Transcript Fest for framtida

AVinor ignorerer arnstad > 4–5 • skriv nynorsk avishistorie > 6-7 • sidemålsja > 8-9 • 21 tesar > 12-13
Tullar ikkje med roman > 14–15 • stafett på ein superlaurdag > 16-19 • Aasenmyteknusing > 21–23
Nr. 4 – September 2013
Medlemsblad for Noregs Mållag
NORSK
TIDEND
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Fest for framtida
X Ingen ansvarleg språkpolitikk for
framtida kan gå utanom nynorsken,
sa kulturminister Hadia Tajik då Ivar
Aasen vart feira i Hovdebygda.
X Mållaget markerte dagen med
aksjonar fleire stader i landet.
Foto: Andrea Øien Sæverud / NPK
> 10–11
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Knipe
LLEin av veggane i det relativt nye
Litteraturhuset i Bergen er dekorert med
ymse figurar, snakkebobler og sitat frå
kjende forfattarar. Eit av dei lyder: «Bokmålsfolk flest trur at alle nynorskfolk
er sinte, sure og bitre, men vanlege nynorskfolk veit betre: Det er mållagsfolka
som er sinte, sure og bitre, vi vanlege nynorskfolk er nemleg svært avslappa.»
LLKven som helst kan bli overraska
av det er Olaug Nilssen som har skrive
dette, eller rettare: sagt dette. Det er
nemleg henta frå talen ho heldt under
jubileumsmiddagen i samband med at
Mållaget runda hundre år i 2006. Talen
var eit oppgjer med fordomar, inkludert
hennar eigne, og som enda opp i ein konklusjon om at me ikkje er så verst likevel.
«I motsetnad til oss som eg har beskrive
over, så blir Mållaget ofte engasjert, Mållaget reagerer faktisk med lesarinnlegg
og invitasjonar til debatt kvar gong politiske ungdomsorganisasjonar brenner
ordlister og kallar nynorsk for rauting.»
LLEg kom i ei lita knipe då eg såg det.
Skulle eg bli sint av di det er drege ut
av samanhengen, at det ser ut som om
Olaug Nilssen ikkje likar Mållaget, at det
er eit åtak på gode målfolk? Reaksjonen
min ville i så fall berre stadfeste den fordomen Nilssen ville bryte ned.
Eller skulle eg berre smile av det,
trekkje på skuldrene og syne at mållagsfolk har sjølvironi? Men då ville eg bryte
med poenget i talen, av di den var ein
takk til ein organisasjon som tek ting på
alvor og bryr seg med detaljar.
LLSå her er planen: å snike meg inn ein
sein kveld i Anne B. Ragde-stil, ha med
ein illustrasjon som er i påfallande lik i
stil som resten av veggen, med ei snakkeboble som seier: ”Berre synd at bokmålsfolket ikkje er like avslappa. Særleg ikkje
Bokmålsforbundet.” Den skal eg klistre
opp like under Nilssen-sitatet. Det gjer
nok susen.
I alle fall for mi eiga sjølvkjensle.
Norsk Tidend 4–2013
Utgjeven av Noregs Mållag
2
Avisa blir redigert etter Redaktørplakaten
Tilskrift: Lilletorget 1, 0184 OSLO
Redaktør: Kjartan Helleve
[email protected],
23 00 29 32
I redaksjonen:
Hege Lothe, Tuva Østvedt
Heimeside: www.nm.no
Abonnement: 250 kroner per år
Utforming: Språksmia AS
[email protected]
Makt og motma
Sjølv om skuledebattane alltid syter for
at nynorsken er eit tema i valdebatten, har
nynorskspørsmålet vore ein del av valkampen
mange stader i år. Og i heile år har mange parti
hatt ein kamp om nynorsk innetter i partiet.
I Bergen 19. august skipa Odda Mållag, Ullensvang Mållag, Voss Mållag, Hordaland Mållag, Noregs Lærarmållag og Vestmannalaget
eit debattmøte om nynorsk, der SV, Sp, Ap,
Venstre, KrF, Høgre og Frp deltok i panelet. I
salen sat minst 60 folk, det var godt oppmøte
ein sein måndag fyrste skuledagen i Bergen.
Folk hadde teke turen frå Stord, Odda og fleire
stader for å få med seg kva partia skulle melda
om nynorskspørsmålet.
Det finst nynorskmotstand i alle parti,
det veit me, og det har ikkje minst kampen
for norskfaget synt oss. Likevel veit me at det
òg finst folk som kjempar for nynorsken i alle
parti. Kampen for nynorsk sameinar mange
stader SV-arar og høgrefolk. Ofte er det geografiske, og ikkje politiske skiljeliner, som skil
og sameinar. I denne avisa kan du lesa utdrag
av kva dei ulike partia meiner om språkpolitikk. Les ein nøye, ser ein at det er småpartia
som er våre beste vener. SV, Sp, MDG, Venstre
og KrF har alle positive nynorskformuleringar
i programma sine.
marit aakre tennø
Leiar i Noregs Mållag
Det var ein nynorskvenleg gjeng som var
samla til debatt i Bergen 19. august. Her sa Emil
Erstad frå KrF at dei ikkje var viljuge til å kasta
nynorsken på sjøen for svarte limousinar. Terje
Breivik frå Venstre forsikra i same debatt at
Venstre står støtt og urokkeleg for nynorsken.
Det er gledeleg. Likevel har Elisabeth Aspaker i
Høgre lova at dei vil endra norskfaget med det
fyrste om dei skulle vinna valet. Er då Venstre
og KrF sine vedtak tydelege nok?
Venstre seier at dei vil vurdera tiltak for
å betra vurderingsordninga i sidemål utan å
fjerna sidemålskarakteren, medan KrF meiner undervisninga i sidemål må halda fram å
sikra jamstillinga. Men dei vil drøfta alternative vurderingsformer for å sikra sidemålet.
Då er spørsmålet om desse formuleringane er
sterke nok, og viktige nok, om desse to partia
skulle enda opp i ei regjering saman med
Høgre.
Lleiarteigen
ÅTAK ET PÅ
SIDEM ÅLSORDNINGA
2012 - 2013
Teikning: Kjartan Helleve
Sjølv om Noregs Mållag er ein partipolitisk uavhengig organisasjon, er det klårt det
uroar oss om to parti med radikalt annleis syn
på målsaka enn oss kjem til makta. Det var
gledeleg i vår å sjå at nynorskopposisjonen i
Høgre var så stor og at det er så mange høgrefolk, ikkje minst på Vestlandet som arbeider
iherdig for nynorsken. Likevel gjorde Gjermund Hagesæter frå Frp, skrivar i Løvebakken
mållag, det klårt under nynorskdebatten i
Bergen at korkje mållova eller sidemålsundervisninga tener nynorsken i det heile. Så kva
skjer då i ei eventuell blå-blå regjering? Der
dei gode motkreftene i Høgre ikkje har gode
programformuleringar å stø seg på? Det at sidemålsvedtaket på Høgre sitt landsmøte ikkje
lenger seier at sidemålet skal vera valfritt, har
mange målfolk tolka positivt. Det håpet vart
knust av Erna Solberg under Vestlandsdebatten til NRK Hordaland 28. august. Der sa ho at
Høgre ikkje vil at elevane skal øva på skriftleg
sidemål og at dei ikkje treng å kunne to variantar av norsk.
Heller ikkje hjå dei raud-grøne er alt lyseraudt(!). Trass i at både SV og Sp har svært gode
nynorskformuleringar i sine program, skriv ikkje Arbeidarpartiet eit einaste ord om nynorsk
i sitt program for neste stortingsperiode. På
nynorskdebatten i Bergen lova derimot Magne
Rommetveit at Arbeidarpartiet gjennom å
sikra norskfaget med eigen karakter i sidemål i
år, no har konsolidert sin nynorskpolitikk. Det
er i tilfelle svært gledeleg.
Framtida for nynorsken handlar ikkje
berre om framtida for sidemålsordninga. Det
finst ei rekkje andre politiske saker som òg kan
koma til å påverka framtida for nynorsken.
Saker som pressestønaden, ordningar som
held oppe nynorsk bokproduksjon og andre
institusjonar, kommunesamanslåing og ein
god politikk for distrikta.
Det vart sagt etter kampen om norskfaget at mållaget berre ikkje måtte tru at
kampen no var vunnen. 107 år med mållagsarbeid har synt at alle kampar kan verta
til omkampar. Og med eit Utdanningsdirektorat som gong på gong har fremja
framlegg som trugar sidemålsordninga og
jamstillinga, veit me at uansett regjering etter valet så trengst Noregs Mållag og Norsk
Målungdom og alle andre som arbeider til
beste for nynorsken.
Alt heng som kjend saman med alt, og eit
mindre brukt språk som nynorsk treng vern
på line med andre mindre brukte språk rundt
om i verda. Kva slags vern han får, vert avgjort
9. september.
“
Det vart sagt
etter kampen om
norskfaget at mållaget berre ikkje
måtte tru at kampen
no var vunnen. 107
år med mållagsarbeid har synt at
alle kampar kan
verta til omkampar.
Norsk Tidend 4–2013
akt
3
Lmålnytt
Avinor vil ikkje
byte til nynorsk
Språkrådet og Samferdsleministeren
meiner at flyplassar
skal bruke nynorsk.
Avinor ignorerer
kravet.
Noregs Mållag bad før sommaren om
Språkrådet si vurdering av kva språk
flyplassane på Vestlandet og i Valdres
burde bruke. Bakgrunnen var eit møte
mellom Mållaget og Avinor om likskapen mellom den nye logoen til Avinor
og logoen til Nynorskstafetten. På møtet
vart bruk av nynorsk i Avinor eit tema,
og selskapet lova å kome attende med
informasjon om kva vurderingar dei gjer
når det gjeld språkbruken på flyplassar i
nynorskområde. Mållaget meinte det var
viktig at Avinor såg på dette raskt, fordi
flyplassane skulle få nye skilt til hausten,
og ein då kunne sikre seg å lage dei rette
skilta med ein gong.
Svaret frå Språkrådet var klårt:
sidan flyplassar kan reknast som ei regional verksemd, er det språket i kommunane som soknar til dei flyplassane
som skal avgjere kva språk ein skal
nytte. Dette er den same grunngjevinga som gjer at t.d. Haukeland Sjukehus nyttar nynorsk. Språkrådet meinte
difor at Sola lufthavn skulle vere
språkdelt, medan flyplassane i Haugesund, Bergen , Ålesund og på Fagernes
skulle nytte nynorsk.
Då samferdsleminister Marit Arnstad i august etterlyste eit svar, kom
det fort. Avinor hadde ikkje tenkt å
endre på språkpolitikken sin. Dei ville
byrje med nynorsk på Fagernes, men
dei såg ingen grunn til å endre noko på
dei andre flyplassane.
– Avinor er ikkje samd i råda frå
Språkrådet, sa Ove Arvesen, direktør
for samfunnskontakt i Avinor, til Bergens Tidende.
Selskapet grunngjev svaret med at
flyplassar over ein viss storleik ikkje
har ”geografisk avgrenset område som
tenestekrins. Det er derimot et knutepunkt for reisende fra hele landet – og
fra utlandet. Derfor må det være riktig
å bruke den målformen som flertallet
av landets kommuner bruker, nemlig
bokmål.”
No var ikkje dette fyrste gongen
Avinor skreiv til departementet i sommar. I eit tidlegare brev til ein tilsett i
Samferdsledepartementet, hadde dei
også inkludert eit avsnitt om at dette
ville bli dyrt. «(…) er det allerede produsert nye skilt til samtlige lufthavner.
Produksjon av nye skilt til Leirin vil
medføre en ekstra kostnad på ca. kr.
200.000,–» I brevet til ministeren er
dette punktet teke vekk.
Samferdsleministeren har ikkje
kome med eit tilsvar på denne vurderinga.
Hege Lothe
Faksimile Aftenposten 15. juni 2013
[email protected]
Lettar byrda for språkd
Norsk Tidend 4–2013
Kommunalminister
Liv Signe Navarsete
vil gjere det enklare å
få pengar til å starte
nynorskklasser i
bokmålsområde – og
omvendt.
4
Kommunane har frå før av plikt til
å opprette eigne elevgrupper dersom minst ti elevar på eit årstrinn
ønskjer å få skriftleg opplæring på
eit anna hovudmål. Men i slunkne
kommunekassar er det ikkje alltid
lett å finne dei ekstra kronene som
trengst til lærar og undervisningsmateriell i slike sidemålsklasser.
Kommunal- og regionaldepartementet vil derfor gjere det lettare å
språkdele klasser ved å understreke
i regelverket at slike kommunar skal
ha rett på ekstra økonomisk støtte
frå fylkesmannen.
SIDEMÅLSHJELP: Kommunalminister Liv Signe Navarsete vil gi kommunar med språkdelte klasser ein større
del av kaka når fylkesmannen skal
fordele skjønsmidlar. FOTO: Andrea Øien
Sæverud / NPK
L FAKTA:
Skjønsmidlar er pengar som
blir delt ut til kommunar frå
staten og fylkesmannen etter
skjøn.
Kommunal- og regionaldepartementet utarbeider sentrale
retningslinjer for tildelinga av
skjønsmidlar, desse blir normalt
reviderte kvart år.
Ved skjønstildelinga skal fylkesmannen ta omsyn til utgifter
som kommunane sjølve ikkje
kan påverke, som geografiske
og demografiske utfordringar.
Døme: Mange kommunar på
nordvestlandet fekk tildelt
skjønsmidlar etter ekstremvêret Dagmar.
Kjelde: Regjeringa.no.
– Vi har løfta fram lovverket og
gitt signal om at dette skal prioriterast, seier kommunal- og regionalminister Liv Signe Navarsete.
Ingen nye pengar Det er altså
ikkje snakk om ei ny tilskotsordning til sidemålsklasser, men ei
presisering av at kommunar med
språkdelte klasser i større grad skal
prioriterast når fylkesmannen deler
Samlaget med ny app
Forlaget har laga ein app der ein kan
kjøpa digitale lesebøker, Leseland.
Bøkene er «underhaldande og engasjerande lettleshistorier som er
tilpassa barnas interesser og lesekunnskap.» Måler er å stimulera og
inspirera ferske lesarar, og bøkene er
delt inn i fire nivå, alt etter kor god ein
er til å lesa. Appane finst både for
iPhone, Android og Windows 8.
Nynorskpris til
NRK-programleiar
Dei tre nynorskteatera feirar Språkåret 2013 med samproduksjonen Ein
god dag kjem aldri for tidleg!
Hordaland Teater, Sogn og Fjordane Teater og Det Norske Teatret set
i lag opp denne framsyninga til hausten. Dei glitrande pennane, dei gode
songane, og den kvasse, ironiske
replikken blir til ein scenisk kompott
med skodespelarar frå dei tre teatera.
I denne leikne kabareten vil den
musikalske, den poetiske og den
litterære arven vår bli vist for store
delar av landet. Framsyninga får premiere i Bergen i september, spelar
på Det Norske Teatret i oktober, og
dreg så på turné i Sogn og Fjordane i
november.
delte kommunar
ut frå den pengesekken som blir
kalla skjønsmidlar.
– Dessverre er det slik at nokre
kommunar opplever det som ei
økonomisk byrde å sikre språkdelingskravet. Med denne presiseringa
av retningslinjene, gir vi eit signal til
fylkesmannen om at dei er forplikta
til å vurdere om kommunane har
ekstra utgifter til språkdeling. Det er
altså ikkje sett av nye pengar, men
språkdeling blir framheva når det
gjeld fordelinga av potten vi har til
skjønsmidlar, seier Navarsete.
skal ikkje tynge Historia bak
presiseringa av retningslinjene, er
at Åmli kommune i Aust-Agder for
nokre år sidan søkte fylkesmannen
om pengar, skjønnstilskot i samband
med utgifter til språkdeling. Men
verken fylkesmannen eller departementet som søknaden blei vidaresendt til, kunne innvilge søknaden.
Med den nye formuleringa vil
Navarsete leggje meir trykk på fylkesmannen til å dele ut pengar frå
skjønsmiddelpotten til kommunar
med språkdelte klasser. Målet er
at færre kommunar skal oppleve
språkdeling som ei belastning.
– Det er viktig for elevane, viktig
for kommuneøkonomien og ikkje minst viktig for faget – at ikkje
nynorsk får skulda for å vere ei
«økonomisk meirbelastning», eller
bokmål, som kan vere tilfelle i andre
kommunar, seier kommunal- og regionalministeren.
Går begge vegar På førsom-
maren kravde ei gruppe foreldre i
nynorskkommunen Sula på Sunnmøre å få eigen bokmålsklasse for
barna sine for å få ned elevtalet i
kvar klasse. Dei to førsteklassene
ved den nybygde Langevåg skule på
Sula sør for Ålesund hadde elles hatt
28 elevar kvar til hausten. Etter bokmålskravet blir det i staden tre førsteklasser, éi av dei ei bokmålsklasse
på 14 elevar, skriv Sunnmørsposten.
Kommunalministeren er likevel
ikkje bekymra for at språkdeling
kan bli eit middel foreldra nyttar
først og fremst for å krympe klasser.
Ho tvilar på at eit forsterka trykk på
fylkesmannen til å løyve pengar til
språkdeling vil føre til ei oppblomstring av bokmålsklasser i tradisjonelle nynorskområde.
– Det handlar om rettane ungane skal ha. Det er rett og rimeleg
at det kan gå begge vegar, seier Navarsete.
Ho understrekar at dei vil følgje
med på utviklinga etter endringa i
retningslinjene, som etter planen
skal gjelde frå 2014.
– Men sjølvsagt vil ei eventuelt
ny regjering kunne endre på dette
med eit pennestrok, legg ei valkamptent Liv Signe Navarsete til.
Andrea Øien Sæverud/NPK
Vil likestille nynorsk
og bokmål i grunnlova
Senterpartileiar Liv Signe Navarsete
meiner at dei stadige angrepa på nynorsken gjer det nødvendig å få inn
eit vern for språkforma i grunnlova.
Nynorsk og bokmål blei sidestilte
som språkformer i 1885, og i mållova står det at bokmål og nynorsk
skal vere likeverdige språk. Men Spleiaren meiner at dette ikkje er godt
nok og vil derfor grunnlovsfeste likestilling av dei to målformene, skriv
Bergens Tidende.
– Vi ser jo kva som kjem frå partia
på høgresida. Dei ønskjer så til dei
grader å svekkje nynorsken, dersom
dei får makt til å gjere det, seier Navarsete.
Ho peiker på at samisk har eit slikt
vern i grunnlova og meiner at dette
er med på å gi samisk språk og kultur spesiell merksemd i det politiske
miljøet.
Pris til Arvid
Torgeir Lie
Diktartavla 2013 gjekk til Arvid Torgeir Lie. Diktarstien i tunet til Hardanger folkemuseum vart utvida
med steintavle
til Lie søndag
18. august. Arvid
Torgeir Lie har
sidan debuten i 1967 og heilt fram til
den siste diktsamlinga i 2006 vist
ei framståande evne til å fornya det
lyriske språket. (Haugesenteret)
Christian Wiik Gjerde får Kulturdepartementet sin nynorskpris for
journalistar for god bruk av dialekt
og nynorsk i notidas barnetime, Superblokka i NRK P1.
Programleiar i Superblokka Christian Wiik Gjerde (32) kjem frå Tjørvåg
i Herøy kommune i
Møre og Romsdal.
Han var lærar før
han blei rekruttert
inn i NRK gjennom
NRK Nynorsk mediesenter.
– Eg er
utruleg glad,
dette er heilt
herleg! Dialekten min og
nynorsken, er
identiteten min.
Språket mitt er
Christian, og det
er heilt uaktuelt
for meg å «pynte
på» det. Nynorsk
er for meg verdas
vakraste og rikaste språk, jublar
Foto: NRK
Gjerde. (NPK)
Meir nynorsk
og dialekt i NRK
Både NRK P1, NRK2 og NRK Super
oppfylte i fjor kravet om at minst 25
prosent av sendingane skal vere på
nynorsk, ifølgje den årlege Allmennkringkastingsrapporten frå Medietilsynet.
P1 og barnekanalen NRK Super
auka nynorskdelane sine med fem
og sju prosent, og Medietilsynet
roser i rapporten NRK for å ha tatt
viktige steg i retning av å innfri nynorskkravet.
Rundt 30 prosent av sendingane
i P1 var på nynorsk eller dialekt i fjor,
mens både NRK2 og NRK Super
hadde 25 prosent.
NRK P2 hadde 21 prosent nynorsk
i fjor, mens P3 hadde 22 prosent.
Litt dårlegare stod det framleis til på
nettsidene til NRK. Der var nynorskprosenten på 16 prosent i 2012, godt
under 25-prosentskravet. (NPK)
Norsk Tidend 4–2013
Ein god dag
kjem aldri for tidleg!
5
Lmålnytt
Ein publikumar takkar Eva Nørstebø
grundig for innsatsen. Foto: Alf Reidar Dale.
Norsk Tidend 4–2013
Vårens vakraste
i Maridalen kirke
6
Oslo mållag og Maridalen menighet
har i årevis skipa til ein forfattarkveld i
Maridalen kirke, som regel fyrste sundagen i juni. Og i år gjekk den 13. av
lunnane, som kanskje den aller mest
vellukka av alle, til ekstra stor glede
for Eva Nørstebø, som tok initiativet til
tilskipinga og har hatt ansvaret for og
det største arbeidet med kulturkvelden i alle år. No takka ho for seg.
