Transcript VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA *LE *LG*L* TEMEL *LKE VE

VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA İLE
İLGİLİ TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER
SEMİNERİMİZE HOŞ GELDİNİZ
( 6 Saat )
VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA İLE
İLGİLİ TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER
 Bu seminerde, vaaz ve hitabet hazırlığı ve sunumu hakkında
genel bilgiler verilecek, vaaz hazırlamada dikkat edilecek
noktalara (mekân, hedef kitle, süre, amaç vb.) vurgu
yapılacaktır.
 Vaazın sunumu ile ilgili olarak ise, sunuş, güncelleştirme ve
değerlendirmenin önemine dikkat çekilecektir. Ayrıca dili
doğru, güzel ve etkili kullanmanın incelikleri, Türkçeyi özenle
kullanarak, konuşmayı sanata dönüştürmenin ilkeleri ve güzel
konuşmanın önemi, ne söyleyeceğini bilmenin yanı sıra nasıl
söyleyeceğini de bilmesi için gerekli hususlar ile zamanı nasıl
kullanacağına dair yöntemler açıklanacaktır.
Hazırlık ve Zihin Açma
 1. Vaaz ve irşadın toplumun dinî eğitimine katkısını
araştırınız.
 2. Dinlediğiniz bir vaazın sizi hangi yönleriyle
etkilediğini arkadaşlarınıza anlatınız.
 3. Bir vaiz ile görüşüp vaazın hazırlanış aşamaları
hakkında bilgi alınız. Bunları arkadaşlarınızla
paylaşınız.
 4. Vaaz hazırlarken öncelikle hangi kaynaklardan
yararlanırsınız? Söyleyiniz.
Bir Fıkra
 Hatip Ve Dinleyici
 Bir hatip konferans vereceği salona girdi. Salon, ön sırada




oturan seyis dışında boştu.
Morali bozulan ve konuşup konuşmama konusunda
düşünen hatip sonunda seyise sordu:
"Buradaki tek kişi sensin. Sana göre konuşmalı mıyım,
yoksa konuşmamalı mıyım?"
Seyis cevap verdi:
"Ben basit bir insanım, bu konulardan anlamam. Fakat
ahıra gelseydim ve bütün atların kaçıp bir tanesinin
kaldığını görseydim, yine de onu beslerdim."
Bir Fıkra
 Bu sözlere hak veren hatip konuşmaya başladı.
 İki saatin üzerinde konuştu durdu, kendini mutlu
hissetti. Dinleyicisinin de konuşmasının çok iyi
olduğunu onaylamasını isteyerek sordu:
 "Konuşmamı nasıl buldun?"
 Seyis bir an düşündükten sonra cevap verdi:
 "Sana daha önce basit bir adam olduğumu ve bu
konulardan pek anlamadığımı söylemiştim. Gene de
eğer ahıra gelip biri dışında tüm atların kaçtığını
görseydim, onu beslerdim, ama elimdeki yemin
hepsini ona vermezdim."
VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA İLE İLGİLİ
TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER
 1. Vaazın hazırlanması
 1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini tanıma
 1.2. Vaaz konuları belirlemede ilkeler
 1.3. Dönemler halinde vaaz konularını plânlama
 1.4. Vaaz konusuna uygun materyal hazırlama
(ayet, hadis, kıssa, örnek olay vb.)
 1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda farklı sosyoekonomik ve kültürel grupları dikkate alma
VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA İLE İLGİLİ
TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER
 2. Vaazın sunumu
 2.1. Vaaza giriş (Besmele, Dualar vs.)
 2.2. Vaaz konusuna dikkat çekme ve konuya giriş
 2.3. Vaazı konu bütünlüğü içinde sürdürme
 2.4. Vaazı sunarken ses tonunu ve beden dilini
kullanma
 2.5. Vaazda kullanılan materyalin birbiri ile ilgisini
kurma
VAAZ HAZIRLAMA VE SUNMA İLE
İLGİLİ TEMEL İLKE VE YÖNTEMLER
 2.6. Konuyu güncel hayatla ilişkilendirme
 2.7. Vaaz sonunda konuyu özetleme ve ana
fikri vurgulama
 2.8. Konuya uygun bir dua ile vaazı
tamamlama
 2.9. Vaaz sonrası geribildirimler yoluyla vaazı
biçim, içerik, yöntem sunuş açısından
değerlendirme
1. Vaazın hazırlanması
 1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini tanıma
Kur’an-Hadis
Tefsir-Fıkıh, İlmihâl
Kelâm-Akaid
Ahlâk, Tasavvuf ve Zühd Kitapları
Tarih ve Siyer
Tabakat ve Menakıb ; Şiir ve Kıssalar
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 İhyau Ulumi’d-Din: ansiklopedik bir eserdir. Din
konularının tamamından bahseder. Konuları: ilim,
akaid, temizlik, namaz, oruç, zekât, hacc,
Tilavet-i Kur’an, ezkar ve da’vat, yemek adabı,
nikah, helal-haram, ülfet ve uhuvvet, uzlet,
yolculuk, emri bi’l-maruf.
konular işlenirken genel olarak ayet ve hadisler
verilmiş, başkalarına ait sözlerle konu
zenginleştirilmiştir.
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 1. Kur’an dan Öğütler 1-2, Komisyon, DİB Yayınları 2010.
 2. Minberden Öğütler, Komisyon, Ankara 2008.
 3. Kürsüden öğütler : 52 konuda vaaz örnekleri / yay.
haz. İsmail Karagöz , Ankara : Diyanet İşleri Başkanlığı,
2007
 4. Örnek vaazlar I-II / Lütfi Şentürk , Ankara : Diyanet
İşleri Başkanlığı, 2004
 5.Din Görevlisinin Rehber Kitabı, Dr. Hayati Tetik, 2010.
 6.Vaiz ve İmamlar İçin Cemaat İle Etkili İletişim, Cuma
Karan, Gündönümü Yayınları 2008.
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 7.el-Haytü’l-ebyaz veya Ramazan vaizi / İbrahim
Cûdî Efendi, 1344/1926 İstanbul : Dizerkonca
Matbaası, 1970.
 8. Galiyetü’l-mevaiz ve misbahi’l-müttaiz ve kabesi’lvaiz. / Ebü'l-Berekat Hayreddin Numan b. Mahmûd
b. Abdullah Alusi. -- Beyrut : Dârü’l-Minhac,
2005/1425.
 9. Bostanü'l-Vaizin ve Riyadu's-Samiin. / İbnü'l-Cevzi,
Ebü'l-Ferec Abdurrahman b. Ali b. Muhammed,
Ebü'l-Ferec, 597/1200
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini tanıma
 10. Tuhfetü'l-Vaizin. / Pirinçcizade, Süleyman Efendi,
1280/1863
 11. Sa'adetname Tercüme-i Revzatü'ş-şüheda li-Vaizi'lHiravi. / Cami Hacı Hasan Zade Muhyiddin Mehmed,
Balıkesir'li, 911
 12. Münyetü'l-Vaizin ve Gunyetü'l-Müttaizin. / el-Enguri,
Abdülhamid b. Abdurrahman, 763/1362 Vaaz örnekleri.
Ankara : Diyanet İşleri Başkanlığı, 1964
 13.Urfalı Mahmud Kamil’in vaazları : (1. ve 2. dersler). /
Mahmud Kamil.İstanbul : Asarı İlmiye Kütüphanesi, 1935
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 14. Tenbih’ul-Gafilin, Ebu’l-Leys Es-Semerkandi.
 15.İstiklal marşı şairimiz istiklal harbindeki vaazları / Hasan




Boşnakoğlu, İstanbul : Ayyıldız Matbaası, 1981, 1. Kurtuluş
Savaşı, 1919-1922
16.Müminlere vaazlar. / Hasan Rami Yavuz ; yay. haz. Yunus
Vehbi Yavuz. -- İstanbul : Çaykaralı Hacı Hasan Efendi İlme
Hizmet Vakfı, 2007
17. Memba, Hüseyin Aslan/ İbrahim Demir.
18.el-Burhanü'l-müeyyed : kurtarıcı öğütler (vaaz-irşadtasavvuf). / Seyyid Ahmet er-Rufai, 578/1182, Bedir Yayınlar.
