Transcript Psychologia potoczna a psychologia naukowa

dr hab. Marcin Miłkowski, prof. IFiS PAN
PSYCHOLOGIA POTOCZNA
A PSYCHOLOGIA NAUKOWA.
ELIMINACJONIZM
Plan wykładu
 Psychologia potoczna: największy wynalazek
w historii ludzkości?
 Naukowy obraz świata a zdrowy rozsądek
 Eliminacjonizm
 Intencjonalność
Opiszmy, co się dzieje na
filmie...
 Jak opisać ten proces?
 Eksperyment Fritza Heidera i Mary-Ann
Simmel (1944)
Psychologia potoczna
 Psychologia potoczna (folk psychology) –
zdroworozsądkowe rozumienie zjawisk
umysłowych
 Zdaniem Fodora, gdyby okazała się fałszywa,
„byłaby to największa katastrofa
intelektualna w historii naszego gatunku”
(Fodor 1987).
Psychologia potoczna
 Filozofowie różnie rozumieją naturę
psychologii potocznej:
 jako teorię postulującą postawy propozycjonalne;
 jako teorię postulującą intencjonalność;
 jako aprioryczną ramę pojęciową;
 jako know-how;
 jako niespójny zlepek.
Przekonania i pragnienia
 Najbardziej typowe filozoficzne ujęcie
psychologii potocznej:
 Ludzie przypisują sobie przekonania i pragnienia,
aby opisywać, wyjaśniać i przewidywać swoje
działania.
 Przekonania – przypisywane sądy (mogą być
prawdziwe lub fałszywe)
 Pragnienia – przypisywane dążenia (nie mają
wartości logicznej)
 To nie jest potoczne pojęcie „pragnienia”!
Postawa propozycjonalna
 Przekonania i pragnienia to przykłady tzw.
postaw propozycjonalnych – czyli postaw
wobec sądów.
 Sąd: „W Warszawie jest ciemno”.
 Postawa: „Uważam, że w Warszawie jest ciemno”.
 Postawa: „Chciałbym, żeby w Warszawie było
ciemno”.
 Postawa: „Wątpię, czy w Warszawie jest
ciemno…”.
Spór wokół psychologii
potocznej
 Fodor i podobnie ujmujący psychologię
potoczną filozofowie spierają się na temat
tego, czy psychologia potoczna – rozumiana
jako teoria postulująca postawy
propozycjonalne – jest prawdziwa czy nie.
 Jeśli jest prawdziwa, to naprawdę mamy
przekonania i pragnienia w głowie.
Naukowy obraz świata
 Wilfrid Sellars (1912-1989) odróżnił naukowy
obraz świata od obrazu manifestującego się
(manifest image).
 To nie to samo, co
zdrowy rozsądek.
 To niepodważalne,
intuicyjne
rozumienie świata: np. istnieją stoły jako
obiekty makroskopowe, a nie tylko
konfiguracje cząstek elementarnych.
Kategoria potoczności
 W filozofii XX wieku w nurcie analitycznym,
fenomenologii i marksizmie:
 filozofia języka potocznego (G. Ryle, L.
Wittgenstein);
 fenomenologia życia codziennego (późny E.
Husserl, M. Heideggera analityka Dasein, M.
Merleau-Ponty, J. Patočka)
 w marksizmie inspirowanym fenomenologią: H.
Lefebvre, Karel Kosik
Psychologia potoczna a
holizm
 Potoczne wyjaśnienia zachowania mają
charakter holistyczny:
 Wygłaszam wykład, bo jest odpowiednia godzina.
Ale robię to dlatego, że jestem wykładowcą.
Jestem wykładowcą dlatego, że uprawiam
filozofię umysłu i że zaproponowano mi
zastępstwo zamiast prof. Paprzyckiej, która ma
urlop naukowy. Uprawiam filozofię umysłu, bo
mnie interesuje… itd.
Świat potoczny a rozumienie
teoretyczne
 Potoczne rozumienie świata jest głęboko
kontekstowe, oparte na praktykach.
 Nie daje się redukować do prostego rozumienia w
kategoriach teorii: ma charakter normatywny.
 Nie da się od niego uciec (jesteśmy rzuceni w
świat).
 Ma charakter holistyczny, tj. nie da się z niego
wyodrębnić osobnych elementów zrozumiałych
bez innych.
Wiedza ukryta
 M. Polanyi (1891-1976): pojęcie wiedzy
ukrytej (tacit knowledge) – niewerbalizowane
umiejętności rozumienia, wiedza
pozaksiążkowa
Psychologia potoczna jako
know-how
 Ludzie mają umiejętność rozumienia innych i
poznawania innych umysłów. (To temat na
osobny wykład.)
 W tym sensie o psychologii potocznej jako
teorii (tzw. teorii teorii) i jako symulacji
umysłowej mowa w stanfordzkiej
encyklopedii filozoficznej.
Trzy typy stanowisk wobec
psychologii potocznej jako
teorii
 Psychologia potoczna jest:
 prawdziwa → realizm w sprawie przekonań i
pragnień (J. Fodor, F. Dretske);
 przydatna, lecz pragnienia i przekonania to
obiekty teoretyczne, które nie muszą być
psychologicznie i neurologicznie realne →
łagodny realizm Dennetta;
 fałszywa → eliminacjonizm (Churchlandowie, S.
Stich)
Eliminacjonizm
 Paul Churchland (z lewej):
 Psychologia potoczna jest kiepską teorią, bo nie
pozwala dobrze przewidywać i wyjaśniać ludzkich
działań.
 Odwołuje się do
przestarzałej ontologii.
 W mózgu nie ma
sądów logicznych.