I år stod kultur- og forfattarparet
Hulda og Arne Garborg på plakaten.
Sprengfull kyrkje, 170-80 stykke, fekk
høyra eit tankevekkjande innleiingskåseri av Gunnar Bjune, leiar i menighetsrådet i Maridalen. Han la vekt på
Arne Garborg sitt ambivalente forhold
til kyrkje og kristendom, eit sentralt
emne i Garborg sin forfattarskap.
Tone Ringen har vore med på alle
forfattarkveldane og framførde i eit
par gode bolkar tekstar av Arne Garborg, både til trygt tonefylgje frå pianisten Torill Fimreite i song og i dikt ho
sa fram med overtydande innleving.
’Haugtussa’-songane er tydeleg at
Tone Ringen har eit nært forhold til.
Elles song forsamlinga både ’No
livnar det i lundar’ og ’Mellom bakkar
og berg’ – og for ein allsong!
Arnhild Skre, som for to år sidan
skreiv den store biografien om Hulda
Garborg, ei bok ho både fekk Brageprisen og elles har hausta mykje ros
for, heldt kveldens hovudføredrag
– på ein så levande, fri og forvitneleg
måte at folk sat fjetra. Ho la hovudvekta på det Hulda og Arne var i lag
om, aller mest Det norske spellaget
og Det Norske Teatret, som Hulda har
hovudæra for å ha fått i gang. Elles
var det nok av ulikskapar mellom dei
å dra fram, mange av dei fruktbare,
andre mindre det.
Eva Nørstebø avslutta med å takka
varmt både Arnhild Skre og dei andre
deltakarane, også organist Ilham Mirzayev som song ein Garborg-salme frå
galleriet, med blomar og gode ord, før
ho sjølv vart tiljubla av alle som i kyrkja
var, vel fortent etter alle dei lukkestunder ho har gjeve folk i Maridalen kirke!
Og etterpå var det, som skikken
er, kyrkjekaffi og eit rikt utval kaker
på kyrkjebakken, heimebaka av folk
Eva hadde sett i sving. Og ’Herren
såg til sine’ – med det godvêret; etter
den verste regndagen i manns korte
minne fekk alt folket oppleva den
vakraste og beste vårkvelden i Maridalen kirke og på kyrkjebakken!
Alv Reidar Dale
Ny nynorsk av
I avishuset Firda vart det i august
skrive avishistorie. Då byrja fire
praktikantar med opplæring på det
nystarta Nynorsk avissenter.
– Her er opplegget at vi lærer ved
å gjere, smiler Thea Idsøe.
Dei fire nynorskpraktikantane
har berre vore der i ei veke, men
dei har alt hatt fleire tekstar på
trykk i avisa Firda. Fyrste oppgåva
var å skrive om pressemeldingar
og informasjonsskriv som Firda
har fått inn, og deretter gjere dei
om til saker som vert sette på
trykk.
– Mi fyrste sak var at eg skreiv
om at statsråd Liv Signe Navarsete
og ein lokal eldre mann hadde
vore dei fyrste til å gå over Hardangerbrua. Og då tykte eg at det
var veldig spesielt tilfeldigvis å
treffe ho på stand her i Førde eit
par dagar etterpå, smiler Ina Eirin
Eliassen.
Men statsråden var nøgd med
artikkelen, så det var rask tilbakemelding på fyrste sak.
– Kvifor ville de bli nynorskpraktikantar på Nynorsk avissenter?
– Eg har ein stor journalistdraum og nynorsk har alltid vore
målet mitt. Så då eg oppdaga dette,
tykte eg det var eit fantastisk tiltak, seier Thea Idsøe frå Stord.
– Eg ville heimover etter å ha
budd åtte år på Austlandet og i
Trondheim. Og eg veit at det eg
er best til, er skriving. Så då dette
dukka opp, slo eg til, fortel Thea
Idsøe.
Opplæringsperiode Dei fire
bur i kollektiv i Førde, og fram til
jul er det undervisning og opplæring i Førde. Deretter er det to månader med praksis i avis. Tre av dei
har praksisplassen sin klar alt. Dei
fyrste avisene som tek imot praktikantane er Hallingdølen, Jærbladet og avisa Sunnhordland. Dei får
løn i praktikantperioden og har
kvar sin mentor i redaksjonen. Så
har dei også arbeidsplassen sin i
redaksjonen ved sida av mentor,
slik at dei får tett oppfølging. Tanken er at på den måten får dei del i
all den tause kunnskapen erfarne
journalistar har.
I tillegg er det førelesingar.
Somme har dei saman med NRK
Nynorsk mediesenter som er
NRK si opplæring av nynorskjournalistar, andre førelesingar
har dei for seg sjølve. Dei legg
vekt på at dei får god innføring
i digitale medium, og det er ein
svært viktig kunnskap for ferske
journalistar i dag.
Nynorsk yrkeskarriere
– Trur de at de vil halde på nynorsken gjennom yrkeslivet som journalistar?
– Eg tenkjer slik at det er fint
om eg kan bidra til at det vert meir
nynorsk i Jærbladet. Om det at eg
skriv nynorsk, er med på å endre
avisbiletet med meir nynorsk i
ei blandingsavis, som det finst
ein del av, er det eit viktig bidrag,
seier Kristine Monstad Stensland
frå Bryne. Hennar praksisperiode
skal vere i nettopp Jærbladet.
Ina Eirin Eliassen seier at ho
vert meir og meir stolt.
– Eg kjenner at stoltheita aukar.
Eg trur eg er på veg opp til barrikadane, smiler ho.
Feirar Språkåret med stevtevling
Tevlinga er ein del av Buskerud
mållag si feiring av Språkåret
2013, og i midten av november
inviterer mållaget til eit språkårsarrangment med eit breitt
kunstnarisk program – musikk,
diktopplesing og ei og anna
overrasking. Vinnarane i stevtevlinga blir kåra, og eit utval av dei
nykomponerte steva blir framførde av Gunnlaug Lien Myhr.
På facebooksida «Hått Halling» finn du informasjon om
reglane og inspirasjon til tevlinga
– og her kan du mellom anna
høyre juryleiar Arne Moslåtten
(biletet) kvede. Frå og med 17.
august og fram mot arrangementet vil «Dagens stev» bli
publisert kvar laurdag i Hallingdølen og på facebooksida.
– Er det viktig å snakke dialekt
for å skrive nynorsk?
– Nei, det treng ikkje å vere ei
kopling, seier Ina Eirin. Ho sjølv
vaks opp i Hallingdal og har enda
opp med å snakke nært opp til
bokmål.
– Eg har mange venner som
snakkar slik som eg gjer, men
framleis skriv nynorsk. Dei angrar
på at dei slutta å snakke dialekt,
Sunnmøre Må
Målblome Under Trebaat-
Stevjuryen består av Arne
Moslåtten (juryleiar), Marit Wøllo
og Astrid Myro Rust. Juryen vil
legge vekt på rett rytme, språkleg flyt, kreativitet og bruk av
særeigne hallingord. Siste innsendingsfrist er 5. oktober.
Pressemelding
festivalen i Ulsteinvik fekk
IL Hødd Fotball målblome av
Sunnmøre Mållag.
– Hødd har vore og er ein
føregangsklubb både sportsleg
og språkleg, seier Terje Kjøde,
leiar i Sunnmøre Mållag. – Klubben bruker konsekvent nynorsk. Nynorsken er
ein del av klubben sin identitet. I tillegg er det høg kvalitet
på språket. Det er berre å
sjå på nettsidene, seier Terje
Kjøde.
– Ideen om å gi Hødd denne
påskjøninga fekk me under
eit styremøte. Dei siste åra har
me halde dei fleste styremøta
i klubbhuset på Høddvoll. Då
Reiserute september–oktober
avishistorie
Klar for nynorsk journalistliv: Kristine Monstad Stensland (25) frå Bryne, Thea Idsøe (22), Stord, Marit Brennset (26),
Leikanger og Ina Eirin Eliassen (29), Ål i Hallingdal. (Foto: Hege Lothe)
og byrja å snakke bokmål i løpet av
ungdomsåra.
Levande nynorsk – Målet er å
bidra med levande nynorsk. Det er i
dag 60-70 nynorskaviser eller med
ein stor del nynorsk, og desse avisene bidreg med kanskje den største
tekstproduksjonen på nynorsk, seier
Arve Sandal, dagleg leiar på Nynorsk
avissenter. Han meiner det er viktig
å ta tak i situasjonen sjølv, og ikkje
berre vente på staten.
– Vi vil bidra med å gje desse
lokalavisene gode journalistar
som kan skrive gode historier
på nynorsk. Det er viktig at vi får
fleire ambassadørar for nynorsk,
og Nynorsk avissenter skal vere ei
handsrekning til redaktørane som
er på jakt etter gode folk, smiler Arve
Sandal.
Dei fekk 21 søkjarar til fyrste
runde og har finansiering klar
for tre kull med praktikantar.
Dei som har bidrege med finansiering, er Vinjefondet, Sparebankstiftinga, Sogn og Fjordane
fylkeskommune og Amedia. Det
er Firda Media som står bak prosjektet.
September
02.09. Askøy
03.09. Norheimsund/
Øystese
04.09. Voss
05.09. Ulvik
06.09. Ullensvang
07.09. Odda
10.09. Drammen
11.09. Ål
12.09. Gol
13.09. Vang
14.09. Fagernes
16.09. Hemsedal
17.09. Sør-Aurdal
18.09. Etnedal
19.09. Hadeland
20.09. Sandefjord
23.09. Tønsberg
24.09. Bærum
25.09. Asker
26.09. Oslo
27.09. Oslo
28.09. Oslo
Oktober
06.10. Det Norske Teatret,
Oslo
07.10. Marnar
08.10. Kristiansand
09.10. Vennesla
10.10. Iveland
11.10. Evje
12.10. Valle
15.10. Kvinesdal
15.10. Åseral
16.10. Lista
17.10. Tingvatn/Kvås
18.10. Mållaget på Agder
(Ose)
19.10. Bygland
www.nynorskstafetten.no
E-post: [email protected]
Hege Lothe
[email protected]
me ei tid etter at Hødd vart
cupmeister i fjor, kom til eit
møte der, fekk me oss ei positiv
overrasking. På golvet rett innanfor inngangsdøra låg – og ligg
framleis - ei stor matte med teksten «Noregsmeister 2012». Det
vitnar om språkleg medvit og
tryggleik om eigen identitet. Du
merkar det når du kjem til
Høddvoll, at dette er ein spesiell
klubb. Det sit ei eiga stemning
i veggene. Alt er fint i orden, og
du ser at medlemmene er stolte
av klubben sin. Også her er
Hødd eit føredøme, seier Kjøde.
Føredøme – Alle klubbane
på Sunnmøre bør bruke nynorsk. Det skuldar dei medlem-
mene sine, spesielt dei unge.
Dei treng språklege førebilete
også når det handlar om idrett.
Det er heller ikkje urimeleg å
vente at Aafk slepper nynorsken til. Aafk vil gjerne vere
heile Sunnmøre sin klubb, og
dei fleste fotballinteresserte
sunnmøringane har nynorsk
som sitt hovudmål. Sunnmøre
Fotballkrets må også bli mykje
flinkare å bruke nynorsk.
– Kjem de til å følgje opp dette
utspelet?
– Du får vere nøgd med eit
kort svar etter første omgang.
Ballen er ikkje lagd død, og ein
fotballkamp har meir enn éin
omgang, seier Kjøde.
PRESSEMELDING
Frå venstre: styreleiar Terje Kjøde, styremedlem Iselin Nevstad Øvrelid, mediesjef LarsPetter Rønnestad og styremedlem Kristian Fuglseth. Foto: Sunnmøre Mållag
Norsk Tidend 4–2013
ållag gav målblome til Hødd
7
L Norskfaget
Klårt sidemålsvedtak
Kunnskapsminister
Kristin Halvorsen avviste
Utdanningsdirektoratet
sitt framlegg om å svekkje
sidemålsundervisninga.
– Statsråden har gjort det klårt at sidemålsundervisninga er ein viktig del av norskfaget,
seier Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs Mållag.
Rett før sommarferien kom endeleg den nye
læreplanen i norsk. Etter eit omfattande førearbeid, med påfylgjande høyringsrunde, hadde
Utdanningsdirektoratet kome med sitt endelege
framlegg. No var det opp til departementet å
setje sluttstrek. Framlegget frå direktoratet var
ikkje godt nytt sett med nynorskbriller. Mellom
anna ville sidemålsundervisninga forsvinne
heilt i Vg3, og i ungdomsskulen ville ho bli sterkt
redusert. Både målrørsla, ulike faginstansar og
mange lærarar var urolege.
Utan grunn, synte det seg. Regjeringa
vedtok å tryggje jamstillinga gjennom like
kompetansemål, sikre vurdering gjennom
standpunktkarakter og eksamensordning, og
å halde endringane unna ungdomssteget. I tillegg skal alle elevar bli introduserte for tekstar
på både bokmål og nynorsk tidleg. Dei skal
lytte til og lese på begge målformene på heile
barnetrinnet, og dei skal eksperimentere med
skriving på sidemål frå 5. årssteget. Føremålet
med opplæringa i sidemål er gjort tydelegare i
læreplanen.
- Eg legg vekt på at vitnemålet skal vise kva
grad av kompetanse elevane har i både hovudmål og sidemål, sa kunnskapsminister Kristin
Halvorsen då ho la fram den nye læreplanen.
Godt nøgd – Noregs Mållag er svært glad
Norsk Tidend 4–2013
for at kunnskapsministeren ikkje vil svekkje sidemålsordninga, seier leiar Marit Aakre Tennø.
Ho innrømmer at ho var nervøs for kva som
ville kome, og at ho vart overraska over at den
endelege læreplanen låg såpass langt frå den
som vart sendt på høyring.
8
– Konsekvensen av framlegga frå direktoratet ville vore statustap for sidemålet, og det er
nett slike statusendringar som gjev dårlegare
kompetanse i sidemål, som for dei fleste er nynorsk. Sidemålsordninga i Noreg er viktig for
at nynorsken skal halde seg oppe som bruksspråk, seier Tennø.
Samstundes med innføring av ny læreplan,
vil regjeringa no prøve ei ordning med samla
skriftleg karakter dei to fyrste åra på vidaregåande, medan elevane vil få tre norskkarakterar
siste året på studiespesialiserande.
– Mållaget er spent på evalueringa av denne
ordninga om tre år. No får lærarane eit høve
til å arbeide meir intensivt med sidemålsundervisning i eit avgrensa tidsrom og minske
arbeidskravet, peikar Marit Aakre Tennø på.
Dette er eit unikt høve til å teste ut eit heilt nytt
karakterregime som vil gje lærarane lægre
arbeidsbyrde. Det er bra at departementet og
statsråden har gjort endringar som er i tråd
med vedteken språkpolitikk, samstundes som
dei kjem lærarane i møte på at norskfaget over
tid har vorte for omfattande, seier Tennø.
Uforståeleg motstand Ikkje alle er
like samde. Landslaget for norskundervisning
(LNU) var raskt ute med ei pressemelding der
Mållaget vart skulda for å vere meir oppteke
av talet på karakterar enn kvaliteten på opplæringa. Også Utdanningsforbundet var skuffa
over den endelege læreplanen, og meiner at
forsøket med å ha samla norskkarakter i Vg1 og
Vg2 ikkje vil ha noko føre seg.
– Noregs Mållag har full forståing for at
lærarane meiner norskfaget er for stort, seier
Tennø.
– Diverre har ordskiftet om omfanget av
norskfaget fått lov til berre å dreie seg om sidemålsundervisninga. Når organisasjonane går
ut på denne måten, så kan ein sitje att med eit
inntrykk av at ingenting er endra. Det stemmer
ikkje. Det har vore ei omfattande opprydding i
kompetansemåla og dei grunnleggjande dugleikane. Det er rett at me er opptekne av ein eigen karakter. Den sikrar at elevane vert prøvde
i sidemål nok gonger til å setje ein avsluttande
karakter. Karakterar er ikkje einaste vegen til
lukke, men dei sikrar at sidemålet får ein plass
i undervisninga fordi karakterar er undervisningsstyrande. Det ein skal prøvast i, vert det
øvd ekstra på. Det vil ikkje seie at me lukkar
augo for at det er, og kjem til å vere, utfordringar i norskfaget, seier Tennø.
I den nye prøveordninga som regjeringa
har lagt opp til, kjem den karakteren fyrst siste
året på vidaregåande. Ho forstår ikkje kvifor
Utdanningsforbundet ikkje har tru på forsøksordninga.
– Forsøket frå Halvorsen er identisk med
forsøka i Fana og på Kongsbakken vidaregåande skule. Det var forsøk som Utdanningsforbundet i Hordaland tidlegare har prisa nettopp
fordi det gjev større fridom til å drive såkalla
prosessorientert skriving. Meldingane frå forsøket er òg at arbeidsmengda har vorte lægre.
Derifrå melder ein om ei halvering av dokumentasjonskravet. Altså vil forsøket opne for
mindre arbeid for lærarane, nett slik dei har
ynskt seg, og større rom for prosessorientert
skriving, seier ho.
Nokre av lærarane ho har vore i kontakt
med, har likevel vore skeptiske til forsøket. Det
eine er at det blir sett på som ei
svekking av sidemålsinstituttet.
Det andre er at mindre krav til
dokumentasjon kan føre til at
elevane skriv mindre. Elevar
som er med på forsøket, kan
kome svakare ut enn dei som
er ikkje er med. Om tre år vil
det syne seg om forsøket var
vellukka.
– Mållaget er likevel opne
for å kunne stø ei varig innføring av forsøksmodellen
dersom det etter evalueringa
viser seg at elevane har like
god sidemålskompetanse som
før, seier Tennø.
Nøgd: Marit Aakre Tennø, leiar i Noregs
Mållag. (Foto: Hege Lothe)
Ressursgruppa i mål
Kunnskapsdepartementet oppretta våren 2012 ei ressursgruppe
for nynorsk som hovudmål. Gruppa vart oppretta med bakgrunn i
kunnskap om at mange elevar byter målform frå nynorsk til bokmål
undervegs i opplæringa.
– Nynorsk er eit levande språk, og for å halde det slik også i
framtida må vi leggje til rette for at elevar som har nynorsk som
hovudmål held fram med det i heile skulegangen. Motivasjon,
haldningar, kultur og kompetanse er alle viktige element som kan
medverke til å nå dette målet, seier kunnskapsminister Kristin
Halvorsen.
I rapporten føreslår ein tiltak på mellom anna desse områda:
• Kompetanseheving
• Formidling av god praksis
• Auka kompetanse om stoda for elevar som har nynorsk som
hovudmål
• Auka tilgang til læringsressursar på nynorsk.
– Departementet vil no sjå på tiltaka i rapporten og vurdere desse.
Eg har allereie merka meg at det er fleire interessante tiltak som
blant anna går på bevisstgjering av sektoren. Eg har tru på at det er
ein riktig veg å gå, seier kunnskapsministeren.
Landsmøtet 2012: K
møtet i Noregs Måll
skrifteleg sidemålsu
dåverande leiar i Må
Foto: Hallvard Østrem / N
NPK
Marianne Granheim
Trøyflat
Dagleg leiar i Kringkastingsringen
Arbeidsspråk:
Nynorsk
Jaså, døkk sitt og glor? Nyhendeopplesaren i Flåklypa grand
prix er ikkje av det sjølvhøgtidelege
slaget. Han tek det med knusande
ro, trass i at han har tabba seg ut på
tv og er fleire sekund etter sending.
Han er berre seg sjølv. Og på eit vis
illustrerer dette noko av grunnen til
at vi er så glad i nynorsk i dei store
media. For jau da, vi forstår nyhende
på bokmål også. Men vi finn meir
av oss sjølve i nynorsken. Vi likar at
nyhenda kjem på vårt eige språk og
kan plasserast inn i vår eiga verd.
Stoda for nynorskbruk i media er ikkje heilgalen. Nynorsk avissenter, eit opplæringsprogram for
nynorskjournalistar, starta i haust
opp med første kullet. Suksessen
Nynorsk mediesenter, for tv-, radio-,
og nettjournalistar i NRK, rullar og
går, og sette nyleg i gang det 19. kullet. Bergens Tidende hadde ei heil utgåve på nynorsk i høve Ivar Aasenjubileet 5. august. Ingen skal seia at
media ikkje leverer på språket vårt.
Men alt som her er lista opp, er faktisk særskilte tiltak for å hindre at
nynorsken forsvinn.
Seks prosent av elevane som
går ut av vidaregåande skule har
nynorsk som hovudmål. Dette er
neppe eit godt utgangspunkt, korkje
for rekruttering av nynorskjournalistar eller for etterspørselen etter
nynorske medium. Kanskje kan det
inspirere ungdom til å halde å nynorsken, dersom dei veit at karrieremulegheitene blir fleire. At i enkelte yrke er vegen fram litt kortare
om du er nynorskbrukar, til dømes
i media. Gode nynorskkunnskapar
bør i større grad bli framheva som
eit fortrinn, heller enn ein hemsko.
Kringkastingsringen vil ta
utfordringa med rekruttering på
alvor. Vi vil prate med dei som leverer nyhende på nynorsk og dei
som utdannar journalistar og andre
mediefolk, sjå om det finst ei felles
interesse av å gi nynorsken større
plass. Folk som jobbar på sitt eige
språk, jobbar betre. Folk som får
nyhende på sitt eige språk, blir betre
opplyste. Folk som pliktar å kunne
to språk, til dømes i jobbsamanheng, får gratis opplæring. Det er i
det heile få grunnar til ikkje å bruke
meir nynorsk i massemedia. Men aller først må ein sørgje for at det finst
mediefolk der ute som kan bruke
språket. Vi i Kringkastingsringen
skal gjera vårt.
