Transcript Document

Taalontwikkelingsproblemen:
theoretisch kader en link naar praktijk
Inge Zink
MUCLA
UZLeuven
Exp. ORL
KULeuven
Normale taalontwikkeling
- start bij geboorte
- grotendeels voltooid op 12-jarige leeftijd
- zeer sterke interindividuele verschillen
- aantal voorwaarden
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
2
0 - 12 jaar
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
3
taalbegrip en taalproductie
fonologie (uitspraak)
morfologie (woordvorming)
syntaxis (zinsbouw)
taalvorm
taalvorm
lexicon (woordenschat)
semantiek
taalinhoud
pragmatiek (communicatie)
taalgebruik
metalinguïstisch bewustzijn
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
4
Fasen taalontwikkeling
- Voortalige fase
: 0 – 12 md
- Vroegtalige fase
: 12 – 30 md
- Differentiatiefase
: 2;06 – 5;00 jr
- Voltooiingsfase
: vanaf 5;00 jr
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
5
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
6
Voortalige fase (0-12 mdn)
Ontwikkeling preverbale aspecten
* receptief vlak (Taalbegrip)
vb: aandacht en interesse voor
auditieve en visuele stimuli
* expressief vlak (Taalproductie)
schreien, vocaliseren, brabbelen,
gebaren
Ontwikkeling verbale aspecten
* woordenschatbegrip (12 m: ruim 40 woorden)
* aanzet tot productie eerste woordje
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
7
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
8
Vroegtalige fase (12-30 mdn)
Begin (12 mdn):
- Taalbegrip: 40-tal woorden in context
- Taalprod: 1ste woord, brabbelen, gebaren
Einde (30 mdn):
- Taalbegrip: ± 750 woorden
- Taalprod: ± 500 woorden
- Zinnen van 4 à 5 woorden (telegramstijl)
- Uitspraak: ± 75% verstaanbaar
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
9
Vroegtalige fase: fonologie
KULeuven
Exp. ORL
• 2;0 jaar: helft verstaanbaar
• 3;0 jaar: 75% verstaanbaar
• Nog veel vereenvoudigingen in uitspraak
– klanken vooraan in mond uitspreken
• tijte (kijken), pinnepe (Tinneke)
– eindklanken niet uitspreken
• kaa (kaars), naas (naast)
– weglaten onbeklemtoonde lettergreep
• daan (gedaan), (te)foon (telefoon), leep (lepel)
– clusterreductie
• toel (stoel), kateel (kasteel), vok (vork)
– /r/ en /s/ zijn meestal nog moeilijk
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
10
Vroegtalige fase: semantiek en pragmatiek
woordenschatontwikkeling + invloed op comm.
-
sterke verschillen tussen kinderen
-
eerste woord rond 12 mdn (tussen 8 en 18 mdn)
-
ruim 90% van de kinderen zegt een woord op 14 mdn
-
50 woorden: gemiddeld rond 18 mdn
-
nadien woordenschatexplosie (tussen 15m en 24m)
-
woordcombinaties (papa weg, mama pakken, koek eten)
-
Eerste dialoogjes tussen peuters en verzorgers (nog
volledig gestuurd door verzorgers)
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
11
Vroegtalige fase: syntaxis
• 1-woordzinnen (holofrasen)
– mama
– ba(l)
• 2-woordzinnen (± 18 mdn)
– mama koek
– papa weg
– jas aan
• Meerwoordzinnen
– telegramstijl (geen grammatica)
• Jan jas aandoen
• papa koek pakken
• mama eten maken pan
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
12
•
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
13
Differentiatiefase (2;06-5;00 jr)
TAALVORM
• Uitspraak: wordt verfijnd
• Woordvorming: start + sterke uitbreiding
• Zinsbouw: kwant. en kwal. uitbreiding
TAALINHOUD
Woordenschat: steeds verdere uitbreiding
Kwantitatief (aantal woorden)
3 jr: ± 1000 wdn prod., ± 2000 wdn rec.
4 jr: ± 2000 wdn prod., ± 3500 wdn rec.
5 jr: ± 3000 wdn prod., ± 5000 wdn rec.
