Transcript Etik açıdan üremeye yardımcı teknolojiler (üyt) Berna Arda (MD, Med.Spec, PhD) Ankara Üniversitesi Tıp Fak. Tıp Tarihi ve Etik AD, Prof. Prof.

Etik açıdan üremeye yardımcı
teknolojiler (üyt)
Berna Arda (MD, Med.Spec, PhD)
Ankara Üniversitesi Tıp Fak.
Tıp Tarihi ve Etik AD, Prof.
Prof. Dr. Berna ARDA
1
Tanıyor musunuz?
_39315173_203louisebirth3.jpg
Prof. Dr. Berna ARDA
2
Tanıyor musunuz?
Prof. Dr. Berna ARDA
3
Ortak nokta nedir?
“norm gereksinimi”
“teknik- bilimsel olarak mümkün
oluşun etik açıdan sorgulanması”
Prof. Dr. Berna ARDA
4
20. Yüzyılda belirginleşen çelişki
Bir yandan nüfus artışı (yaşam
süresinin uzaması, iyi beslenme,
enfeksiyonları yenme gücü…) sorunları
Öte yandan üremeye yardımcı
teknolojileri geliştirme ve uygulama
sorunları
Prof. Dr. Berna ARDA
5
Malthus haklı mı? Değil mi?
“Bir başak veren
toprak, bir başak daha
vermeden yeni bir
insanın doğması
insanlık için sadece
felaket getirir”
(Malthus, 19. YY)
Prof. Dr. Berna ARDA
6
Nüfus artışı
Hızlı nüfus artışının başlıca sonuçları:
iktisadi gelişimin yavaşlaması,
tüketimin artması,
kaynakların(beslenme, barınma, sağlık,
eğitim) azalması….
“Soyunu sürdürebilme özgürlük müdür?
Hak mıdır ?”
Prof. Dr. Berna ARDA
7
Nüfus Planlaması Hakkındaki
Yasa (1983)
Pronatalist yaklaşımdan vazgeçme
10. gebelik haftasına kadar ebeveyn
isteği ile rahim tahliyesi yasaldır.
Evli olanlarda eşin onayı da gereklidir.
Merkezde bulunan öğe; “ananın sağlığı”
10. haftadan sonra, ana sağlığı ya da
gelecek kuşaklar açısından tehdit edici
bir hastalık varsa, kurul onayı ile tahliye
yasaldır.
Prof. Dr. Berna ARDA
8
Türkiye Demografi ve Sağlık
Araştırması(2003)
Türkiye’ de kadınların istedikleri çocuk
sayısı ortalama 2’dir.
8075 kadın (15 – 49 yaşlarında).
1/3 ü 30 yaşın altında, % 95’ i evli,
% 17si en az lise mezunu.
Evlenme yaş ortalaması 19.2den 21 e
çıkmıştır.
Prof. Dr. Berna ARDA
9
Prof. Dr. Berna ARDA
10
İnfertilite
Bir sağlık sorunu
Kadın infertilitesi ?
Erkek infertilitesi ?
Toplumsal düzeyde ne ifade eder?
Şiddetli geçimsizlik, boşanma, kuma
getirme, cinayet…
Prof. Dr. Berna ARDA
11
Üremeye Yardımcı Teknikler
1987 yılında Sağlık Bakanlığı tarafından
yayınlanan “IVF / ET Merkezleri
Yönetmeliği” ,
1996 yılında Üremeye Yardımcı Tedavi
(ÜYT) Merkezleri Yönetmeliği
geliştirilmiş ve yenilenmiştir(1998,
2001, 2005 …).
Prof. Dr. Berna ARDA
12
ÜYT Yönetmeliği
Sadece Bakanlıkça lisanslı birimlerde
yapılması, vakaların bilim kurulu
tarafından onaylanması gerekli
Hasta seçimi ölçütleri; evli olmak ve
sadece eşe ait olan ovumu ve spermi
kullanmak, bilinen tedavi yöntemleriyle
çocuk sahibi olamamak, kadının 39 yaşını
aşmamış olması(2005).
Prof. Dr. Berna ARDA
13
Hasta seçim ölçütleri…
evli olmak … “aileye mahsusiyet”
eşe ait olanları kullanmak …”nesebin
korunması”
39 yaş… “başarı şansını arttırmak”
Prof. Dr. Berna ARDA
14
Yasaklamalar
“ÜYTE uygulanacak adaylardan alınan
yumurta ve spermler ile elde edilen
embriyoların bir başka amaçla veya
başka kişilerde kullanılması,
nakledilmesi, satılması yasaktır.”