Norsk Tidend 4–2013
Kristin Halvorsen på veg inn landslag i 2012, der ho lova å ikkje fjerne
undervisning. Her saman med
ållaget, Håvard B. Øvregård.
L MEDIA
9
LIvar Aasen 1813–2013
Hadia hylla Ivar på
– Ingen ansvarleg språkpolitikk for
framtida kan gå utanom nynorsken,
sa kulturminister Hadia Tajik
i 200-årstalen til Ivar Aasen.
Nynorskhøvdingen blei
feira få meter frå den vesle
stova der han blei fødd for
akkurat 200 år sidan. Festen blei sungen i gang med
tonane frå Aasen-songane
«Mellom bakkar og berg» og
«Dei gamle fjell i syningom».
Deretter heldt kulturminister
Hadia Tajik (Ap) tale til bursdagsbarnet.
– I kveld skal me hylla
den mannen som forma det
nynorske skriftspråket. Med
granskande blikk og systematisk flid meisla han språket ut. Ivar Aasen la grunnlaget for dette språklege og
kulturelle mangfaldet, for
denne nasjonalformuen som
er rikare enn oljefondet, sa
kulturministeren og hausta
rik applaus frå radene i det
fullsette uteamfiet på Ivar
Aasen-tunet i Hovdebygda.
Ordtak til trøyst Tajik
peika i talen spesielt på tre
tiltak ein må gjere for å halde
liv i nynorsken: å satse på
nynorsk i skulen, ha klare
reglar for bruk av nynorsk i
forvaltninga og å halde fram
med pressestøtta. Og skulle
det bli politiske dragkampar,
visste kulturministeren kvar
ho kunne hente støtte – i visdomsorda til Ivar Aasen.
– Mang ein politikar kan
finna trøyst i songtitlar som
«Til lags åt alle kan ingen
gjera» og «Dei vil alltid klaga
og kyta», sa ho til god lått frå
publikum.
Hadia Tajik understreka
også at nynorsk i høgste grad
er eit levande språk, ikkje
berre noko som høyrest fint
ut i gamle dikt.
– Språket til kvar og ein av
oss skal vere godt nok til å bli
ytra i det offentlege rom. Til
å kome på trykk i aviser. Til å
formidle viktig informasjon i
nærings- eller organisasjonsliv. Eller til å vere hjartet sitt
språk i eit kjærleiksbrev, sa
Tajik.
Bunad og Berkeley
Med barnebokforfattar Maria
Parr som programleiar, blei
publikum losa vidare inn i
Aasen sine eigne ord, opplesne av skodespelar Anderz
Eide. Stemma til songar Berit
Opheim klang så gjennom
kveldslufta, trass i at scena
stod tom. Etter kvart oppdaga
tilhøyrarane at tonane kom
frå taket av Ivar Aasen-tunet,
der Opheim stod bunadskledd og song «Sumarkvelden».
Frå bunad og folketonar
gjekk vegen vidare til eit blikk
på nynorsk sett frå ståstaden
til ein amerikansk doktorgradsstudent.
– Å lære norsk er minst
ein 2 for 1-deal, sa amerikanske Jenna M. Coughlin då ho
fortalde frå nynorskstudia
sine ved Berkeley-universitetet. Ho vedgjekk samtidig at
amerikanarar ofte viser meir
forståing for nynorskinteressa hennar enn kva nordmenn gjer.
Ung, men klok Burs-
dagsfesten blei avslutta med
at tunkatten Lurivar inntok
scena med eit hav av ballongar. Lurivar, spelt av Marit
Lid Bjerkvik, etterlyste noko
som han meinte alle bursdagsbarn måtte ha, ein eigen
bursdagssong. Og for å vere
på den sikre sida hadde han
dikta ein heilt ny ein til Ivar
Aasen.
Festkvelden enda dermed
med at Lurivar fekk med seg
heile publikum, inkludert
kulturministeren, på å syngje
«Hei, hurra for Ivar Aasen»,
før snorene på ballongane
blei klipte og dei fauk til vêrs.
Kulturminister Hadia Tajik
syntest programmet var ein
200-åring verdig, og fortalde
at ho også hadde fått ei ahaoppleving.
– Det gjekk opp for meg
først i dag at Ivar Aasen berre
var 29 år då han reiste ut for
å samle inn ord. Eg var 29 år
då eg blei statsråd. Så det var
tryggjande for meg at ein kan
vere ung og samtidig gjere så
kloke ting.
Andrea Øien Sæverud/
NPK
Norsk Tidend 4–2013
Markeringar
over heile landet
10
Oslo: Frå markeringa på Vår Frelsers gravlund i Oslo. Foto. Alf Reidar Dale
Meir enn tjue lokallag frå alle delar av
landet tinga materiell for å markere 5.
august. Leiar Marit Aakre Tennø stod
saman med Volda Mållag og delte ut
ballongar og flygeblad på ferjekaiane i
Volda og Folkestad. I Ørsta spanderte
mållaget kake på kafé. Jens Haugan
i Hamar dialekt- og mållag markerte
dagen med å leggje ut ein song han har
skrive om Ivar Aasen. I Fredrikstad var
det språkleik og ordskifte ved gangbrua, der folk kunne leike seg med
orda frå «Nordmannen». Dette var eit
opplegg i samarbeid med Språkåret, og
same klossane kunne ein finne i Bodø,
Trondheim, Ålesund, Ørsta, Bergen,
Stavanger, Kristiansand og i Oslo. I Oslo var det også blomenedlegging
på grava til Aasen. Initiativtakar Håvard
Tangen hadde invitert folk frå Det Norske Teatret, Norsk Ordbok og Det Norske Samlaget til å seie nokre ord. Mellom andre framførte Svein Erik Brodal
kjende og kjære dikt av Ivar Aasen.
Tidlegare på dagen hadde Språkåret ei anna markering der direktør i
Språkrådet, Arnfinn Muruvik Vonen
heldt tale. Prosjektleiar i Språkåret
Inger Johanne Sæterbakk og barnebokredaktør i Det Norske Samlaget
Ragnfrid Trohaug, vitja ein barnehage
i Ivar Aasens vei, til stor begeistring
for store og små. Klokka 12:00 var
det duka til stor fest på Deichmanske
hovedbibliotek, med bursdagskake
verdig ein 200-årsjubilant, saft og
kaffi, blomar og ballongar! Audun Lysbakken heldt opningstalen. Språkåret
200-årsdagen
VERDIG FEIRING: – Eg er
stolt og glad over å vere
kulturminister på eit slikt
arrangement, sa Hadia
Tajik. Direktør i Nynorsk
kultursentrum Ottar Grepstad var kveldens kavaler.
FOTO: Andrea Øien Sæverud / NPK
Heile BT
på nynorsk
Bergens Tidende markerte åremålsdagen med å ha heile avisa
på nynorsk.
På landsmøtet i vår vedtok
Noregs Mållag ei fråsegn som
oppmoda ei riksavis om å markere 5. august med å gje ut heile
avisa på nynorsk. Utan å vite i kor
stor grad slik fråsegner påverkar
dei redaksjonelle vurderingane
i Bergens Tidende, så kunne ein
i det minste klokke inn ein halv
siger 5. august.
– Dagens utgåve er ikkje eit
signal om at lesarane vil finne
meir nynorsk i spaltene framover,
men ei påminning om at Bergens
Tidende og andre institusjonar
har eit ansvar for å ta vare på det
språklege mangfaldet i åra som
kjem. Slikt kjem ikkje gratis. Berre
spør Ivar Aasen, skreiv sjefredaktør Gard Steiro i ein lengre kommentar. Kommentaren opna med
ei åtvaring frå nyhenderedaktøren
om at det no kom til å bli ein lesarstorm på telefonen.
Men reaksjonen var mykje
mildare enn både nyhenderedaktøren og han sjølv frykta.
– Det har vore færre negative
reaksjonar enn me kunne frykte,
sa Steiro til si eiga avis dagen
derpå.
KH
KH
Volda 2: Topp stemning og gode sveler
i Volda. Foto: Privat
Volda 1: Frå markeringa i Volda, her
er leiar Marit Aakre
Tennø saman med
Marthe Sleire Vatne.
Foto: Privat
Ulsteinvik: Akka Tekst slo
saman kontoropning og
bursdagsfeiring. Her ved
dagleg leiar Monika Haanes
Waagan. Foto: Akka Tekst
Norsk Tidend 4–2013
la også ut musikkfilmen «Dei gamle
fjelli» laga av regissør Mikal Hovland.
Også i USA var det ei markering.
Det er éin statue av Ivar Aasen utanfor
Noregs grenser, og det er i Moorhead,
Minnesota, USA. Statuen vart avduka
av Anders Hovden og Hulda Garborg
i 1913, hundre år etter Aasens fødsel,
og står på universitetsområdet til
Concordia College i Moorhead.
5. august samla medlemane av
the Fargo Sons of Norway, Kringen
Lodge, seg til ei minnemarkering av
200-årsdagen til Ivar Aasen. Det var
kransenedlegging og tale av visepresidenten i Kringen Lodge – Daniel
Haglund og prest John Andreason.
Deretter var det allsong og hyllest
til Ivar Aasen av om lag 50 glade
norskamerikanarar.
11
Nynorskpolitikk for det 21. hundreåret
Ei erklæring i 21 punkt til 200-årsdagen for Ivar Aasen
§ 1 Nynorsk, sjølvsagt, når som helst og kor som helst. Vi vil
eit samfunn der det er sjølvsagt å vere og bli verande nynorskbrukar, og der nynorsk kan brukast i alle situasjonar i skule,
arbeidsliv og fritid. Som andre språk verda rundt treng nynorsk
skriftkultur også i framtida målretta, offentlege tiltak som gjer
språkleg valfridom reell.
§ 6 Bruk prinsippet nynorsk konsekvent. Etter stortingsdrøftinga av språkmeldinga i 2009 er det offisiell politikk å følgje
prinsippet nynorsk. Prinsippet inneber at nynorsk alltid skal
reknast med og vurderast der språk blir tematisert eller brukt,
og at det blir grunngitt i dei tilfella ein meiner nynorsk ikkje er
ein relevant faktor. Dette føreset administrative system i offentleg forvaltning som sikrar at nynorsk blir vurdert eksplisitt og at
det blir enklare å bruke nynorsk i det offentlege.
§ 2 Hald oppe Noreg som ein stat med to jamstilte norske språk.
Ivar Aasens liv og verk la grunnlaget for at Stortinget i 1885 jamstilte dei to språka som i dag heiter nynorsk og bokmål. Det gjorde
Noreg til eit språk- og kulturpolitisk moderne land. Som ein av dei
første formelt fleirspråklege statane i verda bør Noreg bli verande
ein slik stat for all framtid, men med reell jamstilling. Vi ønskjer at
nasjonalspråka nynorsk og bokmål skal bli verande to gjensidig
forståelege og samfunnsberande språk for folk i Noreg.
§ 3 Ta vare på rikdomen språkleg mangfald. Mangfald er ein
måte å tenkje på. Vi ønskjer at Noreg skal ta vare på den rikdomen det er å leve i eit samfunn med to norske skriftspråk og
mange talemål, tre samiske urfolksspråk, fleire historiske minoritetsspråk og mange nye innvandrarspråk. Den som kan fleire
språk, får fleire tankar i hovudet og kan lettare forstå mangfald
og variasjon i det norske samfunnet. Gjennom nynorsk held
vi oppe presset for talemålsnært skriftspråk og respekten for
språkleg mangfald. Det språkmedvitet nynorsk held oppe i samfunnet, er også ein fordel for bokmål i møtet med aukande press
frå engelsk i ikt, underhaldning, næringsliv og vitskap.
§ 4 Språk og demokrati skal framleis vere to sider av same sak.
Å vere språkleg trygg er ein demokratisk styrke og gjer det lettare for allmenta å delta i den offentlege samtalen. Den nynorske grunntanken om kort avstand mellom tale og skrift inneber
at språk kan demokratisere samfunn. Kjernen i eit konstitusjonelt, sterkt demokrati er legitime avgjerder og at fleirtalet sikrar
rettane til mindretalet. Sidan 1892 har innbyggjarane gjennom
rådgivande folkerøystingar og lokale styresmakter gjennom
vedtak forma Noreg som eit samfunn med ein språkdelt norsk
kultur. Dette har gjort språkpolitikk til ei sak for folk flest og
noko som fleire eig i enn i mange land. Denne lokale språkpolitikken fører vi vidare.
Norsk Tidend 4–2013
§ 5 Auk verdien av nynorsk. Noreg har sidan 1885 investert
store summar i nynorsk og sidan 1907 endå større summar i
bokmål. Det har resultert i to skriftkulturar som er blant dei
mest robuste i verda. Dei investeringane ønskjer vi å ta vare på
og utvikle vidare. Som alle andre språk er også nynorsk meir
enn eit språk, og nynorsk har vore med og skapt eit mangfaldig
Noreg. Nynorsk er fleirtalsspråket både for born og vaksne i
fleire fylke og regionar. Vi ønskjer ein språkpolitikk som ser lenger enn til det språklege og er ein del av ein samla politikk for å
styrkje regionar og distrikt.
12
§ 7 Gi Noreg fleire nynorskbrukarar. Mange må skrive eit språk
for at endå fleire skal lese det. Det bør vere eit mål at den offentlege språkpolitikken gir fleire nynorskbrukarar og få fleire
til å bli verande nynorskbrukarar. Nynorskbrukarane må ha
like stor valfridom til å bruke sitt språk som bokmålsbrukarar
har. Det trengst ein nynorsk tiltakspakke, mykje større og øyremerkte nynorsktiltak, og mange fleire tiltak i dei nynorske
kjerneområda.
§ 8 Driv språkvern i praksis gjennom ei ny og utvida språklov.
Stortinget, fylkesting og kommunestyre må fremje ei systematisk styrking av nynorsk skriftkultur. Mållova har verka, og den
auka bruken av nynorsk i offentleg forvaltning har vore med og
auka den språklege toleransen. Offentleg forvaltning veks, og
vi ønskjer ei ny og utvida språklov. Denne må sikre dei formelle
rettane for nynorskbrukarane på alle område i samfunnet og gi
dei rett til å bruke sitt språk, og gjelde for fleire statlege og halvstatlege selskap enn no.
§ 9 Gi born og unge meir nærkontakt med nynorsk. Born med
nynorskbakgrunn skal få den språklege sjølvkjensla dei treng
og fortener, så dei kan bli trygge brukarar av sitt eige språk.
Meir nynorsk i kvardagen gjer det lettare for dei å lære språket
sitt. Barnehagen har svært mykje å seie for språkopplæringa.
Alt i barnehagen må borna få eit positivt møte med nynorsk i
skrift og dialekt i tale, og få høve til å bli godt kjende med det
språklege mangfaldet i lokalsamfunnet. Vi vil styrkje tilbodet
på nynorsk til born i form av lesestoff, barne-tv frå allmennkringkastarane, digitale tenester og Den kulturelle skulesekken.
§ 10 Gjer nynorsk til eit språk også for innvandrarar. Å møte
nynorsk gir innvandrarar eit breiare bilete av det å leve i Noreg i det 21. hundreåret, gjer det mogleg for etniske og innvandra nordmenn å forstå kvarandre betre og forstå meir av det
landet vi bur i. Norsk kulturarv utan nynorsk er ikkje lenger
tenkjeleg. Nynorskkommunar, barnehagane og skulane i desse
kommunane må difor gi sine nye innbyggjarar frå andre land
opplæring i nynorsk og slik føre dei inn i den lokale språklege
fellesskapen. Vaksne innvandrarar mål gjennom opplæringslova få lovfesta rett til nynorske læremiddel og opplæring på
nynorsk.
Nynorskpolitikk for det neste hundreåret
FOR FRAMTIDA I høve
200-årsdagen til Ivar Aasen har
Nynorsk Kultursentrum og Noregs Mållag gått saman om ein
ambisiøs og moderne nynorskpolitikk for framtida.
5. august 1813 vart Ivar Aasen
fødd i Ørsta, eit jubileum som
vert markert over store delar av
landet i desse dagar. Nynorskrørsla nytta høvet til å kome med
ei felleserklæring med tittelen
«Nynorskpolitikk for det 21.
hundreåret». Det er ei erklæring
i 21 punkt til 200-årsdagen for
nynorskens far.
– Vi vil eit samfunn der det
er sjølvsagt å vere og bli verande
nynorskbrukar, og der nynorsk
kan brukast i alle situasjonar i
skule, arbeidsliv og fritid. Som
andre språk verda rundt treng
nynorsk skriftkultur også i framtida målretta, offentlege tiltak
som gjer språkleg valfridom reell, heiter det i det første punktet
i erklæringa frå Nynorsk kultursentrum og Noregs Mållag.
Språkår utan slutt
Blant ambisjonane for det neste
hundreåret er å gi Noreg fleire
nynorskbrukarar, gjere nynorsk
til eit språk også for innvandrarar, la Språkåret 2013 «vere eit
år som aldri sluttar» og å få meir
nynorsk i tv, radio og presse.
– Den nynorsken Ivar Aasen
skapte, er blitt eit nasjonalspråk.
Som eit mindre brukt språk
treng nynorsken å bli løfta politisk, og det må vere eit mål for
språkpolitikken at fleire skal
halde på og velje å skrive ny-
§ 11 Styrk dei sterke nynorskområda. Nynorskbrukarane bur
over heile landet. Utviklinga i dei nynorske kjerneområda legg
grunnlaget for nynorsk som landsgyldig og jamstilt språk om
femti år. Som eit nasjonalt, offisielt språk må nynorsk vere svært
mykje brukt i fleire delar av landet. Vi prioriterer å styrkje nynorsk i dei områda der nynorsk alt er mykje brukt, og dei områda der bruken av nynorsk er under særleg press.
§ 12 Utvid den lokale offentlege språkpolitikken. Som viktige språkprodusentar og språkbrukarar må kommunar og
fylkeskommunar ta med språkleg jamstilling i sine offentlege
innkjøp. I ei ny og utvida språklov bør også språknøytrale kommunar påleggjast å bruke begge språka. Ved eventuelle kommunesamanslåingar må prinsippet nynorsk brukast for å sikre at
også den språkpolitiske sida av saka blir vurdert.
§ 13 Hald oppe skulen som arena for språkleg jamstilling.
Skulen er den samfunnsinstitusjonen som har mest å seie for
utviklinga av ein skriftkultur og for rekruttering av nye språkbrukarar. Vi vil fremje ein betre opplæringspolitikk som heng
nøye saman med ein samla språk- og kulturpolitikk, og som
for begge skriftspråka er basert på skriftlegheit og vurdering.
Å kunne norsk vil seie å kunne lese og skrive både nynorsk og
bokmål. Vi ønskjer at det å kunne begge dei to norske skriftspråka skal vere ein styrke og ein kunnskap som samfunnet
premierer. Dette føreset at læremiddel og anna materiale som
blir brukt pedagogisk i skulen, ligg føre på nynorsk og bokmål
til same tid og pris.
§ 14 Bruk nynorsk i tenking og forsking. Som norske samfunnsinstitusjonar har universitet og høgskular eit sjølvstendig
språkpolitisk ansvar for å stimulere til meir bruk av nynorsk
og generelt fremje bruken av bokmål og nynorsk. Noregs forskingsråd bør kvart tiår ha definerte forskingsprogram for både
didaktisk og tverrfagleg forsking om norsk språk, medrekna
nynorsk språktileigning og -opplæring. Det vitskaplege verket
Norsk Ordbok for nynorsk og norske dialektar må haldast ved
like fagleg oppdatert hundreåret gjennom.
§ 15 Større breidd i nynorsk dikting og sakprosa. Som språk for
kunst er nynorsk avhengig av bruksspråket nynorsk. Litteratur
– dikting så vel som sakprosa – er ein hjørnestein i alle skriftkulturar, og bøker for born og unge er særleg viktige. Ved å styrkje innkjøpsordningane for skjønnlitteratur og halde oppe den
auka toleransen for nynorsk også i diktekunsten vil vi føre vidare den sterke rekrutteringa av skjønnlitterære forfattarar på
nynorsk. Vi vil utvikle tiltak som også resulterer i meir sakprosa.
§ 16 Meir nynorsk i tv, radio og presse. NRK og radio- og tvstasjonar med offentleg konsesjon må oppfylle minstekrav til
språkleg jamstilling mellom bokmål og nynorsk. For program
til born og unge vil vi ha særlege reglar som sikrar betre jamstilling. Den nynorskbrukande delen av pressa har vore svært
viktig for utbreiinga av nynorsk. Vi ønskjer ei pressestøtte som
sikrar gode og føreseielege rammevilkår for aviser som bruker
nynorsk.
§ 17 Gjer digitale tenester på nynorsk sjølvsagde. Nynorsk skal
finnast i vanleg bruk der folk er i kvardagen, også i digitale tenester og tilbod. Vi ventar at offentleg forvaltning bruker marknadsmakta til å sikre at allmenn programvare og mykje brukt
digitale fagprogram blir utvikla på både nynorsk og bokmål
til same tid og same pris. Det gjeld å auke bruken av nynorsk i
redigerte, digitale tenester for utdanning, forvaltning, arbeid
og fritid. Alle statlege digitale tenester skal liggje føre i fullgode
versjonar på nynorsk og bokmål. Nettaviser og nettstader for
medieføretak med offentleg konsesjon, må oppfylle minstekrav
til språkleg jamstilling mellom bokmål og nynorsk.
