Transcript ppt

Verlichting/Enlightenment/Aufkl
ärung
Wat is Verlichting?
Opm: Periode of mentaliteit?
•
•
•
•
•
•
Omnipotentie van rede en verstand
Geen atheïsme, maar deïsme
Extreme belangstelling voor de natuur
Ontluikende democratie en gelijkheidsidealen
Onaantastbaarheid van vrijheid
Enorm geloof in opvoedbaarheid
“Verlichting is het bevrijden van de mens uit zijn
onmondigheid, waaraan hij zelf schuld heeft.
Onmondigheid is het onvermogen zijn verstand te
gebruiken zonder leiding van een ander. Deze
onmondigheid is eigen schuld wanneer de
oorzaak ervan niet ligt in gebrek aan verstand,
maar wel in gebrek aan moed en wilskracht, het
zijne te gebruiken zonder leiding van een ander.
Heb de moed je eigen verstand te gebruiken!
Sapere aude! is aldus de kernspreuk van de
Verlichting”
Immanuel Kant, 1784, Beantwortung der Frage: Was ist
Aufklärung? Berlinische Monatsschrift
“Voor deze Verlichting wordt niets anders geëist dan
vrijheid en dan nog wel de onschadelijkste onder alle
(vrijheden), wat alleen vrijheid kan heten, namelijk: in
alle gevallen openbaar gebruik te maken van zijn
verstand. Nu hoor ik echter langs alle kanten roepen:
redeneer niet! De officier zegt: redeneer niet, maar
exerceer! De belastingsambtenaar: redeneer niet, maar
betaal! De geestelijke: redeneer niet, maar geloof!
(Alleen een enkele heer in de wereld zegt: redeneer,
zoveel u wil en waarover u wil, maar gehoorzaam!)
Overal wordt de vrijheid beknot. Welke beknotting
echter is hinderlijk voor de Verlichting, welke niet, of
integendeel juist bevorderlijk voor haar? - Ik antwoord:
Het openbaar gebruik van zijn verstand moet altijd
vrij zijn, en alleen dat kan Verlichting onder de
mensen tot stand brengen”.
Invoering van de leerplicht
–
–
–
–
–
Duitsland: 1850 (Pruisen: eind 18de eeuw)
Engeland: 1870-1880
Frankrijk: 1882
Nederland: 1900
België: 1914
Onderwijs als basisrecht voor alle mensen o.a.
vanuit de idee dat dit zou bijdragen aan de
vorming van mensen, maar ook aan de welvaart
van de natie
De opvoeding heeft drie grote doelstellingen:
• Gezondheid
• Geest/kennis
• Moraal/zeden
Belang van onderwijs voor
• Zichzelf
• De familie
• De staat
Voorwaarde: alle kinderen!
“Si chaque sorte d’éducation étoit donnée avec lumière &
avec persévérance, la patrie se trouveroit bien constituée
bien gouvernée, & à l’abri des insultes des voisins”
Filosofische ontwikkelingen: Rationalisme & empirisme
–
–
–
–
Bijbel ≠ enige bron van waarheid
Zintuigen en verstand
Descartes en Bacon
Logisch redeneren en inductie/experimenteren
Maatschappelijke ontwikkelingen
– Gouden eeuw
– Godsdienstoorlogen
Kritiek op humanistisch opvoedingsideaal van de
geletterdheid
Realistische pedagogiek (Comenius & Locke)
Piëtisme
1592-1670
Pedagogische geschriften:
• Didactica Magna (1657)
• Orbis sensualium pictus (1658)
• De rerum emendatione consultatio Catholica (Pampaedia)
(1935)
Algemeen principe: Pansofie
Onderwijskundige principes
• Zaakkennis & aanschouwelijkheid
• Volksonderwijs
• Alles aan iedereen leren
• Pacifisme en verdraagzaamheid
• Geleidelijkheid
• Moedertaal
Kenmerken van Comenius’ onderwijsleer
•
•
•
•
Geleidelijkheid
Belang van de methode
Geloof in opvoedbaarheid van iedereen
Universele methode
 Illustratie aan de hand van citaten uit de
Didactica Magna/Groote Onderwijsleer
“Nemen wij echter de zon aan de hemel als
voorbeeld ter navolging hier beneden, een
schitterend voorbeeld der natuur. Want hoewel
haar een moeilijke, zo te zeggen onbegrensde taak
is opgedragen (namelijk over de ganse aarde haar
stralen te verspreiden en aan alle elementen,
delfstoffen, planten en dieren, welke soorten zowel
als individuen talloos zijn, licht, warmte, leven en
groei schenken), toch geeft zij aan alle hun deel, en
volbrengt jaar op jaar op voortreffelijke wijze den
kring van haar plichten. Wij willen daarom de
verschillende wijzen van haar werk beschouwen en
hierbij op de bovengenoemde manieren van
handelen in de school acht geven”
1. “De zon bemoeit zich niet met een enkel
voorwerp, dier of boom, maar verlicht, verwarmt
en vervult met dampen de gehele aarde
2. Zij neemt steeds dezelfde orde in acht, heden
dezelfde als morgen, in dit jaar dezelfde als in het
volgende; dezelfde bij dezelfde soort van dingen,
zonder wijziging en altijd
3. Zij brengt ook alles, wat tegelijk moet bestaan, te
gelijker tijd voort: het hout met de schors, de
bloem met de bladeren, de vrucht met de schaal,
den steel en de pitten”
“Het doet niet ter zake, dat sommige van nature
zwak of stompzinnig schijnen; dit is te meer een
reden om zulke geesten algemeen te verplegen.
