Transcript ****100
ΑΕΦΦ100 ΛΥΡΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ: ΠΟΙΗΤΕΣ ΚΑΙ ΚΕΙΜΕΝΑ Κατερίνα Λαδιανού AIΩNAΣ 8ος / 6ος 7ος ΠOIHTHΣ TOΠOΣ KATAΓΩΓHΣ ΣTIXOI ΠOY ΣΩZONTAI Όμηρος Σμύρνη / Xίος 27.803 Hσίοδος Θήβα 5.195 Oμηρικοί ύμνοι 2.329 Eπικός Kύκλος - (μέσα αιώνα) Tυρταίος Σπάρτη 265 (μέσα αιώνα) Aρχίλοχος Πάρος / Θάσος 1.065 (β΄/4 αιώνα - α΄/4 6ου) Aλκμάνας (Σάρδεις?) / Σπάρτη 725 (β΄ μισό 7ου - β΄/4 6ου) Σημωνίδης Σάμος / Aμοργός 184 (γ΄/4 αιώνα - β΄/4 6ου) Mίμνερμος Kολοφώνα (Iωνίας) 94 (γ΄/4 7ου - β΄/4 6ου) Σόλωνας Aθήνα 288 (γ΄/4 7ου - β΄/4 6ου) Σαπφώ Eρεσσός (Mυτιλήνη) 1.299 (γ΄/4 7ου - β΄/4 6ου) Aλκαίος Mυτιλήνη 1.703 (δ΄/4 7ου - α΄/4 6ου) Στησίχορος Iμέρα (K. Iταλίας) 985 (μέσα αιώνα) Ίβυκος Pήγιον (K. Iταλίας) 208 (γ΄/4 αιώνα - α΄/4 5ου) Θέογνις Mέγαρα 1.230 (γ΄/4 αιώνα - α΄/4 5ου) Aνακρέοντας Tέω (Iωνίας) 365 (β΄/4 6ου - α΄/4 5ου) Σιμωνίδης Kέα 2.680 (δ΄/4 6ου - γ΄/4 5ου) Πίνδαρος Θήβα 8.979 (δ΄/4 6ου - α΄ μισό 5ου) Bακχυλίδης Kέα 2.251 7/6ος 6ος 6/5ος Ποίηση και είδη Χρονολογική σειρά εμφάνισης των τριών γενών της αρχαίας ποίησης (του έπους, της λυρικής ποίησης, του δράματος). Σχετικά με την ύπαρξη λυρικής ποίησης ταυτόχρονα με το έπος παρέχει η Ιλιάδα αρκετά «λυρικά» ίχνη: ένας παιάνας που άδεται (Ιλ. 1.472) για να εξιλεωθεί ο οργισμένος Απόλλωνας· ένας υμέναιος (τραγούδι γάμου, Ιλ. 18. 493)· ένας θρήνος (μοιρολόι) για τον Πάτροκλο, άλλοι για τον Έκτορα. Λυρική ποίηση, λοιπόν, και έπος τουλάχιστον συνυπήρχαν. Προηγήθηκε η τεχνική τελειοποίηση, και η επιβολή του έπους, στη μορφή που το γνωρίζουμε σήμερα, που το κατέστησε αδιαμφισβήτητο ως τον 7ο αιώνα, ενώ η λυρική ποίηση, επίσης όπως την γνωρίζουμε σήμερα, έγινε κύρια έκφραση της ποίησης μόνον από το 650-450. Λυρική ποίηση Λυρική ποίηση: λύρα :ποίηση αδόμενη με τη συνοδεία μουσικού οργάνου. Το μέλος, ο γενικός όρος για ό,τι τραγουδιόταν (μέλπεσθαι ήδη στον Όμηρο), είναι ο αρχαιότερος γνωστός όρος για το τραγούδι· εξού και μελικός (ενν. ποιητής) ή (τον 5ο αιώνα) μελοποιός, δηλ. τραγουδοποιός. Αρχίλοχος:μέλος. Μέλπομαι, μολπή. Οι όροι μελικός και λυρικός χρησιμοποιούνται στα ίδια συμφραζόμενα. Οι λέξεις λυρικός (ενν. ποιητής) και λυρική ποίηση πρωτοεμφανίζονται στην αλεξανδρινή εποχή (1ος ή 2ος αι, π.Χ), με βάση το όργανο συνοδείας τους. Λύρα Είδη και ποιητές Ίαμβος Ελεγεία Μονωδία Χορική ποίηση Αρχίλοχος Καλλίνος Σαπφώ Αλκμάνας Σημωνίδης Τυρταίος Αλκαίος Στησίχορος Ιππώνακτας Μίμνερμος Ανακρέοντας Ίβυκος Σόλων Σιμωνίδης Θέογνης Βακχυλίδης Πίνδαρος Είδος και περίσταση Ίαμβος, ελεγεία, μονωδία : συμπόσιο Χορική λυρική ποίηση: τελετουργικά συμφραζόμενα. Διάφορα είδη μελών : διθύραμβος ( Διόνυσος), Απόλλωνας: ύμνος και υπόρχημα , νόμος και οι παιάνας· επινίκια (για νίκες σε αθλητικούς αγώνες), υμέναιοι και επιθαλάμια (για γάμους), παρθένεια (που τα τραγουδούσαν ανύπαντρα κορίτσια), προσόδια (τραγούδια για πομπές) και σκόλια (ποικίλα άσματα για συμπόσια). Ο Ίαμβος ως είδος Ο Ίαμβος ως είδος: ψόγος. Υλικό από εμπειρία και συναισθήματα παρά από παράδοση. Α’ πρόσωπη « αυτοβιογραφική» ποίηση. Μαρτυρία Αριστοτέλη (Ρητ. 1418 b23 κ.εξ.)για τη χρήση δραματικών προσώπων (personae). Ιστορικότητα και δραματικοί χαρακτήρες. K. Dover: στα τραγούδια των κοινωνιών που αγνοούν τη γραφή το πρώτο πρόσωπο αναφέρεται στο πρόσωπο της επιλογής του ποιητή. Τα άσματα ασχολούνται με το εγώ και το εδώ και τώρα του ποιητή αλλά δεν περιορίζονται στα πρόσωπα και τις καταστάσεις της πραγματικότητάς του. M. West: ειδολογικό χαρακτηριστικό του Ιάμβου είναι να πλάθει καταστάσεις και χαρακτήρες. Ίαμβος Ο ίαμβος (η λέξη είναι προελληνική και προφανώς συγγενική με το διθύραμβος, θρίαμβος κ.ά.) αρχικά μάλλον σχετιζόταν με αγροτικές τελετές για τη Δήμητρα και τον Διόνυσο, οι οποίες περιείχαν σκώμματα και κάθε είδους πειράγματα (ίαμβοι)· έτσι εξηγείται και η εμμονή της ιαμβικής ποίησης στη λοιδορίαν, την αἰσχρολογίαν και το γελοῖον. Η κύρια λειτουργία του ιάμβου είναι ο ψόγος και η στηλίτευση των ελαττωμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχει όμως και σοβαρούς, διδακτικούς-ηθικολογικούς τόνους. Ιωνική διάλεκτος, Ιαμβικός τρίμετρος, τροχαϊκός τετράμετρος και επωδός. Αρχίλοχος Παράδοση και νεωτερικότητα. Λεκτικά βασίζεται στο έπος αλλά εισάγει ιδιωματισμούς και «καθημερινό» λεξιλόγιο. Βασίζεται και στην προφορική παράδοση του λαικού τραγουδιού που όμως το μεταβάλλει σε λογοτεχνικό μέσο. Ο Αρχίλοχος πολύ συχνά χρησιμοποιεί το πρώτο ενικό πρόσωπο. Η ποίησή του ερμηνεύτηκε συχνά αυτό βιογραφικά . Δεν σημαίνει ότι και αυτό δεν μπορεί να είναι ένας ρόλος. Aρχίλοχος ο Πάριος Το παράδειγμα του στρατιώτη ποιητή. Άνθρωπος της δράσης και ποιητής ταυτόχρονα. Eίμαι υπηρέτης του βασιλιά Eνυάλιου και γνωρίζω επίσης των Mουσών το αξιέραστο δώρο. (1 W/ μτφ. Δ. Ιακώβ) Επαγγελματίας στρατιώτης. Mε το κοντάρι το ψωμί, με το κοντάρι μου έχω κρασί Iσμαρίας· και το ρουφώ γερμένος στο κοντάρι. (2W/ μτφ. Γ. Δάλλας) Ο Διάλογος με το έπος Θέμα του ρίψασπι. Προκλητική απόρριψη της εικόνας του ομηρικού ήρωα. Mε την ασπίδα απ' τους Σαΐους κάποιος θ' αγάλλεται· στα θάμνα, αρματωσιά λαμπρή, την πέταξα άθελά μου. Φτάνει που σώθηκα. Για την ασπίδα εκείνη νοιάζομαι; Ώρα καλή της! Θ' αποχτήσω άλλη λαμπρότερη. (5 W/ μτφ. Γ. Δάλλας) Ανατροπή του ομηρικού αριστοκρατικού ιδεώδους . Δε μου αρέσει ο στρατηγός που είναι ψηλός και κάνει δρασκελιές μεγάλες, που περηφανεύεται για τις πλεξούδες του και φιλάρεσκα ξυρίζει το γένι του. Περισσότερο θα μου άρεσε ένας κοντός, ακόμη κι αν είναι στραβοπόδης, αρκεί να κρατιέται γερά στα πόδια του και να το λέει η καρδιά του.(114W/ μτφ Δ. Iακώβ) Ποίηση – πόλις και εταιρεία. Σύνθεση ποιημάτων για να εκτελεστούν σε μια κοινότητα. Συμποτικά συμφραζόμενα. Ανδρική εταιρεία με κοινούς πολιτικούς και κοινωνικούς δεσμούς. Kανείς πολίτης με το νου στη συμφορά, γογγύζοντας, δε θα ξεδώσει, Περικλή, στο γλέντι μήτε η πόλη. Tο κύμα του βουερού βυθού έπνιξε τέτοιους άντρες, που από το κλάμα είναι πρησμένα τα πνεμόνια μας. Mα στ' αθεράπευτα δεινά, βοτάνι, φίλε, τη σιδερένια υπομονή οι θεοί μάς δωρίσαν. Παντού χτυπάει η συμφορά, που τώρα στράφηκε σε μας και για την ανοιχτή πληγή μοιρολογάμε. Mα πάλι σ' άλλους θα τραβήξει. Φίλοι, γρηγοράτε, κάντε καρδιά κι αφήστε τα γυναικεία κλάματα. (13 W/ μτφ. Γ. Δάλλας) Kαρδιά, καρδιά μου, που σε ταράζουν αγιάτρευτες συμφορές, μάζεψε τις δυνάμεις σου κι αντιμετώπισε τον εχθρό προτάσσοντας τα στήθη σου. Mε σταθερότητα δέξου τον αγώνα με τον εχθρό σώμα με σώμα. Aν νικήσεις μη δείξεις τη χαρά σου δημόσια κι αν νικηθείς μη ριχτείς στο πάτωμα του σπιτιού σου