Transcript Өзен, көл - WordPress.com

І. Қызығушылықты ояту
1) Психологиялық тренинг
2) “Кубизм” әдісі
3) Үй тапсырмасын сұрау:
“Жер асты сулары”.
ІІ. Мағынаны тану
1) Су туралы не білеміз?
СУ
2)Өлең жолдарын оқу.
Таулардан өзен ағар сарқыраған,
Айнадай сәуле беріп, жарқыраған.
Жел соқса, ыстық соқса бір қалыпта,
Аралап тау мен тасты арқыраған.
3) Тақырыптық түсінік беру.
“Өзен, көл”
4) Дәптермен жұмыс
5) Сызбамен жұмыс
Табиғи су қоймалары
Өзен
Көл
Теңіз
Мұхит
Өзендер
Өзі салған
арнамен
ағатын су
ағыны
Өзі салған арнамен ағатын су ағыны
Бастау
Өзен
басталатын
орын. Өзен
еңіске қарай
ағады.
Арна
Уақытша пайда
болатын
ағыстардан
ерекшелігі жер
бетіндегі белгілі бір
ойысты бойлап
ағады
Сағасы
Өзен көлге
немесе теңізге
барып құяды.
Көлге, өзенге
барып
қосылатын
жері
Саласы
Жолда негізгі өзенге
бүйірден басқа
ұсағырақ өзендер
келіп қосылады.
Мұндай жолдан
қосылатын өзендер
негізгі, өзеннің саласы
6) Тұрғылықты
жердегі өзен
Жер бетіндегі суға толған ойыстар
Көл
Шағын
Ені мен ұзындығы
бірнеше ондаған
метрден аспайды
Жасанды
Суға тапшы,
құрғақшылық жерлерде
қолдан көл жасайды.
Қолдан көл жасау үшін
құрғақ сайдың алдына
топырақ үйіп бөгейді.
Көктемде еріген қар суы
бөгетке жиналады.
Шағын өзендерді бөгеу
арқылы жасалады.
Ірі
Бір шетінен екінші
шетіне көз жетпейді.
Ірі көлдерде
теңіздегі сияқты
үлкен кемелер
жүзеді. Ондай
көлдерде күшті
дауыл соққанда биік
толқын көтеріледі.
Көлдер
8) Дәптермен жұмыс.
Өзен, көлдердің атын жазу.
9) Өзен, көлдер туралы
мағлұмат беру.
Жайық өзені
Ресей Федерациясы мен
Қазақстан Республика
жеріндегі өзен. Жайық
өзені Еуропа мен Азияны
бөліп жатады. Жалпы
ұзындығы 2428 км.
Қазақстан жеріндегі
жалпы ұзындығы 1084
км.
Есіл өзені
Бастауын Сарыарқадағы
Нияз тауы етегінен алып,
Ертіс өзеніне сол жағынан
құяды. Ұзындығы 2450 км.
Қазақстандағы ұзындығы
1400 км. Дүние жүзінде
екінші реттегі ең ұзын
сала саналады.
Іле өзені
Балқаш көлі алабындағы
өзен. Ұзынды 1439 км.
Қазақстандағы ұзындығы
815 км.
Су жиналатын алабы
140000 км², Қазақстан
аумағында 77400 км².
Торғай өзені
Ұзындығы 825 квадрат
километр. Су жинау алабы
— 157 мың км2.
Торғай өзені мал
шаруашылығына, балық
аулау кәсібін дамытуға
қолайлы.
Сарысу өзені
Сарысу өзені – Телікөл
алабының өзені. Ұзындығы
800 км. Суы бастауында
тұщы, орта және төменгі
ағыстарында тұздылау
келеді. Су алабының
ауданы 81 600 км²
Сырдария өзені
Ұзындығы 2212 км. Су
алабының ауданы 219 000
км². Арал теңізіне құяды.
Сырдария өзенінің суы ең
құнарлы мақта өсіретін
аймақтарды суғаруға және
оның бойындағы сумен
қамтамасыз етуге
қолданылады.
Нұра өзені
Қарағанды, Астана
облыстарының жері
арқылы ағатын өзен.
Ұзындығы 978 км, су
жиналатын алқабы 55100
км². Теңіз көліне құяды.
Ертіс өзені
Қазақстанжерінде Шығыс
Қазақстан,
Павлодар арқылы ағады.
Жалпы ұзындығы 4248
км, оның 1698 км-і
Қазақстан жерінде. Су
жиналатын алабы 1643
мың км2.
Көлдердің ең үлкені.
Каспий теңізінің жалпы
аумағы – 390 мың квадрат
километр. Оның суы 5
мемлекеттің жағалауын
шайып жатыр. Каспий
көлі балыққа бай. Мұнда
балықтың 55 түрі,
құстардың 260 түрі
кездеседі. Теңіз
жағалауында Атырау,
Форт-Шевченко, Ақтау,
т.б. қалалар бар.
Қазақстан көлдері
бойынша Балқаш көлі
3-ші орында.
Республиканың
оңтүстік шығысында
орналасқан. Көлдің
аумағы 18200 квадрат
км. Балқаш көлі Батыс
және Шығыс болып
екіге бөлінеді. Балқаш
көлінің тұздылығы
біркелкі емес. Көл
қараша айынан бастап
қатады. Балықтардың
20-дан астам түрі бар.
