Transcript i_epidrasi_tis_mythologias_kai_tis_laografias

Η ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΜΥΘΟΛΟΓΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΛΑΟΓΡΑΦΙΑΣ
ΣΤΟ ΣΥΓΧΡΟΝΟ ΤΡΟΠΟ ΖΩΗΣ ΚΑΙ ΣΚΕΨΗΣ ΤΩΝ
ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΤΟΥ ΤΟΠΟΥ ΜΑΣ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Α΄ΤΑΞΗΣ
ΓΕΝΙΚΟΥ ΛΥΚΕΙΟΥ ΑΜΦΙΚΛΕΙΑΣ
ΟΜΑΔΕΣ
ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ
Σχολικό Έτος 2012-2013
Α΄ Ομάδα:
 Καρατσώλη Λεμονιά
 Πρεμέτη Ευριδίκη
 Σκουφάς Άγγελος
 Μπουραζάνης Ευστάθιος
 Κότσι Ιωάννης
 Παναΐτι Ρασβάν
Γ΄ Ομάδα:
 Ανδρέου Αικ.
 Γκιώνη Παγώνα
 Κούκιο Χρήστος
 Γαλάνη Αλεξάνδρα
 Σπετιμίρι Άμπρα
 Καρίτη Κων/να
Β΄ Ομάδα:
 Θειακούλης Ιωάννης
 Μπαλωμένου Ελένη
 Κοπανάκη Γεωργία
 Καπάνταη Χρυσούλα
 Χαρίση Αφροδίτη
Δ΄ Ομάδα:
 Καφάσης Ευστάθιος
 Βαφειάς Δημήτριος
 Μετσολλάρι Χρήστος
 Θανασιάς Κων/νος
 Ντερβίσι Μαρία
Εισαγωγή
Ένα από τα θέματα που απασχολούν στις μέρες μας την ανθρωπότητα είναι η ανάπτυξη του
τόπου και η καλύτερη ποιότητα ζωής των ανθρώπων. Στη συνέχεια θα δούμε αν και πως η
μυθολογία και η λαογραφία ενός τόπου επηρεάζει το σημερινό άνθρωπο και κατ’ επέκταση
τη σημερινή κοινωνία.
 Μύθος:είναι ιερή ή θρησκευτική αφήγηση της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται με την
προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών φαινομένων.

Παράδοση:προέρχεται από το ρήμα παραδίδω δηλαδή κληροδοτώ στις επόμενες γενιές
στοιχεία από το παρελθόν και το παρόν.
 Λαογραφία:εκείνη η επιστήμη που παρακολουθεί και ερμηνεύει τις εκδηλώσεις της ζωής του
λαού, πνευματικές, ψυχικές και καλλιτεχνικές, αυτές που αποτελούν τον πολιτισμό του ίδιου
του λαού και του έθνους.
 Ιστορία:είναι η συστηματική μελέτη του παρελθόντος εστιασμένη κυρίως στην ανθρωπινή,
δραστηριότητα έως την παρούσα εποχή.
επικεντρώνουμε το ενδιαφέρον της έρευνας περισσότερο στην τοπική μυθολογία και
λαογραφία και την επίδρασή της στη σημερινή κοινωνία.
Θεματικές Ενότητες














τι είναι μυθολογία και τι λαογραφία
μύθος και ιστορία
μυθολογία της περιοχής μας
μυθολογία και θρησκεία
μυθολογία και πολιτισμός
λαογραφία και παράδοση
λαογραφία του τόπου μας
επίδραση της μυθολογίας και της λαογραφίας στο σύγχρονο τρόπο ζωής
ήθη και έθιμα του τόπου μας
λαογραφία και λογοτεχνία
λαογραφικά μουσεία
παραδόσεις του τόπου μας
λαογραφία και τεχνολογία
Ελληνικός παραδοσιακός πολιτισμός
Σκοπός & Κοινωνικές Ανάγκες
Στόχος είναι να κατανοήσουμε:
 τι είναι μυθολογία και τι λαογραφία.
 τη μυθολογία και τη λαογραφία του τόπου μας με την ανάπτυξη
βασικών γνώσεων .
 τα ήθη και έθιμα του τόπου μας.
 την επίδραση της μυθολογίας και της λαογραφίας στο σύγχρονο
τρόπο ζωής και τη νοοτροπία των ανθρώπων.
 αν η μυθολογία επηρεάζει τη λαογραφία.
 να ξεχωρίσουν το μύθο απ’ την Ιστορία.
 να ερευνήσουν και να συσχετίσουν τη μυθολογία σε σχέση με τη
θρησκεία, τον πολιτισμό και την ιστορία.
 να συσχετίσουν τη λαογραφία με τη λογοτεχνία και την τεχνολογία.
Σκοπός & Κοινωνικές Ανάγκες
 Με την παρούσα έρευνα, μέσα από την αναζήτηση ενός
τοπικού μύθου ή ενός ξεχασμένου δρώμενου, προσφέρεται η
γνώση και η συνειδητοποίηση των στοιχείων που συγκροτούν
τον λαϊκό πολιτισμό που μπορεί να αποτελέσει ένα σταθερό
και διαχρονικό υπόβαθρο για το μέλλον, συμβάλλοντας έτσι
στην ανάπτυξη του τόπου, συνδυάζοντας αρμονικά το χθες
και το σήμερα. Η τοπική ιστορία βοηθάει στην κατανόηση
της συμπεριφοράς μιας τοπικής κοινωνίας.
Μύθος & Ιστορία
 Μύθος: είναι ιερή ή θρησκευτική αφήγηση της οποίας το περιεχόμενο σχετίζεται
με την προέλευση ή τη δημιουργία φυσικών, υπερφυσικών ή πολιτιστικών
φαινομένων.