κλαίγοντας. Nα χαίρεσαι στη χαρά και να λυπάσαι στη λύπη, αλλά όχι υπερβολικά. Προσπάθησε να καταλάβεις το ρυθμό που κυβερνά τους ανθρώπους. (128W/ μτφ. Ιακώβ) Ο πάπυρος της Κολωνίας (P. Köln II 58) Πλασματικοί ή πραγματικοί χαρακτήρες; Νεοβούλη και Λυκάμβης. Σκώμμα και λοιδορία σε συνδυασμό με ερωτική ποίηση. Σημωνίδης ο Αμοργίνος Ψόγος των γυναικών. Περιγραφή της γυναικογονίας από ζώα είναι θέμα παραδοσιακό. Εντάσσεται στην παράδοση του (δηκτικού) Ιάμβου και στο προσφιλές για τη λαϊκή ηθική και φιλοσοφία θέμα "ψόγος γυναικών«. Ησίοδος: Πανδώρα : πλάθεται από τους θεούς ως «μέγα κακόν». Αιτιολογικοί μύθοι. Αποσπάσματα από τον Ίαμβο κατά Γυναικών Την άλλη πάλι απ᾽ τη θάλασσα, δίβουλη. Γελά τη μιαν ημέρα και λάμπει από χαρά· Ο επισκέπτης του σπιτιού θα την παινέσει: «Καλύτερη γυναίκα από τούτη στον κόσμο όλο δεν υπάρχει, καμιά δεν είναι ωραιότερη!» Στα μάτια της την άλλη μέρα δεν θέλει να τον δει, ούτε και να τον πλησιάσει. Μαίνεται τότε απλησίαστη σαν σκύλα που φυλάσσει τα μικρά της. Αμείλικτη σε όλους, με μούτρα ξινισμένα. Συμπεριφέρεται το ίδιο σε φίλους και σ᾽ εχθρούς. Όπως κι η θάλασσα· πολλές φορές στέκεται ακίνητη, κακό δεν κάνει, χαρά μεγάλη για τους ναυτικούς, το καλοκαίρι. Πολλές φορές λυσσομανά, βαρύκτυπα τα κύματα την παρασύρουν. Σ᾽ αυτήν τη θάλασσα μοιάζουν τέτοιας γυναίκας τα αισθήματα. Το φυσικό του πόντου;- η αλλαγή! Από την μέλισσα την άλλη· την παίρνεις κι ευτυχείς. Μόνο σε κείνη το ψεγάδι κοντά της να καθήσει δεν μπορεί. Φουντώνει και θ᾽ αυξάνεται χάρη σ᾽ αυτήν το βιος.85 Γερνά τ᾽ ανδρόγυνο και μένει η αγάπη αμοιβαία. Έχει γεννήσει όμορφα παιδιά και έχουν όνομα καλό. Ανάμεσα σε όλες τις γυναίκες ξεχωρίζει, η χάρη που ολόκληρη την περιβάλλει είναι θεϊκή, χαρά δεν νιώθει με τη συντροφιά των γυναικών90 που κάθονται και ανταλλάσσουν προστυχιές. Ό ,τι καλύτερο κι ό ,τι πιο γνωστικό στους στους άντρες έχει ο Δίας να δωρίσει είναι γυναίκες σαν κι αυτές. (μετάφραση Μ. Ζ. Κοπιδάκης) Ελεγεία Μέτρο : ελεγειακό δίστιχο Ιωνική διάλεκτος. Η ελεγεία ήταν αρχικά θρήνος (δηλ. νεκρικός θρήνος) ἔλεγος (μάλλον φρυγική λέξη, πρβ. Αρμ. degn "αυλός") από το ἔ ἔ λέγειν. Ωστόσο θεματική ποικιλία: πόλεμος, πολιτική, συμπόσιο. Απαγγελλόταν με τη συνοδεία αυλού πιθανότατα σε συμπόσια. Καλλίνος Η ποιητική δραστηριότητα του Καλλίνου συμπίπτει με μια περίοδο κατά την οποία η πατρίδα του, η Έφεσος, βρισκόταν σε πόλεμο με τη Μαγνησία και απειλούνταν από το βαρβαρικό φύλο των Κιμμερίων (περ. 652 π.Χ.). Ως πότε, νέοι, θα κάθεστε άπρακτοι; Πότε θα δείξετε καρδιά αντρειωμένη; Ντροπή, που σας βλέπουν και οι γειτονικοί λαοί. Τόσο λίγο γνοιάζεστε για την πατρίδα; Νομίζετε, αλλά δεν είναι ειρήνη πια, άδραξε ο πόλεμος ολόκληρη τη γη μας. .............................................................................. Χτύπα τον εχθρό, ώς την τελευταία σου πνοή, Δόξα και τιμή να μάχεται ο άντρας τον εχθρό, να πολεμά για την πατρίδα, τα παιδιά και τη γυναίκα του. Θά ᾽ρθει ο θάνατος όταν οι μοίρες κόψουνε το νήμα· αλλά τραβάτε εμπρός, τα δόρατα προτεταμένα με θάρρος στην καρδιά, από τις ασπίδες καλυμμένοι ευθύς ως ξεσπάσει η καταιγίδα του πολέμου. Είναι γραφτό: ο άνθρωπος του Χάρου δεν ξεφεύγει ακόμη και αν είναι η γενιά του θεϊκή. Πόσες φορές ξεφεύγοντας από της μάχης την αντάρα, απ᾽ όπου ακούγεται φρικτή των όπλων η κλαγγή, στο σπίτι σου σε πετυχαίνει η μοίρα του θανάτου. Δεν αγαπά ο λαός της πόλης, δεν αναζητά το μαχητή που γύρισε από τη μάχη ζωντανός. Αν όμως σκοτωθεί, πλούσιοι και φτωχοί τον κλαίνε. Όλος ο κόσμος αναζητά τον ψυχωμένο άντρα όταν πεθάνει. Αν πάλι ζήσει, ημίθεος λογιέται. Σαν πύργος στα μάτια τους φαντάζει, γιατί και μόνος του ισοζυγίζει με πολλούς. Δομή: Πρόσκληση, με την οποία επιδιώκεται η συναισθηματική διέγερση (πβ. στ. 2-3: «Πότε θα δείξετε καρδιά αντρειωμένη; Ντροπή [...]»), και Επιχειρηματολογία, με την οποία επιδιώκεται η λογική πειθώ. Καλλίνος 1 West. ( μτφ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης) Χαρακτηριστικά Το ποιητικό χρέος του στον Όμηρο είναι εμφανές. Πατριωτικά συμφραζόμενα που μας παραπέμπουν στην αυτοθυσία του Έκτορα. Παραδοσιακό λεκτικό και αισθήματα Υπενθύμιση της αρετής των προγόνων και άμεση σύνδεση με τους επικούς ήρωες. Αμεσότητα και ζωντάνια με χρήση παραδοσιακού υλικού. ΤΥΡΤΑΙΟΣ Κατεξοχήν ποιητής ενός συλλογικού ηρωικού ιδανικού σύμφωνου με τις απαιτήσεις της οπλιτικής φάλαγγας που είχε στο μεταξύ επικρατήσει Συνθέτει πολεμικές ελεγείες κατά τον Β᾽ Μεσσηνιακό πόλεμο (περ. 640620 π.Χ.) όταν οι υποταγμένοι και υποβιβασμένοι σε είλωτες Μεσσήνιοι επαναστάτησαν κατά των Σπαρτιατών. Με τις ελεγείες του ο Τυρταίος προτρέπει τους Σπαρτιάτες να αγωνιστούν μέχρι θανάτου πολεμώντας στην πρώτη γραμμή για την πατρίδα. Τα επιχειρήματα και η γλώσσα του ακολουθούν την ομηρική παράδοση. Όμως στον Τυρταίο δεν εξυμνείται απλώς η προσωπική ανδρεία αλλά ο ηρωικός θάνατος υπέρ του συνόλου. Πρώτη θέση στις αξίες που προβάλλονται κατέχει η ἀρετή, η οποία όμως τώρα δεν δηλώνει πια την "επιδεξιότητα (σε κάτι)" αλλά τη γενναιότητα στη μάχη. Για την πατρίδα στην πρώτη γραμμή πολεμώντας να πέσει σαν παλικάρι κανείς είναι μεγάλη τιμή· όμως ν᾽ αφήσει τον τόπο του, πλούσια ν᾽ αφήσει χωράφια και διακονιάρης να ζει, να ο πιο μεγάλος καημός· με τη γυναίκα, το γέρο πατέρα, τη δόλια του μάνα και τα μικρά του παιδιά να τριγυρνά δω κι εκεί. Όπου τον σπρώχνει η ανάγκη και η έρμη του φτώχεια τον φέρει, όπου να πάει, μισητός θα ᾽ναι στους ντόπιους παντού· χάνει την κάθε ομορφιά του κορμιού, τη γενιά του ντροπιάζει, τον ακολουθούν προστυχιές και καταφρόνιες σωρός. Ξεσπιτωμένο φτωχό και την κλήρα που πίσω του αφήνει δεν τον φροντίζει κανείς κι ούτε κανείς τον ψηφά. Για τα παιδιά μας λοιπόν ας προσφέρουμ᾽ εμείς τη ζωή μας, τούτης της χώρας εδώ διαφεντευτές θαρρετοί. Ποίημα παρότρυνσης Α. έκθεση πλεονεκτημάτων σταθερότητας Β. Μειονεκτήματα φυγής Γ.Απαίτηση για δράση Γλώσσα επικής παράδοσης, βαθιά γνώση λεξιλογίου της Ιλιάδας. 