§ 18 Meir nynorsk i fritidsindustri, underhaldning og idrett. Fritida vil truleg auke for nordmenn, og meir bruk av nynorsk i
fritida får difor mykje å seie for utviklinga av nynorsk som eit
samfunnsberande språk. Vi vil stimulere til bruk av både nynorsk og bokmål ved alle større internasjonale idrettsarrangement i Noreg, og til at begge landsnamna blir brukte på drakter
ved deltaking i utlandet.
§ 19 Del den norske røynsla med andre. Nordmenn er meir interesserte i språkspørsmål enn dei fleste. Gjennom språkstrid og
andre motsetnader utvikla nordmenn på 1900-talet ein tradisjon for å dempe eller løyse kulturelle konfliktar utan bruk av
vald. Denne norske røynsla er verdifull i dagens internasjonale
samfunn og noko vi ønskjer å formidle til andre samfunn og
statar.
§ 20 La Språkåret 2013 vere året som aldri sluttar. Etter eit års
feiring av det fleirspråklege Noreg ved 200-årsjubileet for Ivar
Aasen bruker vi tiåra som følgjer til å utvide bruksområdet for
nynorsk. Heile tida skal vi vere på høgd med den språkfaglege
tenkinga i samtida og følgje ein moderne argumentasjon for
verdien av nynorsk som vi vil utvikle i samspel med mange og
ulike miljø i inn- og utland.
§ 21 Dialog med mange land og kulturar. Nynorsk skriftkultur
treng sterke, riksdekkjande institusjonar som aktivt og utoverretta fremjar språkleg toleranse og dialog med mange land og
kulturar. Vi vil fremje nynorsk identitet og sjølvtillit og styrkje
respekten for rettane også til nynorskbrukarane. Saman med
andre nynorskinstitusjonar vil Nynorsk kultursentrum og
Noregs Mållag bruke kunnskap om språk og samfunn i fortid
og samtid til å endre framtida slik at fleire blir og blir verande
nynorskbrukarar.
Ivar Aasen-tunet, måndag 5. august 2013
leiar Noregs Mållag
norsk, seier leiar Marit Aakre Tennø
i Noregs Mållag.
Store tankar Reidar Sandal
i Nynorsk kultursentrum ynskjer
å utvide nynorsken til fleire område.
– Nynorsk er eit meir robust
skriftspråk enn nokon gong, og
den språklege toleransen i Noreg
er større enn før. Det er eit godt
utgangspunkt for å utvide bruksområdet for nynorsk, seier Sandal, som
er styreleiar i stiftinga.
– Ivar Aasen tenkte store tankar
og la grunnlaget for at Noreg blei
eit språkpolitisk moderne land.
200-årsdagen hans bør brukast til
å løfte blikket og vise ein framtidsretta språkpolitikk, seier Sandal om
21-punktserklæringa.
NPK
Reidar Sandal
styreleiar Nynorsk kultursentrum
Reidar Sandal, styreleiar i Nynorsk kultursentrum, vil bruke 200-årsjubileet til Ivar Aasen
til å vise ein meir framtidsretta språkpolitikk.
Foto: Fjord1
Norsk Tidend 4–2013
Marit Aakre Tennø
13
Lintervjuet
Alvorsprat
Agnes Ravatn er attende i romansjangeren,
og det er ikkje for å tulla.
“
Eg har berre
gått til sengs
kvar kveld med
ei kjensle av at
livet snart er
over og at eg har
kasta det vekk.
Eg måtte ta
grep. Og slikt blir
det bøker av.
Norsk Tidend 4–2013
Agnes Ravatn
14
Agnes Ravatn er kjend for å vera
morosam. Debutromanen Veke 53
var det ho sjølv kallar «sorgmunter», og derifrå og ut, har det meste
ho har skrive, hatt ei humoristisk
slagside. Dei ulike seriane ho har
skrive i Dag og Tid, er tilsynelatande
vortne skrivne i fullt alvor, men
forma har vore lett og underfundig.
Den vesle publikasjonen Ikke til
hjemlån, som ho gav ut saman med
Kjersti Rorgemoen, Anja Ulset og
Mari Ulset, var eit reint vitseblad.
Humoren gav ho også eit tilbod frå
Harald Eia og Bård Tufte Johansen
om å vera med i eit fjernsynsprogram. Ravatn var på god veg til å bli
komikar. Då ho nyleg fekk Hestenes-prisen, sa juryen at tekstane i
Dag og Tid er «ikke bare kloke, men
også hylende morsomme». Og gamal vane er vond å venda.
For seks år sidan byrja ho på
det som no har vorte romanen
Fugletribunalet. Boka fortel om eit
møte mellom to sarte sjeler, og er
ei blanding mellom Markens grøde,
Fuglane og Misery av Stephen King.
Ein skandalisert programleiar tek
seg arbeid som gartnar heime hjå
ein einstøing, og møtet er ikkje utan
konsekvensar. Ravatn tok jamleg
fram teksten og kjende heile tida
at det var noko som kunne verta ei
bok. Det losna då ho greidde å finna
bakgrunnshistorier på mannen og
dama i forteljinga, altså det som har
skjedd før me møter dei boka.
Men så var det dette med
humoren. For ei som har knapt har
skrive tre setningar utan at nokon
har trekt på smilebandet, er det
overraskande lite humor i boka.
Vestlendingar med hovudfag i trippelironi vil nok finna noko, men for
oss andre er det uvant.
– Det var ikkje ein plan om at
denne boka skulle vera så alvorleg,
seier Ravatn.
– Men undervegs kom aforismane og humoren i vegen for forteljinga. På det beste kan humoren
forsterka alvoret, men ikkje her. Det
tok brodden av historia. Eg følte at
det vart feigt og avvæpnande, i staden for berre å lena meg på karakterane og forteljinga. Det er mange
LAgnes Ravatn
Forfattar og journalist
Aktuell med romanen
Fugletribunalet
Fekk nyleg Arne Hestenes’
journalistpris for film, portrett
og annen kulturjournalistikk
setningar som ikkje har kome med,
og dette har verkeleg vore ein klassisk «kill your darlings»-situasjon.
– Var det du eller andre som såg
det?
– Det var både redaktøren min
i forlaget og eg sjølv som såg det i
arbeidet med manuset. Dette tener
ikkje boka. Kvar gong me hadde
møte, så snakka me om «det mørke
potensialet». Det var litt vanskeleg
for meg, eg frykta ei mottaking der
folk sa «å nei, skal ho prøva å vera
seriøs no, vera vaksen og skriva
vaksenlitteratur?» Men så måtte eg
berre innsjå at, ja, det er faktisk det
eg prøver på. Det er det eg vil, og det
er slik denne forteljinga er, og det er
slik denne boka må vera.
– Då er det vel godt å ha skrive ei i
det minste halvalvorleg bok tidlegare?
– Ja, og sidan har eg vel bevist
at eg kan vera humoristisk. Det fell
meg naturleg og er ikkje noko eg må
slita for å vera.
– Er det verre å vera alvorleg?
– Nei, eigentleg ikkje. Det
fell meg like naturleg. Eg er like
komfortabel med både alvoret og
humoren. Denne forteljinga er
alvorleg, og då måtte humoren
vika. Utan anna samanlikning, så
er det litt slik Woody Allen held
på. Han kan laga lette komediar,
for å så å koma med filmar som t.d.
Matchpoint som er ein alvorleg film
om skuld, straff og soning. Eg har
ulike stilar, og eg treng ikkje alltid
ha komibrillene på meg. Det vil ikkje seia at eg ikkje har noko behov
for å vera morosam, eg er tvert om
glad for å vera det.
– I staden for humor, er det heller
krimsjangeren eg kjenner att?
– Forteljinga er på mange måtar bygd opp som ei krimbok, med
at det blir kasta ut mange trådar,
det er fysisk og ein ikkje heilt veit
korleis dette skal enda. Men etter
at boka var ferdig, slo det meg at
ho har element ein finn i Noko kjem
til å kome. Det med å reisa ein stad,
byrja på nytt, men omverda trugar
harmonien.
– Hovudpersonen flyktar frå noko?
– Ho vil reisa vekk, og blir freista
av det å arbeida med jorda, skapa
noko utan at nokon ser det og skal
vurdera det. Vekk frå det sosiale
fengselet ho har reist ifrå. Då har
ho høve til å bli ein annan person,
og ikkje berre kjenna på pliktene i
kvardagen. Det er sjansen ho har til
å bli den personen ho har lyst til å
vera.
– Har du vore inne på tanken sjølv?
– Det er ei dragning eg har kjent,
til liks med mange andre som bur i
by. Ein går rundt i gatene og tenkjer
«Herregud, det er ikkje dette eg har
lyst til, dette er jo ingenting, eg må
attende til vestlandet!» Ein saknar
det edle i å dyrka jorda og romantiserer primærnæringane. Koma attende til ein rein urtilstand som ein
føler har gått tapt i moderniteten eller noko. Men så skjønar ein jo at det
ikkje kan gå. Eg kan jo ingenting om
jord. Dessutan trivst eg for godt.
– Blir det like lenge til neste roman?
– Nei, det trur eg ikkje. Eg har jo
fått meg så gode arbeidsvanar. Eg
har jo brukt dei siste fem åra på dagbladet.no, og ikkje skrive noko anna
enn desse Dag og Tid-bøkene.
– Har du lært noko av dagbladet.no?
– Nei. Eg har berre gått til sengs
kvar kveld med ei kjensle av at livet
snart er over og at eg har kasta det
vekk. Eg måtte ta grep. Og slikt blir
det bøker av.
Kjartan Helleve
[email protected]
Norsk Tidend 4–2013
– På det beste kan humoren forsterka alvoret,
men ikkje her. Det tok brodden av historia,
seier Agnes Ravatn. Foto: Kjartan Helleve
15
Hell i uhell: Av alle stader å opp ei
punktering, er ikkje ein parkeringsplass
den verste.
Etter eit halvt år på vegen, nesten
25 000 køyrde kilometer og eit
utal tilskipingar og skulevitjingar,
kom endeleg Nynorskstafetten
til Knarvik Senter.
Norsk Tidend 4–2013
SUPERLAURDAG PÅ
16
Nynorskstafetten er på vegen att.
I løpet av veka har han mellom
anna vore innom kjøpesenter i Os
og på Husnes. No er turen komen
til Nordhordland. Lokallaga Ostereidet, Alversund, Radøy, Lindås
og Meland har gått i hop om å lage
ein stand på Knarvik Senter. Det er
klart for superlaurdag.
Dagen byrjar heime hjå Haakon
Aase på Litlebergen, eit lite stykke
unna Knarvik. Han er ansvarleg
for opplegget denne dagen, og heimen fungerer som base. Som ein
bonus budde sjølvaste Ivar Aasen
sjølv her ein gong i tida. Han vart
sitjande fast i ni månader medan
han venta på at det skulle kome
nokre pengar frå Vitskapsselskapet i Trondheim. No er staden
stoppestad for ei anna reise. Ingar
Arnøy kom med stafettbilen i går
kveld og har fått frukost. Så er det
tid for øving. Det er ikkje lagt opp
til det heilt store programmet,
og laga har gått for den enklaste
løysinga: å spele sjølve. Aase på
“
Eg veit ikkje
kvifor de bryr dykk,
eg har arbeidd
mot det grautmålet i alle år!
trekkspel, og sønene Andreas
Haugland spelar gitar og Åsmund
Aase Fluge kontrabass. På repertoaret denne dagen står swingsongar frå den amerikanske songskatten. Det vert ikkje tid til meir enn
eit par gjennomkøyringar før me
må av garde til senteret.
Grautmål! Det er skralt med
bilar i arrangementskomiteen,
Stafettbilen er det einaste køyretøyet. Det må køyrast to rundar,
og Andreas og eg blir køyrde fyrst.
Me tek med det grøvste av bord og
flagg, og leiaren for senteret møter oss og syner kvar me skal stå.
Me passerer dei politiske partia
sine bord, ned over ei slags «gate»
og endar opp på eit «torg». Me
byrjar å montere opp det me har
med oss.
– Eg veit ikkje kvifor de bryr
dykk, seier ein vaksen mann som
passerer med ei handlevogn full
av kaffi.
– Eg har arbeidd mot det grautmålet i alle år!
Eg stussar på den breie sognedialekten, får det ikkje heilt til å
stemme, men spør om han føler at
han har lukkast. Men mannen har
alt forsvunne med vogna si. Jaha,
slik blir det å ha stand i grenselandet mellom bokmål og nynorsk.
Andre runde kjem til senteret,
og me kan endeleg setje opp og
fylle på med flygeblad og jakkemerke. Det er ein fin stad laga har
fått, og dei må dele han med Knar-
Instruksjonar: Haakon
Aase gjev dei siste instruksjonane til sonen
Andreas Haugland.
Rådslag:
Før avreise
blir spelelista spikra.
Rot: Ingar
Arnøy angrar på at
han ikkje
rydda i bilen
dagen før.
vikmila. Det er fyrst helga etter at
sjølve løpet er, men tilskipinga er
utvida til ei heil Knarvikmilveke. No
er det tjuvstart med Knarvikmilmarsjen. Den går anten frå Bergen
eller Åsane og har målgang i Knarvik. I kjøpesenteret. Rett bak oss. Og
sjølv om stafettbilen har med seg
både flagg og bord, så er det uråd å
halde tritt med ei så stor tilskiping.
Ekstra sårt er det at om ikkje fyrstepremien i løpet, ein ny Citroen,
hadde vore utstilt, så hadde me fått
lov til å køyre stafettbilen heilt inn
i senteret.
Av alle tilskipingar ein kunne
ha tevla med, er likevel Knarvikmila av dei betre. Alle funksjonærane går rundt med t-skjorter der
det står «Eg har frivillige føter»,
og avisa deira har for det meste
nynorsk språkdrakt. Den eldre
mannen passerer meg med ei ny
handlevogn med kaffi.
– Eg berre tullar med deg. Eg
trur til og med eg har fått ein eller
annan målpris, seier karen. Og det
demrar at karen er Helge Brekke,
målven og primus motor for heile
Knarvikmila.
Slitasje I utgangspunktet var
tanken at Nynorskstafetten skulle
fylgje fotspora til Ivar Aasen. Lokallaga skulle skipe til vandringar,
og ein stafettpinne skulle vandre
rundt heile landet. Men den ideen
fall i frå, og pinnen vart erstatta
med ein bil full av aksjonsmateriell. Den originale planen var å
køyre 12 000 km, det står også på
sjølve bilen. Men då sommaren var
over, og Norsk Målungdom hadde
vitja ulike politiske sommarleirar,
hadde kilometerteljaren passert 25
000 kilometer. Prosjektet har blitt
ein test på kva Noregs Mållag kan
vere i stand til. Ein test som det
raskt vart tydeleg at Mållaget har
greidd. Men det byrjar å ta på.
– Det har gått over all forventing, seier Hege Lothe, organisasjonskonsulent i Noregs Mållag.
– Før stafetten kom i gang, var
me usikre på korleis dette skulle
gå. Men lokallaga har stilt opp i
ein slik grad at me tidleg kunne
kalle dette ein suksess. Samstundes er det ikkje få telefonar som
skal ringjast og e-postar som skal
sendast. Me skal finne folk som
har tid og høve til å køyre bilen, og
dette skal koordinerast med lokallaga. Så det har nok vore meir
krevjande enn kva me såg føre oss
før me starta opp. Og me tenkte
at sommaren ville vere ei fin tid
å hente seg inn, få orden på alle
avtalar i haust, men det vart meir
som ein liten stopp. Men no er me
i gang att, og det kjennest godt,
seier Lothe.
Fem lokallag Også for lokal-
laga i Nordhordland har det vore
ein travel haust. Med så mange lag
involverte tek det tid å få tak i folk
og samsnakke om markeringa.
Folk skal skyssast inn og stafettsjåføren skal ha overnatting og mat.
Norsk Tidend 4–2013
Å KNARVIK SENTER
17
Fyrst: Andreas Haugland passar på
at i alle fall han har ein stad å sitje.
Norsk Tidend 4–2013
Målmarsj: Nils Træland og Einar Lygre nyttar høve til
reklamere for Målmarsjen i Lindås 22. september.
18
– Stafettbilen er til stor hjelp,
seier Haakon Aase.
– Det er ikkje all verdas førebuingar me har gjort, og då er det lett
når det kjem ein bil full av utstyr
og materiell.
Men dei møter opp. Det kjem
representantar frå dei ulike mållaga, og litt over klokka elleve er
det sju utsendingar rundt standen.
I byrjinga er det nokre nye som
skal helsast på og så nokre gamle
kjenningar. Både t-skjorter og
fleire ballonger blir etterlyste, men
der må bilen melde pass. Sjåfør
Ingar Arnøy har tydelegvis hatt ei
aktiv veke før Knarvik.
Men så er dei i gang. Folk som
går rundt i eit kjøpesenter er vane
Går unna: Jan Hjelmtveit, Arnfinn Hellevang og Nina Eide deler ut
det dei kan.
med at nokon vil selje dei noko, og
få reagerer negativt på at dei får
tilbod om nokre flygeblad og ei
gratis avis. Men det fine oppmøtet
gjer at standen nesten blir for stor.
Løysinga er å gå nokre meter vekk
“
Lokallaga har
stilt opp i ein slik
grad at me tidleg
kunne kalle dette
ein suksess.
i frå dei andre, slik at ein kan ha
ein roleg samtale om målsaka litt
på privaten. Og etter kvart kjem
vervingane. Ein her og ein der.
Haakon Aase tek føre seg, og greier
å verve både huspianisten og ein
kar frå Securitas som er på arbeid
på senteret.
Spørsmålet er kva lag dei nyverva skal meldast inn i. Dei lèt
rivaliseringa mellom seg liggje,
og lèt det vere opp til adressa å
avgjere kva lag dei vil ende opp
i. Såleis får også Bergen Mållag
seg ein ny medlem denne laurdagen.
– Lokallaga viktige For oss
tilreisande som ikkje ein gong
Alle skal med: Geir Olav
Repål gjev eit teiknehefte
til ein ung kar.
greier å kjenne igjen Helge Brekke
og Knarvikmila på ein halv meters
avstand, er det tydeleg kva verdi
det er i å stå på stand på sin eigen
heimstad. Dei fleste ved standen
møter ein eller annan halvkjenning som dei kjem i snakk med.
Samtalen dreier fort inn på målsak, og brått har ein verva ein ny
medlem. Haakon Aase meiner ein
ikkje kan undervurdere verdien av
å ha aktive lokallag som kan stille
opp på slike ting som dette.
– Det er bra å kunne møte folk
på denne måten, og særleg at det
er nokon som ein kjenner litt frå
før, seier Aase.
– Mållaget har greidd å halde
mange lokallag i hevd og i aktivi-
Tek for seg: Securitasvakta på senteret
blir fyrste napp.
Jakkemerke: Marie
Morken gjer seg klar
og festar eit «Takk,
Ivar Aasen»-merke i
blusen.
Ordskifte: Magne Rifsgård og
Haakon Aase gjer sitt for overtyde
ein mogleg medlem.
Pustar ut: Ein lang i mållaget si teneste er over. Haakon Aase pustar ut. Alle foto: Kjartan Helleve
tet. Riksmålforbundet er t.d. ein
organisasjon i namnet. Og det
same kan i ein viss mon gjelde dei
politiske partia. No blir dei berre
knytte til dei namna og andleta
som er på fjernsynet. Eg er såpass
gamal at eg hugsar då Arbeidarpartiet hadde lokallag på mange
arbeidsplassar. Det er ei stund
sidan no. Eg trur det å satse på lokallaga er det beste på sikt. Me skal
vere politiske, men det må også
vere rom for kulturelle aktivitetar.
Me i Meland Mållag lagar t.d. julehefte, me har eit songkor og skipar
til adventstreff. Slike ting er viktige
for å gjere eit lokallag til ein møtestad. Men det viktigaste er at det er
bra at folk møter nokon i lokalmiljøet dei kan snakke målsak med.
Som her i dag, seier Aase.
Punktering Timane går, og
deltakarane i Knarvikmilmarsjen
er ferdige med å kome. Dei får
medalje, suppe og brød. Musikken
frå standen går ut i heile rommet,
og det er nok ikkje alle som får
med seg at han eigentleg er der
for å spreie nynorsken. Aase er
litt usikker på korleis han gjer den
beste jobben. På den eine sida skal
han verve og snakke. Samstundes
skal han også spele. Ei oppteljing
syner at han har verva fire medlemer, medan det har blitt verva fem
medlemer når han spelte. Konklusjon: det må spelast meir.
Ved standen blir det vaktskifte,
somme skal vidare, andre kjem til.
Det blir eit snev av dramatikk når
ein kar melder om at bakhjulet
på stafettbilen som står parkert
på utsida er heilt flatt. Men av alle
stader det kunne skje, så var ikkje
ein parkeringsplass den dummaste staden, og det blir raskt
skifta. Det roar seg med folk, både
ved standen og i butikkane. Klokka
nærmar seg halv fire. Fleire av
mållagsfolka byrjar å snakke om
at finvêret også kan nyttast til å
måle husvegger. Og halv fire meiner Aase at det får halde. Standen
blir avslutta med at orkester og
vervarar riv i ”Nordmannen” som
ei gåve til mosjonistane. Medan
ein pakkar ned, lurer Aase på kven
som har høve til å kome neste
helg. Då er det sjølve Knarvikmila,
og mållaga har leigd seg ein plass
i messehallen både laurdag og
sundag.
