Transcript PowerPoint-presentatie - Hoogbegaafdheid In

(Hoog)
Begaafdheid
In-Zicht
Desirée Houkema
 [email protected]
© 2010-2012
Signalering van
(hoog)begaafdheid
 Achtergrond
screening:
Ontwikkeling en uitgangspunten
 Visie
op (hoog)begaafdheid
 Screeningsinstrument:
Werkwijze en functionaliteiten
Achtergrond screening
Ontwikkeling en uitgangspunten
Ontwikkeling

Achtergrond:




2005: Start ECHA opleiding 'Specialist in Gifted Education'
2006-2007: Studiedagen m.b.t. gebruik signaleringsinstrumenten






Digitaal Handelingsprotocol Hoogbegaafheid(DHH)
Begaafdheid In Beweging (MHR)
SiDi R
2007: Pilot verrijkingsgroep "8+" op het VO (zonder intake/screening)
2008: Scriptie en onderzoek o.b.v. bestaande instrumenten
2008-2009: Onderzoek naar signalering in de praktijk



Technische Cognitiewetenschap
Psychologie
3 Regio's: Noordoostpolder en Urk, Gooi en Eemland, Den Haag
48 scholen met >9000 leerlingen
2008-2012: Ontwikkeling eigen tools




Eenduidige intakeprocedure voor regionale overkoepelende voorzieningen
6/7+ en 8+ (2 VO scholen, 50 basisscholen + Speciaal Onderwijs)
Screeningsinstrument (Hoog)begaafdheid In-Zicht
Deskundigheid is noodzakelijk voor interpretatie, dus uitgangspunt!
Jaarlijks updates o.b.v. (eigen) ervaringen en feedback van gebruikers
Uitgangspunten -1

Het verzamelen van informatie is doelgericht


De tijdsinvestering voor de betrokkenen is zo efficiënt
mogelijk


Het biedt voldoende houvast voor het beantwoorden van de
relevante vragen en is hierop ook expliciet gericht
Uitvoering van de procedure is praktisch haalbaar, uitvoerbaar (en
betaalbaar)
De respondenten betreffen in ieder geval ouders en
leerkracht, met ter aanvulling en vergelijking de leerling



Ouders zijn als ervaringsdeskundige een belangrijke informatiebron
Beeld van de leerling geeft een indruk van hoe de leerling zichzelf
ervaart en biedt aanvullende informatie bij verschillen van inzicht
Gesprekken met ouders en leerlingen zijn erg belangrijk en kunnen
effectiever plaatsvinden aan de hand van vooraf verzamelde
informatie
Uitgangspunten -2

De antwoorden zijn eenvoudig en systematisch te
vergelijken


Overeenkomsten en verschillen van inzicht tussen
respondenten worden in één oogopslag duidelijk, zowel
met betrekking tot de ingevulde antwoorden als de
omschrijvingen waarop deze van toepassing zijn
Gegevensverwerking is waar mogelijk en zinvol
geautomatiseerd

Er is geen extra bewerking nodig als dit in feite, gebaseerd
op de ingevulde antwoorden van verschillende
respondenten, ook geautomatiseerd verwerkt kan worden
tot een verslag dat overzichtelijk en direct bruikbaar is als
basis voor de vervolgstappen
Uitgangspunten -3

De resultaten worden overzichtelijk verwerkt tot
grafische weergaven


Bij terugkoppeling naar de ouders en leerkracht kan dit gebruikt
worden als hulpmiddel bij het gesprek en bijdragen aan een voor
de betrokkenen transparante werkwijze
De resultaten dienen ter ondersteuning van een
deskundige op het gebied van (hoog)begaafdheid


Voor de uiteindelijke interpretatie is deskundigheid altijd een
vereiste en vindt eerst terugkoppeling met de respondenten plaats,
de resultaten zijn basis voor een gesprek
Er worden geen automatische adviezen of suggesties
gegenereerd, dit is en blijft de taak en verantwoordelijkheid van de
deskundige gebruiker
Uitgangspunten -4

