Transcript organik tarımda gübreleme - u.ü.ziraat fakültesi toprak bölümü

ORGANİK TARIMDA
GÜBRELEME
Doç. Dr. Murat Ali TURAN
Uludağ Üniversitesi Ziraat Fakültesi Toprak Bilimi ve Bitki Besleme Bölümü
e_posta : [email protected]
Neden gübreleme yapmalıyız
Bitki besin elementlerinin yitmesi ve tarım topraklarının yoksullaşması
1. Bitkiler tarafından besin elementlerinin alınması,
2. Yıkanarak besin elementlerinin topraktan uzaklaşması,
3. Erozyon ile besin elementlerinin yitmesi
4. Gaz şeklindeki yitme
Bitkiler ne ister ?
Adı
Hidrojen
Oksijen
Karbon
Azot
Potasyum
Fosfor
Kalsiyum
Magnezyum
Kükürt
Klor
Demir
Bor
Mangan
Çinko
Bakır
Molibden
Nikel
Kimyasal
simgesi
H
O
C
N
K
P
Ca
Mg
S
Cl
Fe
B
Mn
Zn
Cu
Mo
Ni
Bitkilerdeki miktarı*
Bitkilere
Oransal
Ortalama
yarayışlı
şekli
H2O
60.000.000
%6
O2, H2O
30.000.000
% 45
CO2
30.000.000
% 45
+
NH4 , NO3
1.000.000
% 1.5
+
K
400.000
% 1.0
2HPO4 , H2PO4
30.000
% 0.2
2+
Ca
200.000
% 0.5
2+
Mg
100.000
% 0.2
2SO4
30.000
% 0.2
Cl
3.000 100 (% 0.01)
2+
3+
Fe , Fe
2.000
100
32BO3 , B4O7
2.000
20
2+
Mn
1.000
50
2+
Zn
300
20
+
2+
Cu , Cu
100
6
2MoO4
1
0.1
2+
Ni
0.1 0.01 mg kg-1
Bitki besin elementlerinin hepsini vermelimiyiz ?
Bazı bitkiler tarafından topraktan kaldırılan besin maddesi miktarları, kg ha-1
Bitki Besin Elementlerinin Yarayışlılıkları
1. Toprakta bulunuş miktarı
2. Toprağın su içeriği
3. Diğer bitki besin elementleri ile oranı
4. Toprak reaksiyonu (pH)
5. Toprak organik maddesi miktarı
Hadi başlayalım !!!
Organik tarımda toprak koruma
1. Yetkilendirilmiş kuruluş tarafından yapılan kontrollerde arazide toprak koruma tedbirleri
alınıp alınmayacağına karar verilir.
2. Organik bitkisel üretimde, gereksiz ve toprakta erozyona neden olacak şekilde toprak
işleme yapılamaz (Eğim yönünde toprak işleme gibi)
Bitki Besleme
Organik tarımda da temel bitki besleme ortamı topraktır.
Dışarıdan kullanacağımız tüm gübreleme materyallerinde organik tarımda
kullanılabilir onayı bulunmalıdır.
Unutulmamalıdır ki «organik gübre» ifadesi ile «organik tarımda kullanılabilir gübre» ifadesi birbirinden farklıdır.
Organik tarımda bitkilerin Azot (N) ile beslenmesi
• Yeşil gübreleme Baklagiller
• Mikroorganizmalar
• Kompost
Organik tarımda azotlu kimyasal gübreler kullanılamaz…
Yeşil gübreleme
“Gelişmelerini
tamamlamamış
yeşil
haldeki
kimi
bitkilerin
toprakla
karıştırılmalarına yeşil gübreleme ve bu iş için kullanılan bitkilere de yeşil
gübre bitkileri” denir.
Bir bitkinin amaca uygun yeşil gübre bitkisi olabilmesi için
1. Hızlı gelişmesi,
2. Bol miktarda vejetatif organ oluşturması ve
3. Yoksul topraklarda bile iyi gelişme gösterebilmesi gerekir.
Yeşil gübreleme
Çeşitli baklagil bitkileri tarafından fikse edilen azot miktarları
Yeşil gübreleme
Atmosfer azotunu tutarak bitkilerin yararına sunma
yönünden baklagil bitkilerinin karşılaştırılması
Yeşil gübreleme
Yeşil gübre bitkileri en uygun zamanda toprakla karıştırılmalıdır. Burada en
önemli nokta bitkinin C:N oranıdır. C:N oranı büyük bitkilerin, toprakta
çürümeleri için daha uzun zamana gereksinim vardır.