– Mange gode samtalar om
språk og femten nye medlemer.
Det er ikkje så verst, konkluderer
Aase på veg heimover, i framsetet
av ein trong stafettbil.
– Ikkje så verst!? bryt sjåfør
Arnøy ut. – Det er jo sinnsvakt bra!
Kjartan Helleve
[email protected]
Norsk Tidend 4–2013
Påfyll: Nina Eide finn fram
fleire merker og ballongar.
19
LIvar Aasen: biografen
Myteknusing
– Han laga ikkje eit språk. Han fann eit
språk, seier Ottar Grepstad som har
skrive ein ny biografi om Ivar Aasen.
Dei fleste biografar har eit mål. Det
kan vere å hente fram ein person
som har gått i gløymeboka, eller det
kan vere å kaste nytt ljos over ein
kjent person. Ottar Grepstad sitt mål
har vore å forstå Ivar Aasen ut frå
hans tid.
– Det ligg også ein politisk tanke
bak. Eit uheldig bilete av Aasen kan
gje eit uheldig bilete av nynorsk,
seier Grepstad
– Det er så tett mellom mannen
og verket at ein har problem med å
skilje dei frå ein annan. Det ser eg
hjå fleire som har meldt boka. Det
er så mange mytar og røvarhistorier
om Aasen som lever i beste velgåande, og som har gjort det i hundre
og femti år. Desse mytane kan
også spele inn på korleis ein ser på
nynorsk. Tanken er at du kan få eit
meir positivt syn på språket om du
får eit meir balansert bilete av mannen, seier Grepstad.
Boka Historia om Ivar Aasen kom
ut tidleg i haust og har fått strålande
mottaking. «Sjelden har jeg vel lest
en biografiforfatter som viser tilsvarende oversikt og forståelse for
sitt stoff», skreiv bokmeldar Sindre
Hovdenakk i VG. Boka gjekk straks
inn på bestseljarlista. Til å kome ut i
eit jubileumsår er boka lite påkosta.
Den er utan illustrasjonar og kart,
minner mest om ein roman i omfang. Det kan ein berre gjere når ein
ikkje er i tvil om at det ein skal fortelje, er sterkt nok stoff i seg sjølv.
“
Ordet geni
finst ikkje i vokabularet mitt. Eg
har lagt vekt på
å få fram at Ivar
Aasen hadde
sine sider, som
jo me alle har.
Han er nok over
snittet lur i hovudet, men i mangt
ganske ordinær.
Han er fyrst og
fremst ein systematikar av rang.
Ottar Grepstad
Norsk Tidend 4–2013
Enorm energi – Eg trur alle
20
Aasen-biografar blir heilt stille på
eitt punkt, seier Grepstad.
– Er det verkeleg mogleg? Alle
desse reisene? Alt han skreiv og fekk
gjort? Det går ikkje i hop. I meir enn
to tiår reiser han i snitt kvar tredje
dag. Han må skrive ned, organisere,
systematisere og publisere. Han er i
språket heile tida. Han er kontinuerleg i dette prosjektet frå 1842 til 1881,
eller kvar me skal setje strek. Det
vitnar om ein enorm energi. Enorm.
Ein slik mann kan umogleg ha vore
hypokonder og sytpeis. Kven som
helst kan synast at det er plagsamt å
treffe nye menneske nær sagt kvar
dag, slik han gjorde på reisene sine.
Det er ei mental prøve. Å forstå den
situasjonen er eit forsøk på å skjøne
omfanget av prosjektet.
Eg prøver å få fram det eksepsjonelle i at han er den fyrste som
høyrer at det faktisk finst eit språk
der. No er samanhengen mellom
dialektane banal kunnskap, men før
Aasen var det ingen som visste noko
sikkert om dette. Den einaste måten
eg får det til å hengje saman på, er
at han må ha hatt eit uvanleg godt
øyre for små nyansar i språket, og så
veit vi at han hadde eit veldig godt
minne.
– Men han er ein einstøing? Dette
er verkeleg eit einmannsprosjekt.
–Då Aasen kjem til Christiania i
1847, oppdagar han at han ikkje kan
så mykje som han sjølv trur. Då blir
han i dårleg humør. Han har berre
ikkje hatt nokon rundt seg kunne
korrigert sjølvbiletet hans. Eg vil ikkje seie einstøing, det er meir det at
han ikkje har hatt eit fagmiljø å lene
seg på.
– Sjølv om han gjer arbeidet
åleine, er han avhengig av at det er
folk rundt som trur på det han driv
med. Eg trur det var Alf Hellevik
som fyrst var inne på det då han
sa at det tener Vitskapsselskapet
i Trondheim «uvisneleg heider»
at dei stolte fullt ut på Aasen. Dei
etablerte inga gruppe for arbeidet
hans og ingen komité som såg til at
han gjorde det han skulle, inga styringsgruppe som det ville heitt i dag.
Vitskapsselskapet og Kirkedepartementet som gav han pengar livet
ut frå 1832, må ha hatt ein nesten
grenselaus tillit til han. Dei såg at
han hadde dei føresetnadane som
måtte til for lukkast, og fekk seinare
stadfesta det.
Systematikar, ikkje geni
Ottar Grepstad:
Historia om Ivar Aasen
Samlaget
– Men geni var han?
– Eg har sett ein som meiner at
eg framstiller Aasen som eit unnataksmenneske, som må vere tett
på det me kallar geni. Om det er
tilfelle, må eg skrive noko om til
seinare utgåver. Ordet geni finst
ikkje i vokabularet mitt. Eg har lagt
vekt på å få fram at han hadde sine
sider, som jo me alle har. Han er
nok over snittet lur i hovudet, men i
mangt ganske ordinær. Han er fyrst
og fremst ein systematikar av rang.
Han byrja med å registrere fangst
av traster i barndomen, heldt fram
i botanikken og tok alt dette med i
språkarbeidet. Viljestyrken hans var
nok formidabel, så det handlar meir
om at han arbeidde hardt med noko
han kunne.
– For det må stundom ha vore eit
slit?
– Ja, men det er der han var lur.
Han visste godt at det han heldt på
med, var kontroversielt, men veik
ikkje i ein tomme. Han hadde ein
plan, heldt seg til den og snudde
aldri. Han venta, var tolmodig og
oppsøkte ikkje konfliktar på eit personleg nivå. Slikt tok tid og krefter,
så han vrei seg unna. Sjølv kalla
han seg ein tilskodar til verda. Det
kan du sjølvsagt lese einsemd inn
i, men også at han gjekk djupt inn i
forskarrolla.
– Det ein saknar hjå Aasen er vel
ein plan for korleis dette språket skal
vinne fram i samfunnet.
– Det ligg ein tanke i arbeidet
hans om at berre det er godt nok,
så vil det vinne fram. Det er ein
rørande naiv tanke, prega av trua
på rasjonalitet frå opplysningstida.
Han var systematikaren som ville
vente til språket og systemet var
godt nok. Han skreiv etter kvart
framifrå dansk, og han venta med
å skrive nynorsk til han meistra
språket. Alle vala hans skulle gagne
saka. Ingen skulle få kome og seie
at dei ikkje skjøna kva han skreiv. I
dette taktiske låg altså ein tanke om
at kvalitet vil sigre. Han sjølv var eit
døme på at det ville gå bra berre ein
var god nok, han som ikkje ein gong
heldt ein offentleg tale.
– Samstundes treng ikkje dette
vere heile biletet. Aasen nemner
ikkje jamstellingsvedtaket 12. mai
1885 i dagboka si, men kvar var han
6. mai? I Stortinget. Kva gjorde han
Nye sider: – Eg vonar lesarane i
denne boka finn eit bilete av Aasen
med andre og fleire sider enn dei
kjende frå før, og at dei tek det nye
biletet med seg ut av boka og inn i
samtalane med andre, seier Ottar
Grepstad. Foto: Kjartan Helleve
der? Kan det hende at Hr. Blix og
Hr. Aasen hadde ein liten samtale?
Eg likar å tenkje at nokon snakka
saman den dagen. Ivar Aasen var i
fleire tiår tett på makta og lommekjend i parlamentet.
Fann. Ikkje oppfann. – Kvifor
har dette negative biletet festa seg?
– Det set seg over tid. Representantar for fleirtalsspråket plasserte
Aasen der dei ville ha han, og alt på
dødsdagen skreiv Dagbladet han
inn i nasjonalromantikken på fyrste
side. Den 17de Mai svara med ilsk
protest. Deira Aasen var ein annan
enn det biletet nokon då ville skape.
Svaret på det du spør om er
avskrift. Forfattarane av nye lærebøker byggjer mykje på det som
står i dei gamle. Lærebokforfattarar
kan ikkje drive med grunnforsking
i alle emna dei skal handtere, men
dei pliktar jo å vere oppdaterte om
viktig ny faglitteratur. Kvart allment
læreverk vil innehalde ein viss reproduksjon av gamle tankar. Difor
har dette biletet av Aasen kunne
halde seg i live. Biografar vil gjerne
drive myteknusing, også eg, men
det er ein seig sport, og framtida får
syne om ein har lukkast. Eg vonar
lesarane i denne boka finn eit bilete
av Aasen med andre og fleire sider
enn dei kjende frå før, og at dei tek
det nye biletet med seg ut av boka
og inn i samtalane med andre.
Det er dei få og små setningane
ein får sagt på gata som gjeld. Alle
kjem ikkje til å lese denne boka, det
er den vesle historia som vil ha noko
å seie. Difor brukte eg tid på å finne
fram til korleis eg kunne summere
arbeidet hans i nokre få ord. På eit
hotellrom i Trondheim skreiv eg på
Politisk arv – Kva historie har
målrørsla fortalt om Aasen?
– Det er ikkje godt å seie. Mange
målfolk har vel helst hatt han som
ein helgen og ikkje vore så interessert i han som ein levande og mangfaldig person. Det er nok heroisering som har vore mest gjeldande,
og alle rørsler har slike personar.
Særleg Noregs Ungdomslag skal ha
ære for å ha forvalta Aasen-minnet,
i alle fall fram til 1950-åra. Noregs
Mållag var mest oppteken av den
politiske arven, og har til tider vore
mest oppteken av rettskrivinga.
Dette har likevel gått i bylgjer, og er
det noko medlemene i Noregs Mållag truleg er samde om, er det at Ivar
Aasen er hovudpersonen i historia
om språket deira.
– Takka vere ei levande målrørsle
er Aasen framleis viktig. Me blir aldri ferdige med det han sette i gang.
Difor meiner eg at kvar generasjon
treng ein eigen biografi. Tankar
om språk endrar seg, og då må vår
vurdering av Aasen sitt arbeid også
endre seg. Me må ikkje halde han
fast i tankane frå i går.
Kjartan Helleve
[email protected]
Norsk Tidend 4 –2013
eit ark: «Ivar Aasen fann eit språk.»
Den kortversjonen står eg ved hundre prosent. Den er sjølvsagd for
enkelte språkforskarar, men ikkje
for allmenta.
– På 200-årsdagen 5. august tok
historieprofessor Øystein Sørensen det for gjeve at Aasen hadde
konstruert nynorsken. Då kan han
både språkhistoria og språkteoriane
for dårleg. Likevel er det slike korte
utsegner som når ut til kanskje to
hundre tusen nordmenn og blir
sanning. Då må det meir til enn at
det står i ei bok at Aasen ikkje laga
eit språk, men at han fann eit språk.
Skilnaden er grunnleggjande. Dette
er den viktigaste koplinga mellom
personen Ivar Aasen og språket
nynorsk: Det eksisterte der som eit
munnleg språk med mange dialektar før han la ut på den lange reisa si
gjennom språket.
21
L Ivar Aasen: BIOGRAFIEN
Det er vistnok mange, som nu
ville spørge, om Folket her i Norge
ogsaa virkelig har et Sprog for sig selv
Norsk Tidend 4–2013
Ivar Aasen var aldri tydelegare og myndigare enn i fortalen til Norsk Grammatikk.
22
Med grammatikken av 1848 hadde Aasen kome
til eit språkleg vendepunkt. Eksperimenteringa
var over, rettskrivinga var stabilisert, og han
hadde funne fram til mykje av det formverket han
meinte var det rette. Det var rett nok berre eit forslag til eit forslag, skreiv han til Landstad i 1848.
For Ivar Aasen fanst no nynorsk som eit privat
skriftspråk. Det vil seie at dette skriftspråket var i
ferd med å ta form som praksis alt då han gav ut
grammatikken og før ordboka kom to år seinare.
Så langt han kunne, heldt han seg til former
som var i bruk. Eit ord eller ei form Aasen hadde
registrert, tok han aldri ut att med mindre han
hadde gjort ein feil. Eit system krev konsekvens
og orden, og skulle systemet gå opp, måtte han ta
med noko meir. Då nølte han, men han gjorde det.
Frå slutten av 1850-åra sette Vinje sitt tydelege
preg på språket hans. Stilen blei lettare, variasjonen
større, ordforrådet rikare. Då Aasen hadde gjort ferdig Norsk Grammatik, hadde han bestemt seg.
Det tiåret som hadde gått, var det mest aktive
han hadde. No fann han fram til dei avklaringane
som trongst. Dei prøvene han hadde lagt fram ti
år tidlegare, enda no i faste former innanfor den
heilskapen Aasen nok lenge hadde sett. Heile tida
var han meir oppteken av strukturen i språket og
språkføringa enn av nyansane i lydar og detaljar
i formverket. Fram mot 1864 tok han etter kvart
noko mindre omsyn til uttalen i samtida. Tidspunktet kunne ikkje ha vore betre, symbolsk og
politisk sett. Det nye språket fekk sitt faste grunnlag for rettskriving det året den danskspråklege
Grunnlova fylte 50 år.
På få år fekk prosjektet nynorsk meir og meir
tyngd. Det kvesste også dei ordskifta som følgde.
Det gjekk berre seks år, så la Monrad bort sine
diskré atterhald om kva allmugespråket kunne
brukast til. Den neste store striden stod i 1858 og
blei utløyst av noko så enkelt som to skrifter på
nynorsk. A.O. Vinje var i gang med bladet Dølen,
og på oppmoding frå Rudolf Keyser hadde Ivar
Aasen omsett Fridtjofs Saga.
Ein som sette den omsetjinga høgt, var Elias
Blix, som hadde skrive sitt første dikt på nynorsk
året før. Ein som hadde sett Aasens arbeid høgt,
var Peter Chr. Asbjørnsen. No snudde han og
fnyste. Som i 1852 var Monrad den mest uforsonlege. Ei veke etter at første nummeret av Dølen
hadde kome ut, skreiv han i Morgenbladet søndag
17. oktober 1858:
«Men tænke sig at Almuesproget skulde blive
Nationens almindelige og almengyldige literære
Meddelelsesmiddel, det Middel, hvorigjennem
den tilegner sig og udvikler alle høiere KulturElementer, er et Sværmeri, der staar i Strid med
alle Kulturudviklingens Love.»
Hvor i al Verden vil man dog hen med saadan
Snak? svara Ivar Aasen i Illustreret Nyhedsblad.
Kan intet Folk have Kultur uden de, som tale Dansk,
eller en blanding af Dansk og Tydsk? Denne motviljen tok han tak i fleire stader i den mest prinsipielle teksten om språk han nokon gong skreiv,
og som han no var i gang med: forordet til Norsk
Grammatik.
Dette strevet med å forklare språket i landet er
eit arbeid som ikkje har nokon ende, sukka han i
1865, året etter at han hadde gitt ut grammatikken. Striden i 1858 hadde gjort noko med han. No
blei han myndigare i tonen, og med Norsk Grammatik definerte han situasjonen på ny.
Den viktigaste sakprosateksten han skreiv, var
fortalen til Norsk Grammatik. Her skisserte han
den språkhistoriske bakgrunnen for arbeidet.
Han gav også ei sosiologisk, pedagogisk og språkleg motivering for det nye skriftspråket. Ei utgreiing om det emnet, skriv Kjell Venås, har snautt
vorte gjord med meir gjennomtenkt og sjølvopplevt alvor av nokon annan seinare. Aldri skreiv
han tydelegare og myndigare enn her.
Mange hadde skrive om språk i Noreg før
Ivar Aasen. Han var derimot den første moderne
språkforskaren her til lands. Grammatikken hans
er framleis eit standardverk på mange område,
til dømes i bøyingslæra. Han la grunnlaget for
den jamførande dialektvitskapen, og saman med
P.A. Munch var han pioner i norsk personnamnforsking. Han hadde ei særleg evne til å ordne
omgrep, skilje og forme ovringane i tankerekkjor,
og til å følgje desse tankerekkjene gjennom orda,
gjennom nemningane, skreiv leksikografen
“
Den viktigaste
sakprosateksten han
skreiv, var fortalen til
Norsk Grammatik.
Her skisserte han den
språkhistoriske bakgrunnen for arbeidet.
Ottar Grepstad
Sigurd Kolsrud i ei elegant tankerekkje. Aasens
ordforklaringar i ordbøkene er eit føredøme for
ordbokforfattarar den dag i dag.
Med Norsk Grammatik la han fram ei norm
for eit nytt norsk skriftspråk. Gjennom fortalen
skulle han rettferdiggjere dette. Det var ikkje
måte på kva denne fortalen skulle bli. Då Aasen
heldt på med Norske Ordsprog i 1856, tok han mål
av seg til å skrive en lynende og tordnende Fortale til
den boka. Det blei med tanken. I staden gjekk han
i gang med å omarbeide grammatikken – det er
der Lynet og Tordenen skal komme. Kanskje var det
innhaldet i sjølve grammatikken som skulle ha ei
slik kraft. Kanskje skulle han verkeleg ta verda for
seg i fortalen.
Det sat iallfall langt inne: Fire år brukte han på
denne grunnteksten, som utgjer 15 boksider.
Han hadde streva før også. Desse fororda til
grammatikkane og ordbøkene var viktige for han.
Der sette han tonen, der grunngav han verket sitt,
der viste han veg. Alt i forordet til den sunnmørsgrammatikken han hadde med til Bergen, hadde
han kritisert at morsmålet blei sett til sides, og
peika på at avstanden mellom tale og skrift var
for stor.
Då Ordbog over det norske Folkesprog var så godt
som ferdig trykt, sat Ivar Aasen framleis og filte
på fortalen. Onsdag 19. juni 1850 sat han heile dagen og grunda på ei einaste setning. Det mangla
ikkje på tydeleg tale då orda kom på plass. To år
før den første striden om nynorsk gav han syrleg
beskjed i denne fortalen. Han vona ein kunne
løsrive sig fra denne falske Indbildning, at man ikke
kan ansees som et dannet Menneske, førend man har
glemt sit Modersmaal.
Her tok han fleire steg vidare frå forordet til
Det norske Folkesprogs Grammatik i 1848. Den
grammatikken var for han ei innleiing, ei førebuing, til denne ordboka. Han peika på at allmugen
gjerne såg på dialektane sine som ei forvansking
av skriftspråket, og at dei brukte talemåla sine af
Vanens Magt og fordi det danske skriftspråket var
så framandt og så vanskeleg. Vel vil eit mogleg
norsk språk bli lite jamført med ein del andre
språk, i Europa er språk som tysk og fransk – han
nemner ikkje engelsk – mykje viktigare, men i
Noreg maa dog vel det Norske være det vigtigste. Det
kan nok bli vanskeleg, skreiv han, taktisk, å forme
eit norsk skriftspråk etter ein av dei fremste
dialektane eller som ein fellesnemnar for fleire
dialektar. Enno står mykje innsamlingsarbeid
att, især i de østlige Fjeldbygder, og ei fullkomen
innsamling av alle ord og former som finst rundt
om i landet, er eit arbeid som er umogleg for een
Mand alene at udføre.
Nokon måtte gjere det. Dei har eit ord på lan-
«Ivar Aasen i sin stue», 1895.
Olje-måleri av Lars Osa.
det, sa han: Det skal nokon til aa maake fjøset òg.
Han sa det var umogleg, og så gjorde han det.
No sat han der att, skreiv og forkasta, forkasta
og skreiv, som han så ofte gjorde. Noko av denne
skriveprosessen viser att i dagbøkene hans. Der
er det sjeldan å lese noko særleg om arbeidet
med artiklane og essaya. Fortalane til ordbøkene,
grammatikkane, Prøver af Landsmaalet i Norge,
derimot, dei fortalde han korleis han streva med.
Aller mest altså fortalen til Norsk Grammatik.
Søndag 15. juli 1860 arbeidde han med eit førebels
utkast til fortalen. Eitt år etter, tysdag 16. juli 1861,
heldt han på med eit nytt utkast som han var
ferdig med ei veke seinare. På fødselsdagen året
etter var det på ’an igjen, og august gjekk før han
“
Med Norsk Grammatik la han fram ei
norm for eit nytt norsk
skriftspråk. Gjennom
fortalen skulle han
rettferdiggjere dette.
Ottar Grepstad
sette eit nytt punktum. No var skriving av fortale
blitt eit fast sommarinnslag. Omgjerd i Fortalen,
noterte han torsdag 9. juli 1863. På ny trong han
månaden ut før han meinte han var ferdig. Etter
nokre månader var han likevel i gang att tysdag
26. januar 1864, leverte frå seg manuskriptet på
nytt tysdag 1. mars, fekk korrektur fem dagar
seinare, gjorde fleire endringar og tillegg. Først 15.
mars fekk han det heile frå seg.
