yer alabilir. Oranların işletmenin geçmiş
faaliyet verilerini yansıttığı ve verilerin ancak bir bütün halinde
olduğu takdirde kullanılabilir olduğu unutulmamalıdır.

©www.niyazikurnaz.net

3


Slide 4

ORAN ANALİZİ
 Rasyo analizleri sırasında hassasiyetle üzerinde durulması gereken
birçok nokta vardır. Bunlar ana hatlarıyla aşağıda belirtilmiştir.
 Analizlerde önemli olan oranların hesaplanması değil,bu oranların
yorumlanmasıdır. Bu itibarla; analizi yapacak kişinin yeterli bilgi
düzeyine sahip olması yanında yeterli tecrübesinin de olması
zorunludur. Bu yorumlarda yapılacak bir hala işletmenin,
olduğundan daha farklı şekilde ele alınmasına neden olacağından belirli bir risk payı da içermektedir.
 Mali tablolara yansımayan yahut yansımakla birlikte rasyolarda net
olarak görülmeyen nedenlerden dolayı işletmenin karşı karşıya
kaldığı riskler daha açık bir ifadeyle gizli riskler de tespit edilebildiği
oranda bu analizlerin yorumunda kullanılabilmelidir.

©www.niyazikurnaz.net

4


Slide 5

ORAN ANALİZİ
-

-

-

Benzer işletmelerin veya işletmenin çalışmalarını sürdürdüğü
sektörün tipik oranlan veya standart oranlan ile yapılır,Ancak bu
İşlemin yapılabilmesi için, sektörel standart oranların belirlenmiş
olması gerekir.
Analize konu edilen işletmenin oranlan, genel kabul görmüş
değerlerle karşılaştırılarak yorumlama işlemine bağlı tutulur. Ancak
bu yorumlar, analiz çalışması ile ilgili yaklaşımlar olarak
benimsenmelidir. Çünkü işletmeler arasındaki çeşitli alanlardaki
farklılıklar, oran sonuçlarının katı bir anlayış içerisinde yorumlanmasını engellemektedir.
Dikkat edilmesi gereken bir diğer konu ise, temel rasyoların tali ve
diğer rasyolarla desteklenmesi zorunluluğunun bulunmasına rağmen
gereğinden fazla rasyonun esas alınması durumunda ise, analizi
yapan kişi gereksiz detaylarla uğraşmak zorunda kalacağı için asıl
önemli noktalan gözden kaçırabilir. Bu nedenle analizin amacına
yönelik olarak hangi rasyoların kullanılacağı önceden tespit edilmeli
ve gereksiz detaylarla uğraşılmamalıdır.

©www.niyazikurnaz.net

5


Slide 6

ORAN ANALİZİ
 İşletmeyle ilgili olarak hesaplanacak
rasyolar dört grup altında incelenebilir.
1. Likidite durumunun analizinde kullanılan
rasyolar
2. Mali yapının analizinde kullanılan oranlar
3. Faaliyet (çalışma durumunun) analizinde
kullanılan oranlar
4. Karlılık durumunun analizinde kullanılan
oranlar
©www.niyazikurnaz.net

6


Slide 7

Likidite Durumunun Analizinde
Kullanılan Oranlar
 İşletmenin kısa vadeli yükümlülüklerini
zamanında yerine getirip getirmeyeceği
konusunda bilgi sağlayan rasyolardır. Diğer bir
ifadeyle likidite oranlan işletmenin nakit
durumunu göstermek suretiyle, vadesi gelen
borçların ödenme imkanlarının tespit edilmesine
yararlar.
 İşletmenin ödeme gücünün saptanmasında,
dönen varlıklar ile kısa vadeli yabancı kaynaklar
arasındaki ilişkiler analiz edilir.
©www.niyazikurnaz.net

7


Slide 8

Dönen varlık unsurları ile kısa vadeli yabancı kaynak!ar arasındaki oransal ilişkiler aşağıdaki oranlan ortaya çıkarır.
- Cari oran
- Likidite ( asit test) oranı
- Nakit oranı
Öte yandan bu oranlan destekleyici diğer bazı oranlar ise
şunlardır.
-Alacakların devir hızı oranı
-Stok devir hızı oranı
-Stok bağımlılık oranı
-Fon akım oranı( faaliyet sonucu sağlanan fon / kısa vadeli
yabancı kaynaklar oranı)
-Net çalışma sermayesinin faaliyetlerden sağlanan fona oranı
-Kısa vadeli yabancı kaynakların faaliyetlerden sağlanacak
nakit kaynaklarına oranı
©www.niyazikurnaz.net

8


Slide 9

a) Cari Oran
 Dönen varlıklar ile kısa vadeli kaynaklar arasındaki
ilişkiyi gösteren orandır. Kısa vadeli yabancı kaynakların
ödenmesinde herhangi bir sıkıntıya düşülüp
düşülmeyeceği konusunda bir fikir veren cari rasyo,
dönen varlıkların kısa vadeli borçlara oranlanması
suretiyle bulunur ve en çok kullanılan rasyoların başında
gelir. Cari rasyo aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
Dönen varlıklar
 Cari oran =
Kısa vadeli yabancı kaynaklar
 Oran hesaplanırken dönen varlıkların net tutan yani aktifi
düzenleyici karşılık tutarı ( şüpheli olacak karşılığı, stok
değer düşüklüğü karşılığı vb. } düşüldükten sonra
bulunan tutar kullanılmalıdır. Cari oran borç verenlerce
yaygın olarak kullanılan bir orandır.
©www.niyazikurnaz.net