Yağışı az olan yörelerde yeşil gübrelemenin yapılması çok daha fazla dikkati gerektirir.
Toprakta sınırlı düzeyde bulunan suyun yeşil gübre bitkisi tarafından da kullanılacağı için
asal bitkinin su güçlüğü çekmesi olasıdır. Öte yandan toprakta suyun az bulunması
nedeniyle yeşil gübre bitkisinin çürümesi de bir sorun olur. O nedenle kurak yörelerde yeşil
gübrelemenin yararına göre zararı kimi durumlarda daha fazla olabilir.
Mikroorganizmalar
Soluduğumuz havanın yaklaşık % 80’ini azot gazı (N) oluşturmaktadır. Atmosferde bu
denli yoğun olmasına karşın, bitkiler gaz formundaki bu azottan yararlanamazlar. Bu
nedenle azotlu gübreler bitkisel üretimin vazgeçilmezlerindendir. Ancak bazı bakteriler
atmosfer azotunu toprağa bağlayabilmektedir. Bu bakteriler bitkilerle bağlantılarına
göre sınıflandırılabilir;
a. Topraklarda serbest yaşayan, azot bağlayıcı (fiske eden) bakteriler
b. Bitkilerle ortak yaşam sürdüren (nodül oluşturan)bakteriler
c. Bitkilerin kök bölgesinde (Rhizosfer) yaşayan bakteriler.
Toprak koşulları ile topraktaki veya bitkideki besin maddelerinin yararlılığının artırılması için Ülkemiz
tarımsal üretiminde genel olarak kullanımına izin verilmiş olan mikroorganizma preparatları
yetkilendirilmiş kuruluşun onayı ile kullanılabilir (genetiği değiştirilmiş özellikte olmamalıdır) .
Azotobacter, Beijerinckia ve Clostridium gibi birçok serbest yaşayan bakteri atmosfer azotunu
bağlayabilme yeteneğine sahiptir. Ayrıca çevresel koşullar uygun olduğunda nodül oluşturan bakteriler
dahi (örnek: Frankia, simbiyotik olarak actinorhizal olarak adlandırılan bir çok odun gövdeli bitkilerin
oluşturduğu
bitki
grubuyla
yaşam
sürer)
nodül
oluşturmadan
havanın
serbest
azotunu
bağlayabilmektedirler. Frankia’nın konukçul bitkisi dışındaki bitkilerin kök rizosferinde bulunduğu ve azot
bağladığı belirlenmiştir. Bu olgu Frankia’nın biyolojik gübrelemede de kullanılabileceği düşüncesini
ortaya koymuştur. Serbest yaşayan bakteriler tarafından ne kadar N bağlandığını tahmin etmek zordur.
Yonca bitkisinin bu tür bakterilerin katkısıyla 3-10 kg N ha-1 bağladığı tahmin edilmektedir.
Rhizobia
En çok tanınan Simbiyotik azot bağlayan bakteriler Rhizobiaceae (Rhizobia) familyasına ait olan
Rhizobium, Bradyrhizobium, Sinorhizobium, Azorhizobium, Mesorhizobium ve Allorhizobium cinsleridir.
Rhizobia’ların azot bağlama kapasiteleri konukçu bitkinin türüne ve bakteri suşuna bağlı olarak geniş bir
aralıkta (450 kg N ha-1 a kadar) değişim gösterir. Biyolojik gübre olarak kullanılacak rhizobial suşların
seçiminde bakteri – konukçu bitki uyumu ve pratikte uygulanabilirliği göz önüne alınmalıdır. Ayrıca bu
bakteri suşlarının azot bağlama kapasitelerinin yüksek olması ve hedef bitkiye bulaşma konusunda
toprakta doğal olarak bulunan rhizobia cinsleri ile rekabet edebilmeleri gerekmektedir.