19.Haftalık vaazlar. / Mahmut Ustaosmanoğlu. -- İstanbul :
Siraç Kitabevi, 1988
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 20. Peygamber efendimizin hitabeti. / Ahmet Lütfi Kazancı. -




İstanbul : Marifet Yayınları, 1980
21. Hitabet sanatı ve meşhur hatipler. / M. Ziya Ünsel. -- [İstanbul] :
Fuat Gücüyener Yayınevi, 1950
22. Hitabet ve irşad : güzel konuşma ve insanları etkileme yolları. /
Abdurrahman Çetin. -- Bursa : Aksa Yayınları, 1998
23. Dini hitabet : çeşitleri, ilkeleri, örnekleri. / İsmail Lütfi Çakan. -İstanbul : Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1998
24. Bütün yönleriyle hitabet / Nejat Muallimoğlu 1994
25. Asr-ı Saadet ve Raşit Halifeler döneminde hitabet. / Mehmet
Reşit Özbalıkçı. -- İstanbul : Yeni Akademi Yayınları, 2005
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 Günümüzde Sohbetlerde Kullanılan Kitaplar:
 1- Risale-i Nur Külliyatı, yazarı Said Nursi’dir. Kitap
islamın, iman esaslarının, ahlak ve bazı güncel
konuların anlatılmasında kullanılabilir. Özellikle
“Hastalar, Uhuvvet, İhlas, Haşir, Gençlik, İmanKüfür Muvazeneleri, Ramazan Risaleleri, Hanımlar
Rehberi” birer vaaz olacarak anlatılacak
kitaplardır. Risale-i Nur külliyatındaki temel eserler
“Sözler, Lem’alar ve Şualar” adlı kitaplardır.
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 Günümüzde Sohbetlerde Kullanılan Kitaplar:
 2- Mektubat: İmamı Rabbaniye sorulan sorulara
cevapları ihtiva eder. 3 cilt olarak terceme
edilmiştir. Mektuplardan parçalar okunur.
Mektuplar yorumlanarak bir sohbet veya
sohbetler serisi devam eder. Mektubat bittiğinde
dini meseleler üzerinde bilgi ve şuur sahibi birisi
olunur.
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 Günümüzde Sohbetlerde Kullanılan Kitaplar:
 3- Riyazus-Salihîn: İmam Nevevi’nin daha çok
ahlakla ilgili hadisleri derlediği bir hadis
koleksiyonudur. Bir çok tercemesi vardır. Ancak
en kullanılışlı, ilmi bakımdan en güzeli ve
vaazlarda kullanabileceğimiz ise Yaşar Kandemir
ve İ. Lütfi Çakan hocaların din görevlilerinin
kulanmasını hedefleyerek hazırladıkları 8 ciltlik
şerhtir. Çok güzel bir sistematiği vardır.
1.1. Vaaz kaynaklarını ve İçeriklerini
tanıma
 Günümüzde Sohbetlerde Kullanılan Kitaplar:
 4- Ruhul-Beyan Tefsiri: İsmail Hakkı Bursevi
Hazretlerinin Bursa Ulu Camiinde halka verdiği
tefsir sohbetidir. İçerisinde çokça hikaye
bulunmaktadır. Eser ciddi bir terceme ile bitme
aşamasına gelmiştir. Erkam yayınları tercemesi
tavsiye edilir.
1.2. Vaaz konuları belirlemede ilkeler
 Güncel olmalı. Kandillerde ve bayramlarda bu




konular gündeme gelmeli.
İnsanların ilgisini çekecek tarzda olmalı.
İnsan hayatında bir yeri olmalı.
İnsanlara hayat gayesini hatırlatmalı ve şuur
oluşturacak tarzda olmalı.
Toplumun örf ve adetlerine ters olmamalı. Fasit
örfe ters olmalıdır hatta onu maruf örfe çevirmeyi
gaye edinmelidir.
1.2. Vaaz konuları belirlemede ilkeler
 Konu seçimi, günün ve çevrenin şartları ile
cemaatin ihtiyacı dikkate alınarak yapılır.
Örneğin, bir kandil gecesinin içinde bulunduğu
hafta o gecenin anlamı ve önemi, okulların
açıldığı hafta eğitimin önemi ve camiler
haftasında caminin sosyal hayattaki yeri gibi
konular seçilebilir.
