Transcript XX rocznica przemian ustrojowych w Europie Środkowo

XX rocznica przemian ustrojowych
w Europie Środkowo-Wschodniej
Projekt jest współfinansowany ze środków Komisji Europejskiej
I. Przyczyny zmian ustrojowych w państwach Europy
Środkowo-Wschodniej
1. Wstęp.
Konsekwencje II wojny światowej jakie
miały miejsce w Europie były trwałe dla
narodów zamieszkujących jej wschodnią
część. Wówczas to dokonał się podział tej
części świata na dwa przeciwstawne sobie
polityczno-militarne bloki. Wschodni,
kontrolowany
przez
Związek
Socjalistycznych Republik Radzieckich. I
zachodni, na którego czele stały Stany
Zjednoczone Ameryki Północnej. Podział
ten ugruntował się na blisko pół wieku. A
stan napięcia i rywalizacji politycznej, a
także
ideologicznej
pomiędzy
istniejącymi blokami określano mianem
zimnej
wojną.
I
choć
pęknięcia
komunistycznego
monolitu
państw
demokracji
ludowej
były
wyraźnie
widoczne, jak na przykład w Budapeszcie
i Poznaniu w 1956, czy też w Polsce i
Czechosłowacji 1968 roku. To nie były
one na tyle mocne, aby doprowadzić do
upadku systemu komunistycznego wraz z
ZSRR. Odwilż nastąpiła pod koniec lat
80-tych XX wieku.
A rok 1989 okazał się szczególny dla
przemian i daleko idących następstw
wynikających
dla
państw
Europy
Środkowo-Wschodniej.
źródło: www.wikipedia.pl
Kwestie polityczne:
Symptomy zmian widoczne były w latach 1986-1988. 11-12 października 1986 roku miało
miejsce spotkanie w Rejkiawiku przywódców mocarstw USA i ZSRR – Ronalda Reagana i Michaiła
Gorbaczowa.
Wówczas uzgodniono 50% redukcję sił strategicznych wraz z bronią średniego zasięgu, którą oba
państwa zainstalowały w Europie. W 1987 roku Kreml zaproponował „podwójną opcję zerową”,
oznaczającą wycofanie z Europy rakiet z głowicami atomowymi. Co ostatecznie zaakceptowały obie
strony na szczycie w Waszyngtonie 8 grudnia 1987 roku.
Kwestie gospodarcze:
Ustępliwość Moskwy wynikała z narastającego kryzysu gospodarczego. W związku z powyższym
koniecznym dla ZSRR było ograniczenie kosztów wyścigu zbrojeń oraz finansowania konfliktów np.
zakończenia prowadzenia wojny w Afganistanie. A także zaniechanie wspierania komunistycznych
reżimów jak w przypadku Kuby, Nikaragui czy Angoli.
Kwestie społeczne:
Kryzys w „imperium zła”, jak określano ZSRR, dotyczył również sytuacji społecznej. W 1987 roku
przetoczyła się w republikach nadbałtyckich fala demonstracji niepodległościowych. Coraz
odważniej ujawniano i poddawano krytyce czarne karty historii państwa radzieckiego z początku
XX wieku. Ujawniano zbrodnie Stalina i Lenina. Poprzez zniesienie cenzury w ZSRR nastąpiła nie
tylko odwilż dotycząca literatury, ale miały miejsce odśrodkowe tendencje na tle narodowościowym
i etnicznym, zmierzające do uzyskania niepodległości dla poszczególnych republik radzieckich.
Przykładem mogą być wydarzenia z 1988 roku kiedy to Górski Karabach zamieszkały w 80% przez
Ormian proklamował secesję od Azerbejdżanu i połączył się z Armenią. Z kolei w Gruzji Zwiad
Gamsachurdia założył partię, której celem było uzyskanie niepodległości. Ponownie w Łotwie,
Estonii i na Litwie doszło do demonstracji niepodległościowych.
Spotkanie George’a Bush’a vice prezydenta USA, Ronalda Reagan’a
prezydenta USA, oraz Michaiła Gorbaczowa I sekretarza ZSRR
w Nowym Jorku 1988
Źródło: www.faculty.washington.edu
2. Zmiany, zmiany, zmiany
Istotnym elementem, który przyczynił się do upadku ZSRR
były ogłoszone przez Gorbaczowa reformy, które miały
umocnić system polityczny pod hasłami ustrojowej
przebudowy tj. pieriestrojki, uskorienia czyli przyspieszenia
rozwoju gospodarczego oraz głasnosti - jawności życia
społecznego. Jej ideą było ujawnienie faktów historycznych
oraz sytuacji politycznej i gospodarczej ZSRR. Istotą
pierestrojki była modernizacja gospodarki, częściowe jej
urynkowienie,
zwiększanie
swobód
obywatelskich
i
ocieplenie stosunków z państwami zachodnimi. Początkowo
pieriestrojka była dość powierzchowna i obejmowała takie
działania jak m.in.: łapownictwo, zwalczanie korupcji czy też
pijaństwo. Lecz w ostateczności stała się katalizatorem
świadomości narodowej w republikach radzieckich, w
pierwszym rzędzie bałtyckich i zakaukaskich, doprowadzając
do rozpadu ZSRR i systemu komunistycznego.