Tools zijn modulair van opzet en hierdoor flexibel
inzetbaar



Het is niet altijd noodzakelijk om voor alle leerlingen, van alle
betrokkenen, in alle situaties, alle gegevens te verzamelen
Toepassing naar inzicht van de gebruiker, er is niet één vaste
werkwijze verplicht
Alle beschikbare informatie die is verzameld en ingevoerd,
wordt verwerkt en weergegeven in de resultaten
Hoogbegaafdheid In-Zicht
Knelpunten
Geen beleid
Gebrek aan visie
 IMPASSE
a.g.v. elkaar versterkende vicieuze cirkels
Gebrek aan inzicht in noodzaak, meerwaarde en mogelijkheden m.b.t. onderwijs op
maat voor (hoog)begaafde leerlingen
Andere
prioriteiten
Gebrek aan tijd
Onvoldoende
deskundigheid
Onvoldoende
draagvlak
Geen budget
Signalering: leerlingen worden
niet (h)erkend
Geen passende begeleiding
en onderwijsvoorzieningen
Gevolg
(waarneembaar
gedrag)
Onderpresteren
Demotivatie
Gebrek aan
middelen en
materialen
L
E
E
R
L
I
N
G
O
M
G
E
V
I
N
G
Systematiek voor
vaststellen onderwijsbehoeften

Met welk doel?
Op basis van welke informatie?
Welke betrokkenen in welke “fase”?

Aandachtspunten









Systematische inbedding (protocol / werkwijze)
In relatie tot beschikbare mogelijkheden (onderwijsaanpassingen)
Aansluiten bij bestaande werkwijzen
(Beter) gebruik maken van beschikbare leerlinggegevens
Benutten van aanvullende instrumenten, waar mogelijk en zinvol
Doelgericht (aanvullende) informatie verzamelen
Ondersteuning van deskundige bij praktische vertaalslag
“Vaststellen” van (onderwijs)behoeften
Hoe kan aangesloten worden bij de ontwikkelingsmogelijkheden
en behoeften van de individuele ((hoog)begaafde) leerling
op cognitief, sociaal én emotioneel gebied?
 Onderwijs “verrijken”  Rijk onderwijs !

Signaleren  Onderwijsaanpassing


‘Identification  Placement’ model
Structureel volgen  Passend onderwijs


‘Assessment  Education’ model
Stimulerend signaleren


structureel rijk onderwijs
voortdurend afstemmen
dus: in interactie mét de leerling
"Ik verwacht van jullie allemaal dat jullie onafhankelijke, creatieve en
kritische denkers worden die exact zullen doen wat ik zeg!"
Hoe signaleren???
 Hoe creëer ik een rijke leeromgeving, die …

talenten stimuleert?





rijke, stimulerende leeractiviteiten
intrinsiek motiverende materialen (instrumenten)
nieuwsgierigheid prikkelend
effectieve interventies / professionele begeleiders
talenten niet afremt?



demotivatie voorkomt door passende uitdagingen
aanpassingsgedrag overbodig maakt binnen een niet-egalitaire
cultuur die uitgaat van verschillen (differentiatie)
niet eerst signaleert, dan pas “verrijkt”,
maar: voortdurend afstemt en inspeelt op capaciteiten en interesses
 Hoe zorg ik dat alle talenten zichtbaar mogen zijn en kunnen worden?
… zodat er altijd iets te signaleren is???
Uitgaand van een basisaanbod (bijv. reguliere methode), dat is afgestemd op
“gemiddelde” leerlingen, heeft circa 30-40% van alle leerlingen structureel een verrijkend
aanvullend aanbod nodig, op één of meerdere vakgebieden!!!
(Ver)rijk(t) onderwijs
Mate van gewenste differentiatie is
groot: een hele uitdaging om een
afgestemd verrijkend aanbod samen te
stellen voor bovengemiddelde t/m
(hoog)begaafde leerlingen
gemiddeld
 Compacten & verrijken (20-30%)
per vakgebied!
bovengemiddeld
zeer hoog
Doelen verrijkingsklas

Omgang met gelijkgestemden


Begeleiding



Faalangst, gebrekkige werk- en leerstrategieën, etc.
Gespecialiseerde begeleiders!
Inhoud en activiteiten



Samen werken en leren (na schooltijd: samen afspreken)
Afstemmen op (hoog)begaafden
Aansluiten op àndere manier van denken en leren
Passend en uitdagend onderwijsaanbod


Inspelen op brede interesses
Aansluiten op eigen interesses
Een àndere belevingswereld…
Samenstelling van een gemiddelde klas
een hoogbegaafde
leerling
Welke onderwijsaanpassing het beste?
Dit verschilt per leerling!
In de meeste gevallen:
Verschillende onderwijsaanpassingen noodzakelijk
om tegemoet te komen aan álle behoeften van
een (hoog)begaafde leerling
Uitgangspunt:
Wat heeft deze leerling op dit moment nodig
om tegemoet te komen aan zijn behoeften
op cognitief, sociaal en emotioneel gebied?
Visie op
(Hoog)begaafdheid
Kennis, vaardigheden, attitude
Inzicht, ervaring, affiniteit
"Ik zie, ik zie wat jij niet ziet…"
Signaleren
= (kennen  herkennen  verkennen)  erkennen
Kennen
Erkennen
Verkennen
Herkennen
Basis: kennis