9


Slide 10

 Genel kural olarak cari oranın 2 elması tatminkar
olarak kabul edilir, ancak gelişmekte olan
ülkelerde sermaye piyasalarının gelişmemiş
olması isletmeleri daha kısa vadeli borç almaya
yönlendirmektedir. Bu tip ülkelerde cari oranın
1,5 olmasının yeterli olduğu düşünülmektedir.
Cari oranın büyük olması işletmenin ihtiyacından
fazla denen varlığa sahip olduğu oranın küçük
olması net işletme sermayesinin yetersiz
olduğunu gösterir. Cari oranın yeterli olup
olmadığının tespiti için şu faktörler göz önünde
tutulmalıdır.
©www.niyazikurnaz.net

10


Slide 11

Dönen Varlıkların Bünyesi
Dönen varlıklar içinde nakit ve nakit benzerleri ile alacakların oranı arttıkça
likidite artarken, nakde çevrilmesi zaman alan stokların nispi payı arttıkça likidite
dolayısıyla borç ödeme gücü azalır. Bir işletme dönen varlıkların likiditesi
yükseldikçe daha düşük bir cari oran ile borç ödeme güçlüğüne düşmeden faaliyette bulunabilir.
İsletmenin Tedarik ve Satış Şartlan
Peşin satış ile çalışan bir isletme kredili satış yapan bir işletmeye oranla daha
düşük bir cari oran ile çalışabilir. Keza kredili olarak mal tedarik eden bir işletme
için, peşin alış yapan bir işletmeye kıyasla daha düşük bir cari oran fazla zorluk
oluşturmaz.
Zaman İçindeki Eğilim
Cari oranın yıllar içindeki eğilimi de önemlidir. Cari oranı devamlı artış gösteren
bir isletmenin cari oranı düşme eğilimindeki bir işletmeye kıyaslandığında, son
bilançodaki cari oran eşit olsa dahi birinci istetme lehine yorumlanır.
Mevsimlik Değişmeler
İşletme-faaliyetlerinin en yüksek seviyeye ulaştığı mevsimde cari oran düşük,
buna karşılık işletmenin stoklarını satıp, alacakların! tahsil edip borçlarını
ödediği diğer bir deyişle faaliyetin asgari düzeye indiği zamanlarda cari oran
yüksek görülebilir.
Stok Devir Hızı Ve Alacak Devir Hızı
Bir işletmenin stok ve alacak devir hızı oranlan düşük ise, bunların paraya
çevrilmesi de yavaş olacağından bu durumda cari oranın yüksek olması tercih
edilir.
Ticari Alacakların Senetli Veya Senetsiz Oluşu
Senetli alacakların vadeden önce çeşitli şeklilerde paraya çevrilme imkanı
olduğundan alacakları senede bağlı işletmelerin daha düşük cari oran ile
©www.niyazikurnaz.net
11
çalışması mümkündür.


Slide 12

b) Likidite (Asit-Test) Oranı
 İşletme satışlarının bir an için tamamen durması veya önemli
derecede yavaşlaması halinde işletmenin kısa vadeli borçların!
ödeme gücünün ne olacağı düşüncesi likidite oranının ortaya
çıkmasına neden olmuştur. Satışların azaldığı kriz dönemlerinde
stokların artması, dönen varlıklar toplamını arttıracağından cari oran
yanıltıcı sonuçlar verebilir. Likidite oranının 1 olması yeterli kabul
edilmektedir. Ancak alacaklarını tahsilde güçlük çeken bir işletme
için yüksek likidite oranın pek anlamı yoktur. Keza bir işletmenin
likidite oranı 1'den küçük olduğu halde işletme stoklarının süratle
paraya çevrilip, bunlarla kısa vadeli borçlarını ödeyebiliyorsa, bu
işletmenin borç ödeme gücü var demektir, Oran şöyle formülle elde
edilir:
Dönen varlıklar - stoklar
 Likidite (Asit-test) oranı=
Kısa vadeli yabancı kaynaklar
 Yukarıdaki oran 1 liralık kısa vadeli borca karşılık stoklar hariç kaç
liralık dönen varlığın olduğunu gösterir.
©www.niyazikurnaz.net

12


Slide 13

c)

Nakit Oran

Nakit oranı, para ve benzeri" değerlerin kısa vadeli yabancı kaynaklara
oranıdır. Bu oran, işletmenin hazır değerleri ile kısa vadeli borçlarını ne
ölçüde karşılayabildiğin! belirlemede kullanılır. Nakit oranı cari oran ve
likidite (asit - test) oranına göre daha duyarlıdır. Faaliyetlerden sağlanan
fon girişlerinin durması e alacakların tahsil edilmemesi durumunda,
işletmenin kısa vadeli borçlarını ödeme gücünü yansıtır.
Nakit oranıyla ölçülmek istenen husus kısa vadeli yabancı kaynakların
ne kadarının hazır değerlerle karşılanabileceğidir.
Bu rasyonun 1 civarında olması istenir. Ancak rasyoların yorumu,
analizin yapılış amacına göre farlılık gösterir.
Nakit oranı aşağıdaki formül yardımıyla bulunur.
Nakit oranı = Hazır Değerler / Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar
Hazır değerler Kasa ve Banka hesaplarında mevcut nakit ve diğer nakdi
değerleri ifade etmektedir.

