Transcript Tütün kontrolü neden Türkiye’nin toplum sağlığı gündeminde öncelikli olmalı? Devletin ve toplumun sorumlulukları Ayda A.

Tütün kontrolü neden Türkiye’nin
toplum sağlığı gündeminde öncelikli
olmalı?
Devletin ve toplumun sorumlulukları
Ayda A. Yurekli, Ph.D
World Bank
Washington, DC
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
2001 yılında dünyadaki sigaraların % 2si ve
bölgedeki sigaraların %14 ü Türkiye’de içildi.
Orta ve Doğu Asya Bölgesinde Sigara
Tüketiminin Dağılımı, 2001
Rest of ECA
19%
Turkey 14%
Baltics 1%
Balkans 24%
Russia 34%
Kaynak: USDA ve Dünya Bankası, 2001
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Türkiye’de sigara tüketimi artıyor
Türkiye'de toplam ve kişi başına sigara tüketimi 1987-2000
140.000
160
Million pieces
Per capita
120
100.000
Milyon adet
140
100
80.000
80
60.000
60
40.000
40
20.000
20
0
0
1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Kaynak: Tekel, ve USDA
20'lik paket/nüfus
120.000
Sigara İçme Oranları Ürkütücü
Sigara içmek, Türkiye’de normal bir sosyal davranış
kabul ediliyor, 1996
İçme oranı
64%
Öğretmen
51%
44%
Politikacı
27%
30%
28%
Ortaokul
4%
Lise
Anne
Doktor
Gazeteci
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Hükümetler neden devreye giriyor?
• Çocukların sigara içmesine engel olma
– Sigaraya başlama yaşı düşüyor
– Gençlik riskleri hafife alıyor
• Sigara içmeyenleri dumandan koruma
– İkinci el sigara dumanı sigara kadar zararlı
– Çoğu erişkin evde ve çocukların önünde sigara içiyor
• Erişkinlere bilinçli karar verecek seçenekleri sunma
– Sigar içenler genlede naşladığınja pişman
– Sigara içenler gelirlerinin önemli oranın sigaraya harcıyor
• Sigarayı bırakmak isteyenlere destek
– Tütün bağımlılık yapıcıdır ve sigara içenlerin yardıma ihtiyacı
var
– Sigara içenler, bırakabilmek için yardıma ihtiyacı olduğunu
bilmiyor
– Sigara bırakma yardımı
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Türkiye’de, sigara içenlerin başlama yaşı 12, 13, 14
Ankara,Türkiye, 1996
Başlayanların
%si
56%
18%
<=12 yaş
13 yaş
21%
14 yaş
3%
3%
3%
15 yaş
16-20 yaş
21+ yaş
Sigaray başlama yaşı
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Eski kuşakta sigaraya başlama yaşı daha geçti,
Ankara-Türkiye, 1996
Başlayanların %si
Eski kuşak geç başladı
70
63
60
52 50
42
50
50
38
40
30
Öğretmen
Doktor
33
24
20
Gazeteci
Politikacı
10
0
<=12 yaş
14 yaş
15 yaş 16-20 yaş 21+ yaş
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Sigara içenler, genelde başladığına pişman
Ankara-Turkey, 1996
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Tütün, bağımlılık yaratır ve bırakması zordur,
Ankara-Turkey, 1996
% olarak en az bir kere sigara bırakmayı
deneyenler
83%
71%
Öğretmen
74%
64%
Anne
Gazeteci
62%
60%
Sporcu
Doktor
Lise
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Tütün kontrolü Türkiye’de neden öncelikli olmalı?
Bazıları hala sigarayı bırakmak için yardım gerektiğini bilmiyor
Ankara-Turkey, 1996
% olarak sigarayı bırakma konusunda yardım almayı
isteyenler
52%
43%
59% 53%
51%
38%
33%
36%
26%
Yardım isterdi
29%
34%
27%
20%
22%
Fikri yok
Ortaokul
Lise
Öğretmen
Doktor
Gazeteci
Politikacı
Anne
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Çoğu ülkede sigara kullanımı fakirlerde daha yaygın.