10, 1-14 W (μετάφραση Θρασύβουλος Σταύρου) Προφορική παράδοση και πολιτιστική ενότητα Καλλίνος- Έφεσος / Τυρταίος -Σπάρτη: Όμηρος και προφορική παράδοση. Το γεγονός ότι ο Ίωνας Καλλίνος βασίζεται στον Όμηρο είναι λιγότερο εντυπωσιακό από την περίπτωση του Τυρταίου. Η ἐκταση της ομηρικής επίδρασης μαρτυρά την σημαντική εξάπλωση αυτής της προφορικής παράδοσης και την αναμφίβολη πολιτιστική ενότητα μέσω του άσματος. Μίμνερμος Θεματική του γήρατος Όμοιοι κ' εμείς μ' όσα γεννά φύλλα η πολυανθισμένη Άνοιξη, όταν αυξάνουνε με τις αχτίδες του ήλιου, Λίγον καιρό χαιρόμαστε τα λούλουδα της νιότης, Xωρίς να ξέρουμε απ' τους θεούς καλό ή κακό· κι οι Mοίρες Oι μαύρες στέκουν δίπλα μας τα τέλη η μια κρατώντας Tων πικραμένων γηρατιών, και του θανάτου η άλλη· Mα και της νιότης ο καρπός λιγόωρος είναι τόσο Όσο το φως του ο ήλιος στη γη σκορπίζει κάθε μέρα. Όμως κι αυτό το σύνορο της νιότης σαν περάσεις, Kαλύτερος ο θάνατος αμέσως παρά η ζήση. Γιατί βάσαν' αμέτρητα μες στην ψυχή γεννιούνται· Aλλουνού χάνεται το βιος κι αλύπητες πλακώνουν Tης φτώχιας οι τυράγνησες· και πάλι άλλος δεν έχει Παιδιά, κι ενώ επάνω στη γη πιότερο αυτά ποθούσε, Πεθαίνει με τον πόθο τους· και καρδιολυώτρα αρρώστια Άλλον παιδεύει· κι άνθρωπος κανένας δεν υπάρχει, Που συφορές αμέτρητες να μη του δίνει ο Δίας. 2W/ H. Bουτιερίδης Ταπείνωση και στερήσεις των γερατειών. Κοινή μοίρα των ανθρώπων. Επικές φράσεις και συμφραζόμενα Η εικόνα των φύλλων (Ζ 146 κ. εξ) «Καθώς των φύλλων, απαράλλαχτη κι η φύτρα των ανθρώπων: άλλα απ᾿ τα φύλλα ρίχνουν οι άνεμοι στο χώμα κι άλλα πάλε το δάσος ξεπετά τ᾿ ολόχλωρο την άνοιξη· παρόμοια και των θνητών η μια ξεπέταξε κι η άλλη γενιά πεθαίνει.» Αχιλλέας και κῆρες (Ι 441 κ.εξ). Επιλογή ανάμεσα σε ένδοξο θάνατο στη μάχη ή αφανή ζωή και θάνατο σε γεροντική ηλικία. «διπλούς για μένα οι Μοίρες άνοιξαν τους δρόμους του θανάτου' αν απομείνω εδώ και μάχουμαι γύρω απ᾿ των Τρωών το κάστρο, ξοπίσω δε γυρνώ, μα αθάνατο θα μείνει τ᾿ όνομά μου. Αν ίσως πάλε γύρω σπίτι μου, στη γη την πατρική μου, πια θα μου λείψει κάθε παίνεμα τρανό, κι ωστόσο χρόνια θα 'χω να ζω πολλά, κι ο θάνατος θ᾿ αργήσει να με πάρει. » Σαν όνειρο λιγόχρονο επλάστηκε η νιότη η τιμημένη· ενώ σκληρό και άσκημο το γήρας, που ήρθε κιόλας και νά κρέμεται πάνω από τα κεφάλια μας· φρικτό, άτιμο, κάνει τον άνθρωπο αγνώριστον, απάνω του ξεχύνεται, και του σκοτίζει μάτια και νου. 5W/ μτφ. Ι. Καζάζης Ο Διάλογος Σόλωνα και Μίμνερμου Ο Μίμνερμος δεν επιθυμούσε να ζήσει πάνω από 60 χρόνια (απ. 6), ο Σόλων όμως (640-560) του πρότεινε να αυξήσει το όριο στα 80 (απ. 20,4 W.·). Μακάρι η μοίρα του θανάτου να με βρει στα εξήντα, Δίχως αρρώστειες και έγνοιες πικρές. Αλλά αν θες κι εμένα να ακούσεις, βγάλε αυτόν το στίχομα μην θυμώσεις που το είπα καλύτερα από σένα- και φτιάξτον ξανά. Έτσι τραγούδα, Λιγυαιστάδη: «Μακάρι η μοίρα του θανάτου στα ογδόντα να με βρει». Σόλων Ποίηση και πολιτική. Η ποίηση ως παράσταση και πολιτική πράξη (Σαλαμίς). Ο Σόλων παριστάνοντας τον τρελό απαγγέλει ένα άσμα- έκκληση για την ανακατάληψη του νησιού. Επιτίμηση, αισχύνη που ακολουθεί την εγκατάλειψη του νησιού. Προτροπή. «Πάμε στη Σαλαμίνα, να πολεμήσουμε για το ποθητό νησί και τη βαριά ντροπή να διώξουμε» Σόλων- Ευνομία H πόλη η δική μας ποτέ δεν πρόκειται να χαθεί, όσο εξαρτάται από του Δία τις αποφάσεις και από τις διαθέσεις των μακάριων θεών. Γιατί ένας τέτοιος προστάτης-φύλακας, η Παλλάς Aθηνά, μεγαλόπνοη κόρη παντοδύναμου πατέρα, κρατά τα χέρια πάνωθέ της. Eίναι, αντίθετα, των αστών των ίδιων η βούληση που καταστρέφει μια μεγάλη πόλη, η έλλειψη σύνεσης και η υποδούλωσή τους στο χρήμα· το ίδιο χωρίς αρχές είναι και του δήμου οι ηγέτες, που από τη μεγάλη αλαζονεία τους πολλά μέλλει να τραβήξουν: γιατί είναι ανίκανοι να συγκρατήσουν την υπερβολή και να απολαύσουν ένα γιορταστικό συμπόσιο με την πρέπουσα τάξη και πνευματική ησυχία. Mαζεύουν πλούτη ενδίδοντας στην αδικία και, μη φειδόμενοι των περιουσιών, ούτε των ιερών ούτε του δημοσίου, κλέβουν προκλητικά από παντού, και ούτε στης Δικαιοσύνης τα σεβάσμια θεμέλια δεν αποδίδουν τον προσήκοντα σεβασμό, της Δικαιοσύνης που κρατά σφραγισμένο το στόμα της, έχει όμως πλήρη συνείδηση όσων γίνονται και όσων έγιναν, και κάποια στιγμή μέσα στον χρόνο καταφτάνει για να επιβάλει ποινές. H κατάσταση αυτή καταντά πληγή αναπόφευκτη για όλη την πόλη, η οποία γρήγορα οδηγείται στη χειρότερη δουλεία· αυτή ξεσηκώνει τη στάση και τον εμφύλιο σπαραγμό από τον ύπνο του, αυτόν που ευθύνεται για την απώλεια τόσων ψυχών στο άνθος της ηλικίας τους. Σύντομα η αγαπημένη πόλη καταλύεται από τα χέρια των εχθρών, και πνίγεται στις συνωμοσίες που χαροποιούν τους αδίκους. Aυτές οι συμφορές που βρίσκουν τον λαό αναγκάζουν πολλούς φτωχούς να ξενιτευτούν, και άλλους, ατιμωτικά σιδηροδέσμιους, να πουληθούν δούλοι. …….……………………………………………………….. Έτσι η δημόσια συμφορά φτάνει ως του κάθε πολίτη την πόρτα· οι πύλες κι οι αυλόγυροι δεν θέλουν πια να την κρατήσουν έξω· τότε εκείνη, πηδώντας τον ψηλό φράχτη, καταδιώκει τον ένοχο και τον πετυχαίνει, κι ας έχει σπεύσει να κρυφτεί στις μύχιες γωνιές του θαλάμου του. Aυτό είναι το μάθημα που επιθυμώ να διδάξω τους Aθηναίους: ότι άπειρα είναι τα κακά που γεννά η Δυσνομία, ενώ η Eυνομία αποκαθιστά τη γενική τάξη και αρμονία, και τελικά περνάει τις αλυσίδες στον άδικο. Ό,τι είναι τραχύ το λειαίνει, παύει τις υπερβολές· αποδυναμώνει την ύβρη, και μαραίνει πάνω στην ακμή τους της αμαρτίας τ' άνθη· τις στρεβλές κρίσεις τις ευθύνει· την υπερηφάνεια την κατευνάζει· διαλύει κάθε μορφή διχοστασίας· θέτει τέρμα στον χόλο της οξύθυμης έριδας· χάρη σ' αυτήν τα ανθρώπινα αποκτούν το δικό τους μέτρο και ξαναβρίσκουν τη σοφία τους. 4W/ μτφ Καζάζης Ευδαιμονία συνδεδεμένη άρρηκτα με τη δικαιοσύνη του Δία. Αν η ευδαιμονία δεν είναι κερδισμένη με τίμιο τρόπο τότε ο Δίας θα την ανατρέψει. Η τιμωρία μπορεί να αργήσει αλλά θα έρθει. Ο πλούτος διαρκεί μόνο αν στηρίζεται σε δίκαια μέσα. Περιγραφή των κακών που προέρχονται από την άμετρη επιδίωξη του πλούτου και τη διαρπαγή του με άνομα μέσα, περιφρόνηση της δικαιοσύνης, πολιτική ανομία:αυτό είναι η Δυσνομίη, η κακή διακυβέρνηση και αντιβαίνει στην ηθική τάξη του Δία. Τις συνέπειες της τιμωρίας κανείς δεν πρόκειται να τις ξεφύγει. Αντίθετα, έπαινος της Ευνομίας, και παρουσίαση της θετικής της επενέργειας σε πολίτες και κράτος. Μελική ποίηση Διάκριση σε μονωδία και χορική ποίηση. Η σύγχρονη διάκριση ανάμεσα στη μονωδική και τη χορική λυρική ποίηση ήταν άγνωστη στην αρχαιότητα. Η ποιητική πρακτική της αρχαϊκής λυρικής ποίησης που περιλάμβανε πλήθος διαφορετικών ευκαιριών για ποιητικές εκτελέσεις: ο ίδιος ποιητής μπορούσε να συνθέτει και μονωδικά και χορικά λυρικά μέλη· Μονωδία και χορική ποίηση Μονωδικοί: Σαπφώ, Αλκαίος και Ανακρέων. Χορικοί : Σιμωνίδης, Αλκμάν, Πίνδαρος και Βακχυλίδης Ο αλεξανδρινός κανόνας των μελικών ποιητών περιλάμβανε τον Πίνδαρο, τον Βακχυλίδη, τη Σαπφώ, τον Ανακρέοντα, τον Στησίχορο, τον Ίβυκο, τον Αλκαίο και τον Αλκμάνα, στους οποίους προστέθηκε αργότερα η Κόριννα. Η μουσική όπως και η όρχηση είναι αναπόσπαστο μέρος της λυρικής ποίησης και δυστυχώς χαμένο. Πάπυροι παραδίδουν μουσικά σύμβολα. Ο 7ος αι. Θεωρείται αιώνας μουσικών ανακαλύψεων