©www.niyazikurnaz.net

13


Slide 14

d) Diğer Oranlar
Likidite durumunun analizinde yukarıda açıklanan oranlar
dışında ve bu oranları yorumlarken daha gerçekçi sonuçlara
varmak için aşağıdaki oranlardan yararlanılabilir.
da) Ticari Alacaklar / Dönen Varlıklar Rasyosu
Dönen varlıklar içerisindeki ticari alacakların oranını gösteren
rasyodur. Dönen değerler içerisindeki hazır değerler, Menkul
kıymetler. Ticari alacaklar gibi hesap gruplarının ağırlıkları
analiz sonuçlarını doğrudan etkileyecek niteliktedir. Likiditeye
yönelik olarak denen varlıkların yapısını tahlil etmek amacıyla
kullanılan oranlardan biri olan, kısa vadeli ticari alacakların
dönen varlılara oranı, ticari alacakların dönen varlıklar
içerisindeki ağırlığını ortaya çıkarır.

©www.niyazikurnaz.net

14


Slide 15

 db) Stoklar / Dönen Varlıklar Rasyosu
 Bu rasyo dönen varlılar içerisindeki toplam stokların payını
göstermektedir. Dönen varlıklar içerisindeki stokların önemli bir yer
tutması durumunda dönen varlıkların likiditesinin yüksek olduğundan
bahsetmek mümkün değildir. Diğer taraftan stok devir hızlarının da
düşük olduğu hallerde işletme için risklerin olduğu yada olabileceği
ihtimalleri de gözden uzak tutulmamalıdır. Ancak stok devir hızının
yüksek olduğu işletmelerde, stok seviyelerindeki kısmi yükseklik
önemli bir risk unsuru taşımaz.
 de) Net İşletme Sermayesi / Dönen Varlıklar
 Net işletme sermayesi, dönen varlıklardan kısa vadeli borçların
düşmesiyle elde edilen tutan göstermektedir. Kısa vadeli yabancı
kaynakların bir anda ödenmesi durumunda işletmenin yeterli
çalışma sermayesine sahip olup olmadığını ve toplam dönen
varlıklar içerisindeki net işletme sermayesinin tutarı n ı tespit etmeye
yarayan bu rasyo için standart oranlar mevcut değildir. Bu nedenle
işletmenin net çalışma sermayesinin dönen varlıklara oranının
önceki uygulamalar neticesi tespit edilen oranlar ile sektörel
standartlar ve rakip isletmelerin durumlarıyla mukayese edilerek
yorumlanması sağlanır.

©www.niyazikurnaz.net

15


Slide 16

 dd) Stoklar / Dönen Sermaye Rasyosu
 Bu oran döner sermayenin ne kadarının stoklara
bağlandığını gösteren rasyodur.
 Bu rasyo yanında stok devir hızı rasyoları ve
stoklarla ilgili diğer rasyolarında dikkate alınması ve
bu rasyoların birlikte değerlendirilmesi gereklidir.
 de)Stoklar/ Toplamı Aktifler Rasyosu
 Toplam aktiflerin ne kadarının stoklara bağlandığın!
gösteren bu rasyo, işletme içi standartlar, sektördeki
diğer firmaların durumu ve benzer hususlar göz
önüne alınarak yorumlanmalıdır.
 d f) Ticari Alacaklar / Toplam Aktifler
 Toplam aktiflerin ne kadarlık kısmının ticari
alacaklara bağlandığını gösterir,
©www.niyazikurnaz.net

16


Slide 17

Finansal Yapının Analizinde Kullanılan
Oranlar
 İşletmenin finansmanında yabancı kaynaklardan ne
derece yararlanıldığını ortaya koyan oranlardır. Yabancı
kaynaklar ile öz kaynaklar arasındaki ilişkiyi gösteren bu
oranlar işletmenin olumlu bir şekilde finanse edilip
edilmediği kredi verenlerin emniyet payının yeterli olup
olmadığı sorularına cevap verir. Öz kaynaklar kredi
verenler için emniyet manidir. Finansal oranlar işletme
zarar etse de yada gelecek dönemlerde beklenen nakit
akımlarının gerçekleşmemesi halinde işletmenin
yükümlülüklerini yerine getirip getiremeyeceği
hususunda ip ucu verir .
 Finansal yapının analizinde kullanılan oranlar şunlardır ;
©www.niyazikurnaz.net

17


Slide 18

a) Finansal Kaldıraç Oranı :
Toplam Borçlar
Finansal Kaldıraç Oranı=----------------------------------------Aktif Toplamı
Bu oran aktiflerin yüzde kaçının yabancı kaynaklarla finanse edildiğini gösterir.
Oranın yüksek olması, kredi verenler açısından emniyet marjının dar olduğunu,
işletmenin faiz ve bere ödeme açısından zor durumlara düşme olasılığının
yüksek olduğunu gösterir. Ancak bu takdirde işletme sahipleri, az sermaye ile
geniş bir kaynağa egemendirler ve faaliyet kârı, yabancı kaynak maliyetinden
yüksek ise, öz sermaye kârlılığı yükselir, finansman kaldıracı etkisinden
yararlandır.
Finansmanda göz önünde tutulacak ilkelerden biri de güvenli bir şekilde. kâr
sağlamak veya zarar riski arasında bir denge kurmaktır, Emniyete önem vererek
işletmenin finansmanında büyük ölçüde öz sermaye kullanmak kârlılık oranını
düşürebilir. Buna karşılık kârlılığa öncelik vererek kaldıraç oranını yükseltmek
riski artıracaktır. Bu nedenle finansman yöneticisi işletmenin finansmanında
emniyet ve kâr amaçlarını dengelemek durumundadır.
Gelişmiş ülkelerde oranın %50'nin üzerine yükselmesi tehlike işareti olarak
yorumlanır. Ancak Türkiye gibi gelişmekte olan ekonomilerde öz sermaye
sağlanmasındaki güçlükler nedeniyle oran genelde %60 ' dan daha yüksektir.
Özellikle enflasyon dönemlerinde firmalar daha hızlı borçlanma eğilimi içerisine
girdiklerinden oranın yükselmesi söz konusu olur.
©www.niyazikurnaz.net