Kwalitatief (woordsoorten)
Nieuwe woorden uitvinden neologismen
Uitbreiding communicatieve functies
TAALGEBRUIK
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
14
Differentiatiefase (2;06 -5;00 jr)
Fonologische ontwikkeling
Percentage verstaanbaarheid (door vreemden) op
verschillende leeftijden:
• 2 à 3-jarige leeftijd:
• 4-jarige leeftijd:
• 5-jarige leeftijd:
50 – 75%
75 – 90%
>90%
Met behandeling voor uitspraak (fonologie)
wordt meestal gewacht tot 4-jarige leeftijd.
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
15
Differentiatiefase (2;06-5;00 jr)
Morfosyntactische ontwikkeling
• Werkwoorden vervoegen (OTT–OVT–OTT–VTT-…)
• Congruentie tussen onderwerp en PV
• Juiste plaats van woorden in een zin
• Correcte voorzetsels, lidwoorden, persoonlijke
voornaamwoorden, …
• Zinnen worden langer
– Enkelvoudige zinnen
– Samengestelde zinnen: neven- en onderschikking
– Passieve zinsconstructies
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
16
Differentiatiefase (2;06-5;00 jr)
Semantische ontwikkeling
• Woordenschatbegrip en –productie nemen toe
– kwantitatief: aantal woorden
– Kwalitatief:
• betekenissen worden beter verworven (cf. thema’s op
school die elk jaar weerkeren)
• Naast nevenschikking ook bovenschikking en
onderschikking
• Synoniemen, homoniemen, figuurlijke betekenissen
• Plaatsbegrippen: vb: voor, achter
• Tijdsbegrippen: vb: morgen
• Neologismen
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
17
Samenvatting 4-jarigen (differentiatiefase)
• Fonologie:
75% of meer is verstaanbaar
• Lexicon:
± 2000 woorden productief
± 3500 woorden receptief
veel woordsoorten
neologismen (nieuwe woorden)
• Morfosyntaxis: verbuigt en vervoegt, langere
zinnen, nog problemen met moeilijkere zaken
• Metalinguistisch bewustzijn komt op gang
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
18
Uitspraken van 4-jarige kleuters
KULeuven
Exp. ORL
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
Gij moogt u niet vluggen (haasten)
Anders al zijn tandjes zouden eruit vallen
Spiegelpapier (= zilverpapier)
Ge moet uw ween inhouden
Pitjes uitslikken (= uitspuwen)
Wij zijn de beners (= wij kluiven kippebotjes af)
Bompeltje (= klontje suiker)
Niet kijken hè, en ook komen (= niet kijken en ook niet komen)
De goeisten zijn gewonnen
Ik sta vlakkerder bij
Ik heb nog veel dorster
Onze auto is veel jawaaierder (maakt meer lawaai)
Die is de gewonste (die is gewonnen, die is de eerste)
De mijn is de bestere
Spijtig ga ik naar school (kind is blij)
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
19
Uitspraken van 4-jarige kleuters
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
–
KULeuven
Exp. ORL
De auto rijdt beggerop (= bergop)
De hemmel (= helm)
Heps (= hesp)
Ammer (= arm)
Maninaise (= mayonaise)
Peciaal (= speciaal)
Professie (= processie)
Als ge op haar buik duwt, dan doet ze lachen
Dat is voor rekenen te doen
Ik tekent eerst voeten
Wij bennen niet naar school geweest
Dat moogt gij heven (= hebben)
Dat heven wij al eens gebrongen (= hebben wij al eens
gebracht)
– De driede kleuterklas
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
20
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
21
Voltooiingsfase: 5 tot 10 jaar
TAALVORM
• Uitspraak: nagenoeg correct
• Woordvorming: meeste regels gekend
uitz: weinig-minder-minst / eieren / steden
• Zinsbouw: lange zinnen; moeilijke structuren
TAALINHOUD
Woordenschat: blijft zeer sterk uitbreiden!!!
-6 jaar: ± 4000 wdn prod., ± 8000 wdn rec.