Σε τοπικό επίπεδο: «Ο Μύθος αρχίζει με το ταξίδι του Δευκαλίωνα και της Πύρας,
που μετά το μεγάλο κατακλυσμό, ως μόνοι ζωντανοί θνητοί, άραξαν στον
Παρνασσό. Εκείνη η κιβωτός, έφερε στην περιοχή τους πρώτους κατοίκους, τους
Πελασγούς, κι ύστερα τους Φωκείς. Οι Πελασγοί είπαν τη χώρα Οφιτεία ή
Οφίτεια, στα χρόνια της προϊστορίας, ως τόπο διαμονής κάποιου φιδιού.
 Εδώ λατρεύτηκε ο Διόνυσος και υπήρχε το μοναδικό σ’ όλη την Ελλάδα ιερό –
μαντείο – ιατρείο του Διονύσου που ευλογούσε την Αμφίκλεια, κι εδώ τελούνταν
«μυστήρια» φυλαγμένα απ’ τους θιασώτες του Βάκχου της αμπέλου, της
υπαίθρου, της καλλιέργειας της γης και της παρασκευής του οίνου, της δύναμης,
της υγείας, της ιατρικής –προ Ασκληπιού- της μαντικής – προ Απόλλωνος-της
Μουσικής- του Διθυράμβου- του τραγουδιού, του κεφιού, της χαράς, της ζωής, της
«μανίας» και της θείας έκστασης, της γαλήνης και του ύπνου…»
Μύθος & Ιστορία
 Ιστορία: είναι η συστηματική μελέτη του παρελθόντος εστιασμένη κυρίως στην ανθρωπινή,
δραστηριότητα έως την παρούσα εποχή
 Σε τοπικό επίπεδο: «Οι Δωριείς και οι Φωκείς την είπαν αργότερα Αμφίκαια, έστειλαν τους
νέους της στον Τρωικό πόλεμο και συμμετείχαν και σε άλλους πολέμους. Στους Μηδικούς, ο
Ξέρξης έκαψε την Αμφίκαια και στο τέλος του Β΄ Φωκικού πολέμου (Το 346 π.χ.), το
Αμφικτιονικό Συνέδριο την είπε Αμφίκλεια, ως χώρα φημισμένη ή κλεισμένη ολόγυρα –
προστατευμένη – από μεγάλα βουνά.
 Ο Φίλιππος της Μακεδονίας έκαψε πάλι την πόλη, που πολύ αργότερα, στο Μεσαίωνα πια,
έγινε Δαδί, απέκτησε τον πύργο που στέκεται ακόμη ορθός και συνέχισε να ζει πολέμους, με
τους Καταλανούς και τους Φράγκους – της μάχης του Κηφισού ποταμού - και με τους
Τούρκους. Το 1456 το Δαδί, έπεσε οριστικά στα χέρια των Τούρκων και διοικητικά υπαγόταν
στο Βιλαέτι των Ιωαννίνων και στο Σαντζάκι του Ευρίπου (Χαλκίδας).
 Ο Παρνασσός ήταν κέντρο των αρματολών. Ανδρούτσος, Ξυλικιώτης, Διάκος, Δυοβουνιώτης,
Πανουργιάς, Φλώρος, Γαβρίλης κ.ά. Χώρο επαναστατικής δράσης στην Ανατολική Στερεά
Ελλάδα είχε ο Ανδρούτσος το Δαδί. Του άρεσε να μένει στο μοναστήρι της Παναγίας και εκεί
κατέφυγε, όταν σαν αρχιστράτηγος πολεμούσε τα στρατεύματα του Χουρσίτ Πασά, που υπό
τις διαταγές του Κιοσέ Μεχμέτ Πασά, προσπαθούσαν να σβήσουν την επανάσταση στην
Στερεά. Την 1η Νοεμβρίου του 1822 η κιβωτός της ιστορίας, έφερε στο Δαδί μια μάχη (τη
μάχη του Δαδιού) και μια καταστροφή, για να ακολουθήσει λίγο μετά ζωή πάλι ελεύθερη.»
Μύθοι της Αμφίκλειας
 Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα
 To Μαντείο των Δελφών
 Παρνασσός – το βουνό των








μουσών
Οι Νύμφες
Οι Μοίρες
Ο Άδης
Οι δράκοι
Ο Διόνυσος
Η Ίσιδα
Ο μύθος της Οφιτείας
Τα δρακοπηδήματα
Ο Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα
 Ένας από τους σημαντικότερους μύθους της Ελληνικής Μυθολογίας
διαδραματίζεται λοιπόν στην περιοχή μας χιλιάδες χρόνια πριν. Ο
Κατακλυσμός του Δευκαλίωνα είναι η αρχαία Ελληνική εκδοχή του
κατακλυσμού που αναφέρεται σε παραδόσεις πολλών αρχαίων
πολιτισμών (όπως π.χ. στην Εβραϊκή - Χριστιανική παράδοση με τον
κατακλυσμό του Νώε). Κατά τον μύθο την εποχή που στη Φθία και τη
Θεσσαλία βασίλευε ο Δευκαλίωνας, ο Δίας αποφάσισε να καταστρέψει
όλη την γενιά των ανθρώπων που ήταν διεφθαρμένη, με εξαίρεση τον
δίκαιο βασιλέα και την γυναίκα του την Πύρρα. Τότε ο Τιτάνας Προμηθέας,
ο αδελφός του Άτλαντα, συμβούλεψε το γιο του τον Δευκαλίωνα, να
κατασκευάσει μια κιβωτό για να σωθεί
Το Μαντείο των Δελφών
 Ο θρύλος λέει ότι οι Δελφοί ήταν το
σημείο που συναντήθηκαν οι δύο αετοί.