18


Slide 19

b)Öz Sermayenin Aktif Toplama Oranı :
Öz Sermaye
Öz Sermayenin Aktif Toplama Oranı =--------------------Aktif Toplam
Bu oran, aktifleri yüzde kaçının işletme sahiplerince finanse
edildiğini gösterir. Oranın zaman içinde yükselme eğilimi
göstermesi genellikle iyi bir yönetimin göstergesi olarak
kabul edilir, Oranın düşük olması, spekülatif bir
finansman şeklini gösterir ve işletme bu durumda büyük
kârlar sağlayabileceği gibi, durgunluk dönemlerinde
fiyatların düşmesi halinde faiz ve ana para taksitlerini
ödemekte zorluklarla karşılaşılarak ağır zararlara
uğrayabilir, hatta iflas durumuna gelebilir
©www.niyazikurnaz.net

19


Slide 20

c)

Finansman Oranı :

Öz Sermaye
Finansman Oranı=-----------------------------------------------Toplam Yabancı Kaynaklar
İşletmenin mali bağımlılık derecesini gösteren bu oran işletmenin
mali yeterliliğinin araştırılmasına da imkan tanır. Gelişmiş ülkelerde
bu oranın en az bir olması genel kabul görmüştür. Oranın birden
küçük olması, işletme finansmanında daha fazla yabancı kaynak
kullanıldığını gösterir ki bu işletmeyi ağır bir faiz altına sokar ve
alacaklılar için emniyet payı az demektir. Oranın birden büyük
olması toplam kaynaklar içinde öz sermayenin daha fazla olması
anlamındadır, bu durum borçların ödenmesinde sıkıntı
yaşanmayacağını gösterir, Fakat böyle bir durum aynı zamanda
işletmenin düşük maliyetli uzun vadeli kredilerden yararlanmadığının
göstergesidir. Öz kaynakların fazla olması iyi bir politikadır. Ancak
düşük maliyetli yabancı kaynak kullanarak bu kaynağın maliyetinden
yüksek kâr oranı elde edilebiliyorsa borçlanma yolu tercih
edilmelidir. Ülkemiz koşullarına göre genel olarak bu oranın 2/3
olması yeterli olarak yorumlanabilir.
©www.niyazikurnaz.net

20


Slide 21

d) Oto Finansman Oranı
 İşletmenin, işletme faaliyetleri neticesi işletme içi
yaratmış olduğu kaynakları hakkında görüşe
varmak için kullanılır. Bu oran; yasal yedekler,
olağanüstü yedekler, statü yedekleri, özel fonlar
ve bilançoda kâr yedekleri grubunda gösterilen
diğer yedeklerden, 580 kod numaralı hesapta
gösterilen geçmiş yıllar zararlarının mahsubu
neticesi kalan tutarın, ödenmiş sermayeye
bölünmesi suretiyle hesaplanır.
 Bu oranın büyük olması, işletmenin faaliyet
sonucuna göre iç kaynak yaratabildiği anlamına
gelir ve bu durum işletme lehine kullanılır.
©www.niyazikurnaz.net

21


Slide 22

e)Duran Varlıkların Devamlı Sermayeye
Oranı
 Bu oran duran varlıkların ne oranda devamlı sermaye île
finanse edildiğini göstermektedir. Devamlı sermaye, öz
kaynaklarla uzun vadeli yabancı kaynakların toplamını
ifade etmektedir. Bu oran %100 değerinin üzerinde
olması istetmenin duran varlıklarının finansmanında öz
kaynaklar ve uzun vadeli yabancı kaynaklarının yanında
kısa vadeli yabancı kaynaklardan da yararlandığı
anlamına gelir. Duran varlıkların kısa sürede paraya
çevrilmesi normal şartlarda söz konusu olmadığından işletmenin kısa vadeli yükümlülüklerini yerine getirmeme
riski de mevcuttur. Bu oranın %100 değerinin üzerinde
olması işletme için büyük bir risk olarak
değerlendirilmelidir.
©www.niyazikurnaz.net

22


Slide 23

f)Duran Varlıkların Öz kaynaklara Oranı
 Bu oran, duran varlıkların öz kaynaklarla
karşılanma oranını göstermektedir. Bu oranın
düşük olması durumunda, maddi duran
varlıkların öz kaynaklarla karşılanabildiği kabul
edilir. Oranın 1’in üzerinde olması durumu ise
duran varlıkların finansmanında yabancı
kaynaklardan yararlanıldığı anlamına gelir. Bu
oran için belirlenmiş standart bir oran
bulunmamakla birlikte duran varlıkların
finansmanında yabancı kaynaklardan
yararlanılmaması istenir. Daha açık bir ifadeyle
bu oranın %100'ün altında olması iyi karşılanır.
©www.niyazikurnaz.net