Türkiye’de böyle değil.
Gelir yükseldikçe, sigara içme oranı da yükseliyor!
Sigara içme oranı
Gelire göre sigara içme oranı,
Türkiye 1994
80
60
52%
63%
65%
68%
70%
Lowmiddle
income
Middle
Income
Uppermiddle
Income
Rich
40
20
0
Poor
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Çoğu ülkede dah iyi eğitimliler daha az sigara içiyor
AMA, Türkiye’de
Eğitim düzeyi yüksek olanlar arasında sigara içme oranı yüksek !!
“Türkiye okumuş cahillerin ve vurdum duymazlarin ülkesi mi?? ”
80
70
60
50
Sigara içme oranı
54
68
58
Erkek
51
47
34
40
33
26
30
20
10
0
Öğretmen
Doktor
Gazeteci
Politikacı
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Kadın
Türkiye’de sigara içenler ne diyor?
Ne yapıyor?
• Sigara içen öğretmenlerin % 99u, öğrencilerin
yanında sigara içilmesine karşı ama %68i içiyor
• Sigara içen doktorların % 97si, hastaların yanında
sigara içilmesine karşı ama %68i işte içiyor
• Sigara içen annelerin % 98i öğretmenlerin
öğrencilerin yanında sigara içmesine karşı ama
%85i çocuklarını yanında içiyor
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Annelerin bilgisizliği veya ilgisizliği!
Türkiye’de anneler ve anneanneler daha çok sigara içiyor, 1996
40
35
30
25
20
15
10
5
0
37
33,3
30
32
31
15
=29 3034
3539
4044
45- 50+
49
• Tüm yaş gruplarında 3
anneden 1’i sigara
içiyor
• Tüm annelerin %31’i
sigara içiyor
• Genç annelerde sigara
içimi daha yaygın
Anneler arasında sigara içme
oranı
Kaynak : Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Annelerin ve öğretmenlerin bilgisizliği veya ilgisizliği!
Anne ve öğretmenlerin sigara kullanımı
39%
32%
27%
27%
21%
20%
14%
9%
"<=5"
"6-10"
6% 7%
"11-15"
"16-20"
"21+"
günlük sigara sayısı
Anne
Öğretmen
Kaynak: Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Türkiye’nin sigara hakkında bilgisizliği veya ilgisizliği
Kimse ikinci el dumandan bahsetmiyor!!
Neden çocuklarımızı zehirliyoruz?
Türkiye'de evde ve çocukların yanında sigara içimi ,
Ankara 1996
97%
90%
100%
85%
87%
63%
Teachers
84%
60%
Anne
Evde
Gazeteci
77%
49%
Doktor
Politikacı
Çocukların yanında
Kaynak: Bilir et.al, 1997 Smoking behavior and attitudes, Ankara-Turkey
Sigara cebimizi yakıyor!!
High opportunity cost for families and smokers
Sigara harcamasının gelirdeki payı,
Türkiye 1994
4,25%
2,87%
Poor
Lowmiddle
income
2,52%
Middle
Income
2,17%
Uppermiddle
Income
Kaynak: Onder 2002, Economics of Tobacco in Turkey
1,65%
Rich
Tütünün, Türkiye ekonomisi için önemi ne?
•
•
•
•
Yüksek gelir
GSH içinde önemli oran
Ticaret yoluyla döviz girdisi
Büyük sayıda çiftçi ve köylü, geçinmek için
tütüne mi bağlı?
Tütünle ilgili vergi gelirleri, Türkiye’nin
toplam gelirinde önemli
2000 yılı DOA Ülkelerinde Toplam Gelirin %si olarak Sigaradan
Elde Edilen Vergi Gelirleri (Excise+KDV)
16%
14%
% 7'den fazla
12%
% 4'den fazla
% 6'dan az
10%
8%
6%
% 4'den az
4%
2%
Yu
go
sl
Li avia
th
ua .