- lagere school:
* rec: ± 3000 wdn/jaar (± 8 wdn/dag)
* prod: ± 1000 wdn/jaar (± 2 à 3 wdn/dag)
(18 jr: rec: 50.000 à 80.000 wdn, prod: 30.000 à 50.000 wdn)
Uitbreiding communicatieve functies
TAALGEBRUIK
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
22
Prevalentie taalproblemen :
± 10% (2 per 20 kdn)
Indeling taalontwikkelingsproblemen:
KULeuven
Exp. ORL
 Verlate taalaanvang (late bloomers)
 Vertraagde taalontwikkeling
 Taalontwikkelingsstoornis
* Secundaire taalstoornis t.g.v.:
- auditieve problemen
- cognitieve problemen
- motorische problemen
- contactstoornis (vb: autisme)
-…
* Primaire taalontwikkelingsstoornis (≠ termen)
 op zichzelfstaande/specifieke taalstoornis
 specific language impairment (SLI)
 Ernstige Spraak/taalmoeilijkheden (ESM)
 (ontwikkelings)dysfasie ≠ kinderafasie!
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
23
Ontwikkelingsdysfasie (SLI) ≠ kinderafasie
•
Ontwikkelingsdysfasie (SLI / ESM)
– aangeboren taalontwikkelingsstoornis
 aanwezig vanaf het begin van de taalontwikkeling
– geen duidelijk aanwijsbare neurologische afwijkingen
– beperkt aangeboren taalvermogen
•
Kinderafasie
– goed aangeboren taalvermogen
– aanvankelijk normale taalontwikkeling
– tijdens taalontwikkeling (na start en voor voltooiing)
loopt het kind een hersenletsel op  taalgebieden in
hersenen beschadigd  terugval in taalontwikkeling
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
24
Specific Language Impairment (SLI)
• Definitie:
– Stoornis in de mondelinge taalontwikkeling
ondanks
• een gemiddelde intelligentie
• de afwezigheid van gehoorproblemen en
fysische of emotionele problemen
• geen aantoonbare neurologische problemen
• een adequate leeromgeving
(Bishop, 1992)
• Prevalentie: 3-10%
(Bishop, 2000)
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
25
Specific Language Impairment (SLI)
• Kenmerken:
– Stoornis van één of meerdere elementen van de
mondelinge taal:
•
•
•
•
•
•
•
Taalbegrip
Woordenschat
Woordvinding
Fonologie
Morfologie
Syntaxis
Pragmatiek
– Vaak auditieve verwerkingsproblemen
– Net zoals dyslexie  therapieresistent
KULeuven
Exp. ORL
• Comorbiditeit met dyslexie
17/07/2015
(McArthur et al., 2000)
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
26
Samenhang tussen taal- en leerstoornissen
• ± 50% van de kinderen met taalstoornissen,
krijgt leesproblemen
• ± 50% van de kinderen met dyslexie heeft
onderliggende taalproblemen
Vroege detectie van taalproblemen is
uiterst belangrijk !
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
27
Definitie leerstoornis
• Een leerstoornis is een stoornis bij het leren van
cognitieve schoolse vaardigheden (lezen, spellen,
rekenen)
• Criteria: achterstand, hardnekkig, discrepantie
• Prevalentie: 5-10%
--------------------------------------------------------------• Leerstoornis ≠ SLI (ESM)
• SLI heeft wel invloed op schoolse prestaties
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
28
Welke kleuters met SLI hebben lees- en
spellingproblemen einde groep 3?
Geen goede voorspellers in groep 2
-
Mondelinge taal en articulatie
-
Fonologisch BW (rijmtaak, gelijke klanken
herkennen)
Wel goede voorspeller in groep 2
-
Serieel benoemen
(Vandewalle et al., 2009, 2010; Bishop, in press)
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
29
Vb. Eindrijm
Wat rijmt op das?
Is dat pan, tas, riem of deur?
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
30
Vb. Beginfoneem
Bij welk woord hoor je aan het begin ook
een /z/? Is dat wip, boom, zon of haar?
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
31
Vb. Eindfoneem
Bij welk woord hoor je aan het einde ook een
/m/? Is dat doos, raam, tak of wieg?