1.2. Vaaz konuları belirlemede ilkeler
 Hz. Peygamber hutbelerini, sohbetlerini duruma,
ortama ve toplumun temel ihtiyaçlarına göre
belirlerdi. Örneğin; o, oğlu İbrahim öldüğü gün
güneş tutulunca, bunu ölümle bağdaştıranlara
hutbesinde cevap vermiş ve bunun doğru bir
yorum olmadığını belirtmiştir. Ayrıca Hz.
Peygamber ve sahabe dönemindemüminler
gelişen olaylardan cuma hutbeleri yoluyla
haberdar edilirdi. (Hitabet ve Mesleki
Uygulama,51)
1.3. Dönemler halinde vaaz
konularını plânlama
 Vaaz konuları her üç aylık periyotlar halinde
belirlenir. Cuma günleri vaaz konuları daha çok
hutbe konuları ile aynı olur.
 Yada cemaati eğitecek olan bir din görevlisi her
dönem farklı konulara ağırlık vererek cemaatinin
o konulara karşı hassas olmasını sağlayabilir.
 Kur’an mesajını serlevha ayetlerle baştan sona
anlatabilir.
1.3. Dönemler halinde vaaz
konularını plânlama
 Mesaj yüklü kırk ayet yahut kırk hadis gibi
seçerek her sohbetinde bir ayet yahut bir hadis
çerçevesinde sohbetini yapabilir. Kur’an’dan
Mesajlar I-II; Kırk Konu Kırk Ayet gibi başkanlığımız
yayınlarından yararlanılabilir.
 “Kürsüden Öğütler: 52 konuda vaaz örnekleri”
kitabı gibi vaaz konuları her zaman güncelliğini
kaybetmeyecek bir kitabı takip edebilir.
1.3. Dönemler halinde vaaz
konularını plânlama
 SÖYLEYELİM
 “İmanın önemi” konulu bir vaaz hazırlayacak
olsanız giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde
nelere yer verirsiniz? Söyleyiniz.
 “Namazın önemi” konulu bir vaaz hazırlayacak
olsanız giriş, gelişme ve sonuç bölümlerinde
nelere yer verirsiniz? Söyleyiniz
1.3. Dönemler halinde vaaz
konularını plânlama
 Plan yapmak konuları dağıtmamızı önler,
 Plan, konuyu mantık çerçevesinde ve ikna edci
olarak sunmayı sağlar.
 İyi plan insanın vücudundaki iskelet sistemine
benzer.
 Plan, girişi, gelişmeyi ve sonucu iyi analiz ederek
yapılmalıdır.
1.4. Vaaz konusuna uygun materyal
hazırlama (ayet, hadis, kıssa, örnek olay
vb.)
 Hatip, önce konuyu seçer ve konunun planını
yapar. Konuyla ilgili ayet, hadis ve bunlarla ilgili
görüşleri elde eder. Kendi yorumlarını da katarak
elde ettiği bilgileri değerlendirir. Daha sonra
belirlediği plan dâhilinde bir metin oluşturur.
1.4. Vaaz konusuna uygun materyal
hazırlama (ayet, hadis, kıssa, örnek olay
vb.)
 Her şeyden önce ortaya çıkacak metnin sade,
açık, anlaşılır bir dille yazılmasına özen gösterir.
Bunun için kısa cümleleri tercih eder. Yanlış
anlaşılmaya müsait şive ve kelimeler
kullanmaktan kaçınır. Kavramları yerli yerinde
kullanır.
1.5. Vaaz hazırlığında ve
sunumunda farklı sosyo-ekonomik
ve kültürel grupları dikkate alma
 Vaiz, vaaz konusunu belirledikten sonra
konusuyla ilgili gerekli gözlem ve araştırmayı
yapar. Bu çalışmasında cemaatin genel
yapısını, çevrenin fiziki, sosyal ve kültürel
özelliklerini dikkate alır. Dinin temel
kaynaklarından gerekli bilgileri toplar.
1.5. Vaaz hazırlığında ve
sunumunda farklı sosyo-ekonomik
ve kültürel grupları dikkate alma
 Hatip, temel kaynaklardan konusuna dair
elde ettiği bilgileri bir araya toplar. Daha
sonra onları gündeme ve muhataplarının
genel durumuna göre değerlendirir. Elde
ettiği tüm bilgileri olduğu gibi muhataplarına
sunmaz. Tıpkı bir arı gibi çeşitli çiçeklerden
aldığı özü bala çevirip çevresindekilerin
ihtiyacına göre sunar.