Sl nia
ov
e
Ge nia
or
g
Ru ia
ss
La ia
Ro tvi
Sl ma a
ov n
ak ia
Hu Re
ng p
a
Al ry
ba
Es nia
to
Be nia
la
r
Po us
la
n
C
Ka ro d
za at
k ia
Cz hs
e c ta n
h
Bu Rep
Ky lga
rg ria
yz
R
Uk ep
ra
Tu ine
rk
Gr ey
M
ac eec
ed e
Ar onia
Uz me
be ni
ki a
st
an
0%
Kaynak: Dünya Bankası ve IMF verileri, DB hesaplamaları
Ve sigara harcamaları GSH içinde önemli
Kaynak: Dünya Bankası ve IMF verileri, DB hesaplamaları
Slovak Rep.
Bulgaria
Russian Fed.
Turkey
Hungary
Croatia
Czech Rep.
Romania
Ukraine
Georgia
Latvia
Armenia
Poland
Belarus
Estonia
Lithuania
Kazakhstan
Albania
Kyrgyz Rep.
Azerbaijan
GSH %si
180
olarak
160
2% 4% 2%
Sigara
140
3% 3%
3%
4% 1% 4%
120
2%9% 1% 9%
1%
1% 2%
100
2%
3% 2%
80
8% 2%
60
40
20
0
Uzbekistan
paket/erişkin 15+
Bazı DOA ülkelerinde GSH'nın % si olarak Sigara
Tüketimi ve Harcamaları, 2000-2001
Tütün, önemli bir ihracat kalemi mi?
Tütün Ticareti (İthalat ve İhracat),
Türkiye 1970-1999
US$ (000)
800.000
700.000
Export 000$
600.000
Import 000$
500.000
400.000
300.000
200.000
100.000
0
70 972 974 976 978 980 982 984 986 988 990 992 994 996 998
9
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
1
Kaynak: USDA 2001 ve Onder 2002
Tütün ticareti gelirlerinde iniş çıkışlar
Tütün Ticareti Dengesi (İhracat İthalat), Türkiye 1970-1999
Trade Balance
350.000
300.000
250.000
200.000
150.000
100.000
Kaynak: USDA, Onder 2002 ve Dünya Bankası hesaplaması
1998
1996
1994
1992
1990
1988
1986
1984
1982
1980
1978
1976
1974
1972
50.000
0
1970
US$000
450.000
400.000
Tarımda ve endüstride çok sayıda tütün
çalışanı
Tütün tarımında
çalışanlar
700
600
500
400
300
200
100
0
90
9
1
Endüstri Çalışanları
• 1998 : 30,404
• 1999 : 27,708
• 2000 : 28,123
Bin kişi
2
9
9
1
4
9
9
1
6
9
9
1
9
9
1
8
Kaynak: Onder 2002, Economics of Tobacco in Turkey
Ama endüstride çalışan sayısı azalıyor. Neden?
Verimlilik, teknoloji ve özelleştirme
Türkiye'de Tekel Sigara Fabrikalarında İşgücü, 1987-1998
12000
Employment
11000
11024
11315 11238
10433
10574
10000
9933
9000
8495
8000
7338
7018
7000
6535
6519
6000
1988
1989
1990
1991
1992
1993
1994
1995
1996
1997
1998
Hükümetler ne yapabilir?
Talebi azaltıcı tedbirler işe yarıyor!
Türkiye Örneği
• Vergi yoluyla sigara fiyatlarının yükselmesi
• Fiyat dışı tedbirler:
– Tüketiciyi bilgilendirmek, - Elektronik ve basılı medya
kanalıyla tütün ve sağlık hakkında bilgi ve araştırma
sonuçlarını duyurmak
– Sigara reklam ve promosyonu yasakları,
– Uyarıcı etiketler ve kamualanlarında sigara içiminin
kısıtlanması,
• Nikotin Replasman Terapisi ve diğer bırakma tedavilerinin
var ve erişilebilir olması
Tütün Vergilerinin Gelir Getirme Potansiyeli
Ampirik Yaklaşım
Bağlı olduğu faktörler:
–
–
–
–
–
–
Tüketim düzeyi
Sigara satış fiyatı
Tütün vergi oranı
Gelir
Talebin, fiyata ve gelire göre esnekliği
Kaçakçılığın kontolü
Türkiye tütün vergileri konusunda AB normlarına uyuyor
Average Price and Tax per Pack of Cigarettes in "EU
Accession Countries" in Eastern Europe, 1999
Average Price/pack
Tax as
% of
Price
61%
Hungary
54%
61%
Poland
77%
Turkey
67%
Kaynak: EU Tax database, IMF ülke dökümanları
Czech
Republic
Slovenia
50%
Romania
0
49%
Lithuania
0.5
55% 39%
Bulgaria
1
55%
Estonia
1.5
63%
Slovak
Republic
2
Latvia
USD per pack
2.5
Tax per pack
Daha yüksek vergi daha pahalı demek mi?