και νεωτερισμών στο σχεδιασμό της λύρας. Αιολικό άσμα: Σαπφώ και Αλκαίος. Ιστορική συγκυρία Η Σαπφώ και ο Αλκαίος έζησαν στη Λέσβο που φημιζόταν για την εξαιρετική ποιητική και μουσική του παράδοση Τέλος του 7ου και στις αρχές του 6ου αι. : αγώνας μεταξύ αριστοκρατικών φρατριών. Ο Αλκαίος αρχικά πολέμησε με την παράταξη του Πιττακού για το Σίγειο (όπου εγκατέλειψε την ασπίδα του, απ. 401 Β) και εναντίον του νέου τυράννου Μυρσίλου. Ο Πιττακός όμως συμφιλιώθηκε με τον εχθρό του, και ο Αλκαίος τον καταριέται από την εξορία του (απ. 129). Το πλοίο της πολιτείας. αδυνατώ να κατανοήσω τη διαπάλη των ανέμων· γιατί το ένα κύμα κυλά από τη μια, και τ' άλλο από την άλλη, κι εμείς στη μέση πάμε όπου μας πάει το πλοίο το μαύρο, μοχθώντας με τη μεγάλη θύελλα· ως πάνω από το κατάρτι το νερό, διάτρητο και το πανί, και μεγάλες τρύπες πέρα για πέρα· χαλαρώνουν οι άγκυρες*· το πηδάλιο […] τα πόδια μου και τα δυο μένουν (μπερδεμένα) στα σκοινιά· τούτο μόνο με σώζει· το … φορτίο … πάνω … Στάσις=εμφύλια στάση ή καταιγίδα. Περιγραφή τρικυμίας και πολιτική αλληγορία. Διασκελισμός, παρήχηση, παρατακτική σύνδεση δηλώνουν την ορμητική ταχύτητα του πλοίου και τη δυσκολία της περίστασης. Μύθος ή αλληγορία συνδέεται με τα πολιτικά γεγοντότα της εποχής του. Το συμπόσιο Ας πίνουμε λοιπόν. Τι περιμένουμε να ανάψουν τα λυχνάρια; Να τόσο δα, ένα δάκτυλο ημέρας έχει απομείνει. Φέρε μας, φίλε μου, τις μεγάλες κύλικες, τις ξομπλιαστές. Για να ξεχνούν τις συμφορές χάρισε τον οίνο στους ανθρώπους ο γιος της Σεμέλης και του Δία. Κέρνα λοιπόν ένα προς δυο. Ξέχειλα τα ποτήρια, και η μια κύλικα την άλλη να ωθεί. (346 P) Το συμπόσιο πρέπει να ήταν το τόπος παράστασης αυτής της ποίησης. Ο μύθος μπαίνει στην υπηρεσία και των συμποτικών συμφραζομένων. Βρέξε τα πλευμόνια με κρασί, ο Σείριος το άστρο ανατέλλει, δύσκολη είναι η εποχή, όλα από τον καύσωνα διψούν, απ᾽ τα φυλλώματα γλυκά τερετίζει το τζιτζίκι Ο σκόλυμος ανθοφορεί. Τώρα οι γυναίκες από τους πόθους είναι φλογισμένες όμως οι άντρες είναι ασθενικοί, γιατί ο Σείριος τα γόνατα και το κεφάλι τους ξηραίνει. (346L-P/347/ μτφ. Μ. Ζ. Κοπιδάκης) Αλκαίος και Ησίοδος Στα συμποτικά άσματα η πρόσκληση για οινοποσία δικαιολογείται συνήθως είτε με έναν μύθο είτε με αναφορά στις καιρικές συνθήκες. Στο απόσπασμα που ακολουθεί την αφορμή για την πρόσκληση δίνει η μεγάλη ζέστη. Ο Αλκαίος αλλά ακολουθεί αρκετά πιστά μια περιγραφή που υπήρχε ήδη στον Ησίοδο (Ἔργα 582-96). Σε σύγκριση με το κείμενο του Ησιόδου, η διαφορά συνίσταται στη μετάθεση της πρόσκλησης για οινοποσία από το τέλος στην αρχή του ποιήματος και στην απουσία αναφοράς στην αναλογία κατά την ανάμειξη του κρασιού με νερό. Αλκαίος και Σαπφώ θέλω τι εἰπῆν, ἀλλά με κωλύει αἰδώς, αἰ δ' ἦχες ἐσθλῶν ἵμερον ἢ καλῶν καὶ μή τι εἰπῆν γλῶσσ’ ἐκύκα κακόν αἰδώς κέν σε οὐκ εἶχεν ὄμματ’, ἀλλ’ ἔλεγες περὶ τῶ δικαίω. Θέλω να πω κάτι, αλλά με εμποδίζει η ντροπή Αλλά αν επιθυμούσες καλά και όμορφα πράγματα, η γλώσσα σου δεν μαγείρευε κάτι κακό να πει, η ντροπή δεν θα σκότιζε τα μάτια σου αλλά θα μιλούσες δίκαια. Σαπφώ Απ. 137 , Αρ. Ρητ. 1.1367a Nagy: Η Σαπφώ και ο Αλκαίος πιθανώς διαγωνιζόταν σε ποιητικούς διαγωνισμούς στη Λέσβο. Τα τραγούδια της Σαπφούς τραγουδιόταν τόσο από γυναικείους χορούς όσο και από ανδρικούς κώμους. Σαπφώ 9 βιβλία σύμφωνα με την αλεξανδρινή κατάταξη. Τα περίπου 200 σωζόμενα αποσπάσματα της Σαπφούς έχουν ως θέμα κυρίως τον έρωτα και κάνουν συχνά νύξεις σε ομοφυλικά αισθήματα. Η φύση του Σαπφικού ακροατηρίου έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης. Πολύ συχνά στην ποίηση της μοιάζει να απευθύνεται σε γυναικείο ακροατήριο . Είναι πιθανόν οτι η Σαπφώ δίδασκε τη μουσική τέχνη σε ένα κύκλο νεαρών γυναικών οι οποίες πιθανον εκτελούσαν και χορικά της άσματα. Κάποιοι μιλούν για θίασο με κύρια ασχολία την λατρεία πιθανότατα γυναικείων θεοτήτων. Η ποίησή της πάντως απευθύνεται σε ευρύτερο ακροατήριο. Τα επιθαλάμια της παραστάθηκαν στο πλαίσιο γαμήλιων τελετών και συχνά δανείζονται λαϊκά στοιχεία και κάποτε μαρτυρούν ισχυρές ομηρικές επιδράσεις. Η Σαπφώ και η Αφροδίτη Aθάνατη Aφροδίτη, που κάθεσαι σε πλουμιστό θρόνο, κόρη του Δία πολυμήχανη, σε παρακαλώ: δέσποινα, μη βασανίζεις με έγνοιες και στεναχώριες την καρδιά μου! Aλλά έλα κοντά μου, αν κάποτε άλλοτε άκουσες τη φωνή μου από μακριά και εισάκουσες την προσευχή μου. Tότε άφησες το χρυσό παλάτι του πατέρα σου και ήρθες ζεύοντας την άμαξά σου. Όμορφα σπουργίτια σε φέρανε γρήγορα κάτω στη μαύρη γη. Xτυπώντας γοργά τα φτερά τους και διασχίζοντας τον αιθέρα ήρθαν από τον ουρανό. Γρήγορα φτάσανε· κι εσύ, μακαρισμένη, με γελαστό το αθάνατό σου πρόσωπο, με ρωτούσες τι έπαθα πάλι, γιατί σε κάλεσα πάλι, τι επιθυμεί πιο πολύ η τρελή καρδιά μου. «Ποιο αγαπημένο πρόσωπο πρέπει η πειθώ να φέρει τώρα στην αγάπη σου; Πες μου, Σαπφώ, ποιος σε αδικεί; Σε αποφεύγει; Σύντομα θα σε κυνηγήσει η ίδια. Δε δέχεται δώρα; Θα σου προσφέρει η ίδια. Δε σ' αγαπά; Σύντομα θα σ' αγαπήσει, ακόμη και παρά τη θέλησή της.» Έλα και τώρα και λύτρωσέ με από το βαρύ μαράζι. Eκπλήρωσε αυτό που η καρδιά μου ποθεί να γίνει και γίνε σύμμαχός μου. 1 V/ Δ. Iακώβ Κλητικός ύμνος (λιτή) Τριμερής δομή: 1. Επίκληση. Λατρευτικά, συμβατικά επίθετα. Χαρακτηριστικά και δυνάμεις. 2. Υπόμνηση. υπενθύμηση παλιάς ευεργεσίας. Ρητορικός τρόπος. Επανάληψη ευεργεσίας. Η πρώτη κατοχυρώνει την ευμενή διάθεση και την επανάληψη στο διηνεκές. 3. Παράκληση. Κατεξοχήν διάβημα. Χάρη, προσευχή. Χρήση προστακτικής και τελεστικών ρημάτων. Μαγικά ξόρκια και τελεστικές φράσεις. Η Σαπφώ τηρεί σε γενικές γραμμές τις συμβάσεις του είδους αλλά με βασικές παρεκκλίσεις, ιδιομορφίες. Ποιητική ευφυία έγκειται στην χρήση των συμβάσεων με καινοτόμο τρόπο. Το ακροατήριο περιμένει την επανάληψη της σύμβασης αλλά και την καινοτομία. Ανοικείωση του ακροατηρίου. Διάλογος με την πρότερη ποιητική παράδοση. Επίκληση της θεάς με παραδοσιακά επίθετα μεν αλλά και καινοφανή. Η Υπόμνηση είναι το μεγαλύτερο μέρος στο απόσπασμα μας. Η Σαπφώ υπενθυμίζει στη θεά παλιές της ευεργεσίες. Ανάμεσα στη επίκληση και στην υπόμνηση ιδιαίτερη θέση κατέχει και το ταξίδι της θεάς στην γή. Η Σαπφώ όχι μόνο επικαλείται την Αφροδίτη αλλά σκηνοθετεί και την επιφάνεια της θεάς. Ο κλητικός ύμνος καλεί το θεό να συντρέξει αλλά στο ποίημα μας η επίκληση ευοδώνεται και η Αφροδίτη έρχεται να συντρέξει τη Σαπφώ. Η ερωτική παθολογία Θεός μου φαίνεται στ΄ αλήθεια εμένα κείνος ο άντρας που κάθεται αντίκρυ σου κι από κοντά τη γλύκα της φωνής σου απολαμβάνει και το γέλιο σου αχ που ξελογιάζει και που λιώνει στο στήθος την καρδιά μου σου τ΄ ορκίζομαι" γιατί μόλις που πάω να σε κοιτάξω νιώθω ξάφνου μου κόβεται η μιλιά μου μες στο στόμα η γλώσσα μου στεγνώνει" πυρετός κρυφός με σιγοκαίει κι ούτε βλέπω τίποτα ούτε ακούω μα βουίζουν τ΄ αυτιά μου κι ένας κρύος ιδρώτας το κορμί μου περιχάει" τρέμω σύγκορμη αχ και πρασινίζω σάν το χόρτο και λέω πώς λίγο ακόμη" λίγο ακόμη και πάει θα ξεψυχήσω. 