Transcript Poczet Królów Polskich

Władcy Polski
Klikaj…
Rys historyczny
MIESZKO I
MIESZKO I
ok. 960-992
Mieszko I był pierwszym historycznym władcą Polski.
Przodkiem jego miał być legendarny Piast, dlatego
pierwszą dynastię panującą w Polsce nazywano
później Piastami. Najstarszy kronikarz polski, Gall
Anonim, zapisał imiona przodków Mieszka I, którzy
rządzili plemieniem Polan. Byli to: Ziemomysł, ojciec
Mieszka, Leszek (Latek), jego dziad i Siemowit,
pradziad.
Mieszko pojął za żonę księżniczkę czeską Dobrawę, a
potem w 966 r. przyjął chrzest wraz z całym
dworem. Umacniało to władzę księcia w państwie
oraz podnosiło znaczenie możnych.
Mieszko rozciagnął swą władzę na Pomorze
Zachodnie, a później także na Śląsk i plemię Wiślan
(dziś Kieleckie i Krakowskie). Państwu Mieszka
zagrażali Niemcy, toteż próbował on porozumieć się
z cesarzem niemieckim i zobowiązał się do płacenia
mu daniny z niektórych ziem na zachód od Warty.
Nie uchroniło to jednak Polski od najazdów
niemieckich. Mieszko dwukrotnie pobił Niemców: w
972 r. pod Cedynią (na północ od ujścia Warty do
Odry) i w 979 r.
BOLESŁAW
CHROBRY
BOLESŁAW CHROBRY
992-1025 Syn Mieszka I, skupił w swym ręku
władzę w państwie polskim. W roku 1000
przyjmował w Gnieźnie cesarza niemieckiego
Ottona III, który przyjechał na grób św. Wojciecha,
niedawno zamordowanego przez pogańskich
Prusów. Bolesław uzyskał u cesarza zgodę na
ustanowienie królestwa w Polsce i zorganizowanie
arcybiskupstwa w Gnieźnie.
Wkrótce jednak wybuchła wojna między Polską a
cesarzem niemieckim, która z przerwami trwała
kilkanaście lat. W 1018 r. zawarty został pokój w
Budziszynie, na mocy którego Bolesław utrzymał
swoją władzę nad Łużycami i Milskiem, leżącymi
nad Odrą i Łabą. W 1018 r. wyprawił, się na Ruś i
wkroczył do Kijowa. Przyłączył wtedy do Polski
Grody Czerwieńskie.
W 1025 r., tuż przed śmiercią, Bolesław Chrobry
koronował się na króla polskiego. Świadczyło to o
pełnej niepodległości państwa polskiego.
Zmarł w 1025 r.
Mieszko II
MIESZKO II
1025-1034Syn i spadkobierca Bolesława
Chrobrego, objął tron po śmierci ojca i
natychmiast koronował się na króla polskiego.
Gdy wkrótce wybuchła wojna z Niemcami,
początkowo miała przebieg pomyślny. Potem
jednak wystąpili przeciwko Mieszkowi inni
sąsiedzi, poza tym ujawniły się trudności
wewnątrz kraju i opór Mieszka II załamał się.
Na jakiś czas został on nawet wypędzony z
kraju. Niemcy zagarnęli znów Łużyce, odpadły
także od Polski Grody Czerwieńskie.
Mieszko II powrócił na tron, musiał jednak
uznać zwierzchnictwo nad sobą cesarza
niemieckiego i podzielić się krajem z braćmi.
Mimo to nie zrezygnował z walki o
zjednoczenie państwa i zapewnienie mu
niepodległości; zmarł jednak przedwcześnie w
1034 r.
Kazimierz
Odnowiciel
KAZIMIERZ ODNOWICIEL
1039-1058Po śmierci Mieszka II w całym kraju
wybuchł bunt możnych przeciwko władzy
książęcej, w wyniku czego następca tronu, syn
Mieszka II Kazimierz, został wypędzony z kraju.
Rychło jednak bunt przerodził się w powszechne
powstanie ludowe przeciwko możnym i
przeciwko narzucanej religii chrześcijańskiej.
Kraj pogrążył się w zamęcie, a skorzystał z tego
władca Czech Brzetysław. Najechał on na Polskę,
złupił ją i oderwał Śląsk. Wtedy to powrócił
Kazimierz z orszakiem zbrojnych. Przywrócił w
kraju ład i poszanowanie dla władzy książęcej,
odbudował organizację kościelną. Pokonał
Masława, który uprzednio pochwycił władzę na
Mazowszu, odebrał też z czasem z rąk czeskich
Śląsk.
Za zasługi przy odbudowie Państwa Polskiego
nadano później Kazimierzowi przydomek
Odnowiciela.
Zmarł w 1058 r.
BOLESŁAW
ŚMIAŁY
BOLESŁAW ŚMIAŁY
1058-1078Syn Kazimierza Odnowiciela. Po objęciu
władzy po śmierci ojca dążył do zapewnienia Polsce
całkowitej niezależności i podnosił jej znaczenie w
stosunkach z sąsiadami. Prowadził politykę
przeciwstawiania się cesarzowi niemieckiemu i
współdziałającym z nim Czechom. Popierał
przeciwników cesarza na Węgrzech i w innych
państwach. Po wyprawie na Ruś i wkroczeniu do
Kijowa przywrócił władzę Polski nad Grodami
Czerwieńskimi.
W roku 1076 ukoronował się w Krakowie na króla
polskiego.
Wkrótce po koronacji wybuchł bunt możnych, którzy
niezadowoleni ze wzmocnienia władzy Bolesława
woleli popierać jego brata Władysława Hermana.