όταν ο Δίας τους έστειλε να πετάξουν
από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Σ'
αυτό το σημείο ο Δίας έριξε τον ιερό
βράχο και οι Δελφοί έγιναν γνωστοί στα
πέρατα του τότε κόσμου ως ο ομφαλός
της Γης, το κέντρο του κόσμου. Πριν
όμως γίνει αυτό γεγονός, αυτή ήταν η
περιοχή που ζούσε η θεά Γαία με τον
προστάτη της και γιό της, το ερπετό
Πύθωνα
Ο Παρνασσός το βουνό των Μουσών
 Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, του βουνό οφείλει το όνομά
του στον ήρωα Παρνασσό γιο του Ποσειδώνα και της νύμφης
Kλεοδώρας, ο οποίος είχε κτίσει πάνω στο βουνό μια πόλη, η
οποία καταστράφηκε από τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα. Τότε οι
κάτοικοι της πόλης ακολουθώντας τις κραυγές των λύκων
οδηγήθηκαν ψηλότερα στο βουνό για να γλιτώσουν από τον
κατακλυσμό, όπου έχτισαν μια νέα πόλη την οποία ονόμασαν
Λυκώρεια, που σημαίνει κραυγές των λύκων. Το όνομα αυτό
διασώζεται μέχρι και σήμερα ελαφρώς παραλλαγμένο. Ο
Παρνασσός παλαιότερα ονομαζόταν Λιάκουρα, που αποτελεί
δημώδη ονομασία που συναντάται κυρίως στα κλέφτικα
τραγούδια και προέρχεται από το Λυκώρεια. Επίσης έτσι
ονομάζεται η υψηλότερη κορυφή του Παρνασσού.
 O Παρνασσός σύμφωνα με το Στράβων είναι: "ιερό βουνό. Έχει
σπηλιές και άλλους τόπους που τα τιμούν και τα θεωρούν ιερά.
Οι Νύμφες
 Κατά την Ελληνική Μυθολογία οι αναφερόμενες Νύμφες ήταν γυναικείες ιδεατές
μορφές θεϊκής καταγωγής, νεαρές στην ηλικία, που ζούσαν μέσα στην άγρια
φύση, τριγύριζαν στα βουνά, συνοδεύοντας την Άρτεμη και παίζοντας μαζί της.
Ήταν όλες τους πανέμορφες, η Άρτεμη όμως ξεχώριζε με τη θωριά της ανάμεσά
τους. Τραγουδούσαν και χόρευαν μαζί με τον Πάνα στα λιβάδια και στις πλαγιές,
συνήθως κοντά στις πηγές των οποίων και αποτελούσαν στην πραγματικότητα την
αλληγορική εκπροσώπησή τους. Υμνούσαν με τις γλυκιές φωνές τους, τους
Ολύμπιους θεούς και ιδιαίτερα τον πατέρα του Πάνα, τον Ερμή.
 Οι Νύμφες έχουν επιζήσει στη λαϊκή μας παράδοση μέχρι σήμερα είναι οι
γνωστές μας νεράιδες, που ζουν στα βουνά, στις σπηλιές και τις βρύσες.
Θεωρείται πάντοτε επικίνδυνο να τις συναντήσει κανείς, αφού υπάρχουν ακόμη οι
μύθοι για τους "νεραϊδοπαρμένους", όπως ήταν ο Ύλας στην αρχαιότητα. Μόνο οι
σαββατογεννημένοι και "αλαφροΐσκιωτοι" μπορούν να τις αντιλαμβάνονται και να
τις βλέπουν να χορεύουν.
Οι Δράκοι της Μυθολογίας
 Μεγαθήριο τέρας, συνήθως με μορφή ερπετού. Οι δράκοι
αναφέρονται στις παραδόσεις πολλών λαών,
άλλοτε ως
αγαθοποιά όντα και άλλοτε ως δαίμονες του κακού. Στην
αρχαιοελληνική και ρωμαϊκή παράδοση οι δράκοι παριστάνονταν
και με τις δυο δυνάμεις τους, αναπαριστώντας είτε το κακό, όπως
η «Λερναία Ύδρα», είτε το καλό. Στην Ιλιάδα αναφέρονταν ότι ο
Αγαμέμνονας είχε ζωγραφισμένο πάνω στην ασπίδα του ένα
τρικέφαλο φίδι.