Kompost
Kompost yapımında organik tarım yönetmeliğine hükümlerine göre üretim yapılan
arazilerden elde edilen karışık veya karışık olmayan organik materyallerin kullanılması
gerekmektedir.
Tek ürün için, yılda dekar başına 17 kg saf azotu geçmeyecek şekilde organik hayvansal
üretimden elde edilen gübre kullanılmalıdır.
Hayvan dışkıları kompostlanmadan kullanılabilir mi?
Tavuk dışkısı birçok patojen (bakteri, virüs, mantar, vb.) taşımaktadır. Bu da toprağa,
bitkiye dolayısıyla insana zararlı etki yapabilir.
Yüksek nem içeriği nedeniyle toprağa uygulanması, taşınması ve depolanması oldukça
zordur (yumurta tavukçuluğu).
Kendine has rahatsız edici bir kokuya sahiptir. Bu da birçok çevresel problemlere neden
olmaktadır.
Kanatlılarda katı ve sıvı dışkı bir arada olduğu için tuzluluğu fazladır.
Uygulandığı ortamda hastalık ve zararlılara doğal bir üreme ortamı sağlar
Organik kökenli atıkların olgunlaştırılması
Aerobik koşullar
Olgunlaşma sırasında amonyak (NH3) formunda
azot kaybı yaşanır.
Olgunlaşma sırasında karışımın ısısı 65-70 ºC’ye
kadar yükselir.
Hızlı kompostlama sistemlerinde bir
aydan kısa sürede olgunlaşma
gerçekleşir.
Anaerobik koşullar
Olgunlaşma sırasında metan (CH4)çıkışı gerçekleşir gaz
formunda azot yitmesi gerçekleşmez.
CH4 + 2 O2 → CO2 + 2H2O
Olgunlaşma sırasında karışımın ısısı yükselmez.
Olgunlaşmanın tamamlanması uzun zaman alır.
Organik tarımda bitkilerin Fosfor (P) ile beslenmesi
Yeşil gübreleme
Kompost
Yumuşak kaya fosfat
Mikrobiyolojik uygulamalar
Yumuşak kaya fosfat bünyesinde bulunan fosforun bitki tarafından alınabilir üzerine
• Kaya fosfatın tane büyüklüğü
• Toprak reaksiyonu
• Bitkinin fosfordan yararlanma durumu
Fosforlu gübrelerin aksine kaya fosfat toprakla olabildiğince
temas etmelidir.
pH 7.0 dan yüksekte kaya fosfatın yarayışlılığı çok düşüktür.
Elementel kükürt uygulamalarında benzer şekilde toprakla en
yüksek değinim gerçekleşmelidir.
Mikrobiyolojik uygulamalar
Bakteriler topraktaki fosforu mobil hale getirebilir ve bitkiler için fosforun
yarayışlılığını
arttırabilirler.
Fosfor-çözücü
bakterilerin
çoğu
Bacillus
Pseudomonas türlerine aittir.
Özellikle kaya fosfat uygulamalarında bu tür mikrobiyolojik yardımcılara ihtiyaç duyulmaktadır.
Unutulmamalıdır ki mikroorganizmalar sadece bitkinin faydalanamadığı fosforu yarayışlı hale
dönüştürür. Topraktaki rezerv dikkatle izlenmelidir.
ve
Mikorizalar
Mikrobiyal gübre olarak mikorizalar bitkilerle ortak yaşayarak bitkilerin makro ve mikro
besin elementlerinden daha fazla yararlanmalarını sağlarlar. Toprakta doğal olarak bulunan
bu mantarlar mikrobiyal gübre olarakta toprağa uygulanabilir. Yapılan çalışmalar
sonucunda mikorizaların başta fosfor olmak üzere çinko ve bakır gibi çeşitli bitki besin
elementlerinin bitkiler tarafından alınımını arttırdıkları belirlenmiştir.