Król surowo karał buntowników, a przywódca spisku,
biskup krakowski Stanisław, został ścięty. W wyniku
ogólnego wzburzenia po tych wydarzeniach
Bolesława wygnano z kraju. Schronił się na
Węgrzech, gdzie zginął.
WŁADYSŁAW
HERMAN
WŁADYSŁAW HERMAN
1079-1102Młodszy syn Kazimierza Odnowiciela,
objął władzę w Polsce po wygnaniu brata,
Bolesława Śmiałego. Wyniesienie swoje
zawdzięczał książę możnym, których znaczenie w
państwie rosło. Wielkie wpływy na dworze
książęcym i w kraju uzyskał wojewoda Sieciech.
Potem jednak pod naciskiem niezadowolonych
możnych i własnych synów Władysław skazał
Sieciecha na wygnanie oraz podzielił się władzą w
kraju z synami, Zbigniewem i Bolesławem.
Za rządów Władysława Hermana, podupadło
znaczenie Polski również w stosunkach z
sąsiadami. Książę unikał sporów z cesarstwem
niemieckim i zaniechał myśli o koronacji;
przejściowo opłacał także Czechom daninę za
Śląsk.
BOLESŁAW III
KRZYWOUSTY
BOLESŁAW KRZYWOUSTY
1102-1138Syn Władysława Hermana, objął władzę
po śmierci ojca. Zjednoczył całość państwa w swym
ręku; skierował swe wysiłki ku odzyskaniu Pomorza i
popierał przeciwników cesarza. Dlatego w 1109 r.
ruszyła na Polskę wyprawa cesarska. Wyróżniła się
wtedy załoga, która obroniła Głogów, a Bolesław
wojną podjazdową niszczył armię cesarską. Wyprawa
skończyła się klęską Niemców. Trzydzieści lat bojów z
Pomorzanami skończyło się włączeniem wschodniego
Pomorza bezpośrednio do Polski i uzależnieniem
książąt rządzących w części zachodniej.
Aby zapobiec na przyszłość walkom o władzę w
Polsce między swymi spadkobiercami, Bolesław
Krzywousty przed śmiercią podzielił kraj na pięć
dzielnic.
Dzielnicą krakowską miał kolejno rządzić najstarszy
książę w rodzie (senior), który miał zarazem
sprawować zwierzchnią władzę nad całym państwem
WŁADYSŁAW II
Wygnaniec
WŁADYSŁAW II
1138-1146
Najstarszy syn Bolesława
Krzywoustego, z tytułu
starszeństwa objął go po śmierci
ojca - na podstawie jego statutu
- władzę zwierzchnią księcia
Polski, a zatem rządy w Krakowie
i na pozostałym obszarze
dzielnicy sanioralnej oraz na
Śląsku jako swej dzielnicy
dziedzicznej. Władysław nosił się
z zamiarem zjednoczenia w
swym ręku władzy bezpośredniej
na całym obazarze Polski, toteż
rychło znalazł się w otwartej
wojnie z braćmi. Siły ich
przeważyły i Władysław musiał
uchodzić z Polski. Stracił nawet
Śląsk, który został oddany
dopiero jego synom.
BOLESŁAW
KĘDZIERZAWY
BOLESŁAW KĘDZIERZAWY
1146-1173
Drugi z kolei syn Bolesława Krzywoustego;
otrzymał na mocy statutu ojca Mazowsze
jako dzielnicę dziedziczną. Po wygnaniu
starszego brata Władysława objął władzę
księcia zwierzchniego w Polsce i rządy w
dzielnicy senioralnej.
Gdy dla obrony praw Władysława
Wygnańca wyprawa cesarska dotarła pod
Poznań, Bolesław Kędzierzawy złożył
cesarzowi w Krzyszkowie hołd i wypłacił
znaczny okup uznając w ten sposób
zależność Polski od cesarstwa.
Mieszko Stary
MIESZKO STARY
1173-1177
Trzeci z kolei syn Bolesława
Krzywoustego, któremu na mocy
statutu ojca przypadła jako dzielnica
dziedziczna Wielkopolska. Po śmierci
Bolesława Krzywoustego objął władzę
seniora i rządy w Krakowie oraz w całej
dzielnicy senioralnej. Mieszko dążył do
wzmocnienia swej władzy i powagi jako
księcia zwierzchniego, co wywołało
niezadowolenie i bunt możnych.
Mieszko został usunięty z tronu
krakowskiego i pomimo wielokrotnych
prób nie udało mu się odzyskać go na
stałe. Zmarł w 1202 r.
Kazimierz II
Sprawiedliwy
KAZIMIERZ SPRAWIEDLIWY
1177-1194
Najmłodszy syn Bolesława
Krzywoustego, po śmierci brata
Henryka objął bezpośrednie rządy w
dzielnicy sandomierskiej. Gdy
zbuntowani możni usunęli z Krakowa
Mieszka Starego, powołali na jego
miejsce Kazimierza. Zawdzięczając
objęcie tronu krakowskiego możnym,
Kazimierz liczył się z ich opinią i
czynił im ustępstwa. Na zjeździe w
Łęczycy w 1180 r. wydał przywilej, w
którym zrzekł się wielu uprawnień na
rzecz panów duchownych. Te
ustępstwa na rzecz możnych zyskały
Kazimierzowi u kronikarzy
duchownych przydomek
Sprawiedliwego.
LESZEK BIAŁY
LESZEK BIAŁY
1194-1227Syn Kazimierza Sprawiedliwego,
utrzymał się na tronie krakowskim po śmierci
ojca dzięki poparciu jakiego udzielił mu biskup i
wysoki kler krakowski. W wyniku wieloletnich
walk o posiadanie Krakowa dzielnica senioralna
uległa podziałowi, a stanowisko Leszka
ograniczone zostało tylko do roli księcia
Krakowa. Za jego rządów Pomorze uniezależniło
się od Polski.