31 v/ μτφ. Ο.Ελύτης Το ποίημα αυτό είναι από τα πιο γνωστά ποιήματα της Σαπφούς. Σώζεται από την έμμεση παράδοση καθώς ο Λογγίνος στο Περί Ύψους το παραθέτει ολόκληρο (όσο σώζεται αλλά μάλλον όχι όλες τις στροφές) το συζητά ως δείγμα υψηλού ύφους και θεωρεί ότι περιγράφει τά συμβαίνοντα ταῖς ἐρωτικαῖς μανίαις παθήματα. Το ποίημα έχει γίνει αντικείμενο μίμησης σχεδόν μετάφρασης από τον Ρωμαίο ποιητή Κάτουλλο και αποτελεί το πιο πολυσυζητημένο σαπφικό ποίημα τόσο στην αρχαιότητα όσο και σήμερα. Κατά μόνας έκφανση ενός ερωτικού αισθήματος ή δημόσια εκτέλεση; Παραδοσιακά το απόσπασμα αυτό κατατάσσεται στους υμεναίους, τα τραγούδια γάμου, δηλαδή άσματα τα οποία τραγουδιούνται σε δημόσιες περιστάσεις και ίσως εκτελούνται από χορό. Οι εσωτερικές ενδείξεις για μια τέτοια υπόθεση δεν είναι πολλές. Ο μακαρισμός στην αρχή του τραγουδιού είναι η ισχυρότερη ένδειξη αφού συχνά ο μακαρισμός του γαμπρού και ο έπαινος της ομορφιάς της νύφης αποτελούσαν κοινά θέματα του υμεναίου. Το ποίημα βασίζεται στην αντίθεση ανάμεσα στην ηρεμία του αντρικού προσώπου και την ερωτική παθολογία του ομιλούντος προσώπου στο θέαμα της κοπέλας. Από τη μια το αντρικό πρόσωπο στέκεται απέναντι και κοντά τα δίπλα της και ακούει το γέλιο και την φωνή της χωρίς κανένα πρόβλημα. Αντίθετα το ομιλούν πρόσωπο στέκεται παραπέρα και την κοιτά μόνο λίγο. Αυτό όμως φτάνει για να προκληθούν σοβαρά ψυχοσωματικά συμπτώματα. Όμως το ποίημα διακατέχει και μια αντίφαση: αν το ομιλούν πρόσωπο άδει τα συμπτώματα αυτά τότε η ίδια η παράσταση δεν τα αναιρεί; Με άλλα λόγια το γεγονός ότι το τραγούδι αυτό είναι ποιητικός λόγος αλλά και φυσικός λόγος, τότε βέβαια το ομιλούν πρόσωπο δεν έχει χάσει ούτε τις αισθήσεις της , ούτε την δυνατότητα του λόγου, όπως περιγράφει το τραγούδι. Αντίθετα η ποίηση της δίνει την δυνατότητα της έκφρασης και της επαναφοράς στη ζωή εν τινι τρόπω. Τραγουδώντας τα συμπτώματα της καταφέρνει να τα αναστρέψει και να κινηθεί πάλι προς τη ζωή. Η τέχνη της γίνεται έτσι μια μορφή αθανασίας, της ξαναχαρίζει τη ζωή, σε εκείνη που ήταν τόσο κοντά στο θάνατο. Η ποιητική αθανασία Όταν πεθάνεις πια, θα κείτεσαι εκεί κάτω και μήτε θα σε θυμάται κανείς μήτε θα σε ποθεί· γιατί δεν έχεις μερίδιο στα ρόδα της Πιερίας. Aλλά και στο παλάτι του θανάτου θενά τριγυρνάς αφανής, ανάμεσα στους άψυχους νεκρούς, σαν πετάξεις από δω. (55D/ Καζάζης) Σύμφωνα με τον Πλούταρχο το απόσπασμα απευθύνεται σε μια άμουση, αμόρφωτη γυναίκα. Η Σαπφώ παράλληλα διατυπώνει και την πεποίθηση της ότι εκείνη δεν θα έχει την ίδια μοίρα. Με ένα εξ αντιθέτου επιχείρημα εικάζει ότι η ίδια, αφού έχει μερίδιο στα δώρα των Μουσών, δεν θα καλυφθεί με ανωνυμία. Αντίθετα το όνομα της θα μείνει αθάνατο, δεν θα την καλύψει το σκοτάδι της ανωνυμίας αλλά το φως της ποιητικής δόξας. Το ποίημα απευθύνεται βέβαια σε ένα κοινό που επίσης έχει μερίδιο στα δώρα των Μουσών, ένα πεπαιδευμένο κοινό. ΄Ετσι το ποίημα διαλέγεται με το ομηρικό έπος αφού προφανέστατα ανακαλεί την ομηρική Νέκυια. Στο λ της Οδύσσειας ο Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη για να μάθει από τον Τειρεσία το δρόμο του γυρισμού. Εκεί συναντά επώνυμους ήρωες που το ομηρικό έπος έκανε αθάνατους στη μνήμη του κοινού του. Το τοπίο του Άδη περιγράφεται ζοφερό στο σαπφικό απόσπασμα. Απουσία φωτός αλλά και φήμης, απουσία αισθήσεων, όρασης, αφής, αντιδιαστέλλεται με την εικόνα φωτός και χρώματος στη συντροφιά των Πιερίδων. Η μνεία των Μουσών ανακαλεί τους χορούς τους που έρχονται σε ευθεία αντιπαράθεση με τη ζοφερή εικόνα της χορείας των άυλων νεκρών. Αντίθετα οι θεραπαινίδες των Μουσών ,όπως εκείνη, είναι σίγουρες για τη υστεροφημία που θα τους εξασφαλίσει η ποιητική τους τέχνη. Η απουσία ως ποίηση ..... Συχνά από τις Σάρδες σε μας δώ πέρα η σκέψη της γυρίζει, πως ζούσαμε μαζί, τι εφάνταζες εμπρός της σα μια θεά, κι η ποιο τρανή χαρά της το δικό σου τραγούδι ήτανε πάντα. Τώρα μέσα στις Λυδές γυναίκες ξεχωρίζει καθώς σαν πέσει ο ήλιος κι η σελήνη ροδοδάχτυλη λάμπει τ' άστρα τ' άλλα σκοτεινιάζοντας κι ίδια γύρω αφήνει το φώς της να απλωθεί πα σ' αλμυρά πελάγη και σε πολύανθες χώρες. Κι έχει πάρει γλυκιά δροσιά να χύνεται τα ρόδα μοσχοβολούν και τ' απαλό χορτάρι και το τριφύλλι ολούθε τ' ανθισμένο. Κι εκείνη πέρα δώθε τριγυρίζει την Ατθίδα θυμάμενη η καρδιά της η τρυφερή από πόθο πλημμυρίζει κι απ' τον καημό βαραίνει μες τα στήθη. Κι εμας τις δυό φωνάζει να βρεθούμε κοντά της. 'Ομως, [...] 96 V (μτφ Ο. Ελύτης) Το ποίημα ξεκινά με το παρόν της απουσίας τόσο στη Λυδία όσο και στη Λέσβο. Η απούσα εταίρα βιώνει την απουσία μόνη αλλά η παρουσία της γίνεται μέσω του άσματος. Το παρελθόν της κοινής παρουσίας γίνεται μέσω της ανάμνησης της απούσας εταίρας. Είναι η ανάμνηση της Αριγνώτας στην οποία το τραγούδι δίνει φωνή. Έμμεσος έπαινος της παρούσας εταίρας μέσω της ανάμνησης. Το παρόν της απούσας στη Λυδία εισάγεται μέσω της παρομοίωσης που αναλύεται όμως σε μια άχρονη και άτοπη ποιητική εικόνα. Η σελήνη ρίχνει το φως της στη θάλασσα ανάμεσα στη Λυδία και τη Λέσβο. Ακολούθως το λιβάδι που περιγράφεται είναι δύσκολο να πει κανείς αν είναι στη Λυδία ή στη Λέσβο. Το φως του φεγγαριού δημιουργεί μια γέφυρα στην οποία ενώνονται οι δυο τόποι και η απουσία γίνεται πάλι παρουσία. Η περιγραφή της ευτοπίας οδηγεί σε συνειρμούς παρουσίας και πλήρωσης του ερωτικού πάθους. Η εικόνα καταργεί οποιαδήποτε χωροχρονικά όρια. Το ποίημα κλείνει με την εικόνα απουσίας. Η απούσα εταίρα προσπαθεί να προβάλλει τη φωνή της ώστε να ακουστεί αλλά η φωνή της χάνεται στη θάλασσα. Αποτελεί πια ένα σύνορο που χωρίζει δεν ενώνει όπως η προηγούμενη θάλασσα. Εικόνα απαισιόδοξη; Η απουσία δεν μπορεί να γεφυρωθεί ή ποιητική πρόταση γεφυρώματος του χάσματος; Ο μόνος τρόπος συνάντησης και παραμυθίας είναι η ποιητική μνήμη. Εκεί μπορούν να συναντούνται και να αναπολούν, να ξαναζούν αυτά που πέρασαν μαζί. Η ώρα της ποιητικής παράστασης είναι ο χώρος και ο τόπος συνάντηση που δεν θα χαθεί ποτέ. Κάθε φορά που το τραγούδι παριστάνεται ο χώρος και χρόνος της παρουσίας ξαναζωντανεύουν. Ο λυρισμός και το έπος Άλλοι το ιππικό, άλλοι το πεζικό, κάποιοι το ναυτικό ορίζουν πως είναι το ομορφότερο πράγμα πάνω στη μαύρη γη. Όμως εγώ εκείνο που καθένας