Transcript Opieka domowa i wsparcie środowiskowe dla osób starszych w

Opieka domowa i wsparcie środowiskowe dla osób starszych w Szwecji
Rafał Bakalarczyk
Uwarunkowania demograficzne, zdrowotne i
ekonomiczne
Wysoka długość życia, w tym życia w zdrowiu zarówno kobiet i mężczyzn ( dobra kondycja
zdrowotna ogranicza koszty opieki zdrowotnej i długoterminowej starzejącego się
społeczeństwa).
Dość korzystny współczynnik dzietności, dodatnie saldo migracji częściowo łagodzące
tempo starzenia się społeczeństwa i jego społeczne skutki ( choć rodzące nowe wyzwania).
Względnie wysoki wskaźnik aktywności zawodowej we wczesnej starości zmniejszający
ryzyko deprywacji w późniejszej starości.
Kompleksowe i skuteczne zabezpieczenie społeczne seniorów przed ubóstwem ( duża
dywersyfikacja w ramach systemu emerytalnego, obecność emerytury gwarantowanej).
„Nordyckie” cechy szwedzkiego modelu opieki nad
osobami starszymi i niesamodzielnymi
1.Bardzo wysoki udział państwa w zapewnianiu dobrobytu osobom starszym
( państwo jest w pierwszej kolejności odpowiedzialne za zabezpieczenie osoby
starszej; od strony finansowej system jest niemal całkowicie publiczny ( udział
środków prywatnych nie przekracza kilku procent łącznych nakładów).
2.Zaopatrzeniowy charakter zabezpieczenia ( finansowanie z podatków
świadczenia, niezależnie od wcześniejszego opłacania składek ani aktualnego
dochodu).
3.„uniwersalne” publiczne usługi opiekuńcze ( integrujące dla różnych grup
społecznych, w zależności od diagnozy potrzeb a nie testu dochodów, choć sytuacja
finansowa bywa brana pod uwagę przy określaniu kwoty odpłatności, jednak
mocno limitowej.
Tendencje i zjawiska w ostatnich dekadach
Częściowe urynkowienie – od początku lat 90. wprowadzenie
kontraktowania usług publicznych z podmiotami prywatnymi.
Decentralizacja – od początku lat 90. reforma przekazująca
odpowiedzialność za organizację wsparcia seniorów i dająca dużą
dowolność w dysponowaniu środkami i osiąganiu ramowych celów
Deinstytucjonalizacja – rosnąca przewaga domowych i
środowiskowych form opieki względem tych instytucjonalnych
Re-familizacja – od drugiej połowy lat 90 dostrzeżenie roli rodziny w
zaspokajaniu potrzeb seniorów i rozwój polityki wsparcia na jej rzecz
Podział zadań między szczeble administracji
Poziom
Poziom centralny
Poziom regionalny
Poziom lokalny
(gminy)
administracji
publicznej
Zakres
Wyznaczenie celów,
Dostarczenie
Zapewnienie
odpowiedzialności
ogólne ramy prawne, medycznej opieki
domowej,
granty celowe,
mieszkalnictwa
kontrola i nadzór
seniorów
społecznych
i
opieki
dla
usług
Deinstytucjonalizacja
% osób w wieku 80+ z 1960 1970
danego typu opieki
1980
1990
2000
2010
w domu
10
25
34
26
18
23
w instytucji
20
28
22
22
20
14
Deinstytucjonalizacja
Wymiar ideowy: możliwość starzenia się w środowisku życia jednym z
oficjalnych celów polityki państwa wobec osób starszych, którą mają
orientować takie wartości jak godność, podmiotowość osoby starszej
oraz troska o jakość opieki.
Wymiar finansowy: mimo, że więcej osób korzysta z opieki
środowiskowej niż instytucjonalnej, ta druga pochłania większą część
wydatków (2/3) gmin, ergo opłacalne jest inwestowanie we wsparcie
domowe i środowiskowe niż w instytucjonalne.
Formy wsparcia w domu i w środowisku
w domu
- opieka domowa
- pielęgniarska opieka domowa
- usługi prewencyjne, zapobiegające urazom( np. przy wkręcaniu żarówek czy
wieszaniu firanek).
- adaptacja pomieszczeń i urządzeń do teleopieki
- dowożenie posiłków ( może być też w formie środowiskowej) – otrzymuje
około 60 tys. osób.
Wsparcie środowiskowe
1) specjalny transport
2) centra dzienne – profilaktyka i prewencja, rehabilitacja, integracja i
aktywizacja społeczna, funkcja wytchnieniowa (dla opiekuna
nieformalnego).