Podczas pobytu w Wielkopolsce Leszek Biały
został podstępnie napadnięty i zamordowany w
Gąsawie w 1227 roku.
WŁADYSŁAW
LASKONOGI
WŁADYSŁAW LASKONOGI
1202Syn Mieszka Starego, odziedziczył po
ojcu dzielnicę Wielkopolską i na krótki czas
(kilka miesięcy) zdobył władzę w Krakowie.
Władysław zgodnie z przejętą po ojcu
tradycją prowadził politykę nieustępliwej
obrony uprawnień księcia, co narażało go na
zatargi z możnymi, szczególniej z wyższymi
duchownymi. Potem musiał nawet uchodzić
z Wielkopolski na Śląsk, gdzie zmarł w 1231
r. Swoje prawa do Wielkopolski i Krakowa
przelał na rzecz księcia wrocławskiego,
Henryka Brodatego.
Henryk Brodaty
HENRYK BRODATY
1232-1238Syn księcia wrocławskiego
Bolesława Wysokiego a wnuk Władysława
Wygnańca, rządził w księstwie
wrocławskim.
Drogą porozumienia i współpracy z innymi
książętami dzielnicowymi zapewnił sobie
prawa do dziedziczenia ich księstw. Dzięki
temu po krótkim okresie zamętu, jaki
nastąpił po śmierci Leszka Białego, udało się
Henrykowi Brodatemu opanować Kraków, a
potem część Wielkopolski. W ten sposób
zjednoczył w swym ręku przed śmiercią
(1238) poważny obszar ziem polskich.
BOLESŁAW V
WSTYDLIWY
BOLESŁAW WSTYDLIWY
1243-1279Syn Leszka Białego, małoletni w
chwili śmierci ojca, objął rządy w całej
Małopolsce w r. 1243, gdy tron krakowski
opustoszał po śmierci księcia Henryka
Pobożnego, poległego w bitwie z Tatarami pod
Legnicą (1241).
Bolesław szukał oparcia w duchowieństwie,
starając się ograniczyć znaczenie możnych
panów świeckich; wtedy to wpływy biskupa
krakowskiego doszły do wielkiego znaczenia. Za
jego rządów nastąpiły dalsze niszczące najazdy
tatarskie. Wtedy też wzmógł się ruch
kolonizacyjny w Polsce, polegający na
zakładaniu nowych lub urządzaniu dawnych
miast i wsi na prawie niemieckim. Poparciem
księcia Bolesława cieszyły się miasta, a
szczególnie Kraków.
LESZEK CZARNY
LESZEK CZARNY
1279-1288Książę sieradzki z mazowieckiej linii
Piastów (prawnuk Bolesława Kędzierzawego),
powołany został przez panów na tron krakowski
po śmierci Bolesława Wstydliwego. W rządach
swoich oparł się na mieszczaństwie i rycerstwie,
toteż dwukrotnie musiał walczyć z buntującymi
się panami małopolskimi.
W okresie jego panowania w Małopolsce zaczęły
się rodzić pierwsze idee zjednoczania państwa
polskiego, które potem narastały i miały
doprowadzić do odrodzenia Królestwa Polskiego.
PRZEMYSŁ II
PRZEMYSŁ II
1295-1296
Książę z wielkopolskiej linii Piastów, dalszy
potomek Mieszka Starego, objął rządy w
Wielkopolsce w 1295 r. W drodze zapisu
otrzymał prawo do Krakowa i Małopolski,
objął zwierzchnią władzę na Pomorzu
Gdańskim, przekazaną mu również w drodze
spadku.
Przemysł II podjął także ideę zjednoczenia
ziem polskich i odnowienia królestwa. W
1295 r. ukoronował się uroczyście na króla
Polski nawiązując w ten sposób do czasów
Bolesławów. Z namowy margrabiów
brandenburskich, pragnących przeszkodzić
wzmocnieniu Polski, został zamordowany w
Rogoźnie w 1296 roku.
WACŁAW II
WACŁAW II
1300-1305
Król czeski z rodu Przemyślidów, który
korzystając z poparcia mieszczaństwa
niemieckiego a potem także panów
duchownych i świeckich w latach 1291-1292
opanował Małopolskę i Kraków. W roku 1300
zawładnął także Wielkopolską, Kujawami i
Pomorzem Gdańskim, po czym ukoronował
się w katedrze gnieźnieńskiej na króla Polski.
Wacław nie przebywał stale w Polsce. Rządy
jego, sprawowane za pośrednictwem
specjalnych urzędników zwanych starostami,
kierowały się głównie dobrem Czech i
wywoływały powszechne niezadowolenie.
Przygotowywało to grunt dla przyszłego
pełnego wyzwolenia się i zjednoczenia Polski.
WŁADYSŁAW
ŁOKIETEK
WŁADYSŁAW ŁOKIETEK
1306-1333
Książę z mazowieckiej linii Piastów, prawnuk Bolesława
Kędzierzawego a brat Leszka Czarnego. Już po śmierci
Leszka brał udział w walkach o tron krakowski, lecz bez
powodzenia. Po śmierci Przemysła II objął Wielkopolskę,
z której został usunięty przez Wacława czeskiego.
Łokietek nie ugiął się, prowadził nadal walkę o
odzyskanie zarówno Krakowa jak i innych ziem polskich.