 Συνήθως είναι ένα φίδι τυλιγμένο γύρω από δέντρο ή στη ρίζα
του, ενώ κοντά στέκεται ο Ηρακλής με το ρόπαλό του, έτοιμος να
το χτυπήσει. Παραστάσεις του Λάδωνα σώζονται σε αγγεία,
τοιχογραφίες, νομίσματα (τετράδραχμα της Κυρήνης του 5ου
αιώνα π.Χ.) και δακτυλιολίθους. Το φίδι απεικονίζεται συνήθως με
μία κεφαλή και σπανιότερα με δύο ή με τρεις. Το αρχαιότερο από
γνωστά έργα τέχνης ήταν ένα ξυλόγλυπτο ειδώλιο που απεικόνιζε
ένα δέντρο με δράκοντα, έργο που είχε κατασκευάσει ο Θεοκλής ο
Ηγύλου μαζί με τον γιο του και το περιγράφει ο Παυσανίας που το
είδε στην Ολυμπία
Ο Διόνυσος
 Έτσι, όπως και στα υπόλοιπα μέρη έτσι και στην αρχαία Αμφίκλεια
λατρευόταν ο θεός Διόνυσος, θεός της αμπέλου, του οίνου, τα ης
κραιπάλης, της εξαλλοσύνης και της μανίας αλλά και της Ιατρικής, της
Μαντικής και της Μουσικής. Είναι ο πρωτόγονος θεός, που έφεραν μαζί
τους οι Πελασγοί από τη Θράκη, όταν ήρθαν και εγκαταστάθηκαν γύρω
από τον Παρνασσό και μάλιστα στην Οφιτεία ή Αμφίκαια
 Ένα από τα Διονυσιακά «όργια» που διατηρείται μέχρι σήμερα και
τελείται στις Απόκριες, είναι οι φωτιές που άναβαν οι Δαδιώτες τα
λεγόμενα «Χέη» και «Χέα». Γύρω απ’ αυτές πιάνουν χορό με τραγούδια
σκωπτικά, ειρωνικά, σατυρικά, διονυσιακά. Παρόμοια γιορτάζονταν και
τα παλιά χρόνια, δηλαδή με το άναμμα των πυρσών και μάλιστα τη
νύκτα στη σημερινή τοποθεσία της ''χορευταριάς''
Ο μύθος της Οφιτείας
 Τα παλιά χρόνια, κατά την Αρχαϊκή εποχή, υπήρχε κάποιος άρχοντας, που μόλις
απέκτησε το πρώτο παιδί του-διάδοχό του-για να το σώσει από ύποπτη
συνωμοσία εξόντωσής του, το έκρυψε μέσα σε ένα πιθάρι (πήλινο αγγείο) και το
έφερε σε μία τρύπα, που νόμιζε ότι εκεί ήταν ασφαλές. Εκεί όμως επιτέθηκε στο
παιδί ένας λύκος, που κατέβηκε από τον Παρνασσό. Βρήκε όμως ο λύκος ισχυρή
αντίσταση από ένα φίδι-δράκοντα-το σύμβολο του Διονύσου, κουλουριασμένο
γύρω από το πιθάρι, μέσα στο οποίο ήταν το νήπιο. Έρχεται κατόπιν ο πατέρας και
βλέποντας το φίδι κουλουριασμένο γύρω από το αγγείο έριξε το ακόντιό του και
σκότωσε φίδι και παιδί, επειδή νόμιζε ότι το φίδι ήθελε να πνίξει το παιδί. Όταν
όμως έμαθε από τους εκεί βοσκούς, ότι σκότωσε μαζί με το παιδί του και το
σωτήρα και φύλακα εκείνου, άναψε μεγάλη φωτιά και έκανε θυσία από κοινού και
στο παιδί του και στον δράκοντα εκείνο.
 O τόπος εκείνος που έγινε η θυσία ονομάζεται μέχρι σήμερα Κοκκινόβραχος,
επειδή ήταν κόκκινος σαν τη φωτιά και μέχρι πρότινος οι Δαδιώτες έβγαζαν
κόκκινες πέτρες.
 Έτσι, η πόλη ονομάστηκε Οφιτεία, που σημαίνει τόπος διαμονής κάποιου όφεως
(φιδιού) και αργότερα Αμφίκλεια.
Τα δρακοπηδήματα
 Κάποτε στον Παρνασσό ζούσαν τρεις τεράστιοι δράκοι. Για άγνωστους λόγους
από εκεί ψηλά στον κάμπο ανάμεσα Βελίτσας και Αγίας Μαρίνας και άνοιξαν
με τις πατούσες τους κάτι θεόρατες γούβες. Οι γούβες αυτές υπάρχουν και
τώρα σαν κρατήρες ηφαιστείου στη μέση στο ίσιωμα και οι πλαγιές τους
παλιά σπερνόντουσαν γεννήματα. Αυτές οι γούβες λέγονται ''δρακόπετρες ή
δρακοπηδήματα''.
 Ένας καλόγερος αποφασισμένος κάποτε να γνωρίσει αυτά τα υπερφυσικά
στοιχεία πήγε και εγκαταστάθηκε σε μια σπηλιά του Παρνασσού ανάμεσα
στην κάτω και απάνω Αλκαϊτικη στρούγκα που βρίσκεται σε υψόμετρο 2000
μέτρα. Πήρε προμήθειες στη σπηλιά και έμεινε εκεί όλο το χειμώνα
κρατώντας και ημερολόγιο με γλυφίδα πάνω σε κεραμίδι. Όταν έφτασε άνοιξη
και οι τσοπαναραίοι του Παρνασσού δεν τον έβλεπαν, πήγαν στη σπηλιά να
δουν τι γίνεται. Τον βρήκαν νεκρό! Στην τελευταία πλάκα έγραφε ''Με φάγαν
του Μαρτιού τα μαύρα Βούσματα''. Η σπηλιά αυτή είναι γνωστή τώρα με το
όνομα ''στ' Ασκηταριό''.
Το Παραμύθι
Παραμύθι είναι φανταστική αφήγηση, η οποία δεν συνδέεται με
συγκεκριμένο τόπο και συγκεκριμένα πρόσωπα. Ως προς τον χρόνο
τοποθετείται αορίστως στο παρελθόν.
Τα χαρακτηριστικά του:
 Η αοριστία ως προς τον τόπο, τον χρόνο και τα πρόσωπα.
 Η υπερβολή: όλα είναι υπερβολικά μεγάλα, μικρά, ωραία, άσχημα κ.λπ. Οι
αποστάσεις είναι μεγάλες, οι θάλασσες απέραντες, οι ήρωες αγνοούν το
αδύνατο.
 Η μαγεία και το θαύμα: Μ’ ένα μαγικό ραβδί ή φτερό ή μήλο γίνονται
όλα. Φυτρώνουν δάση αδιάβατα, θάλασσες και ποτάμια κ.ά.
