Transcript Kavram haritaları

Doç. Dr. Ömer Faruk KESER
KAVRAM
Yaşantı sürecindeki deneyimlerimiz sonucunda iki veya daha
fazla varlığı ortak özelliklerine göre bir arada gruplayıp diğer
varlıklardan ayırt ederek zihnimizde oluşturduğumuz soyut
düşünce birimlerine kavram denir ve sözcüklerle ifade edilir.
 Kavramlar bilginin yapıtaşlarını, kavramlar arası ilişkiler de
bilimsel ilkeleri oluşturmaktadır.
 İnsanlar doğuştan itibaren çevreleri ile yaptıkları etkileşimler
sonucunda bir taraftan kavramları geliştirirken diğer taraftan
kavramların isimlerini sözcük olarak dağarcıklarına yerleştirirler
yani öğrenirler.
 Bu öğrenmeler zihinde aralarında kurulan ilişkiler sonucunda
yeni öğrenmelere dönüşür ve anlam kazanırlar.
KAVRAM
 Zihnimizdeki düşünce birimleri olan kavramların tümü
soyuttur. Yani somut kavram olmaz.
 Kavramların kendileri değil örnekleri gerçek dünyada
bulunmaktadır. O halde kavramların soyut veya somut
örnekleri olabilir.
 Deneyimlerimizi, karşılaştığımız olay, obje ve durumları
sınıflayıp belli bir isimle zihnimize yerleştirmemiş olsaydık, yani
kavramlarımızı zihnimizde oluşturmamış olsaydık, o zaman
ilişkisiz, sınıflanmamış veya gruplanmamış her bir bilgi
zihnimizde rasgele yerleşmiş olacak ve zihinsel karmaşa
yaşayacaktık.
Kavramlar arası ilişkinin önemi
nedir?
 Yeni öğrenilen kavramlar daha önce öğrenilmiş veya
geliştirilmiş kavramlarla açıklanmaktadır.
 Bu durum aslında insan düşünme sürecini işleten malzemenin
kavramlar olduğunu ve bilinen kavramlar yoluyla
bilinmeyenlerin açıklanmaya çalışıldığının bir göstergesidir.
 Bu nedenle, öğrencilerin daha önceki yaşamlarıyla
oluşturdukları ön bilgilerin ortaya çıkarılması öğretimi organize
edecek olan öğretmenler için oldukça önemli görülmelidir.
Kavramları nasıl öğreniriz?
 İnsanlar kavramları ezber yoluyla değil pozitif ve negatif
örnekleri irdeleyerek öğrenirler.
 Kavramlar tanımla öğretilebilecek bir bilgi parçası değillerdir.
 Bu nedenle, öğretmenlerin kavramların öğretimi konusunda
yapabilecekleri en önemli hatalardan biri kavramların sadece
tanımla öğretilebileceğine inanmalarıdır.
Kavram haritaları;
 Öğrencilerin anlama seviyelerinin ve yanlış anlamalarının ortaya
çıkarılmasında kullanılabilecek etkili bir ölçme ve değerlendirme
aracıdır.
 Kavramlar arasındaki anlamlı ilişkileri önermeler şeklinde göstermek
için tasarlanan şematik çizimlerden oluşan öğretim aracıdır.
 Kavram haritalama, önermeleri ortaya çıkarmak için kullanılan bir
tekniktir.
 En basit şekliyle kavram haritası, bir önermeyi oluşturmak üzere bağ
kuracak bir kelimeyle birleştirilmiş en az iki kavramdan oluşturulur.
 Örneğin, “Hava mavidir” ifadesi “hava” ile “mavi” kavramları hakkında
geçerli bir önerme kuran basit bir kavram haritasını temsil etmektedir.
Kavram haritaları;
 Bir kavramla ilgili diğer kavramlar belirlenir ve bunların muhtemel
ilişki ifadeleri ayrıca listelenir.
 Çember veya kutu içerisinde yer alan kavram ve fikirler hiyerarşik
bir şekilde yapılandırılır.
 Her kavram haritada yalnızca bir kere yer almalıdır.
 Aynı seviyedeki kelimeler birincil ilişkileri gösterir.
 Çapraz bağlantılar (kavram haritasının farklı alanlarındaki kavramlar
arasındaki ilişkiler) vardır.
 Olay ve kavramlara ilişkin spesifik örnekler yer alır.
 Verilen bir kavramın anlamını açıklamaya yardımcı öğeler içerir.
Kavram haritaları;
 Kavramlar arasındaki ilişkiler, kavramları birleştiren bir çizgi ile
ve ok yönünde belirtilir.
 Kavramlar arasındaki ilişkinin anlaşılması okun yönüne bağlıdır.
 Okun yönü ikinci kavramı işaret eder.
 Kavramlar arasındaki ilişki okunurken önce birinci kavram
ardından ikinci kavram ve sonra okun üzerinde bulunan ve
kavramlar arasındaki ilişki okunur.
J. Novak’ın orijinal çiziminden aktarılmıştır.
Beyin fırtınası desteği olarak;
Yeni fikirlerin oluşturulması ve planlaması aşamasında
yol gösterir.
Çalışma yardımcısı olarak;
Etkili not almayı yönlendirir, yeni öğrenilen kavramları
özetler, yansıtıcı düşünmeye biçim veya etkinlik katar.