ερωτεύεται. Κι έχω εξήγηση απλή, όλοι νομίζω θα την ασπαστούν. Γιατί εκείνη, η αξεπέραστη στον κόσμο καλλονή, η Ελένη, παράτησε πανάριστον τον άντρα της κι ανέβηκε στο πλοίο για την Τροία. Ούτε που νοιάστηκε για το παιδί της,1 μήτε για τους γονείς της. Της συνεπήρε η Κύπρις3 το μυαλό. Έτσι κι εγώ τώρα αναμνήστηκα την Ανακτορία απούσα. Πώς θα ᾽θελα το εράσμιο βήμα της να δω, τη φεγγοβόλα λάμψη του προσώπου. Όχι αμάξια λυδικά και πάνοπλους πεζούς να μάχονται. (16 V/ μτφ Δ. Ν. Μαρωνίτης) Σχήμα Priamel. Κοινή τεχνική της αρχαϊκής ποίησης. Σειρά επιλογών απορρίπτονται για να δοθεί τελικά η καλύτερη. Η τεχνική χρησιμοποιείται και από τους ρήτορες. Το ιεραρχικό αυτό σχήμα έχει στόχο να παρουσιαστεί η καλύτερη ή απροσδόκητη επιλογή αλλά και να δικαιολογηθεί. Εκτός από ρητορικό παίγνιο το σχήμα έχει και φιλοσοφική αξία αν μπορέσει να ταρακουνήσει παγιωμένες αξίες και θεωρήσεις και να αντιδιαστείλει σε αυτές ένα νέο τρόπο σκέψης. Το priamel κορυφώνεται απροσδόκητα για δυο λόγους. 1. Ενώ η λίστα αφορά στρατιωτικά τάγματα η κορυφαία επιλογή απομακρύνεται από τη σφαίρα του πολέμου. Ξανά ο έρωτας γίνεται μεταφορά για τον πόλεμο. 2. Δεν δίνεται μια κορυφαία επιλογή αλλά τελικά μία νέα οπτική. Γενική φιλοσοφική θέση και σχετικισμός. Το κάλλιστον είναι υποκείμενικό και η επιλογή αποτελεί ατομική απόφαση. Αυτό δε σημαίνει ότι το ποίημα ανήκει στη σφαίρα του ιδιωτικού και υποκειμενικού προκρίνοντάς το από το δημόσιο. Αντίθετα η επιλογή του αγκαλιάζει καθέναν χωριστά και ουσιαστικά περικλείει και αυτούς που αρέσκονται στα στρατεύματα. Η ματιά της Σαπφούς ουσιαστικά δεν αποκλείει, περικλείει. Σε αντίθεση λοιπόν με την ομηρική περιγραφή της Ελένης η Σαπφική την ορίζει ως υποκείμενο του ερωτικού της πάθους, κυρία μιας επιλογής με κριτήριο το κάλλος και όχι τη συζυγική, μητρική ή συγγενική αγάπη και την οικογενειακή ευρυθμία. Δεν είναι τυχαίο ότι αυτό που είναι σημαντικό είναι η επιλογή της Eλένης αφού το αντικείμενο του ερωτικού της πάθους μένει ανώνυμο. Σημαντικό είναι και το ότι η Σαπφώ χρησιμοποιεί την Ελένη για να περάσει από το μυθολογικό στο προσωπικό παράδειγμα. Η φιγούρα της Ελένης παραπέμπει στην Ανακτορία με πολλούς τρόπους. Το βήμα της Ανακτορίας θυμίζει την Ελένη που ανεβαίνει στο πλοίο για την Τροία. Η εικόνα της μαρμαρυγής ανακαλεί βεβαίως και τη λάμψη των όπλων των παραταγμένων στρατιωτών της αρχής του ποιήματος που επαναλαμβάνεται και στο τέλος του κλείνοντας έτσι την κυκλική σύνθεση. Η σύλληψη είναι κινηματογραφική αφού το πλοίο της φυγής της Ελένης γίνεται μια λάμψη που θα ανακαλέσει τη λάμψη της Ανακτορίας και το βήμα της μιας θα παραπέμψει άμεσα στο ερατό βήμα της άλλης. Το βήμα της Ανακτορίας ενδέχεται να αναφέρεται και σε χορό δίνοντας έτσι στην παράσταση του παρόντος ποιήματος και μια αυτοαναφορική διάσταση. Στο πλαίσιο της παράστασης η εικόνα των νεαρών κοριτσιών που εκτελούν χορευτικές κινήσεις ωθεί σε άλλους παραλληλισμούς αφού το κοινό παρακινείται να θεωρήσει ως κάλλιστον αυτό που ο καθένας χωριστά αγαπά και εν δυναμει μπορεί να βλέπει μπροστά του. Παράλληλα στο κλίμα της παράστασης αντιλαμβανόμαστε ότι το σαπφικό εγώ δεν είναι ταυτισμένο με την ποιήτρια. Πρόκειται για το συλλογικό εγώ το οποίο αναλαμβάνει να διοχετεύσει μέσα από το ποίημα της. Εξάλλου η συλλογική διάθεση του ὄττω τις ἔραται κάνει την προσωπική επιλογή της Ανακτορίας ένα παράδειγμα ἔρωτος. Η Ανακτορία όχι μόνο το συγκεκριμένο υπαρκτό ή ανύπαρκτο πρόσωπο αλλά και το παραδειγματικό ερώμενο πρόσωπο η λάμψη του οποίου υπάρχει στα μάτια μας και μετά, η παρόλο την φυγή του. Ανακρέων Ο δαμαστής ο Έρωτας κι η πορφυρή Αφροδίτη, μαζί σου παίζουν βασιλιά κι οι μαυρομάτες Νύμφες. Σε σένα που συχνά γυρνάς στις πιο ψηλές βουνοκορφές, ευλαβικά προσπέφτω. Τη προσευχή μου εισάκουσε κι έλα κοντά σε μένα, για να γενεί ό,τι ζητώ. Τον Κλεόβουλο, Διόνυσε, καλά να συμβουλέψεις, τον έρωτά μου, βασιλιά, για να δεχτεί τ’ αγόρι Πάλι ο ξανθός ο Έρωτας τη κόκκινή του μπάλα μου πετά και με κεντρίζει με τη νια παιγνίδι ν’ αρχινήσω, που ‘χει σαντάλια πλουμιστά. Μ’ αυτή, μια και κρατά απ’ τη τρανή τη Λέσβο που ‘ναι γεμάτη αρχοντικά, σνομπάρει τ’ άσπρα μου μαλλιά κι αλλού κοιτά και χάσκει… Συμποτικά συμφραζόμενα Δεξιοτεχνία, ειρωνεία και πνεύμα Παιγνιώδης διάθεση Ζωηρά χρώματα και εικόνες Τα «ανακρεόντεια» αγγεία Γκρίζοι οι κρόταφοί μου πια λευκά και τα μαλλιά μου, έφυγε η θελκτική μου νιότη σάπια τα δόντια μου, απ᾽ τη γλυκιά ζωή5 λίγος καιρός μου απομένει. Συχνά βαριά αναστενάζω, γιατί τον Τάρταρο1 φοβούμαι. Είναι φρικτή η άβυσσος του Άδη και το ταξίδι για κει κάτω θλιβερό,10 και είναι βέβαιο: αν κατεβείς δεν ανεβαίνεις πια επάνω. ( 395 P/ μετάφραση Μ. Ζ. Κοπιδάκης) Θλίψη του για τη φθορά του σώματος που επέφεραν τα γηρατειά. Θρήνος για το ορατό τέλος του βίου. Βασικό χαρακτηριστικό της ποίησής του η αγάπη για το παιχνίδι. Χιασμός (στ. 1-2), αλλεπάλληλοι διασκελισμοί, παρηχήσεις, σύντομες προτάσεις, παρατακτική δομή. Χορική ποίηση Χορικό άσμα: Η Λυρική ποίηση συντίθεται και προορίζεται για παράσταση. ανάγνωση αλλά μέσω της παράστασης. Η ανάγνωση του κειμένου είναι φαινόμενο σπάνιο και η διάδοση γίνεται πάλι προφορικά, από στόμα σε στόμα. Η αρχαική ποίηση είναι για μας ένα σύνολο κειμένων πολλές φορές αποσπασματικών τα οποία προσεγγίζουμε ως αναγνώστες. Όμως η χορική ποίηση συνετίθετο για εκτέλεση ενώπιον κοινού σε δημόσιες ή ιδιωτικές εκδηλώσεις. Οι γνώσεις μας για τις παραμέτρους των παραστάσεων, όπως λγ της χορογραφίας, της μουσικής είναι πενιχρές. Στο πλαίσιο αυτής της κοινωνίας του άσματος (song culture) το λυρικό ποίημα συχνά επανεκτελείται στο πλαίσιο του συμποσίου ή συχνά διδάσκεται και αποστηθίζεται για διδακτικούς λόγους. Όμως παρά τη δυσκολία της ανασύνθεσης των χορικών παραστάσεων, η προσέγγιση της χορικής ποίησης ως παραστατικού είδους έχει χαράξει νέους δρόμους στην φιλολογική ερμηνεία και έχει συμβάλλει στην κατανόηση των χορικών ποιημάτων και της λειτουργίας τους. Χορικό άσμα και παράσταση Το χορικό άσμα αποτελεί μια ζωτική λειτουργία εντός του καθιερωμένου λατρευτικού συστήματος. Ο βασικός χαρακτήρας του ιερού άσματος υπαγορευόταν από τις ειδικές απαιτήσεις μιας ειδικής λατρευτικής πρακτικής. Το ποίημα κατείχε προκαθορισμένη θέση στη θρησκευτική ζωή της κοινότητας· υπηρετούσε έναν άμεσο σκοπό, και ο ποιητής αναμενόταν να μιλήσει εξ ονόματος εκείνων που του είχαν αναθέσει τη σύνθεση του ποιήματος. Παράσταση Σχετικά με τον τόπο εκτέλεσης της χορικής ποίησης, πολλά είναι τα ερωτήματα που παραμένουν ανοιχτά. Κατά πάσα πιθανότητα τόσο τα αφηγηματικά όσο και τα δραματικά μέρη