Transcript Indukcjonizm i pierwsze teorie metody naukowej

Metodologia nauk
Andrzej Łukasik
Zakład Ontologii i Teorii Poznania
Instytut Filozofii UMCS
http://bacon.umcs.lublin.pl/~lukasik
www.filozofia.umcs.lublin.pl
Dedukcja a indukcja
„- Jakim cudem udało ci się to wydedukować – spytałem.
- Co wydedukować? – spytał rozdrażnionym tonem.
- To, że ten człowiek był emerytowanym sierżantem piechoty morskiej?
- […] Mimo, że był po drugiej stronie ulicy, zauważyłem wielką niebieską kotwicę wytatuowaną na
grzbiecie jego dłoni. To nasuwało skojarzenie z morzem. Miał jednak postawę zawodowego
wojskowego i regulaminowe bokobrody. Wszystko to pasowało do żołnierza piechoty morskiej. Po
sposobie, w jaki trzymał głowę i wymachiwał swoją laską, stwierdziłem, że najwyraźniej ma o sobie
bardzo wysokie mniemanie; jego zachowanie wydawało mi się nieco władcze. Z wyrazu twarzy
natomiast można było wywnioskować, że jest to zrównoważony, budzący szacunek mężczyzna w
średnim wieku. Wszystkie wymienione fakty przemawiały za tym, że musiał być w randze sierżanta.
- Cudowne! – zawołałem.
- Raczej pospolite – odparł Holmes […]”.
(A. Conan Doyle, Tajemnica Lauriston Gardens)
Problem: czy stosowane przez Sherlocka Holmesa rozumowanie jest rozumowaniem dedukcyjnym?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Przykład rozumowania dedukcyjnego (1)
Wszystkie wykłady z metodologii są nudne
Prowadzony przeze mnie wykład jest wykładem z metodologii
___________________________________________________
Ten wykład jest nudny
a) i b) – przesłanki, c) – wniosek
rozumowanie dedukcyjne: jeśli przesłanki są prawdziwe, to wniosek musi być prawdziwy; nie jest
możliwe, aby przesłanki były prawdziwe, a wniosek fałszywy (otrzymalibyśmy sprzeczność)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Przykład (2)
Niektóre wykłady z metodologii są nudne
Prowadzony przeze mnie wykład jest wykładem z metodologii
__________________________________________________
Ten wykład jest nudny
Czy wniosek wynika logicznie z przesłanek?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Przykład (2)
Niektóre wykłady z metodologii są nudne
Prowadzony przeze mnie wykład jest wykładem z metodologii
__________________________________________________
Ten wykład jest nudny
W (2) wniosek nie wynika z konieczności z przesłanek (prowadzony wykład może być interesujący).
Uznanie przesłanek za prawdziwe i (c) za fałszywe nie implikuje sprzeczności
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Przykład (3)
Wszystkie planety mają 3 księżyce
Ziemia jest planetą
______________________________
Ziemia ma 3 księżyce
Pytanie: czy rozumowanie (3) jest poprawne?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Przykład (3)
Wszystkie planety mają 3 księżyce
Ziemia jest planetą
______________________________
Ziemia ma 3 księżyce
Rozumowanie jest poprawne, ale…
Logika dedukcyjna to nauka o wyprowadzeniu jednych zdań z innych zdań. Za pomocą samej logiki
nie można ustalić prawdziwości przesłanek (logika nie jest źródłem prawdziwych twierdzeń o
świecie).
Dedukcja – wnioskowanie od racji do następstwa, z przesłanek wynika wniosek, wnioskowanie
niezawodne („od ogółu do szczegółu”).
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Indukcja
Typ rozumowania redukcyjnego (od szczegółu do ogółu), metoda wyprowadzenia wniosku, będącego
zdaniem ogólnym z przesłanek będących zdaniami jednostkowymi
Indukcja jest rozumowaniem zawodnym (prawdziwość przesłanek nie gwarantuje prawdziwości
wniosku)
Uwaga: indukcja matematyczna (indukcja zupełna) jest rozumowaniem dedukcyjnym
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Indukcja matematyczna
Metoda dowodzenia twierdzeń o liczbach naturalnych
Niech T(n) będzie formą zdaniową o zmiennej n określoną w dziedzinie N. Jeśli za n wstawić
dowolną liczbę naturalną, to T(n) stanie się zdaniem prawdziwym albo fałszywym.