3. 1989 – krawędź nieoczekiwanych przemian
Pionierzy z Polski.
•
Przełomowe wydarzenia związane z upadkiem
bloku wschodniego miały miejsce w 1989
roku. Pierwsze istotne dla późniejszych zmian
pęknięcia socjalistycznej fasady pojawiły się w
Polsce.
•
W styczniu rząd Mieczysława Rakowskiego
zapoczątkował prywatyzację gospodarki przy
jednoczesnym
zniesieniu
ograniczeń
w
tworzeniu związków zawodowych. W tym
samym miesiącu na X Plenum KC PZPR
przyjęto
uchwałę
opowiadającą
się
za
rozmowami z opozycją, które przejdą do
historii pod nazwą obrad „okrągłego stołu”.
Spotkanie strony rządowej z opozycją miało
miejsce w okresie od 6 lutego do 5 kwietnia
1989 roku.
•
źródło: www.gazeta.pl
Obrady „okrągłego stołu” zostały zakończone
porozumieniem stron i swoistym kontraktem
przedwyborczym. Niemniej jednak okazały się
istotnym
elementem
prowadzącym
do
nieodwracalnych zmian ustrojowych w Polsce.
Były
również
przykładem,
wzorem
i
jednocześnie
impulsem
dla
pozostałych
państw
bloku
wschodniego.
Ponadto
porozumienie to miało historyczne znaczenie,
które zapoczątkowało pokojowe przemiany,
wprowadzając kraj na drogę nieodwracalnych
zmian
ustrojowych,
wprowadzających
demokrację.
źródło: www.gazeta.pl
l
Postanowienia „Okrągłego Stołu”
źródło: www.gazeta.pl
Głównymi postanowieniami obrad był parytetowy przydział liczby miejsc w Sejmie w
najbliższych wyborach parlamentarnych. Strony ustaliły 65% (299 mandatów) przydział
mandatów dla władz. 299 mandatów podzielono na 264 i 35 z czego pierwsze były
obsadzane w wyniku wyborów w okręgach wielomandatowych, a drugie z tzw. listy
krajowej, na której znajdowali się najbardziej znani przedstawiciele partyjni. Pozostałe
35% (161 mandatów) dla opozycji. Przywrócono izbę wyższą - Senat z liczbą
100 senatorów. Do tej izby miały odbyć się wybory całkowicie wolne i większościowe (po
2 senatorów z każdego województwa, a w woj. warszawskim i katowickim po 3).
Ponownie przywrócono stanowisko prezydenta, wybieranego na 5-letnią kadencję przez
Zgromadzenie Narodowe- połączone izby Sejmu i Senatu. Ponadto podjęto decyzję o
zmianie prawa o stowarzyszeniach, która umożliwiłaby rejestrację Solidarności. Ponadto
opozycja uzyskała dostęp do mediów np. raz w tygodniu półgodzinna audycja w TVP,
reaktywowanie „Tygodnika Solidarność".
Konsekwencje „Okrągłego Stołu”
•
Z uwagi na zbliżające się wybory parlamentarne
powołano do życia "Gazetę Wyborczą" jako platformę
pierwszych demokratycznych wyborów.
•
Założyła ją była grupa dziennikarzy i działaczy
niezależnej prasy wydawniczej demokratycznej
opozycji. Pierwszy numer ukazał się 8 maja 1989
roku. Dziennik stał się pierwszym wyłomem w
oficjalnej
strukturze
mediów
komunistycznego
reżimu. Od momentu powstania gazety stanowisko
redaktora naczelnego pełni Adam Michnik.
•
W niedzielę 4 czerwca 1989 roku odbyły się
częściowo wolne wybory w powojennej Polsce. W
ramach kampanii parlamentarnej opozycja posłużyła
się plakatem wyborczym. Przedstawiał on aktora w
roli szeryfa idącego wymierzyć sprawiedliwość
dziejową. Jedyny sprawiedliwy, który postanowił
przywrócić
mieszkańcom
miasta
wolność,
a
uzurpatorom wymierzyć sprawiedliwość. W prawej
dłoni ściskał złożoną kartkę wyborczą a na gwieździe
szeryfa miał przypiętą oznakę "Solidarności."
Przesłanie znajdujące się u dołu plakatu było krótkie
i istotne: "W Samo Południe 4 Czerwca 1989”.
Wygrane przez "Solidarność" pierwsze, częściowo
wolne wybory, były początkiem szybkiego upadku
komunizmu w Polsce.