Voor alle leerkrachten / begeleiders


Leer- en begaafdheidskenmerken
Signalering o.b.v.
Kenmerken onderpresteren
indicatoren
Profielen begaafde leerlingen
Passende onderwijsvoorzieningen  Rijke leeromgeving

Zicht op en inzicht in:





Belemmerende factoren  Aandachtspunten
Stimulerende factoren  Aanknopingspunten
Vereist specifieke expertise ter ondersteuning
Herkenbaar?
Alle af
ouders
denken
en en
willen
dat hundie
kind
(hoog)begaafd
“is”?
Tja…
en toe
ook
Sociaal
best
vermoeiend,
emotioneel
achter???
(van
nature) oneindige
nieuwsgierigheid…
maar
ook:
genieten!
invooral
stimuleren dus!
Of cognitief,
emotioneel
voor?
(Hoog)begaafdheid
Aanpassingsgedrag
Toch
uit sociaal
zich
afremmen???
altijd
isen
geen
(nog)
probleem???
hoge
prestaties???
(H)erkenning van
begaafde leerlingen
Structureel ingebedde systematiek voor signalering,
o.b.v. subjectieve en objectieve informatiebronnen






Gesprekken met ouders…
Gesprekken met leerling…
Observaties leerkracht…
Nominatie door andere leerlingen…
(School)resultaten…
Evt. intelligentieonderzoek…
Kenmerkend:
 Andere manier van denken…
 Persoonlijkheidskenmerken…
Doelgericht observeren…
Waar let je dan op?
Leerkenmerken

Cognitieve vaardigheden







(Grote) taalvoorsprong
Scherp waarnemingsvermogen
Snelle en brede informatieverwerving
Snelle informatieverwerking
Goed generaliserend (abstraherend) vermogen
Conceptueel begrip boven leeftijdsniveau
Goed probleemoplossend (analytisch) vermogen
gevoelig
Csikszentmihalyi
nieuwsgierig
snel
Dweck:
FIXED vs growth
mindset
perfectionistisch
specifieke,
diepgaande interesses
intens
scherpe waarneming
flow
ontwikkelingspotentieel
gedrevenheid
creërend
(denk)vermogen
omgaan met
ambiguïteit
rijk en levendig
voorstellingsvermogen
meerdere invalshoeken
flexibel
meerdere oplossingen
enthousiast voor passies
eigengereid
zelfsturend
autonoom
Luc
Stevens
reflecterend
zoekend naar betekenis
initiatiefrijk
kritisch
problemen herkennen
probleem  oplossing
gefocust
procesgericht
zelf ontdekkend
plezier in creëren
origineel
veel energie
intrinsiek gemotiveerd
leergierig
(hoog)begaafdheid
productief
zet door
actief
kennishonger
opvallend
gevoel voor
humor
veel ideeën
rijke fantasie
Ken
Robinson
veel willend
veeleisend
brede interesse
Dabrowski:
overexcitabilities
eigen-wijsheid
ondernemend
nonconformistisch
sterk rechtvaardigheidsgevoel
Begaafdheidskenmerken









Intens
(Intrinsiek) gedreven
Actief / veel energie
Kritisch
Houdt van leren en
uitdagingen
Zelfkritisch /
perfectionistisch
Sterke (behoefte aan)
autonomie
Leer- / nieuwsgierig
Creatief en fantasierijk








Onderzoekende houding
Divergente denker
Originele, flexibele
denker
Associatieve denker
Intuïtief
Gevat gevoel voor
humor
Gevoelig voor
verwachtingen en
gevoelens van anderen
Sterke morele en
ethische waarden
Aandachtspunten




Kenmerken zijn niet altijd (meer) zichtbaar
door aanpassingsgedrag en/of onderpresteren
Niet alle kenmerken gelden voor alle
(hoog)begaafde leerlingen
Herkenning van veel begaafdheidskenmerken is een
indicatie, géén identificatie
Overig:





Antwoordtendens: voorzichtigheid (veilig in het midden
antwoorden), of té doordacht
Bescheidenheid / onderschatting of overschatting
Ontkenning begaafdheid
Beladen term "(hoog)begaafdheid"
Gehanteerde referentiekader (m.n. bij hoogopgeleide ouders
en/of meerdere (hoog)begaafde kinderen in een gezin)
(Hoog)begaafdheid
kent vele gezichten
TE
AANGEPAST
Aangepast
Succesvol
SOCIAAL
ONAANGEPAST?
GOED
Zelfsturend
Autonoom
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Uitdagend
Creatief
Onderduikend
(Kenmerken van)
Leer- en/of
gedragsproblemen
Risico: Drop-out !
Profielen van Betts & Neihart:
http://hoogbegaafdheid.slo.nl/begeleiding/profielen
Risicoleerling
(Drop-out)
SLECHT
SOCIAAL
Zelfsturende
autonome
leerling
Deze leerling dúrft te leren:
 weet wat hij/zij kan en laat dit ook zien

Is creatief / origineel

Doet goed mee in de klas

Ontwikkelt eigen doelen

Is ondernemend / initiatiefrijk

Werkt enthousiast voor passies

Werkt zonder bevestiging

Neemt risico

Komt op voor eigen opvattingen
GOED
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
SOCIAAL
ONAANGEPAST?
Zelfsturend
Autonoom
Deze leerling verveelt zich
GOED
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Uitdagende
creatieve
leerling
 wordt onvoldoende
uitgedaagd

Is creatief / origineel

Corrigeert de leerkracht

Stelt regels ter discussie

Competitief

Slechte zelfcontrole

Inconsistente werkwijzen
SLECHT
SOCIAAL
ONAANGEPAST?
Zelfsturend
Autonoom
GOED
Deze leerling presteert
ver onder zijn eigen kunnen
 Slechte prestatiemotivatie
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Uitdagend
Creatief
 Gebrekkige werk- en
leerstrategieën
Leerling met
(kenmerken van) leer-/
gedragsproblemen
 (Mogelijk: leerproblemen)
Onderpresteerder in absolute zin:

Presteert gemiddeld of minder

Werkt inconsistent

Verstoort, reageert af
SLECHT
SOCIAAL
ONAANGEPAST?

Kenmerken van
leer-/gedragsproblemen

Is creatief / origineel

Zoekt buitenschoolse uitdaging

Maakt taken niet af

Verwaarloost zichzelf

Isoleert zichzelf

Bekritiseert zichzelf en anderen

Defensief
GOED
Zelfsturend
Autonoom
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Uitdagend
Creatief
 legt (bijna) alle
verantwoordelijkheid
buiten zichzelf
(Kenmerken van)
Leer- en/of
gedragsproblemen
Risicoleerling
(Drop-out)
Op het Voortgezet Onderwijs:
 loopt een groot risico zonder diploma
de school te verlaten  drop-out
SLECHT
SOCIAAL
AANGEPAST
Aangepaste
succesvolle
leerling
Zelfsturend
Autonoom

(Te) perfectionistisch

Zoekt bevestiging van de leerkracht

Vermijdt risico

Accepterend en conformerend

Stelt zich afhankelijk op
GOED
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Deze leerling wordt onvoldoende aangesproken
op de eigen mogelijkheden:
 onderpresteren in relatieve zin
 leert niet te leren  dúrft niet te leren
 risico: faalangst
SLECHT
SOCIAAL
TE
AANGEPAST
ONAANGEPAST?
Aangepast
Succesvol
Onderduikende
leerling
Zelfsturend
Autonoom

Presteert goed op tests

Presteert gemiddeld in de klas

Ontkent eigen begaafdheid

Vermijdt uitdaging

Wil niet meedoen aan geboden
versnellings- /verrijkingsactiviteiten

Zoekt sociale acceptatie

Wisselt in vriendschappen
GOED
P
R
E
S
T
A
T
I
E
S
Deze leerling doet alles om niet op te vallen!
 Zeer onzeker, faalangstig
Risico: depressief terugtrekken
 "ziek" thuis  drop-out
SLECHT
“Het” beeld van een leerling
Verschillende profielen in verschillende situaties!
Profielen
Leerkracht
Ouders
Leerling
100%
% match
75%
50%
25%
0%
De succesvolle
leerling
De uitdagende
leerling
De onderduikende
leerling
De drop-out
De leerling met
leer-en
gedragsproblemen
De zelfstandige
leerling
Wat zie je?
En wat zie je nu?
Kikker of paard?
Verschillende perspectieven
Screeningsinstrument
Werkwijze en functionaliteiten
Werkwijze
Stappen en betrokkenen
Ik heb ALLES geprobeerd
om haar te motiveren!
Je had ook
gewoon mij
kunnen
VRAGEN…
Rapportage / leerlingdossier