Zasada indukcji matematycznej:
1. Jeżeli istniej taka liczna n0, że T(n0) jest zdaniem prawdziwym
2. Dla każdej liczby naturalnej n zachodzi implikacja T(n) → T(n +1)
_______________________________________________________
To T(n) jest prawdziwe dla każdej liczny naturalnej n.
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Indukcja enumeracyjna i eliminacyjna
Indukcja enumeracyjna – wnioskowanie, w którym zdanie stwierdzające ogólną prawidłowość
uznajemy jako wniosek na podstawie uznania zdań jednostkowych, stwierdzających niektóre
poszczególne przypadki tej prawidłowości
Indukcja eliminacyjna – wnioskowanie, w którym jedna z przesłanek jest alternatywą kilku zdań
ogólnych, inne przesłanki są zdaniami jednostkowymi obalającym wszystkie człony tej alternatywy z
wyjątkiem jednego. Wnioskiem indukcji eliminacyjnej jest jeden nieobalany człon alternatywy (F.
Bacon, J. S. Mill)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Teoria idoli Bacona
F. Bacon (1561-1626), Novum Organum (1620), Nowa Atlantyda (1627)
Empiryzm: nauka jako środek do praktycznych celów – wiedza to potęga (panowanie człowieka nad
przyrodą), należy nie kontemplować przyrodę, lecz „wydrzeć jej tajemnice” przez eksperyment
Odrzucenie sylogizmu na rzecz metody empirycznej – indukcji
„umysłowi ludzkiemu nie skrzydeł trzeba, lecz ołowiu”
Podwójne zadanie metodologii:
1) usunąć źródła błędów; 2) wskazać pozytywne środki zdobywania wiedzy
1) Teoria złudzeń (idola)
a. złudzenia plemienne (idola tribus) wspólne całemu gatunkowi ludzkiemu, wynikające z właściwej
człowiekowi konstrukcji (np. skłonność do antropomorfizowania, teleologicznego ujmowania
przyrody…)
b. złudzenia jaskini (idola specus) indywidualne uwarunkowane wychowaniem, lekturą,
wykształceniem (por. Platon i alegoria jaskini)
c. złudzenia rynkowe (idola fori) powodowane przez język (w języku są wyrazy, którym nic nie
odpowiada – por. onomatoidy Kotarbińskiego)
g. złudzenia teatru (idola theatri) hipostazy i błędy pojęć właściwe tradycji filozoficznej
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Teoria indukcji Bacona
Podstawa nauki = eksperyment (zamiast przypadkowego zbierania faktów) + indukcja (zamiast
sylogizmu por. Arystoteles)
Analogia ze światem zwierząt: mrówki – tylko zbierają, pająki – snują własne nici, pszczoły – zbierają i przerabiają zebrany materiał
Indukcja nie jest prostym zestawianiem faktów, lecz metodą ich uogólniania – poszukiwania stałych
związków
Jeśli zajmujemy się jakąś własnością W należy:
Zestawić wypadki, w jakich W występuje (wykaz obecności)
Zestawić wypadki, w jakich W nie występuje (wykaz braku)
Zestawić wypadki, w jakich W występuje w różnym stopniu (wykaz stopni)
Właściwa indukcja ma na celu ustalenie, jakie własności wiążą się badaną własnością:
Wyniki:
Odrzucenie własności brakujących w pewnych przypadkach
Dodanie własności
Rozstrzygnięcie kwestii spornych
Cel rozumowania indukcyjnego – znalezienie stałych własności, stanowiących istotę rzeczy (por.
Arystoteles)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Teoria indukcji Bacona cd.
1.
2.
3.
4.
Formułujemy wyczerpującą listę wzajemnie wykluczających się hipotez H
Jeśli lista jest wyczerpująca, to znajduje się na niej H prawdziwa
Za pomocą eksperymentu eliminujemy H fałszywe
Pozostaje H prawdziwa
Eksperyment krzyżowy (experimentum crucis) – musi być tak zaprojektowany, aby dowolny jego
rezultat eliminował co najmniej jedną z alternatywnych hipotez
Problem: skąd wiadomo, które czynniki są istotne w danym eksperymencie?