Po śmierci Wacława w 1305 r. udało mu się opanować
Kraków i Małopolskę; z czasem skupił w swym ręku
przeważający obszar ziem polskich pozyskując także
Pomorze Gdańskie. W 1308 r. w zdradziecki sposób
opanowali Gdańsk i Pomorze Krzyżacy. Władysław
Łokietek toczył z nimi walki trwające aż do zgonu,
sprzymierzając się z Litwinami, odnosząc zwycięstwo
nad oddziałem krzyżackim pod Płowcami (1331). Wysiłki
zbrojne Łokietka w celu odzyskania Pomorza były
daremne, bezskuteczny też był pomyślny wyrok sądu
papieskiego przyznający Polsce Pomorze. Scaliwszy
większość ziem polskich Władysław Łokietek odnowił
królestwo polskie koronując się w Krakowie w 1320 r.
Pozostawił po sobie państwo wprawdzie wyczerpane,
lecz zjednoczone.
Kazimierz
Wielki
KAZIMIERZ WIE LKI
1333-1370Syn Władysława Łokietka, objął rządy po śmierci ojca
koronując się natychmiast w Krakowie na króla polskiego. Polityka
Kazimierza zmierzała do osłabienia napięcia w stosunkach z
sąsiadami, zagospodarowania kraju i wzmocnienia sił państwa.
Zawarł więc w Kaliszu (1343) pokój z Krzyżakami, w którym za cenę
zwrotu Kujaw i Ziemi Dobrzyńskiej zrezygnował z Pomorza.
Wyrzekł się pretensji do większości księstw śląskich w zamian za
zrzeczenie się pretensji do korony polskiej ze strony królów czeskich.
Popierał rozwój miast, handlu i rzemiosła, wzmacniał obronność
kraju wznosząc zamki warowne i otaczając miasta murami
obronnymi. Dążył do zbudowania jednolitego państwa i
społeczeństwa, uporządkowania prawodawstwa, do podniesienia
autorytetu króla, a osłabienia wpływów możnych kościelnych i
świeckich. Dbał o utrzymanie równowagi między stanami,
przestrzegał tolerancji wobec różnych wyznań. Założył uniwersytet
w Krakowie. Współpracował ściśle z Węgrami, co przyniosło korzyści
obu państwom.
Poszerzył granice swego państwa przez przyłączenie do Polski po
paroletnich walkach Rusi Czerwonej.
Umierając w 1390 r. Kazimierz pozostawił Polskę zjednoczoną,
zagospodarowaną. Śmierć jego wzbudziła powszechny żal, a
następne pokolenia nadały mu przydomek Wielkiego.
LUDWIK
WĘGIERSKI
LUDWIK WĘGIERSKI
1370-1382Król węgierski z rodziny Andegawenów, syn
Elżbiety Łokietkówny, siostry Kazimierza Wielkiego,
przewidziany na tron polski, ukoronowany został w
Krakowie natychmiast po śmierci Kazimierza Wielkiego.
Popierały go przede wszystkim możne rody z Małopolski,
zainteresowane w ekspansji osadniczej i gospodarczej na
Rusi Czerwonej. Za jego rządów osłabło w Polsce
zainteresowanie sprawą odzyskania Pomorza. Ludwik
przebywał głównie na Węgrzech i zajmował się przede
wszystkim sprawami węgierskimi; w Polsce rządził za
pośrednictwem swoich namiestników. Aby
zapewnić następstwo tronu polskiego swej rodzinie,
doprowadził do ugody w Koszycach (1374), w której za
znaczne ulgi podatkowe szlachta przyrzekła uznać za
królową tę z jego córek, którą przeznaczy na tron polski.
Zmarł w 1382 r
Jadwiga
JADWIGA
1384-1399Młodsza córka króla Polski i Węgier
Ludwika z rodu andegaweńskiego. Odziedziczyła tron
po ojcu, ale do Polski przybyła i ukoronowana została
w dwa lata po śmierci ojca, po dwuletnim
bezkrólewiu, w 1384 roku. Miała wówczas niespełna
11 lat.
Pod wpływem możnowładców polskich zgodziła się
zostać żoną wielkiego księcia litewskiego Władysława
Jagiełły. W wyniku tego nastąpiło w roku 1386
połączenie się (unia) państwa polskiego z litewskim.
Miało to wielkie znaczenie dla obu państw, gdyż
jednemu i drugiemu zagrażał Zakon Krzyżacki.
Królowa Jadwiga zmarła w Krakowie w 1399 r. mając
lat 25. Przed śmiercią wszystkie swoje kosztowności
podarowała uniwersytetowi krakowskiemu. Dzięki jej
darowi uniwersytet, założony przez Kazimierza
Wielkiego, ale podupadły w latach późniejszych,
wznowił swoją działalność i wkrótce zasłynął w całej
środkowej Europie.
WŁADYSŁAW
JAGIEŁŁO
WŁADYSŁAW JAGIEŁŁO
(1386-1434)
Syn Olgierda, wielki książę pogańskiej Litwy, zagrożonej
podobnie jak Polska przez Zakon Krzyżacki. Nawiązał
kontakty z panami polskimi, przyjął chrzest przybierając
imię Władysława, pojął za żonę Jadwigę, królową Polski i
koronował się w Krakowie na króla polskiego. Złączone
państwa polskie i litewskie mogły skutecznie zahamować
napór krzyżacki.
W czasie wielkiej wojny doszło w 1410 r. do decydującego
starcia z całą siłą Zakonu pod Grunwaldem. Dowodzone
przez Władysława Jagiełłę połączone wojska polskie i
litewskie zadały rozstrzygającą klęskę Zakonowi. Wprawdzie
nie udało się odzyskać Pomorza (tylko Litwa odebrała
Żmudź), zwycięstwo to jednak udowodniło wartość ścisłego
współdziałania Polski i Litwy i przygotowało grunt dla
późniejszej unii obu państw. Z królem współpracował jego
stryjeczny brat Witold, rządzący w imieniu Władysława
Jagiełły Litwą.