1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda
farklı sosyo-ekonomik ve kültürel
grupları dikkate alma
 Hatip, konusuyla
alakalı bulduğu bir ayetin iniş
sebebini, indiği ortamı, inince hangi problemi nasıl
çözdüğünü inceler. Elde ettiği bir hadisin niçin
söylendiğini, evrensel veya bölgesel olup olmadığını
araştırır. Âlimlerin konuyla ilgili görüşlerini dikkate alır.
Bütün bunlardan sonra elde ettiği bu bilgileri
muhataplarına nasıl sunacağını tasarlar. Bu bilgiden
cemaatin ne kazanacağını değerlendirip konuyu en
uygun tekniklerle doğru bir şekilde sunar.
1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda
farklı sosyo-ekonomik ve kültürel
grupları dikkate alma
 DEĞERLENDİRELİM
 İslam’ın ahlaki öğütleriyle ilgili bir hutbe
hazırlayacak olsanız Hucurât suresinin 11-13.
ayetlerini nasıl değerlendirirsiniz?
1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda
farklı sosyo-ekonomik ve kültürel
grupları dikkate alma
 Hucurât suresinin 11-13. ayetleri: “Ey iman edenler,
bir kavim (bir başka) kavimle alay etmesin, belki
kendilerinden daha hayırlıdırlar; kadınlar da
kadınlarla (alay etmesin), belki kendilerinden daha
hayırlıdırlar. Kendi nefislerinizi (kendi kendinizi)
yadırgayıp-küçük düşürmeyin ve birbirinizi 'en
olmadık-kötü lakablarla' çağırmayın. İmandan sonra
fasıklık ne kötü bir isimdir. Kim tevbe etmezse, işte
onlar, zalim olanların ta kendileridir.”
1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda
farklı sosyo-ekonomik ve kültürel
grupları dikkate alma
 [049.012] “Ey iman edenler, zandan çok kaçının;
çünkü zannın bir kısmı günahtır. Tecessüs etmeyin
(birbirinizin gizli yönlerini araştırmayın) . Kiminiz de
kiminizin gıybetini yapıp arkasından çekiştirmesin.
Sizden biriniz, ölü kardeşinin etini yemeyi sever
mi? İşte, bundan iğrenip-tiksindiniz. Allah'tan
korkup-sakının. Hiç şüphesiz Allah, tevbeleri kabul
edendir, çok esirgeyendir.”
1.5. Vaaz hazırlığında ve sunumunda
farklı sosyo-ekonomik ve kültürel
grupları dikkate alma
 [049.013] “Ey insanlar, gerçekten, biz sizi bir erkek
ve bir dişiden yarattık ve birbirinizle tanışmanız
için siz halklar ve kabileler (şeklinde) kıldık. Hiç
şüphesiz, Allah katında sizin en üstün (kerim)
olanınız, takvaca en ileride olanınızdır. Hiç şüphe
yok Allah, bilendir, haber alandır.”
2. Vaazın sunumu
2.1. Vaaza giriş(Besmele, Dualar vs.)
 Vaiz, vaazına kendisini ve cemaatini vaaz
dinlemeye hazır hale getirecek bir motivasyonla
başlayabilmesi için besmele ve dua ile
başlamalıdır.
 Besmele ve dua dikkatleri ulvi ve hakikatleri
dinleme boyutuna insanları çeker.
2.2. Vaaz konusuna dikkat çekme
ve konuya giriş
 Hitap cümlesi: Hatip cemaatin dikkatini
çekebilecek iyi bir hitap cümlesiyle vaazına
başlamalıdır.
 Örneğin, “Muhterem Müslümanlar!”, “Değerli Din
Kardeşlerim!”, “Aziz Cemaat!” vb. şeklinde
olabilir. Bu hitap cümleleri zaman zaman konu
değişikliğinde dikkati toplamak için tekrar
edilebilir.
2.3. Vaazı konu bütünlüğü içinde
sürdürme
 Vaaz, yemek yapmaya benzetilebilir. Eğer
ortaya iyi bir yemeğin çıkmasını istiyorsak
malzemeleri sırasıyla kullanmalıyız. Eğer kısa
sürede pişecek olan malzemeyi önce kor, üzun
sürede pişen malzemeyi sonra korsak yemeğimiz
ne istediğimiz tatta olur nede onu yakmadan
pişirebiliriz.