Powinniśmy przyjąć H dopiero po wyeliminowaniu H alternatywnych, ale musimy zakładać inne H…
aby dokonać wstępnej selekcji „czynników nieistotnych”
Zawsze można przeanalizować jedynie skończoną liczbę czynników. Skąd wiadomo, że liczba
czynników w przyrodzie jest skończona? (tzn. że spełnione jest założenie ograniczonej
różnorodności świata)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Niedookreślenie teorii przez dane empiryczne
Po wyeliminowaniu wszystkich hipotez niezgodnych z pewnym zespołem danych empirycznych
zawsze pozostaje nieskończenie wiele danych do wyeliminowania
Paradoks doboru krzywej:
1. Dowolny zbiór danych empirycznych można przedstawić w postaci skończonego zbioru
punktów na płaszczyźnie
2. Istnieje nieskończony zbiór krzywych przechodzących przez wszystkie punkty tego zbioru
Nawet przy założeniu skończonej różnorodności świata metoda Bacona może być wiarygodna
jedynie przy założeniu istnienia prawidłowości w przyrodzie
Bacon zakładał esencjalizm (rzeczy mają swoją istotę)
Później – zamiast poszukiwania istoty rzeczy – poszukiwanie prawidłowości, możliwych do ujęcia w
postaci praw przyrody
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Kanony Milla
J. St. Mill (1806-1873), A System of Logic, 1843
Empiryzm – wszelka wiedza pochodzi z doświadczenia (stanowisko przeciwstawne – aprioryzm)
prawa logiki wywodzą się z doświadczenia (są uogólnieniem doświadczeń, a nie pierwotne i
oczywiste)
Nominalizm – w świecie istnieją tylko rzeczy jednostkowe, ogólne są jedynie wyrazy
Definicja nie oddaje „istoty rzeczy” ale znaczenie wyrazów
Do twierdzeń ogólnych można dojść tylko przez indukcję (doświadczenia są zawsze
jednostkowe); z twierdzeń ogólnych można potem dedukcyjnie wyprowadzać wnioski (odrzucenie
sylogizmu)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Kanon jedynej zgodności
Jeżeli zdarzenia szeregu (1) A, B, C…, zachodzą wcześniej niż szeregu (2) a, b, c… oraz tylko jeden
element szeregu (1) i (2) powtarzają się, mamy prawo przypuszczać, że A jest przyczyną a
A, B, C… → a, b, c…
A, D, E… → a, d, e…
__________________
A→a
(→ symbolizuje związek przyczynowy)
Przykład: tzw. gorączka Teksasu (koniec XIX w. USA): krowy hodowane na północy i przenoszone
na południe zapadały na chorobę i masowo padały. Th. Smith zauważył, że choroba jest przenoszona
zawsze (jedyna zgodność) przez kleszcze.
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Kanon jedynej różnicy
Jeżeli zdarzenia szeregu (1) A, B, C…, zachodzą wcześniej niż szeregu (2) a, b, c… oraz brak tylko
jeden elementu szeregu (1) związany jest z brakiem tylko jednego elementu (2), mamy prawo
przypuszczać, że A jest przyczyną a
A, B, C… → a, b, c…
D, E… → d, e…
__________________
A→a
Przykład: tzw. gorączka Teksasu (XIX w. USA): krowy hodowane na północy i przenoszone na
południe zapadały na chorobę i masowo padały. Th. Smith zauważył, że krowy z południa zapadały w
młodości na lekką gorączkę i były uodpornione
Kanony (1) i (2) można stosować łącznie – łączny kanon zgodności i różnicy
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Kanon jedynej reszty
Jeśli nie jesteśmy pewni, czy przyczyną a jest A, B czy C, oraz wiemy, że przyczyną a nie jest ani B
ani C, wtedy – na zasadzie reszty – wnosimy, że A jest przyczyną a
A lub B lub C → a
nie-B → a
nie-C → a
__________________
A→a
Jeśli wiemy, że pewne zjawisko a można wyjaśnić tylko na jeden z dwóch sposobów A lub B, to jeśli
nie B, zatem A (tertium non datur)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Kanon zmian towarzyszących
Jeśli nie wiemy, czy zdarzenie typu A jedynie współwystępują ze zdarzeniami typu a, czy też są
powiązane z nimi przyczynowo, to jeśli zmiana A związana jest ze zmianą a (pozostałe pozostają
stałe), możemy wnosić, że A jest przyczyną a
A1, B, C… → a1, b, c…
A2, B, C… → a2, b, c…
A3, B, C… → a3, b, c…
__________________
A→a
Przykład: związek okresu drgań wahadła (a) z wartością przyciągania grawitacyjnego (A) w różnych
miejscach na Ziemi
Bacon – indukcja pozwala poznać istotę rzeczy
Mill – indukcja pozwala poznać przyczyny zdarzeń, podstawa prawa przyczynowości jest
psychologiczna i subiektywna (przyzwyczajenie, że coś, co wielokrotnie okazywało się prawdą,
nadal okaże się prawdą)
Problem: prawo przyczynowości opiera się na indukcji, a indukcja na przyczynowości…
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Sposoby uzasadnienia indukcji
Naiwny indukcjonizm – nauka wychodzi od obserwacji, wiedza naukowa wyprowadzana jest za
pomocą indukcji ze zdań obserwacyjnych
Zasada indukcji:
„Jeżeli duża ilość przedmiotów A została zaobserwowana i wszystkie miały własność B, to wszystkie
A mają własność B”.