23


Slide 24

g)Uzun Vadeli Yabancı Kaynakların
Devamlı Sermayeye Oranı
Bu oran uzun vadeli yabancı kaynakların
devamlı sermayenin ne kadarını
oluşturduğunu gösterir. Bu oranın %25
olması arzulanır. Bu oranın %25'den fazla
olması devamlı sermaye içerisinde
yabancı kaynakların oranın yüksek
olduğuna yada işletmede büyük oranda
uzun vadeli yabancı kaynak kullanıldığına
işaret eder.
©www.niyazikurnaz.net

24


Slide 25

h) Öz Kaynakların Devamlı Sermayeye
Oranı
 Bu oran ile öz kaynakların devamlı sermaye
içerisindeki ağırlığı ölçülmektedir. Mali
bağımsızlık oranı da denilen bu oranın %75
civarında olması istenir. Oranın bu yüksek
olması işletmede öz kaynak yoğunluğunu
gösterirken %75'ten düşük olması ise uzun
vadeli yabancı kaynak fazlalığını gösterir. Uzun
vadeli yabancı kaynakların yoğun olarak
kullanılması ise işletmenin mali bağımsızlığını
olumsuz yönde etkiler. Bu oranın %75'ten
yüksek olması durumunda öz kaynakların yoğun
olarak kullanıldı anlamına gelir. Bu durum ise
işletme verimsizliğini olumsuz yönde etkiler.
©www.niyazikurnaz.net

25


Slide 26

ı) Dönen Varlıkların Aktif Toplamına
Oranı
 Bu oran, dönen varlıkların aktif toplam
içerisindeki payını göstermektedir. Genel olarak
bu oran %50'nin üzerinde olması istenir.
Bununla birlikte, işletmenin faaliyette bulunduğu
sektörün, daha açık bir ifadeyle işletmenin
faaliyet konusunun bu oranı doğrudan
etkileyebileceği gözden uzak tutulmamalıdır. Bu
oranın %50'nin altında olması, kaynakların
çoğunluğunun duran varlıklara bağlandığı
anlamına gelir. Bu durumda, işletmenin kaynak
sıkıntısına düşmesi muhtemeldir.
©www.niyazikurnaz.net

26


Slide 27

j) Dönen Varlıkların Duran Varlıklara
Oranı
Dönen ve duran varlıklar arasındaki
dengeyi gösteren bu oranın %100'ün
üstünde olması işletme için olumlu
karşılanır. işletmenin faaliyet konusunun
bu oranı doğrudan etkileyebileceği
unutulmamalıdır. Bu oranın %100'ün
altında olması, duran varlıklara fazla
yatırım yapıldığı anlamına gelir.
©www.niyazikurnaz.net

27


Slide 28

Çalışma Durumunun
Analizinde Kullanılan Oranlar

©www.niyazikurnaz.net

28


Slide 29

a) Alacak Devir Hızı Oranı
Ticari alacaklar ile net satışlar arasında kurulacak bir ilişki alacaklar devir hızı oranını verir.
Bunu içinde, bir dönemin net satışlarının o donemin alacaklarına bölünmesi gerekir.
Net Satışlar
Alacakların Devir Hızı Oranı=--------------------------------------Ortalama Alacaklar
Formülde ortalama alacaklar şu şekilde hesaplanır:
Dönem başı Tic. Alacak + Donem Sonu Tic. Alacak
Ortalamama Alacaklar=------------------------------------------------------------------------------2
Ortalama alacakların hesabına ticari alacakların şüpheli alacakların alacaklar karşılığının
düşülmeden önceki brüt değeriyle alınması sonucu gerçeğe daha çok yaklaştıracaktır.
Alacakların devir hızının sonucu "Defa" olarak çıkar. Buda ticari alacakların bir hesap
döneminde kaç defa tahsil edildiğini gösterir.
Alacaklar ne kadar sık tahsil edilirse o kadar iyidir. Çünkü bu ticari alacakların vadelerinde
kolaylıkla tahsil edilebildiği fonları tekrar tekrar satışa konu olup iş hacminin ve
dolayısıyla kârlılığın artacağı anlamına gelir. Sonuç itibariyle buda dönen varlıkların
bileşimi ve likit yapı bakımından güçlenmesine yarar. Yüksek bir devir hızında ortalama
tahsilat dönemi kısa ve alacakların tahsil kabiliyeti iyi olur. Diğer taraftan yüksek bir
devir hızında daha düşük bir cari oran ve likidite oranı ile çalışmak olanaklıdır. Alacakların devir hızı düştüğünde, alacakların daha uzun sürede tahsil edilebildiği, şüpheli
alacak zararlarının büyüyebileceği, kredi ve tahsil giderlerinin artacağı ve daha yüksek
bir cari orana ihtiyaç olacağı düşünülebilir.
©www.niyazikurnaz.net

29


Slide 30

b) Ticari Borçların Devir Hızı Oranı
Ticari borçların devir hızı, işletmenin ticari borçlarını yılda
kaç kez ödendiğini ortalama olarak gösteren orandır.
Ticari borçların devir hızı aşağıdaki formül ile hesaplanır.
Ticari borçlar devir hızı = Kredili Alışlar Tutan / Ortalama
Ticari Borçlar
Kredili alış tutarının bilinmemesi durumunda ise kredili alış
tutan yerine toplam alışların esas alınması da
mümkündür. Ortalama ticari borçlar, denem başındaki
ticari borçlar ile dönem sonundaki ticari borç toplamının
yansıdır. Ancak ticari borçlarda dönem içerisinde büyük
dalgalanmaların olması halinde aylık ortalamaların esas
alınması daha uygun olacaktır.
©www.niyazikurnaz.net