Mikorizalar, kökün epidermal ve kortikal hücreleri ile hücreler arası boşluğa yerleşerek
bitkilerle ortak yaşam sürdürürler. Ortak yaşam sürdürdükleri bitkilerden gereksinimleri olan
organik bileşikleri alan mikorizalar bitki köklerinin su ve bitki besin elementleri alımını olumlu
şekilde etkilerler. Bitkilerin genelde genç ve aktif köklerine yerleşen mikorizalar yerleştikleri
alanda kök tüyü oluşumunu yavaşlatırlar ve bitkinin kök değinim yüzeyini azaltırlar. Buna
karşın kök tüyleri yerine mikoriza hifleri tarafından alınan su ve bitki besin elementleri bitkiye
taşınır.
Toprakta fosfor miktarı fazla ise mikoriza çalışmayacaktır.
Kullanımına izin verilen kimi bileşenler
Ham potasyum tuzları
Magnezyum tuzu içeren potasyum sülfat
Kalsiyum karbonat
Magnezyum ve kalsiyum karbonat
Magnezyum sülfat
Kalsiyum sülfat (jips =alçı taşı)
İz elementler
Sadece doğal kaynaklı olanları kullanılabilir.
ç) Organik bitkisel üretim yapılacak alanlarda, (c) bendindeki önlemlere rağmen yeterli toprak
verimliliği ve biyolojik aktivitenin sağlanamaması halinde, bu Yönetmeliğin Ek-1’inde yer alan Organik
Tarımda Kullanılacak Gübreler, Toprak İyileştiriciler ve Besin Maddeleri kullanılır. Bu kapsamda ürün
kullanılmasının gerekli olduğuna dair kayıtların müteşebbis tarafından tutulması gerekir.
Bu kapsamda zorunlu hallerde gerek tek mikro besin elementi içeren ve gerekse çoklu
kombinasyonlar (şelatlılar dahil) kayıt altına alınarak kullanılabilir.
Gübre uygulama yöntemleri
Kompostun uygulanması
Mikrobiyal gübrelerin uygulanması
Mikroelementlerin uygulanması
Kompost meyve ağaçlarında taç iz düşümüne uygulanmalı ve mutlaka toprakla karıştırılmalıdır.
Bu alan bitkinin en iyi beslendiği alan olarak düşünüldüğünde elementel kükürt, kayafosfat vb.
girdiler uygulanırken taç izdüşümü dikkate alınmalıdır.
Sebze tarımında ise kompost fideler şaşırtılmadan önce sıralara
uygulanmalı ve fidelerin toprağa aktarılmalarına kadar gecen
sürede inkübe olmalıdır.
•
Tohuma Bulaştırarak Uygulama
• Tohuma bulaştırarak gübre uygulaması özellikle molibden ve çinko için
popüler bir yöntemdir. Çinko başta olmak üzere bu yöntem kimi
elementler için de denenmiş ve yer yer başarılı sonuçlar alınmıştır. Ancak
organik tarımda bu yöntem mikrobiyal gübrelerin uygulanmasında daha
çok kullanılmaktadır.
• Bitkiye (bitki yaprağına) uygulama
Bitkiler gereksinim duydukları besin maddelerinin büyük bir bölümünü kökleriyle, az da olsa bir bölümünü
yapraklarıyla alarak beslenmelerini dolayısıyla yaşamlarını sürdürürler. Bu nedenle püskürterek gübre
uygulaması destek gübreleme olup, hiçbir zaman TEMEL GÜBRELEME olarak kabul edilemez.
Bitki yaprakları sıvı haldeki besin elementlerini epidermal
hücrelerin kütikül tabakasındaki çatlaklardan alır.
• Dikkat edilmesi gereken en önemli noktalardan birisi uygulanacak gübrenin
konsantrasyonudur. Yüsek konsantrasyon yaprakları yakabilir ve meyvelerde kaliteyi
bozacak lekelenmeler yaratabilir.
• Yapraktan uygulama güneşin etkisi kaybettiği akşam saatlerinde yapılmalı ve
rüzgarsız günler tercih edilmelidir.
• Uygulamanın başarılı olabilmesi bir kaç kez tekrarlanmalıdır.
Unutulmamalıdır ki topraktan besin elementlerinin alınamadığı
durumlarda yapraktan uygulama tercih edilmelidir.
TEŞEKKÜRLER