Za rządów Jagiełły odbył się w Konstancji sobór
powszechny, na którym uczony polski, rektor Uniwersytetu
Jagiellońskiego i członek delegacji polskiej Paweł
Włodkowic, broniąc spraw polskich, pierwszy ogłosił, że
poganom nie wolno narzucać gwałtem chrześcijaństwa i
nawracać ich ogniem i mieczem oraz potępił wszelkie wojny
zaborcze.
WŁADYSŁAW III
WARNEŃCZYK
WŁADYSŁAW WARNEŃCZYK
1434-1444Starszy syn Władysława Jagiełły, po
śmierci ojca koronował się na króla polskiego
mając lat 10, toteż opiekę nad nim sprawowali
panowie polscy z kardynałem Oleśnickim na
czele.
Zagrożeni przez Turcję Węgrzy ofiarowali w 1440
r. tron węgierski Władysławowi. Pierwsza
wyprawa armii węgierskiej i posiłków polskich
miała przebieg pomyślny. W czasie drugiej
wyprawy doszło w 1444 r. do rozstrzygającej
bitwy z całą potęgą turecką pod Warną. Armia
węgierska poniosła klęskę, a w bitwie zaginął
również Władysław, król Polski i Węgier. Od
miejsca zgonu król Władysław nazywany jest
Warneńczykiem.
KAZIMIERZ
JAGIELLOŃCZYK
KAZIMIERZ JAGIELLOŃCZYK
1447-1492
Młodszy syn Władysława Jagiełły, po śmierci ojca najpierw
namiestnik króla Władysława (Warneńczyka) na Litwie, od
1440 r. wielki książę litewski. Po trzyletnim bezkrólewiu, jakie
nastąpiło po zaginięciu króla Władysława pod Warną,
Kazimierz koronował się na króla polskiego.
W czasie jego panowania społeczeństwo Pomorza
wypowiedziało posłuszeństwo Zakonowi Krzyżackiemu i
zwróciło się do króla Kazimierza o pomoc i włączenie do
Korony Polskiej. Po trzynastoletniej wojnie z Krzyżakami
zawarto w 1466 r. pokój w Toruniu, na mocy którego
powróciło do Polski Pomorze oraz Ziemia Chełmińska i Warmia
z Gdańskiem, Toruniem, Malborkiem i Lidzbarkiem.
Rządy swoje król Kazimierz opierał na szlachcie, której udzielił
szeregu przywilejów. Ograniczał natomiast wpływy wielkich
panów świeckich i kościelnych.
W statutach nieszawskich (1454) zobowiązał się, że nie
powoła szlachty na wojnę ani nie będzie nakładał nowych
podatków bez uprzedniej zgody zjazdów szlacheckich, czyli
sejmików. Z sejmików tych ukształtował się później sejm.
Wychowawcą synów królewskich był Jan Długosz, który
wsławił się napisaniem pierwszej historii Polski. Najstarszy syn
króla, Władysław Jagiellończyk, wybrany został królem
czeskim a potem węgierskim; młodsi: Jan Olbracht i Zygmunt
rządzili przez pewien czas w księstwie głogowskim na Śląsku.
Jan Olbracht
JAN OLBRACHT
1492-1501
Drugi z kolei syn Kazimierza Jagiellończyka,
wstąpił na tron polski po śmierci ojca,
podczas gdy jego młodszy brat Aleksander
w tym czasie panował w Wielkim Księstwie
Litewskim. Południowe ziemie Polski i Litwy
zaczęli pustoszyć Tatarzy Krymscy,
pobudzani do tego przez Turków, którzy
opanowali miasta nad Morzem Czarnym Kilię i Białogród. Król Jan Olbracht podjął
wyprawę w celu ich odzyskania. Wyprawa
ta, uwikławszy się w walki z Wołochami,
przyniosła Polsce tylko straty.
Za rządów Jana Olbrachta ustalił się od
1493 r. zwyczaj obradowania dwuizbowego
sejmu walnego, składającego się z izby
poselskiej I senatu.
ALEKSANDER
ALEKSANDER
1501-1506
Syn Kazimierza Jagiellończyka, wielki
książę litewski, powołany został na tron
polski po śmierci brata, Jana Olbrachta. W
polityce swojej porozumiewał się chętniej
z magnatami niż ze szlachtą. W roku 1505
na sejmie w Radomiu uchwalona została
słynna konstytucja "Nihil novi", która
zapowiadała, że nic nowego nie może być
postanowione bez wspólnej zgody senatu
i izby poselskiej.
Panowanie Aleksandra w Wielkim
Księstwie Litewskim i w Polsce zaznaczyło
się pierwszymi starciami z Wielkim
Księstwem Moskiewskim, które zgłosiło
swe prawa do ziem ruskich, zajmowanych
przez Wielkie Księstwo Litewskie.
ZYGMUNT I
STARY
ZYGMUNT STARY
1506-1548
Najmłodszy syn Kazimierza Jagiellończyka, objął tron polski i
litewski po śmierci brata Aleksandra. Za panowania Zygmunta
oraz jego syna Zygmunta Augusta, państwo polsko-litewskie
przeżywało okres świetności i rozkwitu. Przenikały do Polski z
Włoch nowe prądy umysłowe, artystyczne i naukowe, zwane
Odrodzeniem, czemu sprzyjało małżeństwo króla z księżniczką
włoską Boną. Wywołało to przewrót w i w innych dziedzinach
sztuki, pobudziło też rozwój narodowej literatury w języku
polskim (Rej, Kochanowski i inni).
Za króla Zygmunta szerzyć się poczęła w Polsce reformacja, co
także miało ogromny wpływ na życie umysłowe narodu.