Ауданы 66 мың квадрат
километр. Қазақстан
мен Өзбекстан елдері
арасында орналасқан.
1961 жылға дейін Арал
теңізі мұхит деңгейінен
53 м биіктікте жатқан.
Алайда шаруашылық
мақсатында ұздіксіз
пайдаланудан 2002
жылы теңіз деңгейі 20
метр төмендеген.
Зайсан көлі —
Қазақстанның көл
дерінің Оңтүстік
Алтай және Сауыр,
Тарбағатай
жоталары
арасындағы
ойыста
жатқан тұщы көл.
Көл теңіз
деңгейінен 395 м
биіктікте.
Ауыз су
Егістік
ке
Мал
суару
Өзен – көл суын ерте
заманнан адамдар өз
қажетіне пайдаланып
келеді
Балық
аулайды
Жолаушы,
жүк
тасымалына
кеме
қатынасы
12) “Су туралы статистика”
А) Дүниежүзіндегі ең үлкен мұхит - Тынық мұхиты
Жердегі судың жартысына жуығын құрайды.
Ә) Әлемдегі ең үлкен көл - Каспий теңізі
Ол Азияда орналасқан. Ауданы 371 000 км2
Б) Қазақстандағы қорықты көл - Марқакөл,
Қорғалжын.
13) Оқулықпен жұмыс
14) Сергіту сәті
Тамшы болып тамайық,
Арықпен бірге ағайық.
Көлшік болып жиналып,
Күнге қолды бұлғайық.
Бу болып аспан төрінде,
Бұлттар санын құрайық.
Бұлттан жаңбыр сөгілер,
Жер әлемге төгілер.
“Сен білесің бе?”
- Іркілдек теңіз жәндігі медузаның бүкіл
салмағының 99 пайызы судан тұрады.
- Егер 1 кг қарбызды кептірсе, одан 20 грамм ғана
құрғақ зат алынады, яғны қарбыздың 98 пайызы
судан тұрады.
- Адамның тамағына және ішуіне 2-3 л су керек.
Адам тек тамақтанудың өзіне 60 тонна су
тұтынады екен.
- Адам салмағының 65 пайызы су десек, адам
ағзасы 15-20 пайызынан айырылса тіршілігі
тоқтайды. Адам сусыз бірнеше күн ғана шыдай
алады.
- 1 кг картопты өсіруге – 300 л су, 1 кг бидай өсіруге
– 1200 л су жұмсалады екен.
Шығармашылық жұмыс
1) Бұлақ сылдыры қандай әсем!
2) Алақай, бұлақ ән салып жатыр!
3) Су қандай мөп-мөлдір! Тап-таза!
4) Рақат-ай! Денемнің сергігені-ай!
5) Уһ! Салқын судың шөлімді басқаны-ай!
1. Бұлаққа бұлақ қосылса – егіз,
Көлге көл қосылса – теңіз.
2. Көлдің құты кетсе,
Көкқұтан бір жыл бұрын кетеді.
3. Тау бұлағымен көрікті,
Көл құрағымен
көрікті.
4. Өзен жағалаған өлмес.
5. Өзен – көлге, көл елге құяды.
Сұрақтары:
Ө
З
Е
Н
1. Құрлық бетіндегі түрлі ойыс.
2. Тұзды көлден қандай
пайдалы минерал өндіріледі?
3. Қазақстандағы баяу ағатын
өзендердің бірі.
4. Өзеннің жер бетіндегі белгілі
бір ойысты бойлап ағуы.
К
Ө
Л
Сұрақтары:
1. Қазақстандағы тұзды теңіз.
2. Жылғалар бір – бірімен қосылып нені құрайды?
3. Сайдың түбінен шыққан бұлақ ылдиға қарай сылдырап
ағады.
1. Қазақстанның өзендері:
А) Ертіс, Ніл, Нұра
Ә) Сырдария, Ертіс, Нұра
Б) Лена, Енисей, Сена
4. Жер асты суының негізгі көзі:
А) Тұщы су
Ә) Құдық
Б) Жауын – шашын
2. Қарағанды мен Екібастұзда не
өндіріледі?
А) Мұнай
Ә) Көмір
Б) Газ
5. Жер бетін өзгертетін апат:
А) Селдер
Ә) Су тасқындары
Б) Мұз айдындары
3. Шипалы су шығатын жер қалай
аталады?
А) Құдық
Ә) Бастау
Б) Арасан
6. Судың үш күйін ата:
А) Қатты, сұйық, газ
Ә) Таза, ақ, көгілдір
Б) Сұйық, газ, мөлдір
1)Жылға деген не?
2)Өзен қалай пайда болады?
3)Өзеннің ерекшелігі қандай, оның жеке
бөліктері қалай аталады?
4)Көлдің өзеннен қандай айырмасы
бар?
Атырау облысы, Құрманғазы ауданы,
Приморье селосы
Ю.А.Гагарин атындағы орта
мектебінің
бастауыш сынып мұғалімі
Байдаева Алтынай Асылбекқызы