εκτελούνται από το σύνολο των μελών του χορού. Σε ορισμένες περιπτώσεις ωστόσο, κειμενικές ενδείξεις συνηγορούν υπέρ της πιθανότητας ημιχορικών εκτελέσεων, αλλά και συνδυασμών χορικής και μονωδικής εκτέλεσης. Τα ζητήματα αυτά αφορούν βέβαια στην πρώτη εκτέλεση των ωδών. Όπως έχει προκύψει, ήταν διαδεδομένη η πρακτική μονωδικής επανεκτέλεσης χορικών ωδών στο πλαίσιο συμποσίων. Αλκμάν Το Παρθένειο του Λούβρου (3C) H Ταυτότητα του χορού, τα τελετουργικά και χορικά δρώμενα και το εορταστικό του πλαίσιο παραμένουν άγνωστα. Ονομαστική αναφορά στην χορηγό και την αρωγό αλλά και άλλα μέλη του χορού (Αγησιχόρα και Αγιδώ) Alcman Partheneion. Paris, Louvre 3320, saec. I P.Par. 71, GMAW 16 Αποσπάσματα από το Παρθένειο Δ΄ Ας είναι, υπάρχει κι η εκδίκηση απ’ τους θεούς σταλμένη. Όλβιος κείνος που ευφρόσυνος τη μέρα του πλέκει ολάκερη δίχως να κλάψει· μα εγώ άδω το φως της Αγιδώς· σαν ήλιο τη θωρώ, τον ήλιο που για χάρη μας η Αγιδώ καλεί να φέξει· κι όμως, καθόλου δεν μου το επιτρέπει η φημισμένη χορηγός, μήτε και να την παινέσω ετούτην, μήτε και να την ψέξω: επειδή είναι κείνη που φαντάζει κορυφαία, ίδια όπως αν κάποιος όρθωνε ανάμεσα στα ζωντανά που βόσκουν, άλογο στιβαρό, αθλοφόρο, ποδοβολώντας, των φτερωτών ονείρων άτι. Ε΄ Μα δεν κοιτάς; Ετούτο δω είναι άλογο γοργό, ενετικό· κι εκείνη η χαίτη της ξαδέλφης μου Αγησιχόρας, ανθίζει στην κορφή της σαν χρυσάφι ατόφιο. Κι αυτό το αργυρό της πρόσωπο! Μα, για τα ολοφάνερα, γιατί μιλώ; Η ίδια η Αγησιχόρα στέκει εδώ· κι η Αγιδώ, δεύτερη στην όψη, μαζί θα παραβγεί στο δρόμο, άλογο Κολαξαίο πλάι σε Ιβηνικό. Γιατί οι πελειάδες τούτες, την ώρα που την προσφορά μας στην Ορθρία φέρνουμε, για το καλό μας αντιμάχονται, μέσα στην αμβροσία νύχτα ανατέλλοντας σαν άστρο σείριο· ΣΤ΄ αφού για ν’ αναμετρηθούμε εμείς, μήτε κι ο τόσος κόρος της πορφύρας μας αρκεί, μήτε φίδι σκαλιστό στ’ ολόχρυσο βραχιόλι, μήτε και μίτρα στο κεφάλι λυδική, κόσμημα κοριτσιών πού ’χουν μενεξεδένια μάτια, μήτε κι η κόμη της Ναννώς, μα μήτε κι η θεόμορφη Αρετή, μήτε η Θυλακίς κι η Κλεισιθήρα, μήτε κι άμα στης Αινησιμβρότας πας, θα πεις: «Η Ασταφίδα ας γινότανε δικιά μου, ας με γλυκοκοιτούσε η Φίλυλλα κι η Δημαρέτη κι η ερωτική Ιανθεμίς». Μόν’ η Αγησιχόρα, τούτη με τυραννά· Ζ΄ επειδή δεν είναι εδώ η καλλίσφυρη Αγησιχόρα· στέκεται πλάι στην Αγιδώ, την τελετή μας ευλογεί. Θεοί, δεχτείτε σπλαχνικά τις προσευχές τους! Γιατί οι θεοί όλα τα στέργουν και τα κάνουν μπορετά. Χορηγέ μας – θά ’θελα να πω –παρθένα εγώ, μια κουκουβάγια, του κάκου κρώζοντας από της στέγης το δοκάρι. Κι όμως, τόσο που τ’ αποζητώ την Αωτή θεά να τέρψω! Γιατί είναι αυτή που γίνηκε στο αποκάμωμα γιατρός μας. Μα μόνο χάρη στην Αγησιχόρα της ποθητής ειρήνευσης το μονοπάτι πήρανε οι κόρες (…) Η΄ (…) σαν το μπροστάρικο της άμαξας το άλογο (…) ακόμα και στο πλοίο έτσι, τέλεια πρέπει να είναι η υποταγή στον κυβερνήτη. Απ’ τις Σειρήνες δεν είναι εκείνη πιο μελωδική: κείνες είναι θεές. Όμως, στη θέση (…) δέκα κοριτσιών τούτη λαλεί σαν κύκνος, στα ρέματα του Ξάνθου επάνω· όμως αυτή με τις λαχταριστές ξανθές της μπούκλες… Ερωτηματικά Ταυτότητα του χορού: Αναφορά στη χορηγό και την αρωγό. Εκτελείται από έναν χορό ή δυο ημιχόρια. Πεληάδες:αναφορά σε αντίπαλο χορό/Αγησιχόρα και Αγιδώ Είδος εορτής για την οποία συνετέθη; Επιθαλάμιο Λατρευτικό άσμα. Ποικίλουν οι απόψεις σχετικά με την εορτή και τη θεότητα προς τιμήν της οποίας συνετέθη. Αώτις, Άρτεμη, Ελένη, οι επικρατέστερες. Και…κάποιες απαντήσεις Claude Calame: Τελετή μύησης στη γυναικεία ωρίμανση, rite of passage. Rosenmeyer: Χορική παράσταση με έντονο θεατρικό χαρακτήρα στο πλαίσιο της εορτής των Υακινθείων. Ferrari: αμιγώς δραματικό προσωπείο χορού. Ο χορός υποδύεται τις Υάδες. Πίνδαρος Η Επινίκια ωδή. Τα ἐγκώμια ή ἐπινίκια, ποιήματα αδόμενα από χορό, για να γιορταστεί μια νίκη σε αθλητικές διοργανώσεις, τοπικές ή πανελλήνιες. Εδώ πάλι πρέπει να γίνει κατανοητό ότι πρόθεση ενός τέτοιου ποιήματος δεν ήταν να δώσει μιαν απλή αντανάκλαση της πραγματικής ζωής μέσα από το κάτοπτρο της λογοτεχνίας ή ένα είδος διακοσμητικής προσθήκης στη νίκη. Το τραγούδι ήταν αναπόσπαστο στοιχείο των πανηγυρικών εκδηλώσεων, ήταν όντως το επιστέγασμα στη σειρά γεγονότων, που έμελλαν να είναι για πολλούς νέους άνδρες η υπέρτατη δόξα της ζωής τους. Σε αντίθεση με το δράμα ελάχιστα πράγματα γνωρίζουμε για τον παραστασιακό και σκηνικό χώρο των ωδών. Κάποιες ωδές παρέχουν ενδείξεις για τον χώρο για τον οποίο συνετέθεισαν και άλλες όχι. 14ος Ολυμπιόνικος Εσείς κλήρος σας είναι του Κηφισού τα νερά και κατοικείτε στην χώρα με τα όμορφα άλογα, Χάριτες, πολυύμνητες βασίλισσες του λαμπερού Ορχομενού, προστάτιδες της αρχαίας γενιάς των Μινυών, ακούστε γιατί τώρα σας απευθύνω την παράκλησή μου. Γιατί με τη βοήθειά σας έρχονται σε πέρας όλα όσα είναι τερπνά και ευχάριστα στους θνητούς, είτε είναι σοφοί, είτε ωραίοι, είτε ένδοξοι. Γιατί ούτε οι θεοί διοργανώνουν χορούς και συμπόσια χωρίς τις σεμνές Χάριτες. Αλλά αυτές επιστατούν όλα τα έργα στον ουρανό, έστησαν τους θρόνους τους δίπλα στον Πύθιο Απόλλωνα τον χρυσότοξο και αδιάκοπα τιμούν τον Ολύμπιο πατέρα. Αγλαία, κυρά μου, κι εσύ Ευφροσύνη, που τέρπεσαι με το χορό και το τραγούδι, παιδιά του παντοδύναμου θεού, ακούστε προσεχτικά τώρα, κι εσύ Θάλεια που αγαπάς το χορό και το τραγούδι ρίξε με ευμένεια το βλέμμα σου σ’ αυτό το χορό που προχωρεί με βήμα ανάλαφρο γιορτάζοντας την εύνοια της τύχης. Γιατί ήρθα να εξυμνήσω των Ασώπιχο, με Λυδικό σκοπό και δεξιοτεχνία, γιατί κέρδισε νίκη στην Ολυμπία, των Μινύων τη χώρα, χάρη σε σένα. Στο σκοτεινό παλάτι της Περσεφόνης πήγαινε τώρα εσύ, Ηχώ, να δώσεις στον πατέρα του να ξακουστά νέα. Πες στον Κλεόδημο μόλις τον δεις, ότι στης Πίσας την ένδοξη κοιλάδα, ο γιός του στεφάνωσε την νεαρή του κόμη με κότινο περίλαμπρων αγώνων. Το επινίκιο άσμα έχει γραφτεί προς τιμήν του Ασώπιχου, γιου του Κλεόδημου από τον Ορχομενό οποίος νίκησε στην Ολυμπία το 488 στο αγώνισμα του σταδίου. Ο 14ος Ολυμπιόνικος αποτελεί ένα μοναδικό συνδυασμό ενδείξεων και αναφορών στον τόπο παράστασης, στο σκηνικό, στην χορική παράσταση και το κοινό της. Είναι το μοναδικό επινίκιο που αποτυπώνει με μοναδική ευκρίνεια τις συντεταγμένες της παράστασης και τους συντελεστές της. Μέσω πολυπληθών αυτοαναφορικών σχολίων, οπτικών και ακουστικών όρων και της χρήσης της δευτεροπρόσωπης αφήγησης περιγράφεται ξεκάθαρα η παράσταση που απεικονίζεται σε εξέλιξη, ορίζεται το κοινό της και ο τόπος της ενώ ταυτόχρονα υποδηλώνεται και το σκηνικό. Το κοινό στο οποίο απευθύνεται αποκλειστικά ο χορός από την αρχή ως το τέλος είναι οι