 To αδύνατο: «Πήγαινα σ’ ένα δάσος, όπου δεν υπήρχε ούτε ένα δέντρο,
δίπλα σ’ ένα ποταμάκι που δεν είχε στάλα νερό, σ’ ένα χωριό, όπου δεν
υπήρχε ούτε ένα σπίτι..»
Μυθολογία και Θρησκεία
Μέσα από τις διάφορες εκδοχές του μύθου, μπορούμε να κατανοήσουμε, όσο
μας επιτρέπεται λόγω του διαφορετικού πολιτισμού στον οποίο ζούμε, την
κοινωνική ιστορία των Ελληνικών πόλεων καθώς και τη θρησκευτική εμπειρία
αυτών.
Ο Ησίοδος ήταν ο πρώτος που έβαλε τάξη στην ελληνική μυθολογία με το
επικό του ποίημα θεογονία, στο οποίο περιγράφει και επεξηγεί την
προέλευση θεών και θνητών.
Ο χριστιανισμός παρουσίασε το δράκοντα της μυθολογίας ως δύναμη του
κακού και γι’ αυτό πολλοί άγιοι της εκκλησίας απεικονίζονται στις διάφορες
αγιογραφίες να σκοτώνουν ένα δράκο, σύμβολο της αμαρτίας.
Μυθολογία και Πολιτισμός
 Δύο πράγματα, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, διαμόρφωσαν τον
ελληνικό πολιτισμό και τη θαυμαστή μυθολογία που αυτός γέννησε : το
ελληνικό τοπίο και η ελληνική γλώσσα. Ο δεύτερος παράγοντας που
διαμόρφωσε τη Μυθολογία των αρχαίων Ελλήνων ήταν η ίδια η γλώσσα
τους. Η τεράστια ποικιλία και ο πλούτος των λεπτών αποχρώσεων της
ελληνικής γλώσσας ευνόησε τη δημιουργία θεωριών, υποθέσεων και
φανταστικών ιστοριών γύρω από τη φύση της ύπαρξης.
 Αυτή η μυθολογία, η πλασμένη με αυτή την πλούσια ελληνική γλώσσα
έβαλε τη σφραγίδα της, «χρωμάτισε» τον Ελληνικό Πολιτισμό. Μέσα από
τραγούδια, μέσα από παραμύθια, μέσα από κάποιες καθημερινές
συνήθειες των ανθρώπων η παρουσία της Μυθολογίας είναι αισθητή και
χαρακτηρίζει τον σημερινό Ελληνικό Πολιτισμό
Λαογραφία
 Ως λαογραφία ορίζεται εκείνη η επιστήμη που παρακολουθεί και ερμηνεύει τις
εκδηλώσεις της ζωής του λαού, πνευματικές, ψυχικές και καλλιτεχνικές, αυτές που
αποτελούν τον πολιτισμό του ίδιου του λαού και του έθνους.
Εξετάζει,
καταγράφει και ταξινομεί όλα όσα ένας λαός κατά παράδοση λέγει, ενεργεί και
πράττει σε συλλογικό επίπεδο. Κατηγορίες, τις οποίες θα μπορούσε κανείς να
διακρίνει ως αντικείμενο έρευνας της λαογραφικής επιστήμης, αφορούν στον
υλικό
βίο
και
την
λαϊκή
δημιουργία
(οίκος
και
αυλή, τροφές και ποτά, ενδύματα και καλλωπισμός, λαϊκές τέχνες), στον
πνευματικό βίο (λατρεία, θρησκευτική ζωή. Λαογραφία είναι η με πολλά
θαυμαστικά παρουσίαση των έργων της λαϊκής μας τέχνης, της λαϊκής μουσικής
και των λαϊκών χορών, ακόμα και η οργάνωση τελετών με εθνικές ενδυμασίες.»
 Στην Ελλάδα αντίστοιχα εθνική αποστολή της λαογραφίας ήταν να αποδείξει με
επιχειρήματα από το βίο και τη γλώσσα του λαού, την αδιάσπαστη συνέχεια του
ελληνικού πολιτισμού από την αρχαιότητα ως σήμερα. Είναι γεγονός ότι σε
ορισμένες περιπτώσεις τονίστηκε ιδιαίτερα ο εθνικός χαρακτήρας της Λαογραφίας
και η εξυπηρέτηση της ανάγκης να περισωθεί και να επιβιώσει η εθνική μας
παράδοση. Η Λαογραφία επίσης κατά την πορεία της θεωρήθηκε ως η συλλογή
λαογραφικού υλικού ή η συναισθηματική και λογοτεχνική παρουσίαση του.
Αντικείμενα Λαογραφίας
 Οικισμός Αμφίκλειας
 Η κατοικία στην Αμφίκλεια
 H ενδυμασία (Ανδρική και γυναικεία)
Παράδοση
Παραδόσεις είναι οι σύντομες διηγήσεις, οι οποίες συνδέονται χρονικά με
ορισμένα κτίσματα ή τόπους μιας περιοχής (πύργους, κάστρα,
ερειπωμένα αρχαία κτίρια, σπήλαια, όρη, τοποθεσίες), πρόσωπα (μυθικά,
ιστορικά), γεγονότα, ακόμη όντα και φυσικά φαινόμενα κ.λ.π.
 Ο Γεροντόβραχος
 Οι Καλικάτζαροι
 Η πέτρα της γύφτισσας
 Το χτύπημα του ξύλου
Ο Γεροντόβραχος
 Από τις πιο ψηλές κορυφές του Παρνασσού είναι ο
Γεροντόβραχος. Η παράδοση λέει ότι στα πολύ παλιά χρόνια
κουβαλούσαν εκεί τους γέρους και τους γκρέμιζαν από το
βράχο, είτε για να τους απαλλάξουν από τα βάσανα των
γηρατειών, είτε γιατί προτιμούσαν να τους φάνε οι αετοί του
Παρνασσού παρά να βρωμίσουν και να τους φάνε τα
σκουλήκια. Η συνήθεια ήταν να κουβαλάει στο Γεροντόβραχο
τον πατέρα του ο μεγαλύτερος γιός.