Ottar Grepstad
Teksten er eit utdrag frå boka
Ottar Grepstad: Historia om Ivar Aasen,
Samlaget 2013. Trykt med løyve.
Norsk Tidend 4–2013
Bergen kunstmuseum, deponi Ivar Aasen-tunet.
23
Norsk Tidend 4–2013
inspirert
av naturen
24
I strandkanten ved Nordfjorden, i rolege og vakre omgjevnader,
finn du Innvik - ein liten tettstad og eit sokn i Stryn kommune.
Her har Skogstad skapt funksjonelle sportsklede for folk flest i meir enn 70 år.
Skogstad Sport AS – 6793 Innvik – Tlf: 57 87 67 70 – Fax: 57 87 67 71 – [email protected] – www.skogstadsport.no
Spør ein kva nynorsk er, og tenkjer på
korleis språket syner seg fram hjå dei
som skriv nynorsk, so ser ein at det er
svært utydeleg. Skulle framandspråk
som engelsk, fransk eller tysk (som
mange har røynsler med) ha fleire
variantar av ordformer og bøyingar,
korleis ville det då vera å læra desse
språka?
Etter at det til slutt vart grønt
ljos for ei strammare norm, skulle
det vera «ei tydeleg, enkel og stram
norm for nynorsk, utan sideformer.
Denne nye norma skal vera eit tilbod
til alle som ynskjer å skriva korrekt
nynorsk, og ho skal gjelda for alle
som pliktar å skriva innanfor ei
norm.» (sitert frå mandatpunkt 1 for
rettskrivingsnemnda, vedteke av styret
i Språkrådet 16. desember 2009).
Men i 2008 uttala landsmøtet
at «Noregs Mållag ser positivt på at
Språkrådet vil gjera eit oppryddingsarbeid i rettskrivinga, jamna ut inkonsekvensar og fjerna former det er dårleg
grunnlag for i talemål og skriftspråk.
Noregs Mållag meiner at det er på tide
å oppheva skiljet mellom hovudformer og sideformer, slik at den normalen ein lærer i skulen, kan brukast over
alt også seinare i livet.»
Husnorm Framlegget frå rettskrivingsnemnda vart levert Språkrådet
1. april 2011, og 20. mai vedtok styret
å seia ja til det. Men i same møtet
kom dei òg med framlegg om å laga
ei tilrådd norm for nynorsk. «Det vil
styrkje og lette bruken av nynorsk at
2012-normalen er noko strammare
enn dagens læreboknormal,» heiter
det i møtereferatet.
Dette kan ikkje tolkast annleis enn
at styret i Språkrådet meinte den nye
rettskrivinga ikkje var tilfredsstillande
– etter ei vurdering bygd blant anna på
at «statsforvaltninga skriv mange typar nynorsk og har avdekt fleire tilfelle
av at ein ønskjer husnormer og omsetjingar «så bokmålsnært som mogleg».
[…] I mange tilfelle er det miljø prega
av bokmålsbrukarar som tingar slike
husnormer. Dei tek for lite omsyn til
at nynorsk skal normerast og utviklast
på sjølvstendig grunnlag (mi utheving),
og dei kan ha dårlege føresetnader for
slike vurderingar.»
Men då kan det synast underleg at
Språkrådet og styret i Noregs Mållag
kunne godkjenna Riise-normalen.
Det er ikkje tvil om at den er ei
norm nett slik som mange mektige ynskte henne – i samsvar med
den ideologien som ligg i slagordet
«Snakk dialekt og skriv nynorsk!» Nynorsken skulle tilpassast dialektane
(og talemålet). Då måtte norma vera
«elastisk». Og dette trur dei visst at
ogso Ivar Aasen ynskte.
Landsmøtet i 2012 På lands-
møtet i 2012 låg det føre framlegg
frå Ullensvang Mållag om å avvisa
Riise-normalen. – Saks-dokumentet
var forma slik: «Norma har rett nok ikkje vorte så stram som mange håpa på,
men det ville òg ha vore stor usemje
Lytring
om kvar på skalaen den stramme
norma skulle liggja. Nettopp det at
norma opnar for ein viss valfridom, gjer
det mogeleg for mange å kunna bruka
dei formene dei trivst best med.» (Mi
utheving.)
Styret rådde landsmøtet til å leggja rettskrivingsdebatten bak seg.
«Noregs Mållag må no samla seg om
arbeidet for nynorskens stilling i samfunnet – laupet var køyrt».
I avrøystinga vanta det berre 12
røyster for at Riise-normalen kunne
ha vorte avvist av landsmøtet. No er
det fritt fram for bokmålsord som
tidlegare stod i klammer og hadde
andreprioritet.
Utydeleg og låk nynorsk
Det er openbert at ein ikkje fekk den
norma mange trudde ein skulle få.
Korleis kunne det verta slik?
Mandatet rettskrivingsnemnda
fekk, skulle avspegla talemålet og nynorsk skrift i dag, hjå journalistar og
forfattarar. Men tradisjonell nynorsk
skulle òg vera med i vurderinga,
heitte det. Med eit slikt mandat måtte
det verta ei norm for ein utydeleg nynorsk. Kva skal no kallast «stilsikker
og korrekt nynorsk», som Språkrådet
tala om? ‘Korrekt’ er det som ordlista
tilseier. «Stilsikker» gjeld kva ord ein
vel å setja saman.
Nynorske tekster i aviser og bøker
har ofte mange feil, og dei færraste
er stilreine. For nynorsk språkkjensle
er på veg ut. Vurderinga nedanfor er
gjord av ein seniorrådgjevar i Språkrådet, og ho gjeld ein artikkel i Klassekampen, av ein kjend forfattar:
«I artikkelen skriv forfattaren
N.N svært fritt i høve til grammatikk
og offisiell rettskriving. Det
gjeld t.d. kjønn på substantiv,
bøying av substantiv og verb og
samsvarsbøying. Teksta inneheld
nokre ortografiske feil, dessutan feil
som verkar som reine korrekturfeil. Ein
skjønnlitterær forfattar er jo ikkje bunden av å følgje rettskrivinga så strengt
som dei som arbeider i staten, og dei som
skriv lærebøker. Såleis kan ein tenkje
seg at noko av det som ikkje stemmer
med offisiell rettskriving, t.d. grammatisk
kjønn på substantiv, kanskje kan ha
rot i talemålet til forfattaren. Eit viktig
spørsmål er om Klassekampen i det heile
har lese korrektur på teksta. For meg ser
det ut til at det ikkje er gjort, og det er
synd, for teksta er interessant.»
Eg presenterte vurderinga for ein
journalist i Klassekampen, som svara
slik:
«Eg har sett at språket til N.N.
er noko originalt, men det har ho
sams med mange, ikkje minst yngre,
nynorskforfattarar. Mitt generelle
inntrykk er at dette er noko korrekturlesarar i aviser og forlag ikkje legg
seg i, i den grad dei enno finst (korrekturlesarane). Ein kan meina mykje om
det og kvifor det er slik, men eg har ik-
kje lyst til å gjera det offentleg.» Kvifor
har ikkje journalisten «lyst til å meina
noko offentleg» om dette?
Ein kjempetabbe Den strategiske
lina til Mållaget byggjer på eit vedtak
frå fyrst i 1970-åra som førde til det
nemnde slagordet. «En kjempetabbe»
seier Sylfest Lomheim og professor i
nordisk språk og litteratur, Kjell Lars
Berge, om denne strategien (Morgenbladet 2.04.13): «Resultatet blir i
praksis «snakk dialekt, skriv bokmål»,
seier Berge – og vidare: «Insistering
på nynorsk som dialektnær skrift har
samtidig svekket språkets mulighet til
å bli et levende talemål, for eksempel
i etermediene. Og et språk som aldri
snakkes, står svakere enn konkurrentene og vil uvegerlig oppleve det
språkviterne kaller «domenetap» .»
Det naturlege for storparten
av folket no er å velja bokmål som
skriftmål, som fell lettare enn nynorsk. «I Valdres og store delar av
Hallingdal og Telemark forsvinn no
nynorskområde med lang tradisjon,»
seier høgskulelektor Eli Bjørhusdal
til Norsk Tidend. Og i ein pamflett frå
Målungdomen fortel ho at alle tri
borna hennar, «midt i det nynorske
kjerneområdet i indre Sogn, skriv
bokmål betre enn nynorsk, jamvel om
det siste er hovudmålet deira».
Arven etter Ivar Aasen Når
skulemålet er tapt, kva har ein då å
kjempa for? – Det må vera nynorskens eksistens som eit verdig språk
og ein nasjonal arv. Om denne arven,
og til det som var sagt om normeringa
(«at det som det er flest eksempler
på, sammenraskes, uten tanke på
konsekvens og system), uttala professor Asbjørn Aarnes seg i Aftenposten
19.01.08: «Denne holdningen rommer
et skjult dilemma: Å komme frem til
enighet – det ville være et mirakel om
flere «rasker sammen» det samme!
Og den er en oppskrift for hvordan en
språkarv settes over styr.»
«Eit språk treng respekt,» seier
Ottar Grepstad i ein årstale. Kan eit
språk som er utydeleg normert, og
som mange brukarar ikkje meistrar,
ha respekt? – Lat nynorsken, som det
flotte språket det kan vera, få verka
med si eiga tyngd, som hjå Olav H.
Hauge – eller skal det vera «kvardagsspråket – som ei ‘olabukse»? – slik
Magne Aasbrenn frå Østfold Mållag sa
det då Riise-normalen var vedteken.
Ivar Aasen skapte eit kulturspråk.
Den nye rettskrivinga er opplegg for
eit privatisert språk som har mist det
nynorske særpreget.
Det undrar meg at det er so få lesarinnlegg i medlemsbladet åt Noregs
Mållag. Dette innlegget er til dei som
er ansvarlege for stoda nynorsken
er komen i. No ventar eg motinnlegg
frå dei.
Og: Har motstandarane sjølve
skulda for Riise-normalen? (Nokon
har sagt meg at dei nytta ikkje høva til
motstand.)
Hallvard Hegna
Betre grov
kaka ...
Lytring
I slutten av april trefte eg ein
norsk-amerikanar på vitjing i
Oslo. Han kunne berre ei einaste
setning på norsk, og ho lydde
slik: Betre grov kaka, enn ingi (eller inga) smaka. Ikkje visste han
heller heilt kva det tydde.
Dette ordtaket hadde han
lært av besteforeldra sine, som
kunne nokså mykje norsk. Dette
er vel ikkje noka utypisk soge frå
det norske miljøet i USA. Inntil
for eit par generasjonar sidan
vart språket halde ved like, men
også den noverande generasjonen kan gjerne eit brotstykke
eller to av norsk.
Ivar Aasen har med eit liknande ordtak i samlinga si: D´er
betre turr kaka en inkje smaka. Eit
søk på nettet gav derimot ikkje
noko treff på den forma av ordtaket som norsk-amerikanaren
refererte. Difor er denne varianten kanskje ikkje tidlegare dokumentert skriftleg.
Ordtaket vart attgjeve i ei
form som ligg nær opp til bokleg
nynorsk, men me veit likevel at
det kjem frå eit område der nynorsk skriftspråk ikkje har hatt
nokon nemnande innverknad.
Ein ser at det er a-infinitiv, men
samtidig manglar den e-en på
slutten av adjektivet som ville ha
vore der om dialektforma var frå
til dømes Sogn.
Mest sannsynleg finn eg at
dette må vera telemål eller ein
dialekt frå eit anna dalstrøk austafjells. Ein veit at nettopp VestTelemark hadde stor utvandring
til Amerika på 1800-talet.
Ordtaket viser til livsrøynsler som ligg nokså fjernt frå
røyndomen til den amerikanske
mellomklassen som lever i dag.
Derimot kan det ha vore gode
levereglar i pionertida på prærien, då det enno var knapt om
godane, og der naturalhushaldet
var grunnlaget for å greia seg.
Ingvar Åberge
Balestrand
Ragnhild Bjørge
språksjef i NRK
NRK har tilsett NRK-journalist Ragnhild Bjørge (36)
i den nyoppretta stillinga
som språksjef i NRK. Bjørge
har mellom anna ein mastergrad i nynorsk skriftkultur
og mellomfag i statsvitskap.
Ho har vore politisk rådgivar
i Noregs Mållag og dagleg
leiar i Norsk Målungdom.
Dei siste seks åra har ho
arbeidd som journalist i
nyheitsavdelinga i NRK og
har vore språkkontakt i avdelinga. (NPK)
Norsk Tidend 4–2013
Fekk nynorsken den
norma ein venta og ynskte?
Lordskifte
25
LMålgåver
Gåver til Noregs Mållag
Dette er liste over dei personane som har gjeve gåve til
Noregs Mållag frå 11. mars til 16. august. Samla gåvesum
er 295 415 kroner. Desse pengane gjer oss i stand til å
halde aktiviteten oppe i eit særs aktivt år for Mållaget.
Me er svært takksame for desse gåvene.
Norsk Tidend 4–2013
AUST-AGDER MÅLLAG
Grunde Austad
Bjørgulv Besteland
Torfinn Brokke
Telleif Engenes
Ingrid Lilly Engesland
Kjersti Fone
Kristine Foss
Arnt Olav Furholt
Egil Hansen
Johannes Havstad
Grunde O. Hommelsgård
Gerd Fosse Hovden
Tarjei Johansen
Ragnar Kaasa
Torbjørg Katerås
Jorunn Lande
Hans-Olav Lauvstad
Jon Kolbjørn Lindset
Rune Nylund
Sigrid Bjørg Ramse
Olav Repstad
Olav Riisland
Øystein Rød
Astrid Stuestøl Sandkjær
Randi Steinsholt
Johannes G. Torstveit
Olav Vehus
Jens Vellene
Olav Torj Åkre
Scott Aanby
Lars Aasbø
26
AUSTMANNALAGET
Magnus Amdal
Knut N. Bekkelien
Ole Bjerke
Anders Bjørge
Oddbjørg Blakar
Jon Steinar Bredeveien
Per Brumillom
Eirik Bøyum
Bjørn Dalen
Inger Johanne Dæhlen
Gunnar Eide
Hans Enstad
Steinulf Fjæstad
Kjell Gulbrandsen
Erik Hanssveen
Olav Haraldseid
Solfrid M. Harildstad
Magnhild Harsheim
Bjarte Hole
Ola Holen
Guttorm Horten
Ola Jonsmoen
Egil Karsrud
Turid Kleiva
Ola Klepp
Reidulv Kleppe
Grete Langodden
Asgeir Lilleås
Asbjørn Myrvang
Øyvind Nordli
Jogrim Nordsletten
Olaf Nøkleby
Nina Berge Rudi
Hans Sandviken
Frøydis Schjølberg
Arne Skuterud
Arne I. Skåle
Nils Steinar Slapgård
Hans Sund
Gunnar Sørbotten
Gudmund Teigen
Magne Teppen
Ola Tronsmoen
Lars Ullgren
Magne Velure
Bjørn Liavaag Visø
Mathias I. Øvsteng
Bjarne Øygarden
Brynjulv Aartun
BUSKERUD MÅLLAG
Oline Arnegård
Oliv Bakkeplass
Maria Høgetveit Berg
Gunvald Bergan
Tor O. Bergum
Gunnhild L. Bjørnsvik
Herbjørn Brennhovd
Ingebjørg Hals
Halvas-Svendsen C.O.