Problem: jak uzasadnić zasadę indukcji?
Jeżeli nawet zdania obserwacyjne są niezawodne [twierdzenie możliwe do zakwestionowania], to w
jaki sposób rozumowanie indukcyjne prowadzi do wiedzy niezawodnej?
Rozumowanie indukcyjne jest zawodne (w odróżnieniu od rozumowania dedukcyjnego) –
prawdziwość przesłanek rozumowania indukcyjnego nie gwarantuje prawdziwości wniosku.
Kruk x1 zaobserwowany w czasie t1 okazał się czarny
Kruk x2 zaobserwowany w czasie t2 okazał się czarny itd.
________
Wszystkie kruki są czarne
Błąd: nie ma żadnej logicznej gwarancji, że następny zaobserwowany
kruk będzie nie-czarny
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Sposoby uzasadnienia indukcji
Przykład: Bertrand Russel i przypowieść o indyku-indukcjoniście
Rozumowanie indyka:
Pierwszego dnia na fermie indyczej nakarmiono mnie o 9 rano
Drugiego dnia na fermie indyczej nakarmiono mnie o 9 rano…
[obserwacji dokonał w różnych okolicznościach w długim, czasie]
n-tego dnia na fermie indyczej nakarmiono mnie o 9 rano
________
Wniosek: zawsze otrzymuję posiłki o 9 rano
Na Święto Dziękczynienia indyk został upieczony…
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Sposoby uzasadnienia indukcji
Zasady indukcji nie można uzasadnić na podstawie doświadczenia:
Zasada indukcji okazała się skuteczna w sytuacji x1
Zasada indukcji okazała się skuteczna w sytuacji x2, itd.
________
Zasada indukcji jest zawsze skuteczna
Błąd circulus vitiosus – nie można posługiwać się indukcją w celu uzasadnienia indukcji
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Sposoby uzasadnienia indukcji
Co to jest „duża ilość” obserwacji?
Czy aby się przekonać, że bomba atomowa może wywołać ogromne zniszczenia i śmierć wielu ludzi
trzeba wielokrotnie powtarzać jej zrzucenie na miasto?
Czy aby się przekonać, że ogień parzy, trzeba wielokrotnie wkładać rękę do ognia?
Czy na podstawie tego, że „jasnowidzowi” udało raz poprawnie przewidzieć jakieś wydarzenie
należy uznać, że posiada dar przewidywania przyszłości?
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Problem uzasadnienia indukcji
Obserwujemy jedynie następstwo zdarzeń, ale post hoc non est propter hoc:
„[…] nie można na tej tylko podstawie, że jedno zjawisko w jednym
przypadku wyprzedziło inne, wyprowadzić rozumnego wniosku,
że pierwsze jest przyczyną drugiego”. (David Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego)
„[…] tym, co wobec stałego związku dwóch rzeczy, np. gorąca i płomienia, ciężaru i masy, każe nam
po ukazaniu się jednego oczekiwać drugiego, jest wyłącznie przyzwyczajenie. […] jest to jedyna
hipoteza, która usuwa trudność wytłumaczenia, dlaczego z tysiąca przypadków wyprowadzamy
wniosek, którego nie możemy wyprowadzić z jednego przypadku, niczym od tamtych się nie
różniącego”. (David Hume, Badania dotyczące rozumu ludzkiego)
sceptycyzm
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Problem uzasadnienia indukcji
„[…] pojęcie przyczyny […] musi mieć swą podstawę zupełnie a priori
w intelekcie, albo też trzeba je całkowicie zarzucić jako czyste urojenie.