2.3. Vaazı konu bütünlüğü içinde
sürdürme
 Vaaz, konu bütünlüğü içinde sunulmadığı
takdirde sonra söyleyeceğimiz hakikati öne alır
ve sonra söyleyeceğimiz hakikatin mantıki
temelleri yıkılmış olacağından hakikate zulmetmiş
oluruz. Bu nedenle konu bütünlüğü mantık silsilesi
içerisinde sunulmalıdır.
2.3. Vaazı konu bütünlüğü içinde
sürdürme
 Vaazda konu bütünlüğünün bozulması bir bir
şehirden başka bir şehre giderken yoldan
çıkmaya veya ana yoldan tali yollara sapmaya
benzer. Konu bütünlüğü bozulduğunda
anlatacaklarımızı tam olarak anlatamamış
oluruz. Çok şey söylemiş ama hiçbir şey
kavratamamış oluruz.
2.3. Vaazı konu bütünlüğü içinde
sürdürme
 Vaaz konusunun belirtilmesi: vaazın konusunun
belirtilmesi, cemaati dinlemeye hazırlamak
açısından önemlidir. Hatta sadece konunun adının
söylenmesi ile yetinmeyip hangi amaçla ve hangi
boyutlarıyla ele alınacağının da belirtilmesinde yarar
vardır. Böylece cemaatin zihni vaazın konusuna
yoğunlaşmış olur. Örneğin, “Muhterem Müslümanlar!
Bu hafta okullarımız eğitim-öğretime açılacağı için
vaazımızda da “İslam dininin ilme verdiği önem”i ele
alacağız.” diyerek vaazın konusu belirtilir.
2.4. Vaazı sunarken ses tonunu ve
beden dilini kullanma
 Sesimiz samimiyetimizi; beden dilimiz şahsiyetimizi
ifade eder. Sesimiz, duyguları; beden dilimiz,
söylediğimizin arkasında durduğumuzun
göstergesidir.
2.5. Vaazda kullanılan materyalin
birbiri ile ilgisini kurma
 Konuşma bal yapmak gibidir.
 Konuşma fotoğraf çekmek gibidir.
 Konuşmak, bir aletin parçalarını birleştirmektir.
 Konuşmak, cümlelerle bina yapmak gibidir.
 Konuşmak, kelimelerle halı dokumak gibidir.
2.6. Konuyu güncel hayatla
ilişkilendirme
 Güncellik, anlaşılmayı sağlayacağından,
problemleri çözeceğinden dolayı önemlidir.
Herkes pazara gidince işine yarayan şeyleri alır.
Güncel olmayan konuşmalar, müzelik eşyalara
benzer.
2.7. Vaaz sonunda konuyu
özetleme ve ana fikri vurgulama
 Konuya giriş: Konunun girişinde dikkat çekici ve
cemaati motive edici cümlelere yer verilmelidir.
 Bu giriş; bir soru cümlesi, örnek bir olay, vaazın
içeriğinin güncel konularla ilişkilendirilmesi, cemaati
ilgilendiren hususun problem olarak ortaya
konulması veya konunun öneminin vurgulanması
şeklinde olabilir. Örneğin, İslam’ın ilme verdiği
önemin anlatılacağı bir vaaza “Yaratan Rabb’inin
adıyla oku.” ayetiyle giriş yapılabilir.
2.7. Vaaz sonunda konuyu
özetleme ve ana fikri vurgulama
 Gelişme bölümü: Burada konu ayet ve hadislerle
genişletilir. Somut örnekler verilerek konu günlük
hayatla ilişkilendirilir. Gerekli yorum ve açıklamalar
yapılır. Varsa sonuçlar hakkında bilgi verilir. Örneğin,
İslam’ın ilme verdiği önemin anlatılacağı bir
vaazda,“… Hiç bilenlerle bilmeyenler bir olur
mu?...” ayetiyle, “İlim talebi için yola çıkan kimse
dönünceye kadar Allah yolundadır.” hadisi
verilebilir. Ayrıca Peygamberimizin Bedir esirlerine
uyguladığı muamele ve Ashab-ı Suffe anlatılabilir.