30


Slide 31

c) Stok Devîr Hızı Oranı
Bir dönemin stoklan ile net satışları arasında kurulacak
ilişki stok devir hızını bulmaya yarar. Bunun için de, net
satışların ortalama stoklara bölünmesi gerekir.
Net Satışlar
Stok Devir Hızı Oranı = ------------------------------Ortalama Stoklar
Oran, işletmenin stoklarının ne kadar süratle paraya
çevrildiğini gösterir. Bütün stoklar maliyet değeri ile
kaydedildiğinden aynı oran daha doğru olarak
Satılan Malın Maliyeti
-------------------------------- şeklinde de bulunur.
Ortalama Stoklar
©www.niyazikurnaz.net

31


Slide 32

c) Stok Devîr Hızı Oranı
 Stok devir hızı oranı, stokların bir yıl içinde kaç kez satılıp paraya
çevrildiğini gösterir. Stok devir hızı oranının yüksek olması daha az
sermayenin stoklara yatırılmış olduğunu ifade eder. Stok devir hızı
yüksek olan bir işletme daha fazla rekabet gücüne sahiptir. Çünkü
düşük fiyatla mal satarak satış hacmin genişletebilir. Kâr marjı düşük de
olsa toplam kârını artırabilir Oranın yüksek olması, işletmenin maruz
kaldığı fiyat, moda değişmelerinden kaynaklanan riski azaltır. İşletmede
etkili bir stok ve pazarlama programının ve etkili bir stok kontrolü
olduğunu göstergesidir.
 Oranın düşük olması birtakım sakıncalar doğurur. Stokların muhafaza
ve sigorta masrafların artar, stoktaki malların fiyatı düşerse zarara
uğranabilir, uzun süre stokta kalması sonucu malın fiziki vasfı
bozulabilir, stoktaki mallar demode olabilir.
 Ticari işletmeler bakımından stoklar sadece ticari mallan ifade ederken
üretim işletmelerinde mamuller, yarı mamuller hammadde ve
malzemeler, stoklar kalemini oluşturur. Bu bakımdan formülde ticari
işletmeler için ortalama malların, üretim işletmelerinde ortalama
mamullerin ele alınması gerekir.
©www.niyazikurnaz.net

32


Slide 33

d) Net Çalışma Sermayesi Devir Hızı
Oranı
işletmenin net çalışma sermayesinin satışlarla yılda kaç kez
karşılanabileceğini gösterir.
Net çalışma sermayesi devir hızının yüksek çıkması,
çalışma sermayesinin yetersiz olduğunu yada net
satışların çok yüksek olduğunu gösterir. Oranın düşük
çıkması durumunda ise işletmede aşırı çalışma sermayesi
var olduğu kabul edilir.
Bu oran aşağıdaki formül yardımıyla hesaplanır.
Net satışlar
N.Ç.S. D.H. Oranı = ---------------------------------------------------(Dönen Varlıklar- Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar)
©www.niyazikurnaz.net

33


Slide 34

e)

Duran Varlıklar Devir Hızı Oranı

Duran varlıklar verimliliğini ölçmede kullanılır. Duran
varlıkların satışlarla bir yılda karşılanma oranını gösterir.
Bu oranın düşük çıkması duran varlıkların fazlalığına işaret
ederken, kaynakların verimsiz kullanıldığının da belirtisi
olarak kabul edilmelidir. Oranın yüksek çıkması ise duran
değerlere aşın bir yatırım yapılmadığını ve kaynakların
verimli kullanıldığının göstergesi olarak kabul edilir.Bu
oran aşağıdaki formülle hesaplanır.
Duran Varlıklar Devir hızı = Net Satışlar / Ortalama Duran
Varlıklar

©www.niyazikurnaz.net

34


Slide 35

î) Maddî Duran Varlıklar Devir Hızı
Oranı
Maddi duran varlıkların ne derece etkin
kullanıldığını gösteren bu oran, net
satışlar tutarının maddi duran varlıklar
tutarına bölünmesiyle bulunur.
Maddi duran varlık devir hızı, işletmedeki
kapasite kullanımı hakkında da bilgi
verir.

©www.niyazikurnaz.net

35


Slide 36

g) Mali Borçlanma Faiz Oranı
 Net satışların faiz giderlerini karşılama oranını
gösterir. Özellikle yabancı kaynak maliyetlerinin
tespitinde kullanılan bu oranın hesabında,
finansman gideri olarak sadece gelir tablosunda
yer alan rakamların değil aynı zamanda
varlıkların maliyetine eklenmiş olan finansman
giderlerinin de dikkate alınması gerekir.
 Bu oran, finansman giderleri tutarının net satışlar
tutarına bölünmesi suretiyle hesaplanır.
©www.niyazikurnaz.net

36


Slide 37

Kârlılık Durumunun Analizinde
Kullanılan Oranlar
İşletmenin emrine verilmiş bulunan öz ve yabancı kaynakların,
verimlendirme derecesinin ölçümünde kullanılan oranlar bu grupta
toplanmaktadır. İşletmenin, gerek bir bütün olarak tüm faaliyetlerinde
kârlı çalışıp çalışmadığının belirlenmesinde, gerekse her bir temel
faaliyetinin verimliliğinin ölçülüp değerlendirilmesinde, bu oranlardan
yararlanılır. Kârlılık oranlarıyla işletmenin geçmişteki kazanç gücü ve
faaliyetlerinin etkinlik derecesi değerlendirilir.
Kârlılıkla ilgili oranlar, işletmenin dönem faaliyetlerinde elde ettiği kârın
tatmin edici düzeyde olup olmadığına, bu anlamda işletme
kaynaklarının etkin kullanılıp kullanılmadığına ilişkin hususların
tespitinde kullanılır.
Bir işletmenin gelir tablosu, faaliyet sonuçlarını miktar olarak verir. Bu
faaliyet sonuçları brüt satış kârı faaliyet kârı olağan kâr dönem kârı ve
dönem net kârı olarak ortaya çıkar. Bir dönemin satışlarının bütün bu
kârları sağlayacak büyüklükte olması arzulanan bir durumdur. Bu
acıdan kâr ile satışlar arasında ilişki kurularak satışların kârlılık
oranlan bulunur.
©www.niyazikurnaz.net