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
32
Snel serieel benoemen: kleuren
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
33
Snel serieel benoemen: voorwerpen
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
34
Welke kleuters met SLI hebben lees- en
spellingproblemen einde groep 3 en groep 5?
SLI-LS
(n = 8)
SLI-NL
(n = 10)
Control-NL
(n = 14)
Fonol. BW
4
3
1
Ser. ben.
2
0
0
beide
2
0
0
Total
8
3
1
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
35
Andere comorbiditeiten
Taalstoornissen gaan vaak samen met:
• Aandachtsproblemen (ADHD – ADD)
• Motorische problemen
Developmental Coordination Disorder (DCD)
=stoornis i/d ontwikkeling v/d coördinatie van bewegingen
 vaak samen met verbale dyspraxie
• Emotionele en gedragsproblemen
• Autisme of autismespectrumstoornis
 multidisciplinaire diagnose is belangrijk!
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
36
Oorzaak SLI
• Genetische factoren: chromosoom 7 (7q)
– Adoptiestudies, familiaal voorkomen,
tweelingonderzoek
• Milieufactoren: mogelijk beperkt taalaanbod
• Neurologische aspecten
– Rijpingsstoornissen, neurologische asymmetrie, heel
kleine neuroanatomische afwijkingen,
myelinisatiestoornissen (witte stof), …
(cf. geen duidelijk aanwijsbare neurologische afwijkingen)
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
37
0 - 12 jaar
?
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
(Zink & Smessaert, 2009)
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
38
0 - 12 jaar
VIQ
?
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
(Zink & Smessaert, 2009)
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
39
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren met
anderen
2.
Vertraagde verwerking van informatie en zwak taalbegrip
3.
Problemen om zich uit te drukken (= productie)
4.
Zwak metalinguïstisch bewustzijn
5.
Problemen met conceptuele ontwikkeling
6.
Weinig innerlijke taal
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
40
Verschillende problemen
1. Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren
met anderen
•
problemen met beurtneming, beurtwisseling
•
te weinig rekening met voorkennis luisteraar
•
problemen met vragen stellen en beantwoorden
•
problemen met overbrengen van informatie
•
hypospontaneïteit
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
41
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen tot wederkerig communiceren
2. Vertraagde verwerking van informatie en zwak
taalbegrip
•
samengestelde instructies
•
abstracte taal (o.a. tijdsbegrippen)
•
figuurlijke taal
•
begrippen die meer dan 1 betekenis hebben
•
hoog tempo
•
zaken buiten hier en nu
•
onthouden en reproduceren van verbale informatie
zoals liedjes, versjes, definities,…
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
42
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren
2.
Vertraagde verwerking van informatie en zwak taalbegrip
3. Problemen om zich uit te drukken
•
ernstige articulatorische en/of fonologische problemen
•
verbale dyspraxie
•
ernstige woordvindingsproblemen
•
parafasieën
• klankniveau: fonematische parafasieën
• woordniveau: semantische parafasieën
KULeuven
Exp. ORL
•
dysgrammatisme / agrammatisme
•
slechte verhaalopbouw
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
43
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren
2.
Vertraagde verwerking van informatie en zwak taalbegrip
3.
Problemen om zich uit te drukken
4. Zwak metalinguïstisch bewustzijn
 nodig om na te denken/redeneren over taal
KULeuven
Exp. ORL
•
problemen op school met aanleren regels (vb: OTT,
OVT)
•
Veel moeite met zinsontleding (splitsen in zinsdelen,
ond, PV, LV, …)
•
Veel moeite met woordontleding (ZN, BN, bijwoord,
lidwoord, voorzetsel,…)
•
…
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
44
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren
2.
Vertraagde verwerking van informatie en zwak taalbegrip
3.
Problemen om zich uit te drukken
4.
Zwak metalinguïstisch vermogen
5. Problemen met conceptuele ontwikkeling
 taal is belangrijk hulpmiddel bij begrijpen van situaties en
concepten (uitleg nieuwe woorden adhv gekende
woorden en begrippen)
 grotere woordenschat
 betere semantische netwerken
 beter onthouden van nieuwe woorden
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
45
Verschillende problemen
1.