2.7. Vaaz sonunda konuyu
özetleme ve ana fikri vurgulama
 Sonuç bölümü: Konunun kısa bir özeti verilir. Önemli
sonuçlar sıralanır. Vaazda verilmek istenen mesaj
dile getirilir ve vaaz güzel bir söz, kısa, mesj yüklü bir
ayet, hadis v.,b şeylerle bitirilir.
2.8. Konuya uygun bir dua ile vaazı
tamamlama
 Vaaz, en sonunda dua cümlesi ile bitirilir.
Örneğin, İslam’ın ilme verdiği önemin
anlatılacağı bir vaazda, ilim öğrenmenin farz
olduğu belirtilir.“… Ya Rabb’i! İlmimizi artır.”
duasıyla vaaz bitirilir.
2.9. Vaaz sonrası geribildirimler
yoluyla vaazı biçim, içerik, yöntem
sunuş açısından değerlendirme
 Vaazlarınızı mutlaka cep telefonunuza kaydediniz.
Birkaç gün geçtikten sonra dinleyiniz ve kendinize
not veriniz.
 Vaazınızı farklı açılardan değerlendiriniz.
 Vaaz değerlendirme formunu doldurup bir sonraki
vaazınızı nasıl daha kaliteli yapabilirsiniz bunun
üzerinde düşünerek forma notlar ekleyiniz.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Her şeyden önce vaiz, sade, açık, anlaşılır bir dil
kullanmaya özen gösterir. Bunun için kısa
cümleleri tercih eder. Yanlış anlaşılmaya müsait
şive ve kelimeler kullanmaktan kaçınır.
 Kavramları yerli yerinde kullanır. Kavramları
değişik kelimeler ve cümlelerle birkaç kere
tekrar ederek akıllarda yer etmesini sağlar.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Hatip, inandırıcı ve duygusal bir üslup tercih
etmelidir. Ancak cemaati inandıracağım
diyerek yapmacıklığa kaçmamalıdır. Duygulara
sesleneceğim diyerek din anlatımını masalcı bir
yapıya büründürüp müslümanlara masal
anlatmamalıdır.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Cemaati ilgilendirmeyecek konulara yer
vermemelidir. Köyde trafik kuralları sadece
değinilip geçilmelidir.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Lüzumsuz ifadelerden, kırıcı sözlerden ve şahısları
veya grupları hedef almaktan kaçınmalıdır.
Vaiz, cemaati Allah’ın evindeki Allah’ın
misafirleri, kendisini de onlara hizmetçi olarak
görmeli; ki böyle yanlışlara düşüp de müminlerin
kalbini kırmasın.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Vaiz, hazırladığı vaaz metnini önce kendi evinde
birkaç kez okumalıdır ve karşısında cemaat
varmış gibi sohbet etmelidir. Böylece konuya
alışmış ve ruhuna ve gönül dünyasına yapacağı
vaaz sinmiş olsun, hatalarını da telafi edebilsin.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Mümkünse bir arkadaşına hazırladığı vaaz
metnini okumalı ve hatalarını, yanlış
anlaşılabilecek ifadeleri düzeltip metne son
şeklini vermelidir. Böyle yapmak konuda
derinleşmeyi sağlar, hataları en asgari düzeye
indirir. Yazmak da emek zayiatını önler.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Vaaz metni, daha önceden sunulmuş bir metin
de olsa güncelleştirmeden ve tekrar okumadan
kürsüye çıkılmamalıdır. Aynı konuda ikinci kez
vaaz yapılıyorsa ilk kez vaaz yapılacakmış gibi
hazırlık yapılmalıdır. Çünkü hayat ve
anlayışlarımız her gün değişmektedir.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Üslup ve diksiyona, özellikle vurgulara dikkat
edilmelidir. Üslubul-beyan ayniyle insan
denilmiştir. Üslub insanın , ta kendisidir.
Üslubumuz kişiliğimizi ve kimliğimizi ele verir.