Οι καλικάντζαροι
 Ελληνική δοξασία (αρχαίας καταγωγής) «δαιμόνιων» που
σύμφωνα με σύγχρονη δοξασία εμφανίζονται κατά το
Δωδεκαήμερο (25 Δεκεμβρίου - 6 Ιανουαρίου). Σύμφωνα με
τη λαϊκή δοξασία τις μέρες αυτές τα «νερά είναι αβάφτιστα»
και οι καλικάντζαροι βγαίνουν από τη γη για να πειράξουν
τους ανθρώπους και να τους ανακατέψουν τα σπίτια, διότι
είναι άτακτοι και τους αρέσουν τα παιχνίδια. Τους αρέσει να
πλατσουρίζουν μέσα στα δοχεία που έχουν οι νοικοκυρές το
λάδι, στα τηγάνια, στα τσουκάλια, στα πιάτα. Λερώνουν τα
φαγητά με τα ακάθαρτα νύχια τους και αφήνουν τις
ακαθαρσίες τους όπου βρουν. Τίποτε βέβαια δεν κλέβουν,
αλλά αναστατώνουν τόσο πολύ το σπίτι που το κάνουν
αγνώριστο.
Έθιμα της Αμφίκλειας










Έθιμα της πρωτοχρονιάς
Έθιμα των φώτων
Οι απόκριες στην Αμφίκλεια
Πάσχα στην Αμφίκλεια
Η πρωτομαγιά
Ο Χόνδρος
Έκθεση ψωμιού και άλλων παρασκευασμάτων
Έθιμα των Χριστουγέννων
Τα χοιροσφάγια
Τα πολυσπόρια
Έθιμα της Πρωτοχρονιάς
 Η Πρωτοχρονιά, το πέρασμα στο νέο χρόνο, είναι φυσικό να συνδέεται με
συνήθειες που πιστεύεται ότι εξασφαλίζουν το καλό και την αποφυγή ενεργειών
που μπορεί να σημαίνουν κακό για το χρόνο που έρχεται. Γι’ αυτό το λόγο η έννοια
του ποδαρικού είναι πολύ σημαντική για τη λαϊκή πρωτοχρονιά. Η αντίληψη για το
καλόπιασμα του νέου χρόνου οδηγεί στην επίσκεψη στη βρύση από την οποία,
αφού έδιναν κέρασμα, έπαιρναν αμίλητοι το νερό για να ραντίσουν το σπίτι και τα
μέλη της οικογένειας.
 Το μήνυμα της Πρωτοχρονιάς μας το φέρνουν τα παιδάκια με τα παραδοσιακά
κάλαντα.
 Η βασιλόπιτα (κουλούρα) συνηθίζεται να παρασκευάζεται μέχρι και σήμερα σε
ολόκληρη την ελληνική επικράτεια.
 Το πρωί της πρωτοχρονιάς, πριν ανατείλει ο ήλιος οι νοικοκυρές πήγαιναν στις
βρύσες με ένα πιάτο γλυκά και με την στάμνα. Έπειτα έριχναν λεφτά (γαζέτα) στην
πέτρινη καρούτα και ευχόντουσαν: «όπως τρέχει η βρύση το νερό να τρέχουν τα
γεννήματα (οι σοδειές) στο σπίτι».
 Φεύγοντας άφηναν στην βρύση γλυκά από το δικό τους πιάτο και έπαιρναν άλλα
από τα πρώτα που είχαν αφήσει άλλες νοικοκυρές. Επίσης γέμιζαν με φρέσκο νερό
τις στάμνες με το πρώτο νερό του χρόνου που το είχαν για γούρι.
Αποκριές στην Αμφίκλεια
 Έντονο χαρακτήρα είχαν οι αποκριές τα παλιά χρόνια στην Αμφίκλεια (Δαδί). Από
την πρώτη ημέρα κιόλας οι Δαδιώτες, άνοιγαν το τριώδιο, άλλοτε μασκαρεμένοι
και άλλοτε όχι, γλεντούσαν και διασκέδαζαν, τραγουδώντας τραγούδια
αποκριάτικα, σατιρικά, σκαμπρόζικα, πειρακτικά και πολύ πιπεράτα…. που μέσα
τους είχαν πειράγματα και υπονοούμενα.
 Το πιο μεγάλο ξεφάντωμα γινόταν την Τσικνοπέμπτη, τα Σάββατα και τις Κυριακές.
Όλα τα Σάββατα της αποκριάς, μόλις έπιανε το σούρουπο, οι Δαδιώτες ανάβανε
φωτιές στις γειτονιές με κέδρα και πουρνάρια τα γνωστά μας «χέι»,
απομεινάρια από τις αρχαίες Διονυσιακές γιορτές.
 Το χαρακτηριστικότερο στοιχείο της Αποκριάς είναι οι μεταμφιέσεις, που μέχρι
σήμερα εξακολουθούν να αποτελούν τις κυριότερες αποκριάτικες εκδηλώσεις.
 Την Καθαρά Δευτέρα οι νοικοκυρές στόλιζαν τα παράθυρα ή τα μπαλκόνια με
υφαντές κεντητές κουβέρτες, κεντητά σεντόνια και μαξιλάρια (αυτό γινόταν πιο
παλιά στις ονομαστικές γιορτές).