Krzewienie się nowych prądów ułatwił wynalazek druku, dzięki
czemu nowe idee docierały do szerokich warstw szlachty. W
życiu politycznym umacniała się przewaga szlachty, której wolę
reprezentował sejm. Trwające od dłuższego czasu spory i walki
z Zakonem Krzyżackim zakończone zostały w r. 1525. Zakon
został rozwiązany, a jego posiadłości zamienione na Księstwo
Pruskie. Ostatni mistrz krzyżacki Albrecht przyjął religię
protestancką i złożył królowi Zygmuntowi hołd na rynku w
Krakowie.
Aby zapewnić tron królewiczowi Zygmuntowi Augustowi, jeszcze
za życia ojca ukoronowano go na króla polskiego. Ponieważ
było wtedy dwu Zygmuntów, dla odróżnienia zaczęto ojca
nazywać Starym.
ZYGMUNT
AUGUST
ZYGMUNT AUGUST
1548-1572
Ostatni król polski z rodu Jagiellonów, ukoronowany w 1530 r.
jeszcze za życia ojca, Zygmunta Starego, rządy objął w Polsce po
jego śmierci. Panowanie Zygmunta Augusta to dalszy ciąg
rozkwitu Rzeczypospolitej szlacheckiej, okres zwany w literaturze
"złotym wiekiem". W polityce wewnętrznej król przestrzegał
zasady tolerancji religijnej, co zapewniło Polsce spokój
wewnętrzny. Wśród przenikających do kraju prądów
ukształtowała się ideologia Braci Polskich (arian),
najradykalniejszego odłamu w polskim protestantyzmie.
W związku z upadkiem niemieckiego państwa zakonnego w
Inflantach doprowadził Zygmunt August do włączenia znacznej
części Inflant do państwa polsko-litewskiego, co wywołało
długotrwałą "wojnę północną" z Moskwą. Odwracało to uwagę
narodu od żywotnych spraw obrony granic zachodnich i
odzyskania Śląska. W związku z wojną północną Zygmunt August
zainteresował się sprawami morskimi i był pierwszym władcą,
który organizował polską flotę wojenną.
Jedną z trosk Zygmunta Augusta było utrwalenie związku
państwowego między Polską i Litwą. Na sejmie w Lublinie
zawarta została w 1569 r. unia, która zespoliła je w jedno
państwo. Kończyło to w zasadzie budowę wielonarodowościowej
Rzeczypospolitej, w której pełna władza znalazła się w rękach
szlachty, a z czasem - w rękach magnackich.
HENRYK
WALEZJUSZ
HENRYK WALEZJUSZ
1573-1574
Po wygaśnięciu dynastii Jagiellonów
postanowiono, że wyboru (elekcji) króla
będzie dokonywała szlachta zbierając
się na polu elekcyjnym. Pierwsza elekcja
odbyła się na polach Woli pod
Warszawą. Spośród paru kandydatów
najwięcej głosów padło na Henryka,
księcia francuskiego z rodu
Walezjuszów, który też ogłoszony został
królem polskim.
Nowy król wkrótce przybył do Polski,
zaprzysiągł "pacta conventa", które na
barki królewskie przerzucały poważne
obciążenia w utrzymywaniu
Rzeczypospolitej i koronował się w
Krakowie. Henryk Walezjusz przebywał
jednak w Polsce krótko. Gdy nadeszła
wiadomość o śmierci jego brata, króla
francuskiego, po kryjomu opuścił Polskę,
aby zasiąść na tronie Francji.
Anna
Jagiellonka
STEFAN BATORY
STEFAN BATORY
1576-1586
Po opuszczeniu Polski przez Henryka
Walezjusza królem polskim wybrany został
Stefan Batory, książę siedmiogrodzki. Wybór nie
był zgodny, a uznania nowego króla najdłużej
odmawiał Gdańsk. Miasto to już przedtem
niejednokrotnie przeciwstawiało się królom
polskim dbając przede wszystkim o własne
interesy. Po paru miesiącach walk gdańszczanie
zmuszeni zostali do posłuszeństwa.
Tymczasem ponownie wybuchła wojna o
Inflanty. Królowi udał się uzyskać od sejmu
uchwalenie odpowiednich podatków na wojnę z
Wielkim Księstwem Moskiewskim, która trwała
trzy lata. Pokój podpisany w Jamie Zapolskim
przyznał Polsce Połock i całość Inflant.
Stefan Batory zapowiadał, że nie będzie królem
malowanym. Dążył do wzmocnienia swego
stanowiska w oparciu o masy szlacheckie, co
nie wszystkim magnatom się podobało.
Doradcą króla był Jan Zamojski, głęboko
wykształcony i uzdolniony polityk, przywódca
średniej szlachty.
Batory zmarł przedwcześnie w r. 1586
ZYGMUNT III
WAZA
ZYGMUNT III WAZA
1587-1632
Po śmierci Stefana Batorego królem polskim został wybrany
Zygmunt, królewicz szwedzki z rodu Wazów, spokrewniony
przez matkę z Jagiellonami, siostrzeniec Zygmunta Augusta.
Król Zygmunt ulegał klerowi katolickiemu i odnosił się
nietolerancyjnie do innych wyznań. Miał niechętny stosunek
do Polski i Polaków, nie ufał Zamojskiemu, chociaż jemu
głównie zawdzięczał swój wybór. Przez całe życie dążył do
odzyskania tronu szwedzkiego i gotów był zamienić koronę
polską na szwedzką. W tym celu sprzymierzał się z
Habsburgami, niemiecką rodziną cesarską. Naraził też Polskę
na długotrwałą i wyczerpującą wojnę ze Szwecją, w której
mimo zwycięstw pod Kircholmem, pod Trzcianą i w morskiej
bitwie pod Oliwą Polska stale ponosiła straty.