Pojęcie to bowiem wymaga bezwzględnie, żeby coś (A) był takie, iżby
coś innego (B) z niego wypływało z koniecznością i wedle bezwzględnie ogólnego prawidła”.
„[…] stosunek przyczyny do skutku jest warunkiem przedmiotowej ważności naszych sądów
empirycznych odnoszących się do szeregu spostrzeżeń, a tym samym jest warunkiem ich empirycznej
prawdziwości, a więc i doświadczenia” (Immanuel Kant, Krytyka czystego rozumu, t. 1).
Argument transcendentalny: poznanie naukowe jest faktem – w jaki sposób jest możliwe?
Podmiot poznania jest wyposażony w transcendentalne kategorie intelektu (m.in. przyczynowość) i
aprioryczne formy zmysłowości
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Słaby justyfikacjonizm
Imre Lakatos: żadna H nie może być uzasadniona, ale może być (gorzej lub lepiej) potwierdzona
przez świadectwo empiryczne
Miara stopnia potwierdzenia – prawdopodobieństwo warunkowe prawdziwości H ze względu na
świadectwo empiryczne E
P( H / E ) 
P( H  E )
P( E )
Jeśli P(H | E) = 1, to jeżeli zachodzi E (E jest zdaniem prawdziwym), to H jest pewne (E→H)
Jeśli P(H | E) = 0, to jeżeli zachodzi E (E jest zdaniem prawdziwym), to H jest niemożliwe (E→⌐H)
pozostałe przypadki P(H | E) = r, 0 ≤ r ≤ 1– prawdziwość E nie przesądza o wartości logicznej H, ale
im większe prawdopodobieństwo, tym bardziej prawdopodobne, że H jest prawdziwe
Świadectwo empiryczne E uprawdopodabnia H
P określa stopień racjonalnego przekonania o prawdziwości H (X jest przekonany w stopniu r o
prawdziwości H)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawdopodobieństwo
Klasyczna definicja prawdopodobieństwa (Pierre Simon de Laplace):
Jeśli zdarzenie E0 rozkłada się na m wykluczających się i jednakowo możliwych zdarzeń, z których n
sprzyja pojawieniu się zdarzenia E, to prawdopodobieństwo zdarzenia E P(E) jest równe stosunkowi
liczby zdarzeń sprzyjających m do wszystkich możliwych m:
n
m
0  P( E )  1
P( E ) 
Problem: w definicji występuje termin „jednakowo możliwe” (jednakowo prawdopodobne? – czy
mamy do czynienia z circulus vitiosus?)
zasada nieodróżnialności: jeśli nie ma powodu, dla którego miałby zajść ten, a nie inny przypadek, to
traktujemy te przypadki jako jednakowo możliwe
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawdopodobieństwo statystyczne
Prawdopodobieństwo zdarzenia E jest miarą średniej częstości występowania tego zdarzenia w
nieskończenie długiej serii zdarzeń
R. Von Mises, H. Reichenbach: prawdopodobieństwo jako granica względnej częstości w
nieskończonej serii prób
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawdopodobieństwo logiczne
John M. Keynes: prawdopodobieństwo jako logiczna relacja między dwoma zdaniami (nie odnosi się
do częstości względnych – poza prostymi przypadkami, jak rzut kostką itp.)
Rudolf Carnap: prawdopodobieństwo logiczne jako częściowa implikacja
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Prawa naukowe
Obserwacje → odkrycie regularności w świecie → formułowanie praw
„Prawa nauki nie są niczym więcej niż zdaniami, które wyrażają te regularności tak precyzyjnie, jak
to tylko możliwe” (Carnap, Wprowadzenie do filozofii nauki)
Prawa uniwersalne – zależność spełniona w każdym miejscu i czasie
Prawa statystyczne – zależność spełniona w pewnym procencie zdarzeń
Prawa uniwersalne mają formę uniwersalnych zdań warunkowych
xP( x)  Q( x)
Zdania jednostkowe – wyrażają fakty (jednostkowe, konkretne zdarzenia)
„nauka rozpoczyna się od bezpośredniej obserwacji jednostkowych faktów. Nic więcej nie może być
obserwowane. Regularności, rzecz jasna, nie są bezpośrednio obserwowalne, odkrywane są one
dopiero wtedy, gdy pojawia się wiele obserwacji. Takie regularności wyrażane są z zdaniach
nazywanych prawami” (Carnap, Wprowadzenie do filozofii nauki)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Koncepcja wąskoindukcjonistyczna
Problem: w jaki sposób na podstawie danych empirycznych przejść do praw ogólnych?