Πάσχα στην Αμφίκλεια
 Σε πείσμα των καιρών, στην Αμφίκλεια κρατούν σφιχτά την παράδοση, διατηρούν
τα παραδοσιακά τραγούδια, τους παραδοσιακούς χορούς τα ήθη και τα έθιμα που
ο χρόνος δεν τα έσβησε, όπως θα περίμενε κανείς.
 Ο αρραβωνιασμένος νέος θα πάει δώρο στην αρραβωνιαστικιά του τη μεγάλη
Παρασκευή, μαζί με τη λαμπάδα της Αναστάσεως και ένα άσπρο αρνί με κόκκινη
κορδέλα στο λαιμό.
 Το Μεγάλο Σάββατο το πρωί οι γυναίκες θα ζυμώσουν τα Λαμπρόψωμα και θα τα
βάψουν τα αυγά τα κόκκινα. Η νονά θα δώσει στα βαφτιστήρια της τις
λαμπροκουλούρες με το κόκκινο αυγό και τη λαμπάδα. Το απόγευμα της Λαμπρής,
η παντρεμένη κόρη θα πάει στους γονείς της το δεξί μπροστινό του αρνιού – τη
δεξιά πλάτη, μαζί με κρασί και γλυκά και θ’ ανταλλάξουν ευχές.
 Οι γεροντότεροι εξέταζαν και σήμερα ακόμα εξετάζουν την πλάτη – το κόκαλο
και εξηγούν τα περασμένα, αλλά και τα μελλούμενα.
Ο Χόνδρος
 Από νωρίς οι νοικοκυρές έβραζαν στο νερό σιτάρι εκλεκτό, από την
δική τους σοδειά για να μαλακώσει. Αφού μαλάκωνε το σιτάρι, το
έβαζαν λίγο-λίγο μέσα σε σακί υφαντό στον αργαλειό και με τον
κόπανο το χτυπούσαν σ’ ένα πεζούλι ρίχνοντας πότε- πότε νερό.
Μετά το έτριβαν με το χέρι σε κεραμίδι με λούκι να φύγει η
φλούδα, το άπλωναν λίγο να στεγνώσει, το ξανέμιζαν και μετά το
έριχναν στο καζάνι, το έπλεναν πολλά νερά ώστε να φύγει η
φλούδα.
 κι ενώ ο χόνδρος έβραζε, έστρωναν τραπέζι, συνήθως με
μπακαλιάρο, ψάρια, χορτόπιτες λόγω της σαρακοστής, μπόλικο
ντόπιο κρασί και μετά τραγούδι και χορό.
Έκθεση Ψωμιού
 Στην έκθεση εκτίθενται ψωμιά που έχουν σχέση με την καθημερινή
διατροφή των κατοίκων της περιοχής, ψωμιά που ζυμώνονται σε
συγκεκριμένες γιορτές και για διαφόρους λόγους στον κύκλο του χρόνου
(Χριστούγεννα, Πάσχα, Θερισμός, κ.λ.π.), πρεβέντες κεντημένες στον
κύκλο της ζωής (γέννηση, γάμος, θάνατος), λατρευτικά ψωμιά, καθώς
χυλοπίτες, τραχανάδες, πίτες, γλυκίσματα και άλλες λιχουδιές. Όλα είναι
φτιαγμένα με παραδοσιακή τεχνοτροπία και παραδοσιακά υλικά από τα
επιδέξια χέρια των γυναικών της Αμφίκλειας, που στην συντριπτική τους
πλειοψηφία είναι αγρότισσες. Μια ξενάγηση στον χώρο της Εκθέσεως
είναι αρκετή για αναδείξει την πρωταρχική σημασία ενός βασικού αγαθού
για την επιβίωση του ανθρώπου, του ψωμιού.
 « Όλα είναι φάδια της κοιλιάς και το ψωμί στημόνι», λέει ο λαός μας
Έθιμα των Χριστουγέννων
 Οι περισσότερες οικογένειες θρέφουν το μανάρι, δηλαδή αρνί που το




σφάζουν τα Χριστούγεννα και το μαγειρεύουν με διάφορους τρόπους,
αλλά κυρίως κάνουμε το κοντοσούβλι, το κοκορέτσι, το σπληνάντερο. Η
γαλοπούλα είναι νεώτερη συνήθεια στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Τα γλυκά μας είναι τηγανίτες, κουραμπιέδες, παντεσπάνι, χαλβά στο ταψί,
δίπλες με πετμέζι.
το χριστόψωμο, στολισμένο με καρύδια
Η νονά δίνει στα βαφτιστήρια της τις κουλούρες με αυγό και καρύδια και η
γιαγιά στα εγγόνια.
Τα Χριστούγεννα ανοίγουμε το γιοματάρι το κρασί (αφού πρώτα περνούσε
ο παπάς για να το ευλογήσει) και την σταφυλαρμιά (δηλαδή σταφύλια
μέσα σε βάζο που το γεμίζουμε με πετιμέζι και κανελογαρύφαλλα για
άρωμα)
Τα χοιροσφάγια
 Την παραμονή των Χριστουγέννων παλιότερα έσφαζαν τον
οικόσιτο χοίρο με ιδιαίτερη ιεροτελεστία και με το κρέας του
παρασκεύαζαν λουκάνικα και παστά για όλη τη χρονιά. Τα
χοιροσφάγια ήταν μια γιορτή με θυσιαστικό χαρακτήρα, η
οποία έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και συνδέεται με
λατρευτικές συνήθειες για την ευφορία της γης και την
καλοχρονιά, όπως φαίνεται από τις εθιμικές εκδηλώσεις
κατά τη διάρκεια της σφαγής του χοίρου (σταύρωμα του
χοίρου, θύμιασμα κ.ά.).