 Ses tonu caminin büyüklüğüne, cemaatin
çokluğuna ve konunun içeriğine göre
ayarlanmalıdır.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Beden dili yerinde ve ölçülü kullanılmalı ve
eldeki metne bakarken cemaati gözle takip
kaybedilmemelidir. Metin cemaatle aramıza
engel olmamalıdır. Beden dilini kullanmak
konuşmalarımızı % 50 daha etkili kılar.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Vaazda geleneksel bir öğretim metodu olan
anlatma yöntemi kullanılır. Bu nedenle kullanılan
kavramların doğru, yerinde ve herkes tarafından
anlaşılır nitelikte olmasına dikkat edilmelidir.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Vaazlar temel olarak yazılı metin halinde veya
metinsiz (irticalî) konuşma halinde iki türlü
sunulabilir. İrticalî konuşma en etkili şekil olsa da,
hatibin elinde kısa bir notun bulunması gerekir.
Bu hem söylenenlerin sırasını belirlemek hem de
konuşma bütünlüğünü sağlamak için gereklidir.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Vaazdaki cümleler kısa ve öz, aynı zamanda
cemaatin dikkatini çekici nitelikte olmalıdır.
 Cemaatin kültür seviyesi dikkate alınmalı ve
tekrarlardan kaçınılmalıdır.
 Konuşmada daima yapıcı olunmalı, toplumun
birlik ve beraberliğine zarar verecek
yorumlardan uzak durulmadır.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Hatip konuşma ve davranışlarında samimi ve
mütevazı olmalıdır.
 Güncel politikalara yer verilmemeli ve şahıslar
hedef alınmamalıdır.
 Hem gereksiz heyecan hem de donuk ve
hareketsiz olmaktan kaçınılmalıdır.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Düzenli ve temiz giyimli olunmalıdır. Cuma günü
gusül abdesti almak ve güzel koku sürünmek
önemli bir sünnettir.
 Ayet ve hadisler vurgulu bir ses tonuyla
okunmalıdır.
 Cami içindeki ses düzeni önceden kontrol
edilmelidir.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 SÖZLÜ SUNUM BECERİSİ KONTROL LİSTESİ
 ÖLÇÜTLER






Evet
Hayır diye cevap verin.
Dinleyiciyle göz teması kuruyor.
Beden dilini etkili kullanıyor.
Anlaşılır bir dilde konuşuyor.
Yerinde vurgulamalar yapıyor.
Akıcı konuşuyor.
Gereksiz sesler çıkarmıyor.
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Düzgün ifadeler seçiyor.
 Gereksiz tekrar yapmıyor.
 Düşüncelerini ifade ediyor.
 Bilgiyi organize edebiliyor.
 Sonuçları kendi cümleleriyle özetleyebiliyor.
 Değerlendirme:
 .........................................................................................................................
 .........................................................................................................................
 .........................................................................................................................
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
 Değerlendirme
Evet
Hayır
 Hitap cümleleri uygun mu?
 Dikkat çekici bir giriş yapıldı mı?
 Konu anlaşılır bir şekilde ortaya konuldu mu?
 Ayet ve hadislere yeterince yer verildi mi?
 Konu cemaatin seviyesine uygun mu?
 Konu haftanın veya günün önemine uygun mu?
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
Sonuç net olarak belirtildi mi?
Kullanılan dil ve üslup uygun mu?
Beden dili etkili ve doğru bir şekilde kullanıldı mı?
Hutbe adabına uyuldu mu?
Hatibin giyimi ve kuşamı uygun mu?
Ses tonu konu akışı içindeki anlam ve önemi yansıtıyor
mu?
 Konu için verilen süre istenilen şekilde kullanıldı mı?
 Dinleyenlerin tepkisi olumlu mu?






Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
Vaazı Sunarken Dikkat Edilecek
Hususlar
Kaynaklar

1. Dini hitabet çeşitleri, ilkeleri, örnekleri. İsmail Lütfi Çakan, İstanbul Marmara Üniversitesi
İlahiyat Fakültesi Vakfı (İFAV), 1998.

2. Peygamber efendimizin hitabeti. / Ahmet Lütfi Kazancı, İstanbul: Marifet Yayınları,
1980.

3. Vaiz ve İmamlar İçin Cemaat İle Etkili İletişim, Cuma Karan, Gündönümü Yayınları 2008.

4. Hitabet ve irşad güzel konuşma ve insanları etkileme yolları. / Abdurrahman Çetin,
Bursa Aksa Yayınları, 1998.

5. Asr-ı Saadet ve Raşit Halifeler döneminde hitabet. / Mehmet Reşit Özbalıkçı. İstanbul
Yeni Akademi Yayınları, 2005

6. Doğru, