Transcript New Languages and New Words (the case of Serbian, Croatian

Leksičke promjene kraja dvadesetog
vijeka danas
Danko Šipka
[email protected]
http://www.public.asu.edu/~dsipka
Tok izlaganja
• Istraživanje novih leksema u sve tri
varijante s kraja dvadesetog vijeka
• Pilot istraživanje statusa novih bošnjačkih
riječi iz 2004. godine
• Istraživanje statusa novih bošnjačkih riječi
iz 2007-2008.
Danko Šipka A Dictionary of New Bosnian,
Croatian and Serbian Words, Springfield:
Dunwoody Press, 2002
Baza podataka od oko 45,000 sakupljena
krajem dvadesetog vijeka iz novinskih
korpusa i rječnika
Primijenjenolingvistički cilj: predstaviti
lekseme koje nisu u tada najkorišćenijim
rječnicima a koje govornik engleskog neće
prepoznati
Grupa
Primjer
Broj
Postotak
Ekavski
međususedski, mega-uspeh, proterivač
1880
4.19%
Hrvatski
bojišnica, božićnica, uradak
632
1.41%
datkovni obradnik, munjkovni, rednik
203
0.45%
lahko, mehko, poselamiti,šehid
243
0.54%
dekika, greb, hudovica, krhat, zijehati
68
0.15%
instalisati, naduvan, paraklis, pasuljast
61
0.14%
đeneral, sohran, toržestven, vaznositi
20
0.04%
3107
6.92%
Neobilježeno
41772
93,08%
Ukupno
44879
100,00%
Radikalnohrvatski
Bošnjački
Radikalnobošnjački
Srpski
Radikalnosrpski
Obilježeno
Domen
Primjeri
broj
postotak
Računarstvo
bejzik, C, izvršni program, kobol, server
7218
16.08%
abdićevac, deposovac, espeesovski, hazeovština
3367
7.50%
ajlajner, alko-vikend, porno-zvezda, rejv, trendaš
1889
4.21%
Vojska
ARBiH, bitnica, miročuvar, motorola
1467
3.27%
Mediji
BHT, blic-pitanje, brifing, niskotiražan
1243
2.77%
diler, d.o.o., gospodarstvenik, telebanking
1140
2.54%
anoreksija, bulimija, CD-uređaj, posttraumatski
984
2.19%
akrilik, autoblokator, homologacija, videotelefon
926
2.06%
Religija
akšam namaz, bogoodstupništvo, satanistički
792
1.76%
Muzika
afro-udaralje, bluz-pevač, rokerica, solo-album
705
1.57%
Sport
aikidoka, ATP turnir, kramponke, super G
691
1.54%
Pravo
abolicija, bezakonost, bezvizni, privatnopravni
499
1.11%
bio-bašta, bio-razgradiv, eko-država, grinpisovac
215
0.48%
apercepcioni, depsihlogizirati, isfrustrirati, psihocid
167
0.37%
apstraktivac, neoavangarda, šagalovski, videoart
160
0.36%
avio-let, čarter-flota, erbas, flajt-direktor
140
0.31%
Narkotici
acid, betametazon, krek-kokain, narkomafijaš
124
0.28%
Filozofija
altiserovac, autoempirijski, bitoslovlje, ničeanski
108
0.24%
Građevina i arhitektura
gradogradnja, korbizjeovac, medijapanac
81
0.18%
Lingvistika
bošnjakizam, europanto, psiholingvistkinja
81
0.18%
ideologema, ideološki background, kreacionizam
80
0.18%
avokado, briselski kupus, jojoba
21
0.05%
Raslojeno
22098
49.24%
Neraslojeno
22781
51%
Ukupno
44879
100.24%
Politika
Stil
Ekonomija
Medicina
Druge tehonologije
Ekologija
Psihologija
Umjetnost
Vazduhoplovstvo
Ideologija
Biologija
Generatori promjena
a. Naučno-tehnološke promjene
b. Socio-ekonmske promjene
c. Rati i nacionalizam
d. Promjene u stilu života
e. Oživljavanje religije
f. Nove ideologije, umjetnički i medijski pokreti
g. Kognitivni i ludički impulsi
Jezički procesi devedesetih
 Nove i oživljene lekseme i afiksi,
 Nova značenja, proširenja ili suženja postojećih,
 Promjene u konotaciji, upotrebnim odlikama,
čestoći,
 Slabljenje leksičke norme,
 Ortografske, morfološke i tvorbne posljedice
leksičkih promjena
Nove riječi I
Kognitivni:
2878 novih apstraktnih imenica sa sufiksom ost (npr. apolitičnost)
Ludički:
mojstven, napetoleden, nigdenedostajući
Nove riječi II
jugosrpska vlada, jugosrpski, komunistosrpski, pansrpski,
parasrpština, prosrpski, protusrpstvo, srpanj, srpska ekavica,
srpskobosanski, srpskohegemonistički, srpština, velikosrpska
agresija, crveni srbokomunizam, inosrbijanac, odsrbljen,
osrbljen, prosrbljen, rasrbljavanje, rasrbljen, rasrbljenost,
rasrbljivanje, srbizacija, srbizovan, srboboljševički,
srboboljševik, srbocentričan, srbocentrik, srbočetnički,
srbofilstvo, srbofoban, srbofobičan, srbofobičnost, srbofobija,
srbofopski, srbokatolik, srbokomunistički, srboljubac,
srboljublje, srboljupstvo, srbomirilac, srbomrzac, srbomrzački,
srbomrzeći, srbomrzićki, srbomrzija, srbomrzitelj, srbomržnja,
srboskorojević, srboubica, srboubistvo, srbounitarist,
srbozaljubljen, srbožderan, srbožderski, srbski.
Nove riječi III
brozan, brozinac, brozist, brozista, brozizam,
brozoidan, brozolik, brozonostalgičar,
brozotiranida, brozovac, brozovčić,
brozovluk, brozovski, brozovština,
okolotitićevac, postbrozni, postbrozovski,
titić, titinski, titofilističar, titoidan, titoist,
titoista, titoistički, titoizacija, titoizam,
titoiziran, titoizovan, titolesku, titolog,
titomanijački, titoslavija, titovac
Nova značenja
golub ‘ptica’ > ‘umjereni političar’,
mjesto ‘lokacija, grad…’ >‘URL, internetska
lokacija’
pancir ‘oklop’ > ‘neprobojni prsluk’
plastičar ‘likovni umjetnik’ > ‘kozmetički
hirurg’
kaciga
‘vojnailiiligrađevinski’
građevinska’
šljem ‘vojni
kaciga ‘automobilska ili astronautska’
Upotrebne karakteristike
amidža ‘ujak’ (kolokvijalno > standardno)
poselamiti ‘pozdraviti’(kolokvijalno >
standardno)
siječanj ‘januar’ (hrv > hrv, boš)
veljača ‘februar’ (hrv > hrv, boš)
Slabljenje norme
bilderuša, brinetuša, cmizdruša, divljakuša, milicioneruša,
oficiruša, ogovaruša, pederuša, perverzuša, pokvarenuša,
prikačuša
bezbednjak, bežičnjak, doslovnjak, duhovnjak, estradnjak,
grupnjak, hladnjak, hudnjak, jutarnjak, kožnjak,
kulturnjak, lažnjak, leptirnjak, ličnjak, luksuznjak,
maštovnjak, mirovnjak, nadobudnjak, narodnjak,
naslovnjak, običnjak, obreznjak, oklopnjak, oklopnjak,
okolnjak, opreznjak, otkačenjak, perverznjak, pohotnjak,
polovnjak, polupismenjak, pornjak, poslovnjak,
pozorišnjak, promidžbenjak, rasplodnjak, samotnjak,
skupnjak, slobodnjak, slovnjak, službenjak, stajnjak,
studenjak, stukovnjak, stvarnosnjak, svjetilnjak, trbušnjak,
usmerenjak, usmjerenjak, viljenjak, zabavnjak, zagrobnjak
Tvorbene posljedice
Fleksibilniji obrasci., borhesovsko-pavićevski
Širenje pojedinih afiksa, npr. nacio-, euro-, ju, -er, itd.
Nestabilni feminizacijski sufiksi: psihologica,
psihologinja, psihologistica, psihološkinja;
biznismenka
Gramatičke posljedice
a. Širenje nepromjenjivih pridjeva, npr. LPT
port, jugo predsjednik
b. Širenje participa, npr. destabilizirajući
prekid pregovora
c. Adaptacija biaspektualnih glagola, npr.
finansirati > isfinansirati
Pravopisne posljedice
Nefonetsko čitanje i novi slovni znaci
FTP [ef-te-pe or ef-ti-pi]
advertizing [advertajzing]
Europay [juropej]
yu-nostalgija
Crobex
Podrobnije informacije u:
• Danko Šipka Osnovi leksikologije i srodnih
disciplina (drugo izdanje), Matica srpska,
2006.