Sverre Heimdal
Bjørg Kari Brattåker Håheim
Oddbjørn Jorde
Ingunn Asperheim Nestegard
Sveinung Nestegard
Odd Oleivsgard
Tordis Perstølen
Unn Perstølen
Ola Ruud
Knut V. Seim
Kjell Snerte
Rolf Harald Sæther
Sigurd Tveito
Olav Wøllo
FYLKESMÅLLAGET VIKVÆRINGEN
Laila Akslen
Olil Amble
Ruth Amdahl
Kai Andresen
Lillian Austnes
Ola Bergsaker
Hilde Bergwitz
Anfinn Bernaas
Sigmund Birkeland
Gerd Bjørke
Reidar Bjørnerheim
Erlend Bleie
Lars Borgersrud
Berit Brandseth
Herfinn Brekke
Magnhild Brekke
Svein Erik Brodal
Hæge Marie Roholdt Brunvatne
Karen Bø
Kjell Bø
Tormod Bønes
Alv Reidar Dale
Pauley Douglas
Hans Olav Eggestad
Asbjørn Eidhammer
Tove Karina Eidhammer
Kristin Eliassen
Kirsten Osmo Eriksen
Turid Farbregd
Mass Flatråker
Liv Flugsrud
Torfinn Fuhr
Kim S. Fureli
Otto Gjerpe
Arvid Gjæringen
Kåre Glette
Asbjørn Haug
Ola M. Heide
Mildrid Helland
Botolv Helleland
Audun Heskestad
Sigrun Heskestad
Anne Grethe Hoff
Halldor Hoftun
Joar T. Hovda
John Øyvind Hovde
Marit Hovdenak
Olav Høgetveit
Olav Bakken Jensen
Jens Kihl
Laurits Killingbergtrø
Turid Louise Quamme Kittilsen
Liv Dagny Klevstrand
Bård Kolltveit
Johannes Kvammen
Tove Harriet Eeg Larsen
Torhild Leira
John Petter Lindeland
Jon Låte
Kåre Martinussen
Astrid Midttun
Norvald Mo
Arnold Mundal
Ingrid Muri
Odd Georg Murud
Magne Myhren
Tore Noer
Øystein Njål Nordang
Sigurd Nordlie
Ole Bernt Olsen
Dag Omholt
Svein Johann Ose
Kari Rysst Paulsen
Geir Pollen
Alain Egil Adrian Ramdal
Yngve Rekdal
Birgit Bjørhovde Rindal
Asbjørn Roaldset
Magnus Robberstad
Kjell Rygg
Olav Røvang
Erik Simensen
Toril Kristin Sjo
Olav R. Skage
Åsmund Skard
Gunnvor Fykse Skirbekk
Arne O. Skjelvåg
Harald Frode Skram
Siv Ådnegard Skulstad
Arve Skutlaberg
Nils Sletta
Sølvi Slørdahl
Nils Standal
Mona Grete Storli
Rolf Sunde
Ellen Marie Svea
Åsfrid Svensen
Sissel L Sæbø
Anne Joronn Sætre
Svein Olav Throndsen
Olav Nils Thue
Asbjørn Tolsrød
Jan Tvedt
Stein Tveite
Guri Vesaas
Lars Sigurdson Vikør
Kjetil Vistad
Jørgen Vogt
Torgils Vågslid
Dag Wergeland
Bjørn Arild Wiborg
Arne Wåge
Herlov Øverland
Bergfinn Aabø
Solveig Fiskvik Aamodt
Kristina Aarekoll
Ivar Aasen
HORDALAND MÅLLAG
Livar Aksnes
Arne Andersen
Ingvard Andreassen
Arnfinn Jørgen Ansok
Helga Anspach
Edel Augestad
Erlend Bakke
Anny Bastesen
Daniel Berge
Marit Berge
Oddbjørn Berge
Eli Bergsvik
Dagrun Berntsen
Hjalmar Bjerkeng
Marta Bjerkeng
Bjørn Bjørlykke
Audun Bjørnberg
Dag Bjørnevoll
Asbjørn Bjørnset
Solveig Bjørsvik
Olaug Boge
Jarle Bondevik
Arne Brattabø
Helge Brekke
Reidar Bremerthun
Hans Bringedal
Gunvor Sigrun Bringeland
Bjarne Buene
Jostein Buene
Sverre Bungum
Arne B. Byrkjeland
Ørjan Børve
Rannveig Bårtvedt
Hege Cruickshank
Knut O. Dale
Reidar Dale
John Dalen
Olav Digernes
Kristian Djuvsland
Nils J. Drage
Hans Birger Drange
Inge Draugsvoll
Olav Drivenes
Torbjørn Dyrvik
Nils Eidhammer
Anna Reidun Eidnes
Nils Dale Elde
Brynhild Enerhaug
Nils M. Engelsen
Rolf Enger
Magne Engevik
Øystein Erstad
Olav Fagerbakke
Jarl Fimland
Sverre Fjell
Ragnvald Fleten
Jon Fosse
Kari Fosse
Olav Freim
Harald Frønsdal
Asbjørn Gjerde
Helga Gjerding
Anne Marit Gjøstein
Endre Grutle
Solveig Grønlien
Jakob Gullberg
Alvhild Halleraker
Per Eirik Hals
Agnes Hauge
Stanley Hauge
Aslaug Bjarnhild Haugland
Sigbjørn Heie
Harriet Hekland
Kirsti Hellerud
Aslak E. Helleve
Aslak L. Helleve
Aslak T. Helleve
Jan Kåre Henriksbø
Kåre Herdlevær
Kåre Herfindal
Kjartan Hernes
Torolv Hesthamar
Atle Hevrøy
Einar Hitland
Marit Hjartåker
Annbjørg Rebbestad Hjellestad
Grete Oline Hole
Kåre J. Hole
Karl Johan Holmås
Brit Yndestad Hovland
Oddmund Hus
Bjarte Husum
Håvard Ims
Dagfinn Iversen
Ole-Jørgen Johannessen
Geirmund Johnsen
Leif Johnsen
Ingebjørg Jordal
Egil Jøsendal
Randi Jåstad
Åse Marit Kalhovd
Marit Klette
Olav Klubben
Leif Knutsen
Ståle Kolbeinson
Kjetil Koldal
Helga Kolstad
Trygve Kråkevik
Anna A. Landsvik
Torfinn Langelid
Åsmund Lien
Anstein Lohndal
Olav Kyrre von Tangen Ludvigsen
Kjellbjørg Lunde
Marit Merete Lunde
Einar Lygre
Kjetil Lygre
Bård Lyssand
Tore Lyssand
Ruth Henny Løland
Torstein Løning
Anne Marie Midtbø
Kristi Yttredal Moe
Torgunn Moltu
Brit Tove Kolltveit Mussland
Ståle Myklebust
Einar Myster
Karl R. Mæland
Arnljot Møster
Odlaug Måge
Marit Nedreli
Nils N. Nesheim
Arne Nilsen
Helge Martin Nygård
Aud Oppedal
Oddlaug Oppedal
Anfinn Otterå
Jan Reidar Rasmussen
Rannveig Reigstad
Sjur Reinsnos
Sverre Audun Rikstad
Inger-Johanne Rossebø
Kaare Rundhovde
Sigmund Røstum
Inger Marie Saltnes
Lars K. Sandven
Solbjørg Åmdal Sandvik
Torstein Sausjord
Liv Holdhus Sjursen
Torbjørg Sjøberg
Johannes Skare
Gunvald Skeiseid
Jørgen Skjerve
Arne Skjerven
Bjarne Skjold
Arnlaug Skjæveland
Per Skjæveland
Atle Skorpen
Harald Skorpen
Oddvar Skre
Marie Skålnes
Jakob Skår
Hermund Slaattelid
Solbjørg Slettebakken
Kari Smith
Jostein Småbrekke
Asbjørn Solberg
Harry Solberg
Magnhild Steine
Gerhard Inge Storebø
Nelly Storebø
Jan Gunnar Strand
Jon Strand
Edith Stusdal
Tobba Therkildsen Sudmann
Rolf Sigmund Sunde
Leif Jakob Sydnes
Anne Sæland
Kjell Gudmund Søholt
Kirsten Taranger
Erling Thu
Erling Toft
Arne Torp
Kjell Torp
Torgeir Torvik
Lars H. Tungesvik
Odd Tøndel
Kristen Underdal
Brynhild Utne
Egil Vaage
Rigmor Nesheim Vaular
Kari Langklopp Veland
Randi Vengen
Leiv Vetås
Øyvind Vevle
Berit Vatne Vik
Åslaug Vikør
Inger B. Vikøren
Sidsel Vinsand
Karl Helge Watnedal
Else Iren Westervik
Selma Ynnesdal
Gerda Øen
Nils Ivar Østerbø
Magnus Malvin Ådnanes
Olav Ånneland
Magne Århus
Solveig Åsvang
Ivar Bård Aadland
Arne Aarseth
KARMSUND MÅLLAG
Asbjørn Djuv
Solveig Eidhammar
Einar Eintveit
Severin Fjeldheim
Synneva Flesland
Ivar Arvid Gismarkvik
Katrine Græsdal
Lars Grønstad
Torill Borge Horneland
Olav Torfinn Jondahl
Arne Langåker
Olava Larsen
Solveig Lunde
Marit Løvvig
Paul Mølstre
Ingebret Paulsen
Gunlaug Pedersen
Borghild Sævereide Prestegård
Geir Ragnhildstveit
Helga Reinertsen
Askild Rullestad
Trygve Sandvik
Knut Selsaas
Magne Skjervheim
Svein A. Strømme
Ernst Arne Sælevik
Lars Sævereide
Petter Søndenå
Jon Olav Tesdal
Hans Olav Tungesvik
Jon Olav Velde
Arne Vevatne
Ingolv Vevatne
Ola Øverland
Yngve Øvstedal
Peder Ådland
Steinar Aalvik
NAUMDØLA MÅLLAG
Håvard Avelsgaard
Toralf Engesnes
Asbjørn Nesset
Kjell Nyland
NORDMØRE MÅLLAG
Eli Bergheim
Olav Bergheim
Anne Grete Witzøe Botten
Styrkår Brørs
Arild Drøivoldsmo
Brita Fladvad
Ruth Fluge
Jon Gulla
Lars Gåsvatn
Randi Skrøvset Hatle
Johan Sigmund Heggum
Asbjørn Klaksvik
Jorunn M. Kvendbø
Albert Lervik
Roger Lillebø
Ingrid Lysberg
Tor Mogstad
Finn Gunnar Oldervik
Henry Opland
Per Eilert Orten
Rolv Sæter
Eirik S. Todal
Elen Maria Todal
Kirsti Orheim Ås
Knut Ås
ROGALAND MÅLLAG
Leiv Alvsaker
Leif Andenes
Sigmund Andersen
Johannes Bakka
Lars Bakka
Anita T. Bal
Wenche Berg
Torvald R. Bore
Geir Sverre Braut
Aslaug Kvilekval Breivik
Konrad Bråtveit
Alf Jan Bysheim
Gerd Helen Bø
Jan Dalene
Ingrid Enoksen
Anders B. Erga
Jan Finjord
Oddvar Flatabø
Kåre Flokenes
Rune Folkvord
Per Fremmersvik
Berit Fuglestad
Ingrid Gjesdal
Ranveig Gudmestad
Lidvor Hatteland
Astrid Heigre
Rasmus Hetland
Rasmus Hidle
Liv Hobberstad
Magne O. Hope
Terje Håland
Jorunn Håvarstein
Magne Jakobsen
Odd Jørstad
Sigrid Kjetilstad
Anne Margrethe Kolnes
Herborg Kverneland
Magnhild Lid
Georg Løvbrekke
Sofie Meling
Anne Mo
Lars Mo
Sigrid Myhre
Reidar Nesheim
Lise Lunde Nilsen
Anita Nordmark
Jarle Nærland
Bergljot Nøkling
Kjellaug Sølvberg Oftedal
Ingvar Olimstad
Aslaug Opheim
Åshild Osaland
Marit Renslo
Gunvor Risa
Torleiv Robberstad
Ole Bjørn Rongen
Magne A. Roth
Atle Røe
Rolf Salte
Magne Sande
Gerd Sandsmark
Bergljot Selvåg
Jostein Selvåg
Ingeborg Skjerpe
Målfrid Snørteland
Tom Soma
Hans Spilde
Jon Stangeland
Marit Rommetveit Staveland
Gaute Steinnes
Inge Kristian Sunde
Odd Sigmund Sunnanå
Brit Harstad Sværen
Marta Sætrenes
Hogne Sønnesyn
Dagfrid Søyland
Svein Kåreson Søyland
Ove Thu
Oddrun Tjeltveit
Gunnar Totland
Kurt Tunheim
Oddbjørn Tunheim
Bjarte Tveit
Kjellaug Undheim
Svein Undheim
Ottar Vandvik
Ingeborg Vigre
Klara Vik
Atle Ingar Vold
Ketil Volden
Askill Voll
Gunvor Aardal
Audun Aarflot
ROMSDAL MÅLLAG
Dagrun Gjelsvik Austigard
Henning Austigard
Asbjørg Baldersheim
Olav Peder Dahl
Audrey Digernes
Kristine Eidhamar
John Ekroll
Gunvor Gammelsæter
Einar Gridset
Torhild Hanem
Gunnveig Hjelvik
Tor Kvadsheim
Arne Steffen Lillehagen
Per Løvik
Aud Åshild Moen
Karen Os
Asbjørn Oterhals
Knut Romestrand
Inge Rypdal
Lars Staurset
Iren Stranden
Oddmund Svarteberg
Roger Aakernes
SOGN OG FJORDANE MÅLLAG
Ragnhild Anderson
Georg Arnestad
Emma Bale
Olaug Marie Bjelde
Reidulf Bjørlo
Eivind Brekke
Ruth Børsheim
Atle Johannes Dale
Nils Distad
Bjørn Eide
Petter Eide
Tor W. Eikemo
Gjertrud Eikevik
Arne Eldegard
Arnfinn Jørgen Eldegard
Dag-Erik Eriksmoen
Astrid Ervik
Ståle Fitje
Johannes Flaten
Inger Eikeland Flåten
Kjellrun Fossdal
Dag Fosstvedt
Sigurd Fretland
Ottar Færøyvik
Einar Gautefall
Marianne Sæthre Geitrheim
Oddvar Gjelsvik
Dagfrid Grepstad
Leif Grinde
Kari Grov
Jon Gåsemyr
Jørgen Helgheim
Oddleiv Hjellum
Johan Torgeir Holvik
Ragnar Hove
Bjørg G. Hovland
Astrid Berg Hundeide
Else Kristine Husabø
Liv Husabø
Målfrid Husnes
Kari Zwijnenburg Huus
Sverre Indrehus
Bjarne Kaarstad
Rannveig Tveit Kirkebø
Oddborg Hellebø Klævold
Torhild Solheim Klævold
Olina Kolbotn
Liv Janne Kvåle
Johan Kyrkjebø
Magny Kårstad
Øystein Lavik
Lidun Ljotebø
Jon Ove Lomheim
Rune Lotsberg
Atle Hagen Lunde
Aud Jensine Lunde
Steinar Dahl Lægreid
Terje Moe
Ragnhild Skogen Molde
Johan Moldestad
Evy Merete Myklebust
Knut Ole Myren
Julie Kristine Ness
Anna Njøs
Stein Bugge Næss
Per Scott Olsen
Jon A. Ramstad
Oddbjørn Ramstad
Kristen A. Ravnestad
Henning Leiv Rivedal
Signe Marie Rønnekleiv
Bjørn Rørtveit
Steinar Røyrvik
Karoline Råd
Margot Sande
Laila Hov Sandnes
Gro Selås
Bjarte Sindre
Jon Skjeldestad
Inghild Reksten Solheim
Synneva Kolle Solheim
Ola Magne Strand
Liv Støverstein
Karsten F. Sunde
Sigrid Svartefoss
Gunnhild Systad
Halldis Sørangr
Bjørn Sørheim
Kristian Talle
Siri Garborg Talle
Helge Thue
Ivar Jostein Tjugum
Kari og Helge Tveit
Johan Varlid
Liv Østrem
Ivar Åkre
Vemund Aartun
SUNNMØRE MÅLLAG
Åsmund Arne
Erik Bergmann
Eli Boatwright
Oddhild Brandal
Sigurd Olav Brautaset
Bente Johanne Iversen Breivik
Liv Brekke
Ole Arild Bø
Marit Devold
Liv Eikrem
Per Fauske
Karen Randi Festøy
Jostein Fet
Anders Jan Folkestad
Lars Håkon Furset
Arne G. Grimstad
Ruth Grøndal
Øystein Grønmyr
Per Halse
Johs. G. Hareide
Asbjørn Hatlehol
Gunnvor Hatlestad
Svanhild Vestre Hauge
Ingunn Haus
Jan Heltne
Jorunn H. Henriksen
Inger Hjorthaug
Petter Magne Hjørungdal
Ingrid Runde Huus
Jakob O. Kjersem
Terje Kjøde
Jostein Korsnes
Einar Landmark
Bergfrid Færøyvik Lindøy
Jon Kåre Mork
Roger Nedreklepp
Kåre Sigmund Opsahl
Torleiv Rogne
Gunder Runde
Magnar Rønstad
Solfrid Røyneland
Sissel Seljebotn
Jarle Solheim
Ivar P. Stige
Kjell Roger Straume
Linbjørg Bjørkavåg Sunde
Bern Torset
Randi Flem Ulvestad
Øyvind Vadstein
Anne Elisabet Ose Velle
Eldrid Vik
Sveinung Walseth
Knut Ytterdal
Bernt G. Øye
Ingrid Aamdal
Kjell Arne Årseth
TELEMARK MÅLLAG
Eiliv Astad
Eva Bergø
Lars Bjaadal
Tore Gunnar Bratsberg
Halgeir Brekke
Tjøstov Gunne Djuve
Per Engene
Per Espeland
Olav Felland
Anne Karin Funner
Hans Magne Gautefall
Lavrans Grimstveit
Anne Gøytil
Knut T. Haugen
Oddvar Haugland
Ingebjørg Haukelidsæter
Jarle Helle
Ragnhild Hovda
Halvard Jansen
Bjarne Jordstøyl
Olav Jortveit
Åse Klakegg
Aslaug Langåsdalen
Kjetil Langåsdalen
Sigrun Garvik Moen
Ellen Bojer Nordstoga
Jakob Olimstad
Torleif Olav Omtveit
Birger Risnes
Per Skaugset
Bjørn Oddvar Skinnarland
Gunvor Solberg
Olav Stranna
Signe Sølyst
Einar Leiv Søreide
Olav Teigen
Olav Tho
Torkjell Tjønn
Jon Tvitekkja
Ingebjørg Helkås Vaa
Einar Versto
Kjell Vistad
Halvor Øygarden
Lise Aasen
TROMS OG FINNMARK MÅLLAG
Leif Jørgen Akse
Ivar L. Andersen
Per K. Bjørklund
Terje Christoffersen
Terje B. Dahl
Vidkunn Eidnes
Eldbjørg Gjelsvik
Aud Hauan
Olaug Husabø
Sigrun Lunde
Reidun Mellem
Magnar Mikkelsen
May Johanne Molund
Atle Måseide
Ole Edgar Nilssen
Jon Norman
Guro Reisæter
Morten Ruud
Rønnaug Ryssdal
Guri Skeie
Grete Lien Stenvold
Gunn Utkvitne
Bjørnar Østgård
Nils Aarsæther
TRØNDERLAGET
Egil Ingvar Aune
Kolbjørn Aune
Kjell Bardal
Einar H Bartnes
Ivar Berre
Alf J. Bratberg
Grete Oddveig Holen Buhaug
Astrid Dalslåen
Olaug Denstadli
Olav Engan
Inger Ertsås
Ola Stuggu Fagerhaug
Tore Fagerhaug
Helge Fiskaa
Jon Olav Forbord
Kristian Johan Fossheim
Arne A. Frisvoll
Oddbjørn Gorsetbakk
Gunhild Grue
Harald Hernes
Oddvin Herstad
Arne Hov
Inger Sandvik Jarstein
Dag Johansen
Olav Kuvås
Kirsti Årøen Lein
Anne Leira
Jens Loddgard
Borghild Kristin Lomundal
Alf Helge Løhren
Jorunn Mehlum
Lars Kolbjørn Moa
Sverre Mikal Myklestad
Magne Måge
Lars Nygård
Jenny Nyvik
Solveig Otlo
Helge Raftevold
Anna Dorthea Remhaug
Kristian Risan
Narve Rognebakke
Einar Rædergård
Eva Salvesen
Ragnhild Saur
Oddny Pauline Skeide
Jarle Skjei
Ingebjørg Sogge
Jan Solberg
Arnljot Solstad
Arvid Henry Staupe
Odd Sigmund Staverløkk
Eiliv Størdal
Jan Sørås
Oddbjørn Tallerås
Arnkjell Tingstad
Inge Torfinn Vada
VALDRES MÅLLAG
Gunnar Belsheim
Olav Gullik Bø
Jan Espeliødegård
Ole Fosheim
Bjørg Lerhol
Svein Erik Lunde
Inger Lyberg
Aase Lunde Robøle
Marit Skogstad
Gunnar Slaatto
Torbjørn Stavenjord
Magnar Øyen
VEST-AGDER MÅLLAG
Leiv Hartly Andreassen
Eldrid Arne
Anne Austad
Helga Dåsvatn
Anne-Berit Erfjord
Åse-Berit Fidjeland
Aslak T. Fjermedal
Randi Lohndal Frestad
Vigleik Frigstad
Halvdan Furholt
Thorbjørn Gysland
Ola Reidar Haaland
Asborg Handeland
Berit Fiskaa Haugjord
Magne Heie
Olav Hoftuft
Theodor Hovda
Kirsti Lavold
Solveig Stallemo Lima
Sylfest Lomheim
Oddvar Moen
Elfrida Netland
Martin Skjekkeland
Asbjørn Stallemo
Nils Harald Stallemo
Hilde Stave
Magnar Undheim
Åsmund Unhjem
Gunnar Vollen
Bjug Åkre
ØSTFOLD MÅLLAG
Gunnar Anmarkrud
Ole Johan Bjørnøy
Bodil Cappelen
Anders Ericson
Kari Næss Gundersen
Eiliv Herikstad
Arnstein Hjelde
Arne Kvernhusvik
Alfred Lie
Arild Løvestad
Inge Monefeldt
Gunnar Ottne
Jan T. Pharo
YRKESMÅLLAG
Kjellfrid Bøthun
Olav Bøyum
Bjørgulf Claussen
Bjarne Dåe
Lars Ola Eide
Arne Ekeberg
Lars Inge Fenne
Knut Gjelland
Sissel Hole
Kari Huus
Rønnaug Kattem
Hallgeir Langeland
Viking Mestad
Kari Nes
Linda Plahte
Hugfrid Raaheim
Vidar Rekve
Frode Ringheim
Lars Helge Sørheim
Harald Thune
Turid J. Thune
Vidar Ystad
DIREKTEMEDLEM
Anfinn Bondhus
Marit Einrem
Kristian Halse
Knut Johannes Helvik
Elin Hjelmeland
Johannes Hjønnevåg
Kjell Jacobsen
Knut Langesæter
Erling Nordheim
Karin Steinsletten
Audun Sydnes
Lars Børge Sæberg
Borgny Særsten
Leif Helge Særsten
Magnus Utgard
Norsk Tidend 4–2013
NORDLAND MÅLLAG
Jan Gaute Buvik
Bjørn Kjensli
Finn Myrvang
Kjell Åge Vannes
27
Lkryssord
ved Laurits Killingbergtrø
Kryss NT nr 4-2013
RIKE
GREIER
SMYGE
ETTERKOMAR
FRAMANDVOREN
SKRØMT
KVINNENAMN
FUGLEHEIM
GUDINNE
TREVLRIK
PLANTE
NORRØN
GUDINNE
ENKEL
PLANTEHAGE
HANDVERKAR
HUSDYR
KRAFTKAR
MANNSNAMN
BUMSETE
LIFLEG
MUSIKK
MEDAN
PRAKT
GONGE
GASS
FJAS
LOGAR
FORTELJING
FARVEG
TØRKA
KORN
JODHALDIG
HORMON
KRATT
IGJEN
STAD HOS
INGEBRIGT
DAVIK
OPPFØRE
LED
MORO PÅ
SNØ
SKIPLING
INKLUSIVE
LYDTILHØVE I
ROMMET
SMISKE
DYREROM
ADRESSANT
RIVNE
SERVITØRAR
SPINNEREISKAP
PLAGG
FISKEUTSTYR
FRYKT
SLAG
SKJEMTSAM
MOTHUG
VERTSHUS
FORNEMME
TUNGHØYRDE
TØRKEPLAGG
SJARM
STAD Å
JOBBE
SETJE ATT
RØYK
BARD
SETTE
PÅ KANT
TONE
I VATNET
GASSSYMBOL
GRYN
KJEMISK
SAMBINDING
HEILAG
DRIKK
FØRE
NORRØN
GUD
FAKTER
OPPRØR
BJELKE
FØRSTESORTERING
FYRTE
UKLAR
ANONYM
PREP.
RENNER
ULIKE
GJÆVLYNTE
HANENS
SISTE ORD
GRÅVERK
IHUGE
DANS
OPPDAGAR
VERKTØY
HUGA
GAUM
BLAFRE
FORTALDE
DU OG DU
NYTT
HAR DET
VONDT
BEIN
TIL SÅ
LENGE
HUSDYR
ELINGEN
VENT
STÅ FOR
MØRKVOREN
DØGNTID
NR. 4
2013
Kryssordvinnarar i nr. 3 – 2013
1. Øystein Bergvoll,
Manger
Norsk Tidend 4–2013
2. Åse-Berit Fidjeland,
Tjørholm
28
3. Sigrid Bergsvik,
Isdalstø
Send løysinga til:
Noregs Mållag
Lilletorget 1
0184 Oslo
Frist: 1. oktober 2013
Merk konvolutten
«Kryssord». Rett løysing
kjem i neste utgåve. Tre
vinnarar vert trekte ut
og får fin premie.
LLøysing
Kryss NT nr 3-2013
TREAR
KVISTEN
G
VARMEKJELDE
DA. KONGE
K
FESTEGREIE
S
ATTOVER
R
RISTE
K
ROLEG
FERASE
I ASIA
TONE
M
KYRKJELEIAR
Namn:
B
LIST
LEDDYR
Adresse:
I
STELLER
HÅR
Postnummer/-stad:
F
B
R
O
N
S
E
M
E
D
A
L
J
E
V
I
N
N
A
R
HUSMANNSÅND
FUGL
E
M
U
BY I
I TALIA
L
FISKESNØRE
ØNSKJER
V
I
L
PLASSERE
FOSTRING
A
L
HUGS
FLYSELSKAP
S
A
S
DYREUNGE
I
M
I
N
D
R
E
V
E
R
D
S
K
O
M
P
L
E
K
S
STATSRÅD
N
RO
VAR
UÆRLEG
I
PLASS
SÅRMERKE
A
R
R
TILTRU
E
EIGEDOMSPRON.
D
I
PREP.
TEK TIL
IKKJE
K
J
E
S
A
M
F
E
R
D
S
E
L
S
M
I
N
I
S
T
E
R
TOPPMÅLING
SPANSK
VENN
BIL
A
U
T
O
BORTSLEDEUNDERLAG
JESUS
TELE
I
S
VESKE
REIN
N
MISTE
HÅR
T
HALD
MUNN !
KVINNENAMN
E
M
A
K
S
I
M
U
M
S
T
E
M
P
E
R
A
T
U
R
STIMULANS
M
PAVEKRONE
K
FØREMÅL
I SANDNES
NY-
N
E
O
ODDE
OGSÅ
A
U
FORTUMLA
Ø
R
E
N
ATTOVERBØYGD
V
I
T
A
M
I
N
I
N
N
S
P
R
Ø
Y
T
I
N
G
RIKSSTYRE
YTE
G
I
SKRED
STEMNE
E
M
SONG
PÅ
SAMISK
24
SKILLING
LIKE
E
E
EKSTASEN
P
VEKSE
MANNSNAMN
TRIVE
T
A
STILLE
(2 ORD)
SYSAK
A
K
O
A
L
I
S
J
O
N
S
R
E
G
J
E
R
I
N
G
SJEKK
FISKETUREN
LOVBROT
R
A
N
OLDER
O
R
ARTIKKEL
STEG
U
TA SEG
FRAM PÅ
VATNET
R
O
UTROP
TROLL
UKOKT
R
Å
TIDSROM
G
R
A
V
I
D
I
T
E
T
S
K
O
N
T
R
O
L
L
AVGIFT
O
KJELDE
PÅ MOTEN
I
N
SKAL
K
LEITING
ØYBUAR
I
R
E
TRIM
KRØTERSTELL
SER I
BOKA
DU OG EG
V
I
PREST I
BIBELEN
MÅLTID
PRONOMEN
K
R
I
N
G
K
A
S
T
I
N
G
S
L
I
S
E
N
S
E
E N
L E
A R
G
L I
LIKE
Ø
Ø K
O
N N
OVERFLATE O
Y M
T I
E S
PLANTE E
A R
L I
O N
E G
ENØK
KOM BYER
VEKT
ROMMÅL
OKSYGEN
NITROGEN
L nmu
Vebjørn Sture
Leiar i Norsk Målungdom
Kan aldri
vara evig
Gratulerer så mykje med læreplan-sigeren. Men tru ikkje eit sekund
at striden er over.
Den reviderte læreplanen i norsk
styrkjer sidemålet, stikk i strid med
kva Utdanningsdirektoratet kjempa
for. Likevel er det dummaste me gjer
no, å lena oss tilbake og tru at striden
er over. Skal me vera trygge på å få eit
godt resultat neste gong faget skal vølast, har me tre utfordringar å løysa.
Ja takk til Jantelovi!
Det er søtt når ungane kjem
heim frå barnehagen med teikningar som me foreldre får. Alt
frå uproporsjonale figurar til
skeive hus vert skildra med innleving, skaparglede og underlege
val av fargar. Me tek takksame i
mot og hengjer dei opp på kjøleskåp og veggar.
At dei små gjerne ikkje er
heilt på høgd med dei klassiske meistrane når det gjeld
formgjevnad, er ikkje noko me
nemner. Me skryter så godt me
kan for å styrkja skapargleda og
sjølvkjensla deira, samstundes
som me forsøkjer å lura vekk ei
gamal teikning når me hengjer
opp den nye.
Det er vel framleis innanfor
når ein tenåring framfører ein
sur og urytmisk song og mottek
meir eller mindre velfortent applaus. Å fortelja vedkomande at
utbytet av all øvingi ikkje er heilt
slik ein kunne ynskje, og at ei orientering mot andre måtar å uttrykkja seg gjerne kunne vera ein
ide, må skje med største varsemd.
Dei er i ein sårbar alder og kan
fort oppfatta det som eit stygt
utslag av Jantelovi.
Men oss vaksne ... Er det slik at
Jantelovi berre er ei ulov for oss?
Har du aldri tenkt med deg sjølv at
den oppblåsne skrotnissen i banken som nyleg tapte ein formue
i aksjehandel for kundane sine
kunne vore noko meir audmjuk?
At han ikkje hadde tronge å utbasunera at ein med hans røynsler
og kvalifikasjonar vil vera eit funn
for ein ny arbeidsgjevar? Kanskje
ville ei realitetsorientering i yngre
alder ha vore eit gode.
L TYLEPRAT
KNUT P. BØYUM
[email protected]
Idrettsstjerner skal eg ikkje
ein gong nemna. Sjølv den minst
gåverike springar gjev forbundet
skuldi om han ikkje vinn VM. Det
er alltid dårlege baner, gnitne
sponsorar eller styret sine feilkjøp av spelarar som er skuld i at
eit lag rykkjer ned. At spelarane
nyttar meir tid og krefter på sveisen enn å kjempa for laget, betyr
ingenting. Og for all del, ikkje set
meg i gang om arrogante skilauparar og korleis dei oppfører seg
om dei ikkje skulle vinna eit laup!
No nærmar det seg val (om
då ikkje o store redaktør er seint
ute med dette nummeret slik
at det alt har vore). Politikarar
har nok heller ikkje møtt for
mykje Jantelov i oppvoksteren.
Dei lovar og lyg, lovar på ny - lyg
på ny. Dei styrer store parti mot
sperregrensa medan dei skryter
av eigen jobb. Dei sosar vekk milliardar på prestisjeprosjekt som
alt i starten var dømde til å mislukkast for den som ville sjå. Dei
gjer ein tvilsam jobb som statsminister for så å få toppjobbar i
Europarådet. Akkurat det siste
er vel gjerne ikkje det verste som
kunne skje, slike organisasjonar
er trass alt berre dyre prateklubbar der ein ikkje kan gjera så
mykje gale.
Men har du nokon sinne høyrt
at dei stiller spørsmål ved om
dei er gode nok, om dei er rett
person til jobben? Har du nokon
gong høyrt dei seia at dei har
gjort ein dårleg jobb? Det er alltid
ei forklåring på kvifor det gjekk
som det gjekk, og den inneheld
aldri element av sjølvransaking.
Og deretter ser dei det som heilt
naturleg at dei er sjølvsagde til
høge stillingar ein annan stad.
Kvalifikasjonane er det vel ingen
som kan dra i tvil, her skal deira
gudegåver verkeleg få fritt spelerom!
Eg er ikkje i tvil om at for deira
og vår skuld er det eit tap at ikkje dei vart utsette for noko av
Jantelovi tidleg i livet. Om nokon
hadde kviskra dei i øyra at vel var
dei var flinke til mangt, men at
dei ikkje var best i alt, ville mykje
vore gjort. Det same med den før
nemnde aksjemeklaren.
Det er viktig å stø og oppmuntra unge. Men det er like feil ikkje
å gjera folk merksame på at dei
faktisk ikkje er verdsmeistrar i
alt. Når godt utdanna og fullstendig evnelause folk gjer hovudlause gjerningar, er det nokon
som burde seia frå. Det kan vera
surt å høyra, men på sikt er det til
det beste for alle.
Og du kan berre la vera å sitja
der og irritera deg over at eg
kjem med sanningi her. Alle eg
møter fortel meg at eg ikkje er så
dum, så du gjer klokt i å lytta på
meg. Eg veit kva eg snakkar om!
Den andre er at me har både Landslaget for Norskundervisning (LNU) og
Utdanningsforbundet mot oss. LNU er
for så vidt ikkje stort større enn Norsk
Målungdom, men tyngdelovene set
grenser for kor ofte Noregs Mållag kan
få gjennomslag framfor Utdanningsforbundet med sine 170 tilsette.
Den tredje er å korrigera det tvilsame biletet av læreplanrevisjonen
som har kome til uttrykk i sumar.
Læreplanen har vorte framstilt som
uendra, lærarane som unisone motstandarar av sidemålskarakter, og
målrørsla som tunnelsynte karakterideologar.
Ingen av desse framstillingane
stemmer. Læreplanen er langt meir
enn karakterar, og høyringssvara
viser store faglege meiningsskilnader
mellom lærarane. Og me som har arbeidd i årevis for tidlegare start med
sidemål, slanking av norskfaget og
positive sidemålsforsøk, kjenner oss
openbert ikkje att i svartmålinga av
målrørsla.
Men lat oss driva litt sjølvransaking. Me veit kva me har kjempa for,
men har me formidla det godt nok?
Særleg arbeidet for tidleg start med
sidemål har vorte for lite synleg.
Eit heilt konkret framlegg me
kan byrja med, er å oppmoda vidaregåande skular landet over til å vera
med i forsøket med éin norskkarakter
i VG1 og VG2. Denne forsøksordninga
er i tråd med kva både Språkrådet
og Målungdomen føreslo som kompromissløysing, og tek omsyn til
jamstillinga av hovud- og sidemål på
vitnemålet. Det er like mykje i vår som
i andre si interesse å finna ut om det
fungerer i praksis.
Norsk Tidend 4–2013
Foto: Berit Krogh
Den eine er at norsklærarane framleis har ringe kår. Me har – med rette
– argumentert med at tidsnaud og
overarbeid ikkje kan løysast med læreplankutt. Men då må me også fylgja
opp når me vinn fram. Målrørsla bør
vera dei fyrste til å krevja betre arbeidstidsavtalar for norsklærarane.
29
Krambua
Ja takk, eg tingar:
❏ Fleecejakke
med logoen til Noregs Mållag på brystet.
For damer:
Fargar: Storleikar: ❏ grå ❏ kornblå ❏ bringebær
❏ s ❏ m ❏ l ❏ xl
For menn:
grå azurblå
Fargar: Storleikar: s
m
l
Kr 220,–
Hugs å krysse av for farge og storleik!
❏
❏
❏
❏
❏
❏ xl ❏ xxl
❏ Mobildeksel iPhone 4
❏ Mobildeksel iPhone 5
Mjukt mobildeksel til iPhone 4 og iPhone 5 med trykket
«Å snakka: akkedera, garta, kvitra, masa, munnrøda, pjegga,
preika, røda, svalla, tjantra»
Kr 50,–
❏ Notatbok
Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»
Hardt omslag med stofftrekk.
Kr 125,–
❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Slepp nynorsken til!»
Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)
❏ 1 eller ❏ 20 jakkemerke «Takk, Ivar Aasen!»
Kr 10,– (Kr 50,– for 20 stk.)
❏ Matboks
I plast, 16 x 11 cm.
Kr 50,–
❏ Notatbok
Linjert notatbok med slagordet «Gjennom ord blir verda stor!»
Hardt omslag med stofftrekk.
Kr 125,–
❏ Notatbok natur
Ulinjert notatbok med Ivar Aasen på framsida, og
«Noregs Mållag» på baksida. Hardt omslag med strie.
Kr 75,–
❏ Krus
Med trykket: Det endaa koma kann den Dag,
daa Retten fram kann sleppa.
Ivar Aasen, 1875
Kr 100,–
Norsk Tidend 4–2013
2–2013
❏ Frukostasjett
xx
30
Med trykket: Nokon må elske ordet og reinske bort ugras der
det gror. Nokon må bruke ordet. Berre ved bruk blir det vakkert.
Marie Takvam, 1987
Kr 100,–
Kryss av, klipp ut eller kopier
og send tinginga til: Noregs Mållag,
Lilletorget 1,
0184 Oslo
Sjå innom heimesida for andre tilbod. Hugs at vi kan gå tom for somme
artiklar. Det er såleis ikkje sikkert at du får alt du tingar.
Eller send e-post til:
[email protected], ringje 23 00 29 30,
fakse til 23 00 29 31 eller ved å
gå inn på www.nm.no
Porto kjem i tillegg.
Namn:
Adresse;
Postnr.
Poststad:
Lnoregs mållag
Kulturlotteriet 2013
2012 var eit uvanleg godt år for det tradisjonelle kulturlotteriet
til Noregs Mållag. Til slutt var det ikkje fleire lodd att, og nokre
av dei som tinga måtte ta til takke med 2013-lodd. Som ikkje er
noko dårleg alternativ, sidan vinstane er minst like gode i år. Ei
av dei som har vore så heldige å vinne, er Elisabeth Skarsland.
Ho fekk både tredjevinsten, eit tova sitjeunderlag og femtevinsten, ein namnelapp til bagasje.
– Sitjeunderlaget vart eg veldig glad for, men namnelappen
var også fin, seier Skarsland som fortel at båe vinstane
snart kom i bruk. Ho ser heller ikkje vekk ifrå at ho kjem til
å kjøpe fleire lodd.
Her er heile vinstlista:
X Reisesjekk, kr 5000,- (3 stk)
X Gåvekort hjå Nynorsk antikvariat, kr 1000,- (10 stk)
X Grafisk trykk av Borghild Telnes, kr 600,- (40 stk)
X Sitjeunderlag i tova ull, kr 360,- (55 stk)
X Boka Etymologisk oppkok av Kristin Fridtun,
kr 329,- (150 stk)
X Namnelapp til koffert, kr 25,- (500 stk)
For berre 20 kroner pr. lodd kan du vere med på å
stø målsaka og vinne interessante premiar. Ting
lodd ved å sende ein e-post til Berit Krogh:
[email protected] eller ring 23 00 29 30.
Fleire nye medlemer
Verving og kaker: Gloppen Mållag i full sving 5. august.
Foto: Hallstein Dvergsdal
I høve 200-årsdagen til
Ivar Aasen og dagane
etter har vi fått fleire
nye medlemer. Til no i år
har svært mange betalt
medlemspengar. Dersom
vi tek med forventa innbetaling frå lokallag med
lokal innkrevjing, er det
pr. i dag om lag
11 500 medlemer som
har betalt.
NORSK
TIDEND
Gro Morken Endresen,
dagleg leiar,
tlf. 23 00 29 37, 957 85 560,
[email protected]
kr 9,00,–/mm
kr 0,50,–/mm
45 mm
kr 3 000,–
kr 5 000,–
kr 9 000,–
kr 1,00 pr. stk.
Alle prisar er eks. mva. Ved lysing i fleire
nummer kan vi diskutere særskilde avtalar.
Stoffrist nr. 5 – 2013:
31. oktober 2013
NOREGS MÅLLAG
www.nm.no
Tilskrift:
Lilletorget 1,
0184 OSLO
Telefon: 23 00 29 30
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Kontoradresse:
Lilletorget 1, 0184 OSLO
Tuva Østvedt, organisasjonskonsulent,
tlf. 23 00 29 34,
[email protected]
Berit Krogh, økonomikonsulent,
tlf. 23 00 29 35,
[email protected]
Ingar Arnøy, skulemålsskrivar,
tlf. 23 00 29 36, 975 29 700,
[email protected]
NORSK MÅLUNGDOM
www.nynorsk.no/nmu
Tilskrift: Postboks 285 Sentrum,
0103 Oslo
Telefon: 23 00 29 40
Telefaks: 23 00 29 31
E-post: [email protected]
Bankgiro: 3450.65.48707
Bankgiro: 3450.19.80058
Hege Lothe, informasjonskonsulent,
tlf. 57 86 53 60, 926 48 348,
[email protected]
Leiar: Vebjørn Sture,
Telefon: 924 16 527, 23 00 29 40,
E-post: [email protected]
Leiar: Marit Aakre Tennø
Mobil: 454 71 716
E-post: [email protected]
Kjartan Helleve, redaktør Norsk Tidend,
tlf. 23 00 29 32, 943 97 998,
[email protected]
Skrivar: Eskil Syltøy Løland,
Telefon: 994 26 366,
E-post: [email protected]
Norsk Tidend 4–2013
Annonsar:
Annonseprisar: Tillegg for tekstside: Spaltebreidd: Kvartside:
Halvside: Heilside: Ilegg til avisa:
du eller lokallaget ditt å
vere med og verve medlemer til Noregs Mållag?
Sjå innom Krambua og
ting gratis vervemateriell.
Om det er nokon som
tenkjer at tida er inne for
å melde seg inn i Noregs
Mållag, send sms med
NYNORSK til 2490. Det
kostar berre 200 kroner
fyrste året.
Tilsette:
Framhald av Fedraheimen og Den 17de Mai
Prent: Nr1Trykk as
Opplag: 35 000
Abonnement: kr. 250,– per år
Dette er eit veldig godt
medlemstal. Vi er langt
over medlemstalet for
2011, og sjølv om vi samanliknar med rekordåret i 2012 der vi enda med
12 256 betalande medlemer, er dette eit solid tal.
Det er både svært oppløftande og viktig at det
stadig kjem til nye medlemer i mållaget. Ynskjer
31
Lilletorget 1 • 0184 OSLO
nr. 4 • september 2013
– Mange seier det ikkje ser lyst ut
for nynorsken, men då seier eg at
det ser ikkje lyst ut for kjærleiken
heller. Likevel må me tru på den,
og den overlever alltid.
Helge Torvund
LPå tampen
Kva har Kirsten Flagstad å gjere med Språkåret –
eller med språk i det heile? Vel, for det første debuterte
Kirsten Flagstad som operasongarinne i 1913 og ein feirar
dermed hundreårsjubileum. Ho budde også lang tid i
USA og måtte derfor snakke engelsk. I tillegg måtte ho
syngje ein del på italiensk, men ikkje minst på tysk.
Kirsten Flagstad blir av mange først og fremst forbunden med Richard Wagner og Der Ring des Nibelungen. Ho
har hatt mange ulike roller, men det er kanskje Brynhild
som har gjort ho til eit ikon. Den «norske» Brynhild heiter Brünnhilde hos Wagner. Det er inga hemmelegheit at
norsk og tysk er i slekt med kvarandre og at desse språka,
saman med t.d. også engelsk og nederlandsk og sjølvsagt
dei andre skandinaviske språka, har utspring i eit felles
urgermansk språk.
På 1800-talet gjekk det ei bølgje med nasjonalromantiske strøymingar gjennom Europa, der ein skulle
finne tilbake til dei ulike nasjonale røtene. Eitt aspekt ved
dette var å følgje språka tilbake i tid, og då støyter ein fort
på felles kulturgods i form av segner og eventyr. Éi av
desse segnene er Nibelungensongen. Svært mange av karakterane og mykje av handlinga finn ein igjen i bl.a. den
gammalnorske Volsungasaga og i Edda-dikta.
Segnstoffet er så gammalt at det går tilbake til den
munnlege forteljartradisjonen. Det har nok blitt fortalt
mange gonger og har dermed endra seg litt etter litt i
ulike samanhengar. Då dette stoffet blei med nordover
med vikingane, hadde det byrja å leve sitt eige liv.
Historiene om dvergar, riddarar, drakar, skattar
og ein magisk ring er svært gamle. J.R.R. Tolkien valde
enda meir fritt blant slike motiv og skapte eit kanskje
enda større univers. Dei fleste unge kjenner i dag først
og fremst til karakterane frå Ringenes herre og Hobbiten,
og dei gamle norrøne sogene og mytane blir etter kvart
gløymde. Men kanskje kan ein gjennom Kirsten Flagstad
ta tilbake noko av dette nordiske stoffet – og gjerne på
norsk? Eller skal det vere slik at den nye globale mytologien skal vere einerådande – på same måte som det
engelske språket? One language to bind us all. Det er jo
«kult» med ein forseggjort, dataanimert drake i 3D som
heiter Smaug. Men det kan vere litt greitt at ungdommen
lærer at «vår» drake heitte Fáfnir eller Fåvne; og Sigurd
eller Siegfried var minst like «kul» som Bilbo, Frodo og
Aragorn og den «gjengen». Men våre gamle heltar levde
først og fremst gjennom den munnlege tradisjonen, så
gjennom sogetekstane, og så kom Wagner med sine
storslåtte verk, som framleis blir framførde. Kjem Peter
Jackson sine filmar til å leve i hundre år? Det vil tida vise.
Jens Haugan
Førsteamanuensis i norsk, Høgskolen i Hedmark / Hamar dialekt- og mållag
Foto: Idrottslaget
Det som er litt interessant, er at Wagner, då han
skulle byggje sitt eige segnunivers med utgangspunkt i
Nibelungensongen, faktisk tok mest stoff frå dei nordiske
variantane. Mange tenkjer kanskje på Wagner og Nibelungenringen som «erketysk», og det hjelper kanskje
heller ikkje at ein viss annan tyskar seinare blei veldig
interessert i Wagners verk og brukte det i samband med
sin propaganda.
BUL-idrott i 100 år
LL2013 er eit godt år for jubileum, særleg
for dei nynorske institusjonane i Oslo. Både
Bondeheimen, Heimen, Det Norske Teatret
og Idrottslaget i Bondeungdomslaget er
hundre år. Sistnemnde markerer det med ei
flott jubileumsbok, redigert av Olaf Almenningen. Det er eit praktverk, og må vere ein
draum for dei som kjenner halve soga.
LLIdrottslaget skulle vere ein sosial samlingsplass, men hadde også ei politisk slagside. I åra etter unionsoppløysinga var tilhøvet til Sverige svært spent, og det var urolege
tider også internasjonalt. «Ungdom og idrett
høyrer i hop, var parolen, og kopla med forsvarssak gav det endå betre meining å styrkje den fysiske fostringa blant ungdom».
LLNår det vart rolegare tider, forsvann
det forsvarsstrategiske ut, og idrettsprestasjonane var nok i seg sjølv. 580 NM-gull,
51 Kongepokalar, 11 OL-medaljar, 20 VMmedaljar og 8 EM-medaljar seier sitt. Laget
har fostra ei lang rekkje idrettsleiarar og
idrettsstjerner som t.d. Arne Haukvik,
Unni Helleland, Ingrid Kristiansen, Odd
Martinsen, Jays Ndure og Ezienne Okparaebo.
LLOg ikkje minst karen på biletet over, Johann Grøttumsbråten, som vann OL-gull tre
gonger. Her på tur i Nordmarka på sine eldre dagar. I ei tid der sigarett i munnstykke
og djevelhue kunne kle ein OL-vinnar.
KH