Τα πολυσπόρια
 Πολλά από τα λατρευτικά έθιμα του χρόνου (του ενιαυτού) είναι αγροτικά
με πανάρχαιες ρίζες και αφορούν στην προσπάθεια εξευγενισμού αφ’
ενός και ευχαριστιών αφ’ ετέρου προς τον δαίμονα της βλάστησης με την
προσδοκία της καλής εσοδείας
 Την παραμονή ή και ανήμερα των Εισοδίων και του Αγίου Ανδρέα, με
έσχατο χρονικό όριο την εορτή της Αγίας Βαρβάρας (4 Δεκεμβρίου), οι
νοικοκυρές βράζουν πολλών ειδών σπόρια μαζί: σιτάρι, κριθάρι, σίκαλη,
καλαμπόκι, φασόλια, ρεβίθια, κουκιά και τα μοιράζουν στη γειτονιά «για
να γίνουν τα σπαρμένα».
 Αλλού παίρνουν πολυσπόρια και πάνε στη βρύση «για να την ταΐσουν».
Ρίχνουν τα σπόρια στο νερό και λένε: «όπως τρέχει το νερό να τρέχει και
το βιός» κατόπιν παίρνουν νερό και γυρίζουν στο σπίτι.
Παράγοντες που επηρεάζουν τη Λαογραφία
 το φυσικό περιβάλλον
 η ψυχολογία των ατόμων
 η κοινωνία
 η θρησκεία
 η ιστορία
 η μυθολογία
 η λόγια παράδοση
 οι γειτονικοί λαοί
 η οικονομία
Μουσεία και Συλλογές
 Το ΜΟΥΣΕΙΟ Συγκεντρώνει, τεκμηριώνει, μελετά και παρουσιάζει με τον πιο πρόσφορο τρόπο
στο πλατύ κοινό τις ανθρώπινες δημιουργίες. Σκοπός του είναι η γνώση σε βάθος, η
διατήρηση και η αξιοποίηση της πολιτιστικής παράδοσης ενός τόπου
 Το μουσείο του Άρτου στην Αμφίκλεια είναι ένα μονογραφικό μουσείο, του οποίου το
κεντρικό θέμα, ο άρτος, εξετάζεται σε σχέση με την τοπική ιστορία, κοινωνία, παράδοση, τα
έθιμα και τις τοπικές ιδιαιτερότητες που αναπτύχθηκαν λόγω γεωγραφικής θέσης, του
κλίματος και της εξέλιξης της γεωργικής τεχνολογίας.
 Στο Μουσείο των επαγγελμάτων της Αμφίκλειας παρουσιάζονται επαγγέλματα, όπως:











Ο χαλκιάς
Ο σαμαράς
Ο γανωτής
Ο τσαγκάρης
Ο πεταλωτής
Ο φαναρτζής
Ο μαραγκός
Ο αμαξάς
Ο κουρέας
Ο ράφτης
Ο κηροποιός
Παράδοση και σύγχρονος άνθρωπος

η οποιαδήποτε μελλοντική εξέλιξη κάθε τόπου, προκειμένου να
διατηρήσει την αυτονομία του και την ιδιαιτερότητά του, περνάει από
την λαϊκή του παράδοση, παρά το γεγονός ότι οι φυσικοί δεσμοί με
αυτή την παράδοση, ακόμη και με τα όσα στοιχεία της έχουν επιβιώσει
οργανικά μέχρι σήμερα, είναι πια πολύ χαλαροί.
 Ιδιαίτερα σήμερα κάθε λαός πρέπει να διατηρήσει την ιδιαιτερότητά του,
τη γλώσσα του, την ιστορία του, την παράδοσή του. Μόνο έτσι θα
μπορέσουν όλοι οι λαοί του κόσμου να θωρακιστούν και να αντισταθούν
σθεναρά στις αλλαγές που συντελούνται τα τελευταία χρόνια, στα πλαίσια
της παγκοσμιοποίησης.
Λαογραφία και σύγχρονος τρόπος ζωής
 ακόμα και στη σύγχρονη κοινωνία, δεν έχει πάψει το φαινόμενο της
διατήρησης συνηθειών, οι οποίες τελούνται με ακρίβεια και
ασυνείδητα από το σύνολο του λαού. «Ακόμα και στη δική μας
κοινωνία οι συνήθειες στο τραπέζι, τα κοινωνικά ήθη, οι κανόνες που
ρυθμίζουν το ντύσιμό μας και πολλές από τις ηθικές, πολιτικές και
θρησκευτικές στάσεις μας τηρούνται με ακρίβεια,
χωρίς να
εξετάζουμε προσεκτικά την πραγματική προέλευση και λειτουργία
τους.
 Η τόσο θεαματική αλλαγή στον τρόπο ζωής του λαού, η κατάργηση
σχεδόν των τοπικών ιδιαιτεροτήτων, αναγκάζουν τη λαογραφία να
αναθεωρήσει τους στόχους της, και να επανακαθορίσει το αντικείμενό
της, ακόμα και να συνεργαστεί θεωρητικά και μεθοδολογικά με
συγγενείς επιστήμες, όπως είναι η ιστορία, η ανθρωπολογία και η
κοινωνιολογία.
Λαογραφία και Λογοτεχνία
 Τα δημοτικά τραγούδια, όσο και κάποια παραμύθια δεν
είναι αντικείμενα μόνο της λαογραφίας, αλλά και της
λογοτεχνίας.
 Πολλά θέματα της λαογραφίας προσφέρθηκαν στη
λογοτεχνία και διακρίνονται σε πολλά λογοτεχνικά έργα.
Π.χ. οι γοργόνες
 Η λαογραφία αποτέλεσε τον καταλύτη για την εμφάνιση
της ηθογραφικής διηγηματογραφίας.