Za panowania Zygmunta III toczyły się ciężkie wojny także z
Rosją i Turcją. Korzystając z zamieszek w Moskwie Zygmunt
próbował opanować Rosję bądź bezpośrednio, bądź przez
osadzenie na tronie moskiewskim swego syna Władysława.
Napotkało to na opór narodu rosyjskiego i zakończyło się
jedynie odebraniem Rosji Smoleńska. Zatargi z Turcją
ściągnęły wielką wyprawę turecką na Polskę. Zagrodził jej
drogę ze szczupłymi siłami hetman Stefan Zółkiewski.
Poniósł jednak klęskę pod Cecorą, gdzie zginął. Powstrzymał
nawałę turecką hetman Karol Chodkiewicz, wytrzymując
oblężenie Turków pod Chocimem.
WŁADYSŁAW IV
WŁADYSŁAW IV
1632-1648
Syn Zygmunta III Wazy, wybrany królem polskim po
śmierci ojca. Władysław odziedziczył po ojcu
pretensje do korony szwedzkiej, ale nie miał
żadnych możliwości, by ją uzyskać. Roszczenia króla
były powodem do zatargów i wojen między Polską a
Szwecją, co Polsce przynosiło poważne szkody
gospodarcze, szczególnie gdy Szwedzi opanowali
przejściowo niektóre miasta pomorskie.
Za rządów Władysława coraz bardziej pogarszała się
sytuacja na Ukrainie. Magnaci gromadzili tam
olbrzymie fortuny uciskając i wyzyskując lud kozacki.
Raz po raz wybuchały bunty kozackie, które były
tłumione surowo. Nie powiódł się plan króla by użyć
Kozaków do wojny z Turcją, gdyż przeszkodzili temu
możnowładcy polscy. Narastające wrzenie
doprowadziło w 1648 roku do wybuchu wielkiego
buntu kozaków i powstania chłopskiego pod wodzą
Bohdana Chmielnickiego.
W kilka dni po wybuchu powstania kozackiego król
Władysław zmarł.
JAN II
KAZIMIERZ
JAN KAZIMIERZ
1648-1668
Syn Zygmunta III a brat Władysława IV, wybrany został królem
polskim po śmierci brata. W chwili jego wstąpienia na tron
południowowschodnie ziemie Rzeczypospolitej pustoszyła wojna
kozacko-chłopska, która wywołała poruszenie i bunty chłopskie
także na ziemiach etnicznie polskich (Podhale - Kostka
Napierski). Trwające z przerwami kilka lat walki, do których
wmieszała się także Rosja, zakończyły się w ostateczności
odpadnięciem od Polski Kozaczyzny i Ukrainy zadnieprzańskiej.
Druga niszcząca kraj zawierucha wojenna spowodowana była
najazdem na Polskę Szwedów pod wodzą króla Karola Gustawa.
Na skutek zdrady wielu magnatów, a obojętności innych
wielmożów oraz ogółu szlachty Szwedzi bez większego trudu
zalali prawie cały kraj, a Jan Kazimierz musiał szukać
schronienia na Śląsku. Wytężonym wysiłkiem narodu udało się
jednak usunąć Szwedów z kraju, mimo że w ostatniej fazie
wojny przybył im ze zbrojną pomocą książę siedmiogrodzki
Rakoczy. Duży udział w zwalczaniu Szwedów mieli chłopi, a
wielkie zasługi położył tu Stefan Czarniecki. Podczas wojny ze
Szwedami Polska zrezygnowała z praw zwierzchnich w stosunku
do Prus. Wojny przyniosły straszliwe zniszczenia kraju. Mimo to
nie powrócił zupełny spokój, gdyż na wschodzie trwała
przewlekła wojna z Rosją, a w kraju samowola magnacka
doprowadziła do otwartego buntu Lubomirskiego przeciwko
królowi. Jan Kazimierz zrzekł się tronu polskiego w 1668 r.
Brak rysunku
MICHAŁ
KORYBUT
WIŚNIOWIECKI
MICHAŁ KORYBUT WIŚNIOWIECKI
1669-1673
Po zrzeczeniu się tronu przez Jana Kazimierza zebrana na
polu elekcyjnym szlachta obwołała królem Michała
Korybuta Wiśniowieckiego, syna słynnego w czasie wojen
kozackich księcia Jeremiego Wiśniowieckiego.
Podczas krótkiego panowania króla Michała południowe
ziemie Rzeczypospolitej zostały najechane przez potężną
armię turecką. Turcy zdobyli kluczową twierdzę Kamieniec
Podolski i pustoszyli obszary aż po Lwów i Krosno. Aby
zażegnać niebezpieczeństwo, wysłannicy polscy podpisali
w Buczaczu hańbiący traktat z Turkami, na mocy którego
Polska miała odstąpić im znaczną część swych
południowych obszarów. Umowa ta nie została przez
Polaków zatwierdzona. Wysłany przeciwko Turkom
hetman Jan Sobieski odniósł w 1693 r. świetne
zwycięstwo rozbijając całkowicie armię turecką w bitwie
pod Chocimem. W przeddzień zwycięstwa chocimskiego
król Michał zmarł.
JAN III
SOBIESKI
JAN III SOBIESKI
1674-1696
Hetman wielki koronny, znakomity wódz, opromieniony
świeżym zwycięstwem nad Turkami pod Chocimem, obwołany
został na polu elekcyjnym pod Warszawą królem polskim po
śmierci Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Po wyborze król cały wysiłek skierował ku odparciu najazdu
tureckiego, co po prawie dwuletnich walkach doprowadziło do
zawarcia rozejmu między Polską i Turcją. Ponieważ jednak
niebezpieczeństwo tureckie trwało nadal, a zagrożone były w
jednakowym stopniu Polska i Austria, król zawarł z cesarzem
austriackim umowę o wzajemnej pomocy na wypadek
zaatakowania przez Turków którejś ze stolic - Krakowa lub
Wiednia. W 1683 r. trzystu tysięczna armia turecka obległa
stolicę Austrii. Król Jan Sobieski podążył z armią polską na
odsiecz Wiednia i objął dowództwo nad sprzymierzonymi
siłami polskimi i austriackimi. W wielkiej bitwie cała armia
turecka została zniszczona, a mieszkańcy uwolnionego miasta
witali Jana III jako swego wybawcę. Jan III zmarł w 1696 r.