37


Slide 38

a)

Brüt Kâr Oranı

Bu oran, brüt satış kârının net satışlara oranlanmasıyla bulunur.
Brüt satış Kârı
Brüt Kâr Oranı =---------------------------------Net satışlar
Brüt kâr oranı, yüzde şeklinde hesaplanır ve ona faaliyet konusunda
net satışların yüzde kaçı oranında brüt kâr elde edildiğini gösterir.
Diğer bir ifade ile, bu oran satılan malların maliyeti düşüldükten
sonra kalan brüt faaliyet kârı yüzdesini gösterir.
İşletmenin gayri safi rantabilitesi hakkında bilgi verir. Bu oran benzer
işletmelere ait oranlar ile yapılan karşılaştırmalar sonucuna göre
yorumlanır. Oranın yüksek oluşu işletme lehine yorumlanır.
Satışların kârlılığının düşük olması ise satışların verimsizliliğini
gösterir.
İncelenen yılda gözüken brüt kâr oranı ile işletmenin önceki yıllardaki
kâr oranlarını karşılaştırarak, önemli dalgalanmalar olup olmadığı
kontrol edilir. Ayrıca tespit edilen oranlar sektör ortalamaları ile de
karşılaştırılmalıdır.
©www.niyazikurnaz.net

38


Slide 39

b) Faaliyet Kârı Oranı
Bu oran faaliyet kârının net satışlara oranlanmasıyla bulunur.
Faaliyet kârı
Faaliyet Kârı Oranı =------------------------------Net Satışlar
faaliyet kârı oranı, yüzde şeklinde hesaplanır ve faaliyet kârının
net satışların yüzde kaçı oranında gerçekleştiğini anlatır,
Diğer bîr ifade ile bu oran brüt satış kârından faaliyet giderleri
düşüldükten sonra kalan net faaliyet kârı yüzdesini gösterir.
Yüksek bir faaliyet kâr oranı işletmenin ana faaliyet konusunda
başarılı olduğunu ifade eder. Ancak oranın, faaliyet dışı gider
ve zararlar ile vergiyi karşıladıktan sonra yeterli ölçüde dönem
net kârı bırakacak büyüklükte olması önemlidir.

©www.niyazikurnaz.net

39


Slide 40

c)

Net Kâr Oranı

Dönem net kârının net satışlara bölünmesi net kâr marjı oranını verir.
Dönem Net Kârı
Dönem Net Kâr Oranı =---------------------------------------Net Satışlar
Dönem net kârı oranı, faaliyet kân elde etmiş bir işletmede net
satışların yüzde kaçlık bir dönem net kârı içerdiğini gösterir. Fakat
dönem net kârının tamamının veya büyük bir kısmının faaliyet dışı
gelir ve kârlardan oluşması halinde bunu söylemek mümkün değildir.
Bu oran, faiz ve vergilerde dahil olmak üzere bütün giderler
karşılandıktan sonraki net satışları kârlılık yüzdesini verir. Önemli
olan dönem net kârının faaliyet kârından büyük pay olmasıdır. Ancak
bu durumdaki bir kârın devamlılığından söz edilebilir. Dönem net kâr
oranı ne kadar yüksek çıkarsa o kadar iyidir. Fakat kesin bir şey
söyleyebilmek için aynı sektörün diğer İşletme sonuçlarıyla
karşılaştırmalar yapmak gerekir.

©www.niyazikurnaz.net

40


Slide 41

d) Kâr ile Sermaye Arasındaki
Oranlar
 İşletmenin emrine verilmiş öz ve yabancı kaynakların verimliliğini ölçmede kullanılan oranlar bu grupta toplanır.
Başka bir anlatım biçimiyle kârlılık oranlan, bir işletmenin
faaliyetleri sonucunda ölçülü ve yeterli bir kâr sağlayıp
sağlamadığını ölçmeye yarar. Bu konu işletme sahipleri
ve yöneticiler açısından çok önemli olmaktadır. Çünkü
kâr, yöntemin başarısı olurken, ortakların kısa vadedeki
gelirinin ve uzun vadede de yatırımlarının değer
kazanmasının bir kaynağı olmaktadır. Bu oranlar yatırım
temeline dayandığından söz konusu oranlara, varlıkların
kârlılık oranlan da denmektedir.