Koncepcja wąskoindukcjonistyczna – por. Carl G. Hempel, Filozofia nauk przyrodniczych
1. Obserwacja i opis wszystkich faktów bez jakiejkolwiek selekcji
2. Analiza i klasyfikacja faktów
3. Indukcyjne wyprowadzenie uogólnień
4. Testowanie uogólnień
Zakłada się, że proces ten następuje bez jakichkolwiek hipotez – aprioryczne domysły mogłyby
zagrażać obiektywizmowi nauki
Problem: czy taki program jest wykonalny?
1. Faktów jest nieskończenie wiele…
2. Które fakty są istotne?
3. Czy rodzaj danych jest wyznaczony przez problem, czy przez hipotezę?
„jeśli sposób analizowania i klasyfikowania faktów empirycznych ma prowadzić do wyjaśnienia
badanych zjawisk, to musi opierać się na jakiejś hipotezie dotyczącej wzajemnego związku zjawisk;
jeśli hipotezy takiej nie ma, analiza i klasyfikacja jest bezcelowa” (Hempel, Filozofia nauk
przyrodniczych)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Reguły indukcji, hipotezy próbne, twórczość w nauce
i obiektywność
Zgromadzenie „wszystkich istotnych danych” jest niemożliwe dopóki nie zostanie sformułowana
hipoteza, dla której te dane mają być istotne
Nie ma ogólnie obowiązujących reguł, za pomocą których hipotezy i teorie można mechanicznie
wywodzić z danych empirycznych – potrzebna jest wyobraźnia twórcza: teorie nie są wyprowadzane
z danych, lecz wymyślane w celu ich wyjaśnienia; nie istnieje „metoda odkrycia naukowego”
Kontekst odkrycia (twórczość) / kontekst uzasadniania (obiektywne uprawomocnianie
przypuszczeń)
Przykłady z historii nauki: Kakule – sześciokątna struktura cząsteczki benzenu, Kepler – mistyka
liczb…
„Na staży obiektywności nauki stoi jednak zasada, że o ile hipotezy i teorie można w nauce
swobodnie konstruować i proponować, o tyle akceptowane i wcielone do wiedzy naukowej mogą być
one tylko wtedy, gdy przejdą próbę dokładnego, krytycznego badania, które w szczególności
obejmuje sprawdzenie odpowiednich implikacji testowych za pomocą starannej obserwacji lub
eksperymentu” (Hempel, Filozofia nauk przyrodniczych, 37-38)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Wyjaśnianie i przewidywanie
W wyjaśnianiu i przewidywaniu zjawisk zawsze odwołujemy się do praw (uniwersalnych lub
statystycznych)
Ogólny schemat:
xP( x)  Q( x)
P(a)
__________
___
Q(a )
Uwaga: prawa logiki i matematyki zależą jedynie od znaczenia występujących w nich terminów, są
konieczne i niezależne od struktury rzeczywistego świata („nie mówią nic o świecie”, obowiązują w
„każdym możliwym świecie”)
Wyjaśniając i przewidując zjawiska w świecie rzeczywistym musimy posługiwać się prawami
empirycznymi. W odróżnieniu od praw logiki i matematyki nie są one niezawodne, ale mówią coś o
strukturze naszego świata.
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Rozumowanie dedukcyjne:
H I
H
__________
___
I
H I
Falsyfikacja (modus tollens)
I
rozumowanie dedukcyjne
__________
___
H
H I
I
__________
___
Konfirmacja (nie jest to
dowód prawdziwości H, ale
świadectwo na rzecz H –
częściowe potwierdzenie, nie H
jest to rozumowanie
dedukcyjne)
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Pytania kontrolne
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Czym różni się dedukcja od indukcji?
Dlaczego indukcja matematyczna jest rozumowaniem dedukcyjnym?
Czym różni się indukcja enumeracyjna od eliminacyjnej?
Przedstaw koncepcję idoli Bacona.
Przedstaw koncepcję indukcji Bacona.
Przedstaw kanony Milla.
Czy zasadę indukcji można uzasadnić: a) logicznie, b) na podstawie
doświadczenia
www.umcs.filozofia.lublin.pl
Literatura
A. Grobler, Metodologia nauk
A. Chalmers, Czym jest to, co zwiemy nauką?
R. Carnap, Wprowadzenie do filozofii nauki
www.umcs.filozofia.lublin.pl