Transcript ROMOWIE W drodze… Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa Z języka cygańskiego roma "człowiek„

ROMOWIE
W drodze…
Pierwszy dokument, poświadczający obecność Romów
w Polsce datowany jest na rok 1401 i pochodzi z Krakowa
Z języka cygańskiego roma "człowiek„ Od XVI wieku, do Polski zaczęli przybywać z
Niemiec Romowie nazwani później Polska Roma. Etnonim "Romowie" pochodzi od
romskiej nazwy własnej Roma, oznaczającej zarówno ludzi w ogóle, jak i członków
romskiego narodu w szczególności
Do początku XX wieku można było w Europie spotkać wędrownych treserów
niedźwiedzi, których zwierzęta były uczone wykonywania rozmaitych sztuczek.
Profesja ta, dziś zupełnie zapomniana, ma swoje dalekie echo w sztuce
bliskowschodnich i indyjskich zaklinaczy węży
Romowie Karpaccy to potomkowie grup wędrujących wzdłuż łuku Karpat
lub przybywających do Polski od strony Niziny Węgierskiej.
W II połowie XIX w.,
z terenów
Siedmiogrodu i
Wołoszczyzny
rozpoczęła się
migracja Kełderaszy
(Kelderari - kotlarze) i
Lowarów (Lovari handlarze końmi)
Romowie posługują się
językiem cygańskim
(romani), posiadają
bogaty folklor
Wielokulturowa społeczność Romów nie odpowiada tradycyjnej definicji
i wizerunkowi mniejszości narodowej. Stanowią przykład typowej
„społeczności nieterytorialnej”
Nie posiadali nigdy własnego terytorium etnicznego, ani też nie zgłaszają
żądań terytorialnych wobec innych państw
Nie stanowią też zwartej grupy etnicznej, tak pod względem kultury,
jak i świadomości etnicznej lub narodowej. Dopiero w naszych czasach
zaczyna się ona krystalizować
Romowie w Polsce należą do cztery głównych grup etnicznych: Polska Roma,
Romowie Karpaccy (Romowie Górscy, Bergitka Roma), Kełderasze i Lowarzy
Romowie w Polsce to w większości wyznawcy Kościoła Rzymskokatolickiego, są
jednak także wśród nich wyznawcy prawosławia, członkowie
Kościoła Zielonoświątkowców i Związku Świadków Jehowy
Urodzeni koczownicy, choć w wielu krajach nakazano im osiedlenie, uprawiali wędrówki
sezonowe, przemieszczali się wozami, w których mieszkali. Tradycyjnie zajmowali się
rzemiosłem, hodowlą koni, handlem, wróżbiarstwem i magią
W tańcu i śpiewie
Do kategorii tradycyjnych romskich profesji, ogólnie nazwanej
rozrywką, zaliczyć należy przede wszystkim wykonywanie muzyki.
Współczesną populację Romów szacuje się
na około 8-15 mln. Dokładna liczba jest
trudna do ustalenia z powodu niepewnych
źródeł, a także faktu, iż w wielu krajach
Romowie są zmuszeni ukrywać swą
narodową tożsamość z powodu
prześladowań lub panujących w
społeczeństwie antycygańskich
stereotypów.
Do tradycyjnych zajęć Cyganów należy handel, wróżbiarstwo, muzykanctwo,
a także kowalstwo i kotlarstwo
Bogata tradycja muzyczna Romów sprawia, iż ze
społeczności tej pochodziło wiele powszechnie uznanych
osobistości tej dziedziny (np. J. Bihari, G. Cziffra, D.
Reinhardt), zaś niemało współczesnych artystów i
zespołów jest także dziś obecnych zarówno w nurcie
muzyki klasycznej, jak również popularnej, folku, jazzie,
gatunku rock itd.
W wielu wiejskich
społecznościach wysoko ceni się
romskie orkiestry grywające na
weselach, chrzcinach itp., zaś w
miastach często zdarza się spotkać
romskiego muzykanta,
zarabiającego na ulicy czy w
tramwaju.
Romowie mieszkający w Polsce
pochodzą głównie z grup
Lowarów i Kełderaszów.
Najbardziej znana poetka
cygańska z Polski Papusza,
wybitny znawca kultury Romów
Jerzy Ficowski.
Kultura romska nie wywarła znaczącego wpływu na
główny nurt kultury społeczeństw autochtonicznych.
Do wyjątków od tej reguły należy bogata tradycja
muzyczna Romów, która zasiliła folklor wielu narodów
– m.in. Węgrów (orkiestry smyczkowe), Rosjan (chóry,
solowy romans z towarzyszeniem gitary) czy
Hiszpanów (flamenco).
Wielu autorów oper i operetek również czerpało wątki
z kultury romskiej, czego najlepszym przykładem jest
opera Carmen G. Bizeta
W 1791 roku - w oparciu o uchwały sejmu i Konstytucję wydano Uniwersał dotyczący
Cyganów w Polsce. Znamienne słowa Uniwersału mówią o uchwaleniu praw, „które
broniły przejmować na osadę lud pod nazwiskiem Cyganów w krajach naszych będący”
Innym powszechnie kojarzonym z Romami
zajęciem jest wróżbiarstwo, głównie z ręki,
kart czy szklanej kuli, uprawiane wyłącznie
przez kobiety, dawniej z wykorzystaniem
rozmaitych akcesoriów np. "diabełków"
(rom. bengoro) czy woskowych "trupków" (rom.
muloro).
Poza tym w wielu grupach powszechne jest
także uprawianie innych form ulicznej rozrywki
(żonglerki, sztuki iluzji, akrobacji na linie, koniu
itd.), utrzymywanie wędrownego cyrku czy
lunaparku.
Współczesna kinematografia coraz częściej sięga
po tematykę związaną z kulturą romską. Odwołuja
się do niej filmy w reżyserii Emira Kusturicy (np.
Czas Cyganów, Czarny kot, biały kot), Tony'ego
Gatlifa (Latcho Drom, Gadjo Dilo, Vengo,
Transylvania), Doroty Kędzierzawskiej (Diabły,
diabły), Vincenta Escrivy (Montoyas y Tarantos),
trylogia Carlosa Saury, na którą składają się Krwawe
gody, Carmen i Czarodziejska miłość, czy też
meksykańska telenowela Wieczny płomień miłości.
W rodzinie
Podczas II wojny światowej Romów skazano na zagładę - zginęło ich wówczas około 500
tysięcy. Holokaust
polskich romów poprzedził Holokaust Żydów
Stanowią społeczność wysoce
zróżnicowaną pod względem językowym
oraz kulturowym, zajmującą rozmaite
nisze w ekonomiczno-społecznej
strukturze krajów zamieszkania
Istniejące w wielu europejskich społeczeństwach antycygańskie uprzedzenia sprawiły,
iż Romowie stawali się ofiarami represji i krwawych prześladowań. W samym tylko
Oświęcimiu zginęło ponad 20 tys. Cyganów ze wszystkich krajów Europy
Przeważająca część uczniów
pochodzenia romskiego uczęszcza
do szkół publicznych ucząc się w
systemie zintegrowanym, razem
z uczniami polskimi
Matka i dziecko
Funkcjonują także tzw. klasy romskie
(kilkanaście). Szczególnym przypadkiem
jest Parafialna Podstawowa Szkoła Romska
w Suwałkach - jedyna szkoła niepubliczna,
która organizuje bezpłatne nauczanie
dziecipochodzenia romskiego
Do takich należy niewątpliwie
szczególna cześć, jaką tradycyjni
Romowie żywią dla swoich
przodków, lub liczne zwyczaje
związane z zawieraniem małżeństw,
jak ich aranżowanie, porwanie
panny młodej, okup za nią
Razem
x
W wyniku błędnej polityki w
państwach postkomunistycznych
wiele osób narodowości romskiej
żyje poniżej granicy ubóstwa, będąc
szczególnie dotkniętych biedą i
bezrobociem. Do tego dochodzą
liczne przejawy dyskryminacji ze
strony władz oraz pozostałych
członków społeczeństwa (zob. np.
pogrom mławski), często o podłożu
rasistowskim, co wywołuje silne
poczucie marginalizacji. Wielu
Romów wybiera więc niedostępną
dawniej możliwość wyjazdu do
bogatszych krajów Zachodu w celu
odnalezienia własnego miejsca w
nowych społeczeństwach
Nawet po II wojnie światowej w
wielu krajach prowadzono planową
akcję fizycznego niszczenia narodu
romskiego (zob. niżej). Od połowy
XX wieku w państwach Europy
Zachodniej następuje jednak
stopniowe równouprawnienie
mniejszości romskich. W niektórych
z nich (np. we Francji) tradycyjny
styl życia i wykonywania zawodu
przez tamtejszych Romów jest nawet
objęty ochroną prawa.
Ciekawe, że pewne grupy romów
uważają żebractwo za kontakt z
nieczystym, inne zaś traktują jako
pełnoprawną profesję, wykonywaną w
większości przez kobiety (np. wśród
Kełderaszy).
Niezależnie od tego wiele osób zostało
zmuszonych do uprawnia tego typu
zajęć przez ciężkie warunki
ekonomiczno-bytowe, szczególnie w
krajach postkomunistycznych, w myśl
przysłowia Feder te tut marel buťi, sar
te tut marďahas bokh - "Lepiej, abyś
cierpiał od pracy, niż od głodu"
Ogół romskiej tradycji określają zasady
nazywane zbiorczym mianem romanipen.
Dotyczą one w głównej mierze idei rytualnej
czystości-nieczystości (mageripen), a także
związków społecznych, ze szczególnym
uwzględnieniem relacji rodzinnych, wewnątrz –
i międzygrupowych oraz relacji z obcymi
(gadziami).
Poza uznawaniem zasad romanipen oraz posłuszeństwem wobec starszych
jedną z głównych wartości kultury romskiej są związki rodzinne
Bardzo uroczyście
świętuje się więc
różnego rodzaju
okazje związane
z przyjściem na świat
nowego członka
społeczności,
nawiązywaniem
związków
partnerskich oraz
śmiercią.
W państwach byłego bloku wschodniego Romowie byli jednak zmuszani od
porzucenia tradycji koczowniczych, czego przykładem była przeprowadzana
stopniowo od 1964 roku w Polsce tzw. akcja produktywizacyjna.
Liczne obostrzenia brutalnie ingerując w tradycyjny styl życia, wyeliminowały niemal
doszczętnie zjawisko koczownictwa w krajach Europy Wschodniej oraz wystawiły
Romów na negatywne skutki przemian społeczno-ekonomicznych okresu transformacji.
W biedzie…
Żyją w rozproszeniu w całej Europie, w dużej zazwyczaj izolacji od otoczenia.
Są podzieleni wewnętrznie i przejawiają tendencje do nomadyzmu, choć wielu prowadzi
od dawna osiadły tryb życia
Obecnie wśród Romów następuje rozwój poczucia świadomości narodowej.
W wielu krajach powstają liczne organizacje pozarządowe, powołane w celu ochrony
praw tej mniejszości oraz reprezentujące jej interesy.
W 1971 roku pod
Londynem odbył się I
Światowy Kongres
Romów.
Zaprezentowano tam po
raz pierwszy romską
flagę oraz hymn, a także
zalecono używanie w
językach narodowych
określenia "Rom" w
miejsce słowa "Cygan".
Podczas II Światowego
Kongresu Romów w 1978
roku w Genewie powołano
do życia Międzynarodową
Unię Romów (rom. Romano
Internacionalno Jekhetani
Union, ang. International
Romani Union - IRU).
Kolejny Kongres odbył się
w 1981 roku w Getyndze,
zaś poświęcony był w
głównej mierze kwestii
romskiego holokaustu.
W 1990 roku w Jadwisinie
pod Warszawą odbył się
IV Kongres, na którym
m.in. przedstawiony został
uniwersalny podręcznik
języa romskiego,
zaakceptowany przez
delegatów. W 1993 roku
Międzynarodowa Unia
Romów przyjęta została
do ONZ w charakterze
członka – obserwatora.
W 2000 roku w Pradze
zorganizowano V Kongres,
na którym utworzony został
Romski Parlament,
uchwalono kartę IRU
określającą zadania oraz
sposób sprawowania
władzy, a także deklarację
stwierdzającą, iż Romowie
są nieterytorialnym
narodem i nie roszczą sobie
prawa do żadnego
terytorium. W 2004 roku w
Lanciano we Włoszech
odbył się kolejny Kongres,
podczas którego na
stanowisko prezydenta IRU
wybrano polskiego
działacza Stanisława
Stankiewicza.
Dzieci
Organizacje
Centralna Rada Romów.
Wydaje m.in. miesięcznik "Rrom
po Drom"
Stowarzyszenie Romów w Polsce
www.stowarzyszenieromow.hg.pl
Zamkowa 1, pk. 44, Oświęcim
E:\!!!!PQ\!!!Karolin\Cyganie\1.JPG
Centrum Kultury Romów w Polsce
Organizacje
Stowarzyszenie Twórców i Przyjaciół Kultury Cygańskiej
z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim
Organizacje
Stowarzyszenie Kulturalno-Społeczne z
siedzibą w Tarnowie
Romano Kulturno Center, ul. Żydowska 13,
33-100 Tarnów
Muzeum Okręgowe w Tarnowie, Rynek 21
Stowarzyszenie Społeczności Romskiej
"Familia" w Tarnowie
Organizacje
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej
Cyganów RP "Solidarność" z siedzibą w
Kielcach
Stowarzyszenie Mniejszości Narodowej
Romów "Roma Union" we Włocławku
Cygański Serwis Internetowy http://www.khamoro.com
Organizacje
Stowarzyszenie Kobiet
Romskich w Polsce
z siedzibą w Krakowie
Towarzystwo
Krzewienia Kultury
i Tradycji Romskiej
„Kałe Jakha” w
Krakowie
Stowarzyszenie
Romów Kraków Nowa Huta
Związek Romów
Polskich, Szczecinek
Organizacje
Stowarzyszenie Romów w Limanowej
Towarzystwo Społeczno - Kulturalne Romów
w RP w Kędzierzynie – Koźlu
Związek Romów Polskich w Szczecinku
Centrum Doradztwa i Informacji dla Romów w Polsce
z siedzibą w Łodzi,
Małopolskie Stowarzyszenie Romów w Andrychowie
Stowarzyszenie „Nowa Roma” z siedzibą w Lublinie
Organizacje
Stowarzyszenie Romów
w Polsce "Czerchań"
w Bytomiu
Stowarzyszenie Romów
w Stalowej Woli
Stowarzyszenie Kultury Romów
„Hitano” w Olsztynie
Tytuły prasowe
"Rrom po Drom" miesięcznik
Białystok. Wydawca:
Rada Romów
"Dialog - Pheniben„.
Wydawca:
Stowarzyszenie
Romów
w Polsce
Imprezy kulturalne
Międzynarodowe Spotkania
Zespołów Cygańskich "Romane
Dyvesa" w Gorzowie
Wielkopolskim
Międzynarodowy Festiwal
Piosenki i Kultury Romów w
Ciechocinku
Obchody dnia pamięci o
zagładzie Romów i Sinti
organizowane przy monumencie
upamiętniającym likwidację w
dniu 2 sierpnia 1944 r. tzw.
obozu "rodzinnego" na terenie
obozu Birkenau w Oświęcimiu,
Imprezy kulturalne
Międzynarodowy Tabor
Pamięci Romów TarnówŻabno-Szczurowa,
Otwarcie i Zamknięcie
Sezonu Cygańskiego w
Tarnowie
Tekst & idea
Tomasz Wiśniewski
Opracowanie graficzne
Karolina Horoszko
Zdjęcia ze zbiorów
Tomasza Wiśniewskiego