Beperkt vermogen om wederkerig te communiceren
2.
Vertraagde verwerking van informatie en zwak taalbegrip
3.
Problemen om zich uit te drukken
4.
Zwak metalinguïstisch vermogen
5.
Problemen met conceptuele ontwikkeling
6. Weinig innerlijke taal
 Problemen met planning, organisatie, opeenvolging van
gebeurtenissen
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
46
Casus R en J
–
–
–
monozygote tweeling
Aanmelding MUCLA CL: 4;03 jaar / eind 1e KK
Aanmeldingsklacht: zeggen nog maar enkele woorden
–
Anamnese:
•
•
•
•
–
KULeuven
Exp. ORL
geen medische problemen
normale ontw. maar taalproductie komt niet op gang
school : kunnen op alle vlakken (behalve taal) mee
oudere broer sprak ook pas op 3-jarige leeftijd
Multidisciplinair onderzoek (CL 4;03 jr):
•
•
•
•
•
17/07/2015
gehoor: normaal (TV-buisjes)
PIQ: 86 / 91 VIQ: niet te bepalen
motoriek: normaal (goede werkhouding)
psychologisch onderzoek: vlotte jongens, goed contact
klinisch neurologisch: normaal
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
47
Casus R en J
Taalonderzoek (4;03 jaar):
• N-CDI/Woordenschatproductie: 46/41 woorden (18-19 m)
• RTOS, Taalbegripsschaal: pc 5-10 (3;00 jr)
• NNST, expressieve schaal: taalleeftijd 21 maanden
• Spontane taal: losse woorden, veel gebaren, veel
klanknabootsingen (trrrr, lippen r met behulp van vinger,
knorgeluid, mauw); enkele 2-woordzinnen
• Obs: kunnen eenvoudige woorden (vb bal) soms niet
nazeggen, onvloeiend spreekgedrag, veel gebaren, zeer
sterke spraakstoornissen, mama verstaat kdn ook vaak niet,
woordvindingsproblemen, problemen met overbrengen info
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
48
Casus R en J
Besluit:
Vermoeden SLI /ontwikkelingsdysfasie (therapieresistent?)
Advies:
Intensieve
– 2 keer
– 1 keer
– 1 keer
– 1 keer
multidisciplinaire therapie MUCLA (start 4;05 jr)
per week 1u logo (taalvorm)
per week 1u ortho (woordenschat)
per maand begeleiding ouders
per maand video-opname kinderen
Overgang naar 2de kleuterklas mits goede samenwerking
met kleuterleidster en CLB
Herevaluatie na 6 maanden intensieve therapie
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
49
Casus R en J
Herevaluatie (4;11 jr)
–
Gehoor: normaal
–
Taal (RTOS)
• Taalbegripsschaal: pc 5-10 (3;09)
• Taalproductieschaal: pc 1 (2;06 jr)
• Kwalitatief: woordvindingsproblemen, onvloeiend
spreekgedrag, gebruik van gebaren, agrammatisme
–
IQ (CL 5;02 jr): PIQ 91, VIQ (73/76)
Besluit : bevestiging SLI / ontwikkelingsdysfasie
Advies:
1. overstap naar taalklas (type 7)
2. verderzetten multi + GON-begeleiding
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
50
Referenties
• Zink, I. & Smessaert, H. (2009). Taalontwikkeling
stap voor stap. Herentals: Vlaamse Vereniging voor
Logopedisten
• Vandewalle, E., Boets, B., Ghesquière P. en Zink I.,
(2009). Welke kinderen met SLI ontwikkelen lees- en
spellingproblemen? Logopedie, 22, 2, p 23-32
• Van Weerdenburg, M. Bonder, F en Slofstra-Bremer,
C. (2009). Veelzeggend. Speciaal onderwijs aan
kinderen met ernstige spraak- en/of taalmoeilijkheden.
De praktijk ontrafeld. Leuven/Den Haag: Acco.
KULeuven
Exp. ORL
17/07/2015
Taalontwikkelingsproblemen: theoretisch kader en link naar praktijk
51