Transcript Føroyski búskapurin

Føroyski búskapurin
- eitt sindur øðrvísi -
Magni Laksáfoss
Magni Laksáfoss
• Búskaparfrøðingur
• Arbeiði við phd-verkætlan:
“Kanning av føroyska búskapinum”
• Stuðlað av:
– BP Amoco Exploration (Faroes) Ltd.
– The Faroese Partnership
– Statoil
Grundin til verkætlanina
• Bygdi myndilin EMFI í 1997
• Munur millum teoretisku læribøkurnar
og ’veruleikan’ – serliga langt-sikt
• EMFI er ein stutt-sikts myndil
• Verkætlanin arbeiðir við langt-sikt
Gjøgnumgongdin
• Føroyski búskapurin øðrvísi
• Hvussu veksur búskapurin?
• Frá útboðsbúskapi til
eftirspurningsbúskap
• Niðurstøða
Føroyski búskapurin øðrvísi
Kjarnin í “vanligari”
búskaparfrøði
Dømi: ekspansivur fíggjarpolitikkur
trýst á arbeiðsmarknaðin
lønarvøkstur
verri kappingarføri
útflutningurin minkar
innflutningur økist
Kjarnin í “vanligari”
búskaparfrøði
Samanumtikið um “vanligan”
ekspansivan fíggjarpolitikk:
Ekspansivur fíggjarpolitikkur vil
- gjøgnum lønarvøkstur kroysta útflutningsvinnurnar
- Størri almennan sektor
- Minni privatan sektor
Føroyski búskapurin øðrvísi
Tríggir avgerðandi munir:
1. Støddin á búskapinum
2. Fólkaflytingin
3. Fiskimenn løntir við hýrum
Føroyski búskapurin øðrvísi
Støddin á búskapinum
Lítli búskapurin ger tað neyðugt at
innflyta næstan alt
- alneyðugt við “hørðum valuta”
Tí hevur útflutningsvinnan avgerðandi
týdning fyri búskapin
- “gongur tað væl í útflutningsvinnuni
– so gongur tað væl í búskapinum”
Føroyski búskapurin øðrvísi
Fólkaflytingin
2%
1%
0%
1933
-1%
-2%
-3%
-4%
-5%
1943
1953
1963
1973
1983
1993
2003
Føroyski búskapurin øðrvísi
Fólkaflytingin
2%
Góðar tíðir
1%
0%
1933
1943
1953
1963
-1%
-2%
-3%
Ringar tíðir
-4%
-5%
1973
1983
1993
2003
Føroyski búskapurin øðrvísi
Fólkaflytingin
Tætt samband er millum fólkaflytingina
og búskapargongdina
Nakað av tillagingini á arbeiðsmarknaðinum fer fram gjøgnum fólkaflyting
(í mun til lønartillaging)
Føroyski búskapurin øðrvísi
Fiskimenn løntir við hýrum
• Fiskimenn eru løntir við hýrum – tvs. eftir
fonginum
• Hýrupartarnir hava verið stórt sæð óbroyttir
seinastu 30 árini
• Løningin av fiskimonnunum er í
prinsippinum óheft av búskapargongdini
annars og av lønargongdini á landi
Hvørjar eru avleiðingarnar?
Dømi: ekspansivur fíggjarpolitikkur
trýst á arbeiðsmarknaðin - ja
fólkaflyting
lønarvøkstur - ikki eins nógv
onga ávirkan á hýrurnar
verri kappingarføri - ikki í fiskiveiðini
útflutningurin minkar - ikki eins nógv
innflutningur økist - ja
Kjarnan í “vanligari”
búskaparfrøði
Samanumtikið um “føroyskan”
ekspansivan fíggjarpolitikk:
Ekspansivur fíggjarpolitikkur vil
- gjøgnum lønarvøkstur –
kroysta útflutningsvinnurnar (?)
- Størri almennan sektor (Ja)
- Minni privatan sektor (Netto: nei)
Hvussu veksur búskapurin?
Føroyar og Hetland
60.000
50.000
40.000
30.000
20.000
10.000
0
1750
1800
1850
1900
1950
2000
Pierre-Francois Verhulst
Notice sur la loi
que la population
pursuit dans son
accroissement.
(1838)
(Notat um lógina /
reglusemi um
fólkavøkstur)
Vøkstur
r
r
Fólkatal
0
0
K
-6,0
r
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
0,0
0
10.000
20.000
30.000
40.000
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
2,0
1,5
1,0
0,5
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
Deksbátar sluppungar
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
-1,0
r
2,5
1905
1890
2,0
1,5
1871
1935
1979
1989
1,0
1856
0,5
1813
K6
K1
0,0
0
K2
K3
10.000
K4
20.000
30.000
K5
40.000
K7
50.000
60.000
population - N
-0,5
Fiskimarkið
-1,0
Hvat lyftur búskapin upp?