3) ośrodki pobytu czasowego – funkcja wytchnieniowa, rehabilitacja,
opieka po okresie hospitalizacji, tymczasowy pobyt przed otrzymaniem
miejsca w domu seniora.
4) budownictwo z mieszkaniami chronionymi ( secure housing)kompleksy mieszkalne z mieszkankami dla niesamodzielnych seniorów,
ze wspólną przestrzenią integracyjną i całodobowym dostępem do
służb socjalnych i pielęgniarskich.
Opieka domowa
Zakres: ADL i IADL
Rozwój publicznej opieki domowej od lat 50 – powiązany z rozwojem
uniwersalnego welfare state
Uwarunkowania rozwoju i zagrożenia od lat 90.
- konieczność konkurowania o środki z innymi sektorami społecznymi w ramach
jednej puli środków
- cięcia w opiece szpitalnej i skrócenie pobytu w instytucjach medycznych
skutkujące większym zapotrzebowaniem na opiekę w sektorze socjalnym
- Urynkowienie i familizacja
Komercjalizacja
1) Możliwość zawierania kontraktów z prywatnymi świadczeniodawcami ( udział
podmiotów prywatnych w opiece finansowanej z podatków wzrósł z 2% w 1993 do
21% w 2012 roku).
2) wprowadzenie ulg podatkowych dla osób korzystających z usług poza
publicznym finansowaniem
3) wprowadzenie wyboru świadczeniodawcy po stronie odbiorcy usług
Społeczne skutki uboczne ( według badań M.Szebehely i Trydegarda).
odpływ części klasy średniej w stronę prywatnego sektora, zaś osoby o niższym
statusie częściej zostają w sektorze publicznym lub decydują się na opiekę rodzinną.
Tworzy się dualizm systemu, zmniejsza się presja pro-jakościowa wobec publicznych
usługodawców i różnicuje się jakość opieki dla obywateli o różnym statusie
Re-familizacja
Dostrzeżenie rodziny jako podmiotu opieki w latach 90.
1997 – pierwszy grant z budżetu centralnego dla samorządów na wsparcie opiekunów. W kolejnych
latach ponawiane i poszerzane wsparcie finansowe dla gmin z budżetu.
1998 – zapis prawny mówiący że samorządy powinny wspierać opiekunów nieformalnych, a w 2009
że są zobowiązane zapewnić każdemu opiekunowi pomoc.
Równolegle rozwój różnych form wsparcia po stronie samorządów
Re-familizacja nie poprzez wycofywanie się państwa, ale poszerzanie zakresu stosowanych
instrumentów
Jedynie kilka procent opiekunów nieformalnych wspólnie zamieszkuje z podopiecznymi.
W społeczeństwie szwedzkim jest silne przeświadczenie, że w pierwszej kolejności za zapewnienie
opieki odpowiada państwo, a dopiero w dalszej kolejności rodzina.
Według sondaży z 2000 roku w szwedzkim społeczeństwie ok.60% preferuje publiczną opiekę
domową, około 10% opiekę ze strony córki lub innego krewnego, 17% ze strony małżonka/partnera,
około 1% ze strony podmiotów rynkowych
Udział gmin stosujących dane formy wsparcia (%)
2005
2008
100
99
92
93
Opieka wytchnieniowa w domu
94
98
Doradztwo
81
90
Grupy wsparcia dla nieformalnych opiekunów
76
90
Szkolenia dla nieformalnych opiekunów
33
78
Centra opiekunów nieformalnych
40
65
Centra wolontariatu
brak danych
37
18
57
34
46
Opieka wytchnieniowa w domu krótkiego pobytu
Opieka wytchnieniowa w centrum dziennym
Aktywności na rzecz dobrego samopoczucia opiekunów
Inne formy wsparcia
Opieka instytucjonalna (w domach seniora)
Zauważalny spadek znaczenia - także w liczbach bezwzględnych osób które
korzystają z tego typu opieki ( obecnie około 5% powyżej 65 roku życia z
czego ¾ w wieku 80+)
Upodobnianie się tego segmentu opieki do warunków domowych:
Średnio od 8-10 pokoi
98% – mieszkańców domów seniora ma samodzielne pokoje, ponad 90%
samodzielną łazienką.
Coraz mniej zmedykalizowany wizerunek tego typu instytucji
-----------------------------------------Czas oczekiwania na miejsce to średnio 70 dni, duże zróżnicowanie między
samorządami