źródło:
www.gazetopedia.pl
źródło: www.wyborcza.pl
•
Wyniki głosowania przyniosły 160 miejsc dla opozycji a 99 miejsc w Senacie.
Zgodnie z głoszoną powszechnie tezą :”Wasz prezydent, nasz premier”, 19
lipca 1989 roku Zgromadzenie Narodowe wybrało przewagą jednego głosu
prezydenta PRL gen. Wojciecha Jaruzelskiego. Natomiast 24 sierpnia sejm
powołał Tadeusza Mazowieckiego na urząd premiera. Skład Rady Ministrów
zasiliło 5 osób z PZPR. Objęli oni między innymi takie resorty jak MSW i MON.
•
12 września 1989 r. Sejm powołał rząd Tadeusza Mazowieckiego.
źródło: www.geocities.com
źródło: www.ofertaforum.onyx.pl
NRD – przeminęło z murem
•
Podczas gdy w NRD 7/8 października 1989 roku
świętowano 40 rocznicę powołania tego państwa do
życia, w tym samym czasie obywatele wschodnich
Niemiec, dzięki otwarciu granicy węgiersko-austriackiej
mogli przedostawać się przez Węgry do Austrii by
dotrzeć do RFN.
•
W wyniku licznych demonstracji 18 października Erich
Honecker ustępuje z funkcji
I sekretarza SED. Co
nie
zakończyło
przeprowadzania
kolejnych
manifestacji. Były one kolejnym naciskiem stosowanym
przez społeczeństwo na władze. 9 listopada rząd
zdecydował otworzyć przejścia graniczne istniejące w
murze berlińskim. Entuzjazm manifestujących był tak
duży, że w efekcie doprowadził on do rozbiórki muru
berlińskiego.
•
Co przyspieszyło rozkład systemu komunistycznego w
tej części Europy. Osobą, która przyczyniła się do tego
procesu był Helmut Kohl. Kanclerz Republiki
Federalnej Niemiec w latach 1982-1998. Był on
głównym
architektem
kształtowania
procesu
zjednoczenia Niemiec i znacząco wpłynął na proces
jednoczenia się Europy. Kawałki betonu, będące
pozostałością po jego zburzeniu przez wiele następnych
lat stały się obiektami pamiątkarskimi, a tereny w
centrum miasta pozostałe po rozbiórce szerokiego na
kilkadziesiąt metrów systemu umocnień z nim
związanych
stały
się
poszukiwanymi
parcelami
budowlanymi.
źródło:
www.commons.wikimedia.org
źrodło: www.europa.eu
Aksamitna Czechosłowacja
Źródło: Półwiecze. Historia polityczna
świata po 1945 roku.
Podobny przebieg wydarzeń miał
miejsce w Czechosłowacji.
•
W październiku i listopadzie
przetoczyły się demonstracje,
które zmusiły władze do rozmów
z opozycją i ustąpienia 24
listopada 1989 roku Milosa
Jakesa z funkcji I sekretarza.
Przebieg
wydarzeń
w
Czechosłowacji z uwagi na
bezkrwawy przebieg odebrania
władzy komunistom nazywany
jest „aksamitną rewolucją”.
•
Okres ten doprowadził do zmian
w
ośrodku
władzy
systematycznie zwiększając w
rządzie nieskompromitowanych
i niekomunistycznych działaczy.
29
grudnia
1989
roku
Zgromadzenie
Narodowe
wybrało
na
prezydenta
opozycjonistę Vaclava Havla.
źródło: www.zgapa.pl
źrodło: www.wikipedia.pl
Krwawa Rumunia
•
Podczas gdy w państwach satelickich
proces
zmian
wszedł
w
fazę
nieodwracalnego
zrzucenia
jarzma
komunizmu
i
tym
samym
agonii
realizowanych
od 1945 w Europie
Środkowo-Wschodniej
postanowień
jałtańskich.
•
Rumuński reżim Nicolae Ceausescu pod
koniec 1989 roku wydawał się mocny
niczym monolityczna skała. Grudniowe
demonstracje wojsko tłumiło przy użyciu
ognia.
21/22
grudnia
1989
roku
manifestanci rozpoczęli szturm na KC
ośmieleni przejściem na stronę opozycji
licznych oddziałów wojska.
•
Mimo przejęcia pałacu prezydenckiego
przez
wierne
oddziały
służb
bezpieczeństwa Securitate, Ceausescu 25
grudnia zostaje schwytany i skazany wraz
ze swoją żoną Eleną na śmierć przez
rozstrzelanie.
Wyrok
wojskowego
trybunału
rewolucyjnego
został
natychmiast wykonany. W odróżnieniu od
większości państw bloku wschodniego
komunizm w Rumunii krwawo zakończył
swoje istnienie.
źródło: www.crib.mae.ro
źródło: www.wikipedia.org
źródło:www.wikipedia.org