AUGUST II
MOCNY
AUGUST II MOCNY
1697-1733
Król Saksonii, wybrany królem polskim po
śmierci Jana III Sobieskiego. Nie czuł on
przywiązania do Polski, zupełnie nie dbał o
sprawy państwowe i nie troszczył się o to, że w
kraju panowały anarchia i bezprawie.
August II wplątał Polskę w niepotrzebną
wojnę, tzw. północną, z królem szwedzkim
Karolem XII, w której obok Polski brały udział
Saksonia i Rosja. Król szwedzki pokonał
sprzymierzonych, zajął Polskę, zmusił Augusta
II do zrzeczenia się tronu polskiego i nakazał
Polakom, aby królem wybrali Stanisława
Leszczyńskiego. Dopiero po klęsce Karola XII
August II powrócił do kraju i objął ponownie
panowanie. Rządy Augusta II (i jego syna
Augusta III) to okres najsmutniejszy w
dziejach Polski. Rozprzężenie w kraju,
samowola magnatów i szlachty, obojętność na
sprawy publiczne doszły wtedy do szczytu.
August II zmarł w 1733 r.
STANISŁAW
LESZCZYŃSKI
STANISŁAW LESZCZYŃSKI
1704-1709 i 1733-1735
Wojewoda poznański, w czasie wojny północnej stronnik
króla szwedzkiego Karola XII. Gdy Karol XII pokonał
przeciwników, wypędził z Polski Augusta II i zmusił go do
zrzeczenia się tronu, zalecił Polakom wybranie królem
Stanisława Leszczyńskiego.
Starannie wykształcony król Stanisław nie odegrał jednak
większej roli w Polsce. Nie miał poparcia ani u skłóconych,
samolubnych magnatów, ani u ciemnej, obojętnej na
dobro publiczne szlachty. Stanowisko swe zawdzięczał
opiece króla szwedzkiego, który też decydował w
najważniejszych sprawach. Gdy Karol XII został pokonany,
a August II powrócił do Polski i ogłosił swoje zrzeczenie się
tronu za nieważne, Stanisław Leszczyński musiał
emigrować.
Po śmierci Augusta Leszczyński zyskał poparcie znacznej
większości i został ponownie wybrany królem. Ale objęciu
przez niego rządów sprzeciwiły się państwa sąsiednie,
które wolały utrzymywać w Polsce stan anarchii. Wojska
rosyjskie i saskie wprowadziły na tron polski Augusta III
Sasa, syna Augusta II, a Leszczyński musiał schronić się na
wygnaniu. Zmarł w 1766 r. we Francji, gdzie z ramienia
króla francuskiego zarządzał Lotaryngią.
August III
AUGUST III
1733-1763
Syn Augusta II, wprowadzony na tron polski
wbrew woli większości wyborców na skutek
interwencji zbrojnej wojsk saskich i rosyjskich,
które nie dopuściły do objęcia tronu przez
Stanisława Leszczyńskiego. Panowanie Augusta III
przypominało rządy jego ojca, Augusta II. Król nie
zajmował się sprawami państwowymi i
przekazywał je swoim ministrom, którzy z kolei
dbali przede wszystkim o własne interesy. W
państwie panował nadal chaos i bezprawie. Sejmy
nie dochodziły do skutku, urzędy państwowe były
bezczynne, sądy przekupne lub bezradne. Spory i
walki między magnatami oraz szlachtą były na
porządku dziennym. Wzmagał się ucisk miast, a
szczególnie wyzysk chłopa, co rodziło jego opór i
bunty. Jednak stan ten i niemoc Rzeczypospolitej
zaczęły budzić krytykę ze strony głębiej myślących
osób. Powstawały - na razie nieśmiałe - projekty
zmian i refom. August
III zmarł w roku 1763.
STANISŁAW
AUGUST
PONIATOWSKI
STANISŁAW AUGUST PONIATOWSKI
1764-1795
Po śmierci Augusta III królem został Stanisław August
Poniatowski dzięki poparciu głównie Rosji, przy nielicznym
udziale szlachty w elekcji. Wykształcony, ale o słabej woli
król nie miał większych wpływów w kraju, rozdartym przez
zwalczające się stronnictwa magnackie, w którym coraz
bardziej decydowały obce mocarstwa, głównie Rosja.
Po nieudanym zrywie obrońców starej wolności szlacheckiej i
niepodległości, podjętym przez konfederatów barskich,
nastąpił I rozbiór Polski (1772), w którym szereg
pogranicznych prowincji odpadło na rzecz Prus, Austrii i
Rosji.
Król próbował ratować państwo przez oparcie się na Rosji,
patrioci zaś chcieli naprawić ustrój Rzeczypospolitej
doprowadzając do uchwalenia przez sejm w 179I r.
konstytucji 3 maja. Wysiłki te jednak były daremne. Po
wojnie z Rosją w 1792 r. (w obronie ustawy z 3 maja)
nastąpił II rozbiór Polski, a po upadku powstania
kościuszkowskiego (1794 r.) - III rozbiór Polski w 1795 r.
Król Stanisław August zrzekł się tronu i zmarł w Petersburgu
w 1798 r.
Wykonane w ołówku rysunki to
dzieło Jana Matejki .
Hanka43