Nove bošnjačke riječi
Lebensraum pretpolitički stavovi
Srbi 55,28% u SFRJ
 SFRJ treba da bude očuvana
Hrvati 85,51% u SRH
 Hrvatska treba da bude nezavisna
Bošnjaci 47,28% in SRBiH
 Bosna i Hercegovina treba biti nezavisna
Pretpolitičke preferencije: 1992
Jugoslavija
Da
B
o Da
s
n
a Ne
Ne
B
S
H
Sadašnje pretpolitičke preferencije
B
o
s
n
a
Da
(Kon)federalizacija
Da
Ne
B
Ne
SH
Opšte
hrvatsko
1
bošnjačko
2
Ograničeno
1. slavenski, općina, definirati, listopad
2. truhao, mehak, babo, amidža, šehid
srpsko
Sociolingvistika društva
• Šipka, Milan Standardni jezik i nacionalni odnosi u Bosni i
Hercegovini (1850-2000) - Dokumenti, Institut za jezik
Sarajevo, 2001.
• Neweklowsky, Gerhard BOSANSKI - HRVATSKI SRPSKI /BOSNISCH - KROATISCH - SERBISCH
Aktuelna pitanja jezika Bošnjaka, Hrvata, Srba i
Crnogoraca, WIENER SLAWISTISCHER ALMANACH,
Sonderband 57, WIEN 2003.
• Greenberg, Robert Language and Identity in the Balkans
Serbo-Croatian and Its Disintegration, OUP 2004
Pilot-istraživanje u jesen 2004.
http://www.startbih.info
http://www.novihorizonti.com
Jedinica tekućeg teksta
Bošnjački
Start BiH
Novi Horizonti
280721
340070
176
5527
0.063%
1.625%
6
67
*lak*
63
1
*amidž/da{j|i}dž*
*uj/tet/stri*
10
10
44
4
*lah(a)k*
Hipoteze
Korpusna distribucija novouvedenih
riječi izuzetno je ograničena
Novouvedene bošnjačke riječi služe kao
obilježavač nivoa konzervatizvnosti
unutar te etničke grupe
Istraživanje 2007-2008
1. Opšti medijski izvori (manje konzervativni)
2. Islamski medijski izvori (više konzervativni)
Opšti
BHDani http://www.bhdani.com
Bosna ekspres http://www.bosniaexpress.com
Bosnjaci http://www.bosnjaci.net
Bosnjacki topraci http://www.bosnjacki-topraci.net
Kitabhana http://www.kitabhana.net
Walter http://www.walter.ba
Nova Grapska http://www.novagrapska.com
OHR http://www.ohr.int
ONASA http://www.onasa.com.ba
Oslobodjenje http://www.oslobodjenje.com.ba
Sabah http://www.sabah-ba.com/
SlobodnaBosna http://www.slobodna-bosna.ba
Superbosna http://www.superbosna.com
StartBih http://www.startbih.info
Islamski
Bošnjakinja http://www.bosnjakinja.net
Džemat http://www.dzemat.org
ElKalem http://www.elkalem.com
Islam http://www.islam.co.ba
Muslimanski glas http://www.muslimanskiglas.com
Nahla http://www.nahla.com
Novi horizonti http://www.novihorizonti.com
Preporod http://www.preporod.com
Rijaset IZ http://www.rijaset.net
Saff http://www.saffbih.com
Metodologija
1. Asistentkinja, Sara Schwalm, dobila
uputstva da, ravnomjerno koristeći
prethodno navedene izvore, formira dva
korpusa, svaki od približno milion jedinica
tekućeg teksta (odvajanje istraživača od
procesa prikupljanja korpusa),
2. Glavni istraživač, koristeći skriptove u
PERL-u statistički obradio dva korpusa i
izveo zaključke
Udio nove bošnjačke leksike
(pojavnica)
Ukupno
Bošnjački
Postotak
Opšti izvori
Islamski izvori
997149
997861
754
17555
0.076%
1.759%
Statistička značajnost
Bošnjačka leksika
Tip teksta
0.0883
p=0.00
Nova bošnjačka leksika u dvije grupe tekstova
Ukupno
2824
Islamski
373
13.21%
Opšti
177
6.27%
Zaključci
Varijantski markirane lekseme uvedene
devedesetih godina dvadesetog vijeka
ostvarile su ograničen uticaj u ukupnoj
leksičkoj masi, čak i u masi svih novih riječi
Kako vrijeme prolazi, njihova društvena
funkcija podliježe promjeni i one se
postepeno preobraćaju u obilježavač
konzervativizma