Są konfiguracje sieci
neuronowych, czyli
wektory w wielowymiarowych
przestrzeniach.
Eliminacjonizm
 W przyszłej psychologii należy wyeliminować
postawy propozycjonalne (przekonania i
pragnienia), bo czynią więcej szkody niż
pożytku.
 Psychologia potoczna to niespójny zlepek
różnych pojęć. Bardzo słabo przewiduje
cokolwiek.
Argument przeciwko
eliminacjonizmowi
 Skoro eliminacjonista głosi, że przekonań nie
ma, to musi być przekonany o słuszności
swojej tezy.
 A jeśli tak, to uważa, że przekonania istnieją –
przynajmniej to jedno, że przekonań nie ma.
 A zatem eliminacjonizm prowadzi do
sprzeczności: do przyjmowania i odrzucania
istnienia przekonań jednocześnie.
Słaby to argument…
 Wedle Churchlandów procesy poznawcze
można opisać za pomocą przekonań i
pragnień jedynie w przybliżeniu.
 Oni powiedzą, że nie tyle są przekonani o
tym, że nie ma przekonań, ile że ich sieć
neuronowa jest w stanie, który można w
przybliżeniu i nieprecyzyjnie opisać w języku
potocznym jako akceptację eliminacjonizmu.
 (Podobnie z innymi eliminacjonizmami).
Eliminacjonizm a potoczność
 Ale i argumenty eliminacjonizmu przecież nie
uderzają w psychologię potoczną rozumianą
jako praktykę, tylko w psychologię potoczną
jako teorię presuponującą istnienie postaw
propozycjonalnych.
 Nie jest oczywiste, czy postawy
propozycjonalne są założeniem
ontologicznym psychologii potocznej.
Założenia ontologiczne
 Co istnieje? Wszystko! (Quine)
 Poważniej: założeniem ontologicznym teorii
jest to, co podlega w niej kwantyfikacji, czyli
wartości wszystkich jej zmiennych
związanych.
 W teorii mnogości kwantyfikuje się po zbiorach.
 W symbolicznej, klasycznej kognitywistyce
kwantyfikuje się po symbolach umysłowych.
Psychologia potoczna jako
teoria postulująca
intencjonalność
 Intencjonalność – skierowanie na coś, bycie o
czymś, dotyczenie
 F. Brentano (1838-1917):
 Intencjonalność to kryterium odróżnienia
tego, co fizyczne, od tego, co umysłowe.
 Od zawsze problem z emocjami tonicznymi,
czyli z nastrojami: nie mają one przedmiotu.
 Znaki naturalne też są o czymś.
Intencjonalność
 Uwaga: intencjonalność w sensie
filozoficznym jest czym innym niż
intencjonalność (celowość, umyślność)
działania.
 Nie chodzi o umyślność postępowania, lecz o
to, że myśl czegoś dotyczy.
Intencjonalność
 Można myśleć o niebytach (takich jak góra
złota czy jednorożce).
 Czy intencjonalność jest relacją?
 Jeśli tak, to myśląc o jednorożcu, musimy mieć
jako przedmiot coś innego niż jednorożec (bo ten
nie istnieje), np. przedmioty mający intencjonalną
inegzystencję. Osobliwa ontologia niebytów
Meinonga.
 Jeśli nie, to intencjonalność jest pseudorelacją.
Późny Brentano, współczesna filozofia
analityczna…
Eliminacjonizm a
intencjonalność
 Nawet skrajny eliminacjonizm nie neguje
intencjonalności. Neguje jednak czasem treść
umysłową jako coś, dzięki czemu zachodzi
intencjonalna pseudorelacja.
 Treść: coś, co ma warunki spełniania (może mieć
przedmiot, czyli desygnat; może być prawdziwe
lub fałszywe)
 Jej istnienie odrzucają Dan Hutto i Eric Myin
(2013): antyreprezentacjonizm jako odmiana
eliminacjonizmu.
Psychologia potoczna jako
zlepek
 Psychologia potoczna to coś, co ma elementy
fałszywe:
 Wszyscy politycy kradną.
 Jak sobie pościelisz, tak się wyśpisz.
 Przysłowia mądrością narodu.
 Ale też i zasady niewątpliwe, stosowane do
rozumienia działań.
Zasady wg G. Botterilla
 Zasada działania:
 Podmiot maksymalizuje prawdopobieństwo
realizacji swoich najważniejszych pragnień.
 Zasada percepcji:
 Podmiot percypujący, że p, jest przekonany, że p.
 Zasada wnioskowania:
 Podmiot przekonany, że p i że racjonalnie jest
wywnioskować q z koniunkcji p z innymi
przekonaniami, jest przekonany, że q.
Ale może to są aprioryczne
ramy pojęciowe?
 Czy zasady Botterilla mogłyby być fałszywe?
 Czy nie mają charakteru norm?
 Czy nie rozumiemy innych w tym świetle i nie
skłaniamy innych, żeby zachowywali się zgodnie
ze swoimi przekonaniami, aby byli przewidywalni
w ich świetle? (Hipoteza kształtowania umysłów
Tadeusza Zawidzkiego; ale o tym na innym
wykładzie…)
Moc i ciemna strona
psychologii potocznej
 Bez trudu przypisujemy przekonania i
pragnienia nawet istotom nieożywionym
(nawet fikcyjnym i abstrakcyjnym, jak w
eksperymencie Heidera).
 Stąd łatwość wiary w krasnoludki, elfy, gnomy…
 Stąd łatwość teorii spiskowych…
 Ale czy można sobie bez tego zupełnie
poradzić? I czy chcemy?
Dodatkowe lektury
 Tadeusz Ciecierski, Nastawienia
sądzeniowe, PWN, Warszawa
2013.