Prof. Dr. Berna ARDA
15
Embriyo saklanması
“Eşlerin ikisinin de onamı alınarak
embriyolar beş yıl dondurulmaktadır. Bu
süre içerisinde iki eşin de onamıyla aynı
adayda kullanılabilmektedir. Beş yılın
sonunda veya eşlerden birinin ölümü ya
da
eşlerin
birlikte
talebi
veya
boşanmaları durumunda embriyolar bu
süre bitmeden imha edilirler.”
Prof. Dr. Berna ARDA
16
Üremeye yardımcı teknikler ve etik
Gamet aşamasında cinsiyet seçimi?
Gametleri nasıl koruyalım ?
Sadece evliler mi?
Gay-lezbiyen çiftler “anne- baba” olsun mu?
Taşıyıcı anne ? Kim gerçek annedir?
Sperm bankaları? “Damızlık donörler”?
Vericinin kimliğinin açıklanması ?
……………..
Merak sınırlarını nereye kadar
zorlayacağız?
Prof. Dr. Berna ARDA
17
“Hastanede skandal”
Londra'da kısırlık tedavisi gören üç
kadının yumurtaları eşlerinin dışındaki
spermlerle döllendirildi. Embriyolar imha
edilirken hastaların tedavisine ara
verildi (26. 4. 2009, Radikal)
Prof. Dr. Berna ARDA
18
Toplumumuzda kültürel-dinsel yaklaşım
“Gelecek
kuşaklarınızın iyiliği için eşinizi
dikkatli seçiniz. Nesep önemli bir meseledir.”
 “Yakın akrabanızla evlenmeyin, çünkü zayıf bir
nesil elde edersiniz.”
Yardımcı üreme tekniklerine İslam’da izin
verilmiştir.
Ön koşul olarak sperm, ovum ve uterus meşru
olarak evli karı ve kocadan, evlilikleri
sürecinde gelmelidir.
Prof. Dr. Berna ARDA
19
Prenatal olarak cinsiyet
belirlenmesi
Dinsel açıdan;
 “Göklerin ve yerin mülkü dilediğini yaratır.
Dilediğine kız evlatlar bağışlar, dilediğine
erkek evlatlar armağan eder”.
Prof. Dr. Berna ARDA
20
Doğum öncesinde cinsiyet
belirlenmesi
 X ya da Y ile taşınan bir hastalık yoksa,
cinsiyet tayini yapmak etik açıdan haklı
çıkarılamaz.
 Cinsiyet, bir hastalık değildir.
Prof. Dr. Berna ARDA
21
UYT ve etik
Temel sorular;
Kişisel özerklik nasıl hayata geçirilir?
Her koşulda mı? (“Sağır çiftin sağır
çocuk ısmarlama talebi..”)
Adalet ilkesine göre sınırlı kaynakların
kullanımı nasıl gerçekleştirilebilir ?
Prof. Dr. Berna ARDA
22
Kişisel düzeyde
1. Hastanın özerkliğini gözetmek
Aileyi bilgilendirmek; riskler,zararlar ile
başarı ve yararları gerçekçi biçimde
anlatmak
2. Mesleki görev tanımını, hakları ve
yetkileri sorgulamak, özeleştiri yapmak
Prof. Dr. Berna ARDA
23
Toplumsal düzeyde
 Adalet ilkesi ışığında değerlendirme,
..masrafları “kim” karşılamalıdır?
Cinsiyet dengesinin bozulması tehlikesi,
“öteki özelliklere ilişkin istekler”?
“Her tür talebi karşılamak zorunda
olmak ya da olmamak…”
Kaygan zemin (“slippery slope”)
Prof. Dr. Berna ARDA
24
Ya şimdi?
Luise Brown anne ve
babasıyla
Peki ya Dolly ?
Prof. Dr. Berna ARDA
25
Teşekkür ederim.
Dr. Berna Arda
Okuma önerileri:
Arda B, Acıduman A: An evaluation regarding the current situation
of stem cell studies in Turkey. Stemcell Reviews and Reports,
Jun;5(2):130-4, 2009.
Güvercin HC, Arda B: Eugenic concept; from Plato to the present.
Human Reproduction and Genetic Ethics, 14(2): 20-26, 2008.
Arda B: The importance of secularism in medical ethics: the
Turkish example. Reproductive Biomedicine Online. Volume 13:
24-28, Feb 2007.
Prof. Dr. Berna ARDA
26