Χάριτες και η προσωποποιημένη Ηχώ. Από τις Χάριτες ζητείται να ακούσουν και να δούν την παράσταση που βρίσκεται σε εξέλιξη και εν τέλει να συνδράμουν στην επιτυχία της Στο τέταρτο μέλος του ακροατηρίου, την Ηχώ , ζητείται να πάει στον κάτω κόσμο και να μεταφέρει κατά λέξη στο νεκρό πατέρα του Ασώπιχου την κατακλείδα της ωδής, την επιγραμματική δηλαδή αγγελία της νίκης του στην Ολυμπία. Η σώρευση τοπικών προσδιορισμών δεν αφήνει αμφιβολία ότι η παράσταση, στην οποία προσκαλούνται οι Χάριτες, γίνεται στον Ορχομενό. Το αυτοαναφορικό σχόλιο του χορού ότι προχωρά με βήμα ανάλαφρο, σε συνδυασμό με την ύπαρξη ιερού Χαρίτων στην περιοχή, έχει οδηγήσει τους μελετητές στο συμπέρασμα ότι η ωδή είναι προσόδιο συντεθειμένο για εκτέλεση καθοδόν προς το ναό. Αν είναι έτσι, τότε το ιερό είναι το σκηνικό της παράστασης. Η συστηματική χρήση του β΄ προσώπου εξάλλου δείχνει ότι ο ποιητής φανταζόταν τις Χάριτες παρούσες, και κάποιοι έχουν υποστηρίξει ότι συνετέθη αρχικά για παράσταση στο πλαίσιο λατρευτικής τελετής προς τιμήν των Χαρίτων. Συνδυασμός δευτεροπρόσωπης αναφοράς και οπτικοακουστικού λεξιλογίου δημιουργία ενός εσωτερικού κοινού στο οποίο το ομιλούν πρόσωπο απευθύνεται και το οποίο είναι διαφορετικό από το κοινό της παράστασης και υποδεικνύει στο εξωτερικό κοινό τους τρόπους θέασης και ακρόασης. Το κοινό οποιασδήποτε παράστασης καλείται να δει και να ανακαλέσει τους χορευτές που άδουν και χορεύουν με δεξιοτεχνία, να φανταστεί την παρουσία των Χαρίτων και την Ηχώ να φεύγει για τον Άδη. 7ος Πυθιὀνικος Το ωραιότερο προοίμιο είναι η μεγάλη πόλη η Αθήνα να μπει θεμέλιο στα εγκώμια της ισχυρής γενιάς των Αλκμαιωνιδών για τα άλογά τους. Γιατί ποιάς πατρίδας κάτοικος, ποιού οίκου μέλος θα έλεγες ότι θα είχαν όνομα ενδοξότερο σε όλη την Ελλάδα; Γιατί σε όλες τις πόλεις γίνεται λόγος, Απόλλωνα, για τους πολίτες του Ερεχθέα που στην ιερἠ Πύθωνα σου έχτισαν περίλαμπρο παλάτι. Εμένα, όμως, μου δίνουν έναύσμα οι πέντε νίκες στον Ισθμό, και μια εξέχουσα στου Δία τους αγώνες στην Ολυμπία, και δυο στην Κίρρα, Μεγακλή, δικές σου και προγονικές. Χαρά μου δίνει η νέα σου επιτυχία. Λυπούμαι όμως που για τα μεγάλα επιτεύγματα ανταμοιβή είναι ο φθόνος. Λέγεται μάλιστα πως αν η ευδαιμονία ριζώσει και βλαστήσει φέρνει στον άνθρωπο τη μια χαρά , την άλλη λύπη. Ο επίνικος χρονολογείται στο 486 πχ και είναι ένας από τους συντομότερους Πυθιόνικους. Του λείπει το μυθολογικό παράδειγμα αν και υπάρχουν μυθολογικές αναφορές πχ στον Ερεχθέα. Αποδέχτης είναι ο Μεγακλής, ο γιος του Ιπποκράτη από τον δήμο Αλωπεκής. Ο Μεγακλής είχε οστρακιστεί από την Αθήνα λίγους μήνες νωρίτερα από τους αγώνες. Ανήκει στην περίφημη οικογένεια των Αλκμαιωνιδών, στην οποία ανήκει ο Μεγακλής, πρόγονος που συνδέθηκε με το Κυλώνειο άγος αλλά και ο Περικλής. Ο Μεγακλής που εξυμνείται εδώ ήταν πιθανότατα γιος του μεταρρυθμιστή Κλεισθένη και παππούς του Αλκιβιάδη. Ο νικητής και η παράσταση: Μεγακλής, Πίνδαρος και Δελφοί Δύο πιθανά μέρη εκτέλεσης επινίκιας ωδής: τόπος νίκης και τον τόπος καταγωγής του νικητή. Στην συγκεκριμένη περίπτωση θεωρείται ότι πιθανότερος τόπος εκτέλεσης είναι οι Δελφοί για τους εξής λόγους. 1.Η ωδή είναι σύντομη. 2. Επικαλείται τον Απόλλωνα και αναφέρεται στην αποκατάσταση του ναού του, 3. Ο Μεγακλής έχει οστρακιστεί από την Αθήνα. Ὀμως η καθοριστική μαρτυρία είναι η εξωτερική-ιστορική. Το ίδιο το ποίημα δε μας δίνει καθοριστικές υποψίες για τους Δελφούς ως τόπο παράστασης. Αντίθετα με τον 14 Ολυμπ. Η παρούσα ωδή εστιάζεται με ισορροπία ανάμεσα στους Δελφούς και την Αθήνα. Γιατί ο ποιητής επιλέγει αυτή την ισορροπία και την διπλή αυτή εστίαση; Στην αρχή του ποιήματος ο ποιητής εστιάζει αποκλειστικά στην Αθήνα. Αρχιτεκτονική μεταφορά: η Αθήνα είναι το καλύτερο προοίμιο και μπορεί να τεθεί ως θεμέλιο των εγκωμίων προς τιμήν της γενιάς των Αλκμαιωνιδών. Η έννοια της σταθερότητας που εισάγει η μεταφορά ενισχύεται με την αναφορά στην πατρίδα και τον οίκο ως τόπο κατοικίας. Η Αθήνα ως προοίμιο είναι το καλύτερο γιατί εξασφαλίζει τη μεγαλύτερη δόξα στους κατοίκους της σε πανελλήνιο επίπεδο. Αν το επινίκιο εκτελέστηκε στους Δελφούς το κοινό ήταν πανελλήνιο, αν στην Αθήνα αθηναικό. Ο συλλογικός έπαινος της Αθήνας και των Αθηναίων συνεχίζεται στην αντιστροφή με αποδέκτη τον Απόλλωνα Η ανοικοδόμηση του ναού δεν οφείλεται γενικά στους Αθηναίους αλλά ειδικότερα στους Αλκμαιωνίδες. Ο ποιητής αναδεικνύει το θετικό αντίκτυπο που είχε η ανοικοδόμηση για όλους τους Αθηναίους γιατί α. δεν θέλει να επισύρει το φθόνο στο Μεγακλή αλλά και επειδή β. θέλει να αντικρούσει απόψεις που ήθελαν τους Α να οικοδομούν το ναό για πολιτικά κίνητρα. Απαρίθμηση των πανελληνίων νικών των Αλκμαιωνιδών. Αποδέκτης της ποιητικής αποστροφής είναι ο ίδιος ο Μεγακλής. Μέσω των δευτεροπρόσωπων αναφορών αρχικά στον Απόλλωνα και έπειτα στον Μεγακλή . ο Π αιτιολογεί την πανελλήνια φήμη των Αθηναίων και των Αλκμαιωνιδών. Απευθυνόμενος στον Απολλωνα παρουσιάζει την λαμπρή αποκατάσταση του ναού του ως κοινό θέμα συζήτησης σε πανελλήνιο επίπεδο. Η απόδοση της διήγησης σε ένα σύνολο ανθρώπων είναι ένα ποιητικό τέχνασμα που επιτρέπει στον ομιλητή να υιοθετήσει την κοινή σκοπιά του συνόλου προσδίδοντάς έτσι στην άποψη κοινή αποδοχή. Η αλλαγή αποδέκτη σημαίνει αλλαγή θέματος και σκοπιάς. Τώρα θέμα είναι τα επιτεύγματα των Αλκμαιωνιδών. Η αναφορά στη νίκη του Μεγακλή αναφέρεται από δυο σχόλια. Τη χαρά για τη νίκη και παράλληλα τη λύπη του για το φθόνο που μπορεί να προκαλέσει. Ο φόβος του φθόνου είναι κοινός τόπος στην επινίκια ποίηση και είναι ευδιάκριτη η τάση των ποιητών να υμνούν τους νικητές, με τρόπο ώστε να αποφεύγεται ο κίνδυνος του φθόνου εκ μέρους των ανθρώπων, αλλά και των θεών. Στην περίπτωση του Μεγακλή, ο κίνδυνος δεν είναι θεωρητικός αλλά πραγματικός, μας και λίγο πριν από την πυθική νίκη ο Μεγακλής έχει οστρακιστεί από την Αθήνα. Ο χαρακτηρισμός της Αθήνας ως εγκωμιαστικού θεμελίου και η αναφορά στη φήμη που χαρίζει στους κατοίκους της και η έμφαση στην ευδαιμονία των Αλκμαιωνιδών ανακλούν τον πρόσκαιρο χαρακτήρα της αναγκαστικής απουσίας του Μεγακλή και δικαιολογούν την έμμεση προβολή της Αθήνας ως κατάλληλου τόπου εκτέλεσης της ωδής. Ένας από τους στόχους του επινικίου είναι να εξασφαλισει την ευνοική υποδοχή του νικητή στην πατρίδα του και την επανένταξή του στην κοινωνία. Στην περίπτωση του Μεγακλή η αποφυγή εντοπισμού της παράστασης στους Δελφούς, η προσδοκία αντιστροφής του αρνητικού κλίματος και ο συστηματικός έπαινος της πόλεως υποβάλλει στο κοινό της ιδέα επανεκτέλεσης της ωδής με την επιστροφή του Μεγακλή.