Want hoe onbevattelijker en boosaardiger iemand
van nature is, des te meer hulp behoeft hij, opdat
hij van dierlijke stompzinnigheid en botheid zo
mogelijk verlost worde. Er is ook nauwelijks zulk
een gebrek aan natuurlijke begaafdheid te
denken, dat de opvoeding in ‘t geheel geen
verbetering zou kunnen brengen. Ja, gelijk een
doorboord vat, dat, dikwijls uitgespoeld, wel geen
water houden kan, doch zuiverder en reiner wordt,
zo worden ook de stompzinnigen en achterlijken, al
maken zij in de wetenschappen geen grote
vorderingen, toch meer beschaafd van zeden”
“De natuur overhaast zich niet, maar gaat
langzaam voorwaarts. Bijvoorbeeld: de vogel
werpt de eieren, om ze snel uit te broeden, niet
in ‘t vuur; maar laat ze door langzame,
natuurlijke verwarming uitkomen; noch
overvoert hij later de jongen, om ze sneller groot
te brengen, met spijzen (want hij zou ze daardoor
doen smoren), maar hij geeft hun voedsel voor
en na met behoedzaamheid en slechts zooveel,
als het zwakke verteringsvermogen verduwen
kan”
Oefening: zoek in “De Groote onderwijsleer”
naar andere natuurmetaforen aan de hand
waarvan Comenius zijn visie op opvoeding en
onderwijs verduidelijkt
1632-1704
“If we will attentively consider newborn
children, we shall have little reason to think
that they bring many ideas into the world with
them”
Tabula rasa – het onbeschreven blad
Cf. White papers (Ministeriële rondzendbrief over
opvoeding en onderwijs in Engeland)
“Let us suppose the mind to be, as we say, white paper,
void of all characters, without any ideas; how comes it to
be furnished? Whence comes it by that vast store which
the busy and boundless fancy of man has painted on it
with an almost endless variety? Whence has it all the
materials of reason and knowledge? To this I answer, in
one word, from experience”
John Locke, 1690, Essay concerning human understanding, book 2,
chapter 2, section 2
Invloed van John Locke op opvoeding en
onderwijs?!
•
•
•
•
•
Some thoughts concerning education (1693)
Hoofse opvoeding – Lord Ashley
Aandacht voor het lichamelijke
Deugd boven kennis
Geen hardhandige methodes
• Legde de grondslag voor zintuiglijke
opvoeding
Invloed van empirisme/theorieën van John Locke
op ontstaan van onderwijs aan doven en blinden
Brief van William Molyneux  John Locke  het
befaamde Molyneux-experiment  Denis
Diderot: Lettre sur les aveugles à l’usage de ceux
qui voient (1749)
≠ enige beïnvloedende factor – ook ontwikkelingen
op medisch, politiek en cultureel vlak (wordt
verder uitgewerkt in P0L07A: Geschiedenis van
opvoeding, onderwijs en vorming, deel 2)
Verlichting
• Ongebreideld vooruitgangsgeloof en geloof in
belang van opvoeding en onderwijs
• Kennis als basis voor vooruitgang
• Spanning tussen leerplicht en postulaat van de
vrijheid – paradox van emancipatie en
paternalisme
• Intrinsiek verband tussen persoonlijke
ontwikkeling, welvaart van de staat/natie en
ideeën over opvoeding en onderwijs
Tabula Rasa
Alles is leerbaar
Men kan ook alles terug af-leren
Niet alleen wordt het mogelijk om na te denken
over volksonderwijs in termen van ‘noodzaak’,
een aantal medische/gemedicaliseerde
problemen krijgen ook in toenemende mate
een pedagogisch antwoord
Geschiedenis van de pedagogiek kan niet op
zichzelf bestudeerd worden: uit voorgaande
casus blijkt enorme verwevenheid van
Medische ontwikkelingen
Religieuze overtuigingen
Filosofische vernieuwingen
Pedagogische theorievorming
Politieke innovaties
…