Öğretim ve ölçme aracı olarak;
Görsel ve şematik bir özet sunar, karmaşık ilişkileri ve
kavramsal düzeyi gösterir, algı yanlışlarının belirlenmesini ve
giderilmesini sağlar.
Değerlendirme aracı olarak;
Öğrenci başarısı kavram haritası ile açıklanabilir veya
test edilebilir.
Kavram haritalama etkinliği;
 Öğrencilerin kendi kavramsal düzeyleri hakkında fikir sahibi
olmalarına yardımcı olur.
 Öğretmenlere, öğrencilerin ön bilgilerini ve kavramsal
gelişim düzeylerini anlamalarında yardımcı olur.
 Öğrencilerin kendi öğrenme kapsamlarını oluşturmasına ve
konuya odaklanmalarına yardımcı olur.
 Öğretmenlerin, kavram yanılgılarını bir an önce
belirlemelerini sağlar.
Kavram Haritası Çeşitleri
1.Örümcek Harita: Temel bir kavramı tanımlamak için
kullanılmaktadır. Merkezdeki temel kavram nedir? Bununla
ilgili özellikler nelerdir? Bu tür sorulara yanıt aranır.
2.Balık Kılçığı Haritası: Karmaşık bir olayın nedenlerini ve sonuçlarını
ortaya koymak için kullanılır. Kılçığın üst tarafında olaylar,alt tarafında
da olayların nedenleri gösterilir. Bir bakıma olayların neden sonuç
ilişkileri kurulmuş olur.
3.Sınıflama Haritası: Öğrenilen bilgileri sistematik olarak sınıflamayı
amaçlar. Bu sınıflama genelden özele doğru aşamalı bir dağılım gösterir.
4.Olaylar Zinciri Dizinleri: Herhangi bir kavramın aşamalarının,bir
işlemin basamaklarını,olayların sırasını ve sonuçlarını açıklamak
için kullanılır.
Kavram haritası örnek etkinlikleri
 İlgili yöntemi uygulayacak öğretmenler yöntem hakkında
öğrencileri bilgilendirmelidir.
 Kavram nedir?, Kavram olmayan ifadeler nedir?, İlişki nedir?,
Önerme veya prensip nedir? Kavram haritası nedir? Ne işe
yarar?, Yapısal özellikleri nedir? Nasıl yapılır?
Kalem ve Defter kavramlarını düşünelim. Bu iki kavram arasında
ilişki kuracak olursak;
 Silgi kavramını düşünecek olursak, silginin bu kavramlarla
ilişkisi var mı?, Varsa bu nedir?, Hangi kavramla ve hangi
yöndedir?
Kavram haritası örnek etkinlikleri
Hız ve ivme arasındaki ilişki.
Kuvvet kavramının hız ve
ivme ile ilişkisi.
Ölçme ve değerlendirme aracı
olarak kavram haritaları
 Kavram haritalarının değerlendirilmesi, onun yapısının ve
içeriğinin tespitini kapsar.
 Hem nitel, hem de nicel veriler sağlar.
 Şayet haritayı oluşturma prosedürü tam açıklanmamışsa
öğrencilerin harita üzerindeki farklılıkları yorumu güçleştirir.
 Bilinen yöntemlerden birisi öğretmenin kendi haritası ile
öğrencilerin haritasının karşılaştırmasıdır.
Ölçme ve değerlendirme aracı
olarak kavram haritaları
 Literatürde önerilen bir başka yöntem aynı konuda öğretim
etkinlikleri boyunca bir dizi kavram haritası etkinliği yapmaktır.
 Bu süreçteki kavramsal gelişime ilişkin gözlem ve
değerlendirmelerde bulunmak mümkündür.
 Bu sistemde 1. harita ile 2., 2. ile 3., 3. ile 4. harita kıyaslanarak
puanlanır.
 Her karşılaştırmada yeniden yapılanma, ayarlama ve ekleme
varsa 1, yoksa 0 verilir.
Ölçme ve değerlendirme aracı
olarak kavram haritaları
Bir başka yöntem kavramların, hiyerarşilerin, ilişki ifadelerinin, çapraz
ilişkilerin ve örneklerin doğru yerleşimin puanlanmasıdır.
Kavram
: 1X7=7
Hiyerarşi
: 5 X 2 = 10
Çapraz İlişki :10 X 1 = 10
Örnek
:1X2=2
Ölçme ve değerlendirme aracı
olarak kavram haritaları
 Kavram haritalarının değerlendirilmesinde kullanılan bir başka
yöntem ise tablo halinde verilen kavramların öğrenciler
tarafından haritalanması,
 Yine tablo halinde verilen bir dizi kavramın boş veya kısmen
boş şekilde ve/veya ilişki ifadeleriyle tasarlanmış bir haritaya
yerleştirilmesi,
 Kavramların yer aldığı fakat ilişki ifadelerinin bulunmadığı bir
haritanın öğrenciler tarafından tamamlanması,
 Veya bunların bir öğretim stratejisi ve bir değerlendirme aracı
olarak ard arda bir etkinlik kapsamında yapılması.
Aşağıdaki kavram haritasındaki boşluklara, verilen kavramlardan uygun
olanlarını yerleştiriniz ve kavram haritasını kullanarak bir metin yazınız.
teknoloji
mineral karalar
kaya
demir
toprak
taş
elmas