Türkiye’de vergi oranı yüksek, ama ortalama paket fiyatı
Avrupa’nın en ucuzu
Fiyatın %si
olarak vergi
Norway
UK
Denmark
Ireland
Sweden
Finland
Belgium
France
Netherlands
Switzerland
Germany
Austria
Greece
Italy
Portugal
Spain
75%
8
79%
6
76%71%77%81%
74%
72%76%
73%
4
75%73%74%69%
80%
73%
2 77%
0
Turkey
Ortalama fiyat US$
Avrupa'da ve Türkiye'de ortalama sigara fiyatı, ve
paket fiatı %si olarak vergi , 1999-2000
Düşük yerel sigara fiyatları
Türkiye'deki bazı sigaraların fiyatları
Bafra nofilter
Marlboro short
1,8
1,6
1,4
1,2
1
0,8
0,6
0,4
0,2
0
19
87
19
88
19
89
19
90
19
91
19
92
19
93
19
94
19
95
19
96
19
97
19
98
19
99
20
00
US $/paket
Tekel 2000
Kaynak: TEKEL, USDA, Onder 2002
Reel Fiyat Önemli!
Rakamlara bakınca sigara fiyatları artmış.
Peki, ya reel fiyatlar?
900
800
700
600
500
400
300
200
100
0
80
70
60
50
40
30
20
10
Real Price (000 1995
TL/pack)
Nominal Price (000
TL/pack)
Nominal and Real Cigarette Prices in Turkey, 1994-2000
0
1994
1995
1996
1997
1998
1999
2000
Nominal Price, Foreign Brands
Nominal Price, Domestic Brands
Real Price, Foreign Brands
Real Price, Domestic Brands
Kaynak: TEKEL, USDA, Onder 2002, ve Dünya Bankası hesaplaması
Fiyatlar Neden Düşük?
Türkiye’de fiyat kontolü ve sigara fiyatlarına etkisi, 1999
Marka/
Fiyat
Samsun
100mm
paket
Tekel2000
100mm
paket
Maltepe
85mm
paket
Birinci
68mm
paket
Üretim
Maliyeti
+Vergiler
362,325
601,404
323,873
318,223
Perakende 325,000
Satış Fiyatı
650,000
275,000
200,000
Paket başı
Kar/Zarar
48,596
-48,873
-118,223
-37,325
Kaynak: MOF Turkey, IMF
Türkiye’nin sigara içen başına vergi geliri Ab
üyelerinden düşük
sigara içen başına düşen tütün vergisi US$
Portekiz
778
711
Yunanistan
644
Fransa
571
Italya
İspanya
310
134
Türkiye
96
Tunus
Cezayir
52
Ürdün
46
Fas
43
Mısır
24
Suriye
19
10
Lübnan
Kaynak: WHO ülke profilleri, USDA ve Dünya Bankası hesaplaması
Yüksek tüketim, yüksek vergi oranı, düşük fiyat
SONUÇ: Avrupa’ya göre düşük vergi geliri
million pieces, and 10000
USD
Sigara Tüketimi ve Toplam Tütün
Vergisi Gelirleri, 2000
2000000
1500000
$3.16
76%
$5.73
79% Tax$/pack
& tax as
% of price
1000000
$1.25
73%
500000
$2.09
75%
$0.99
77%
0
Consumpion
France
UK
Spain
Italy
Turkey
Total Tobacco Tax Revenue US$
Kaynak: USDA, IMF ve Dünya Bankası hesaplaması