• Broytingarnar í beriførleika stava allar frá
broytingum í útflutnings-vinnunum
• Líknandi úrslit eru m.a. kend frá
búskaparfrøðini um menningarlond
• Gjaldsjavna-avmarking
’Current account’-restricted economy
Hvat lyftur búskapin upp?
• Vinnupolitisku karmarnir hava stóran
týdning fyri um broytingar henda
• Góður vinnu-, fiskivinnu- og
fíggjarpolitikkur hava avgerandi
týdning
Frá útboðsbúskapi til
eftirspurningsbúskap
100%
Handil
80%
Flutningur
Almennar
tænastur
Fiskivinna
60%
Ídnaður og
handverk
Húsarhaldstænastur
40%
20%
Tænastuvinna
Byggivinna
Landbúnaður
Flakavinna
0%
1801
1826
1851
1876
1901
1926
1951
1976
2001
60%
Fiskivinna og fiskavirking
50%
40%
30%
20%
10%
0%
1801
1826
1851
1876
1901
1926
1951
1976
2001
Egin nýtsla Útflutningur
100%
Handil
80%
Flutningur
Almennar
tænastur
Fiskivinna
60%
Ídnaður og
handverk
Húsarhaldstænastur
40%
20%
Tænastuvinna
Byggivinna
Landbúnaður
Flakavinna
0%
1801
1826
1851
1876
1901
Útboðsbúskapur
1926
1951
1976
2001
100%
Handil
80%
Flutningur
Almennar
tænastur
Fiskivinna
60%
Ídnaður og
handverk
Húsarhaldstænastur
40%
20%
Tænastuvinna
Byggivinna
Landbúnaður
Flakavinna
0%
1801
1826
1851
1876
1901
1926
1951
1976
2001
Blandingsbúskapur
men við rættiligum útboðs-eyðkennum
100%
Handil
80%
Flutningur
Almennar
tænastur
Fiskivinna
60%
Ídnaður og
handverk
Húsarhaldstænastur
40%
20%
Tænastuvinna
Byggivinna
Landbúnaður
Flakavinna
0%
1801
1826
1851
1876
1901
1926
1951
1976
2001
Eftirspurningsbúskapur
Avleiðingin
• Broytingin frá útboðsbúskapi til
eftirspurningsbúskap hevur havt við sær:
– Útflutningsvinnurnar nógv minni ávirkan á
búskapargongdina
– Eftirspurningurin frá tí almenna og tí privata hava
stóra ávirkan
(t.d. økti eftirspurningurin orsakað av nýggju
lánimøguleikunum)
– Fíggjarpolitikkurin hevur stóran týdning fyri
búskapargongdina
Niðurstøða
Niðurstøða (1)
• Føroyski búskapurin hevur øðrvísi eginleikar
enn tað, lærubøkurnar innan búskaparfrøði
vanliga leggja dent á
• Serliga kemst munurin av:
– Støddini á búskapinum
– Fólkaflytingini (arbeiðsmarknaðinum)
– Lønningini av fiskimonnum
• Hetta ger, at nógvar av niðurstøðunum frá
lærubókunum kunnu ikki nýtast ókritiskt
Niðurstøða (2)
• Búskaparvøksturin er avmarkaður av
gjaldsjavnanum
“gongur tað væl í útflutningsvinnuni
– so gongur tað væl í búskapinum”
• Avmarkingin var meiri eyðsýnd fyrr tá
búskapurin var útboðsbúskapur, men er enn
galdandi uppá langt sikt
• Góður vinnu-, fiskivinnu- og fíggjarpolitikkur
hevur avgerandi týdning fyri búskaparvøksturin
Niðurstøða (3)
• Búskapurin er farin frá einum
útboðsbúskapi til ein
eftirspurningsbúskap
– útflutningsvinnan minni týdning fyri
konjunkturin
– fíggjarpolitikkurin avgerandi fyri
konjunkturstýringina
Takk fyri áhugan
Føroyski búskapurin
- eitt sindur øðrvísi Magni Laksáfoss
Broytingar í beriførleika
Ár
Broyting
Frá
Til
1784
+ 500
5.000
5.500
1814
+ 7.000
5.500
12.500
1871
+ 14.500
12.500
27.000
1905
+ 10.000
27.000
37.000
1935
+ 23.000
37.000
60.000
1979
- 5.000
60.000
55.000
2003?
- 3.000
55.000
52.000
Kommisionsbetænkningen fra 1938
• ”der stort set ikke findes andre erhverv end
Landbrug og Fiskeri og de deraf afledede
Erhverv (Handel, Haandværk,
Bankvirksomhed, Samfærdsel).”
• ”Alt i alt kan man sige, at ca. 9/10 af
Befolkningen i større eller mindre Grad er
direkte eller indirekte afhængige af
Fiskeriet.”
(s. 11 í ”Betænkningen angaaende Færøernes Erhvervsforhold 1938”)
60.000
1979
50.000
40.000
1935
30.000
1905
20.000
1871
10.000
0
1710
1784
1710
1760
1814
1810
1860
1910
1960
2010
S1
w
S0
C
B
A
D1
D0
N0
N1
N