©www.niyazikurnaz.net

41


Slide 42

da) Öz Kaynakların Amortisman Oranı
Öz kaynakların amortisman oranı, dönem net kârının öz kaynaklara
oranlanmasıyla bulunur.
Dönem net Kârı
Öz Kaynakların Amortisman Oranı = ----------------------------Öz Kaynaklar
Paydada yer alan öz sermaye işletmenin dönem başı veya dönem sonu öz
sermaye tutarı veyahut her ikisinin ortalaması olarak dikkate alınabilir. Öz
kaynakların amortisman oranı, dönem net kârının öz kaynakların yüzde
kaçı oranında gerçekleştiğini gösterir. Üretim işletmelerinde bu oranın %13
ile %15 arsında olması genel kabul görmektedir.
Öz kaynakların amortisman oranı, her şeyden önce, işletmenin ve dolayısıyla
yönetimin başarısının bir göstergesi olmaktadır. Diğer taraftan faizler ve
vergiler karşılandıktan sonra işletme sahip ve sahiplerine kârdan ne
kaldığı yine bu oran ile ölçülmüş olur. Yıllar itibariyle işletme kârlarındaki
değişmeler bu oran kullanılarak izlenebilir. Bu şekilde sermayedarın
kazanç gücünün artma ve azalma eğilimini görmek olanaklıdır. Çünkü
işletmenin ortaklarına kâr dağıtması ve bu arda oto finansman yoluyla
kârın bir kısmını işletmede bırakması ancak oranın yüksek çıkması durumlarında devamlılık ve artış gösterecektir. Oranın düşük çıkması
yönetimin başarısızlığı şeklinde değerlendirilir.
©www.niyazikurnaz.net

42


Slide 43

db) Vergi Öncesi Net Kârın
ÖzSermayeye Oranı
 Net kârın öz sermayeye oranı esasen yönetimin
başarısını ölçmede kullanılan bir orandır.
İşletmenin dönem kârından ödenmesi gereken
vergi miktar! üzerinde hiçbir etkisi veya kontrolü
olmadığından öz kaynakların yöneticiler
tarafından verimi kullanılıp kullanılmadığının
ölçümünde söz konusu oranın dikkate alınması
gerekir.
 Ancak ortaklar açısından dönem kân içindeki
vergiler kullanılacak bir fon olmadığı için vergi
öncesi net kârının öz sermayeye oranı önemlidir.
©www.niyazikurnaz.net

43


Slide 44

dc) Vergi ve Faiz Giderleri Öncesi Kân
Öz ve Yabancı Kaynaklara Oranı
Ekonomik rantabilite oranı da denen bu
oran, toplam kaynakların ne ölçüde kârlı
kullanıldığını gösterir. İşletmeye yatırılar
fonların getirişini ve yönetimin işletmeye
yatırılan fonlardan yararlanma başarısını
ölçmede yararlanılır.

©www.niyazikurnaz.net

44


Slide 45

dd) Net Kârın Net Aktiflere Oranı
Varlıkların işletmede ne ölçüde verimli
kullanıldığını veya kullanılmadığını
değerlendirmeye yarar.

©www.niyazikurnaz.net

45


Slide 46

de) Diğer Kârlılık Oranlan
İşletmenin kârlılık durumlarının analizinde, her bir gelir
getiren varlık unsurunun verimliliği ayrı ayrı ölçülebilir.
Böylece her hangi bir gelir getiren varlık türüne bağlanan
sermaye ile, bu varlıktan sağlanan gelirler arasındaki
ilişkiler analiz edilebilir. Bu amaçla kullanılabilecek
oranlar şunlardır.
- hisse senedi ve tahvil gelirlerinin hisse senetleri ve
tahvillere oranı
- iştirak kârlarının iştiraklere oranı
- alınan faizlerin borçlu bankalara oranı
- faaliyet kârının faaliyet gerçekleştirilmesinde kullanılan
varlıklara oranı
©www.niyazikurnaz.net

46


Slide 47

e) Mali Yükümlülüklerin Karşılanmasında
Yeterli Gelir Elde Edilip Edilmediğinin
Saptanmasında Kullanılan Oranlar

İşletmenin mali yükümlülüklerini
karşılamak üzere yeterli geliri elde edip
etmediği bu oranlar yardımıyla araştırılır.
İşletme faaliyetleri sonucunda elde edilen
net fon tutarının, işletmenin borçlarını ve
faiz giderlerini ödemeye yeterli olup
olmadığının ortaya konmasında bu oranlar
yol göstericidir. Bu oranlar aşağıda kısaca
açıklanmıştır.
©www.niyazikurnaz.net

47


Slide 48

ea) Faizleri Karşılama Oram
Vergi ve faiz giderlerinden önceki kârın, faiz giderlerine bölünmesi
ile bulunan bu oran işletmenin ödemek zorunda olduğu faizleri kaç
kere kazandığını gösterir.
eb) Sabit Giderleri Karşılama Oranı
Sabit giderlerden önceki kârın sabit giderlere bölünmesi ile bulunur.
Sabit giderlerden önceki kâr, vergiden önceki kâra faiz ve sabit
giderlerin ilave edilmesi sonucu elde edilen kârdır.
ec) Borçların Karşılanma Oranı (Borç Servis Oranı)
Borcun ana para taksiti ve faiz toplamının işletmenin o dönemde
faaliyetleri sonucu elde ettiği fon kaynaklan ile ödenip
ödenmeyeceğinin tespitinde yararlanılır.
Net kâra fon çıkışma neden olmayan amortisman ve itfa paylan gibi
gider kalemlerinin ve faiz giderlerinin ilavesi sonucu bulunan tutarın
ana para taksiti ve faiz giderlerinden oluşan tutara bölünmesi ile
bulunur.
Bu oranın 2 olması beklenir. İşletmenin faaliyetleri sonucu
oluşturduğu fon ile ana para taksitleri ve faiz giderlerini kaç defa
karşıladığı bu oran ile ölçülür.

©www.niyazikurnaz.net

48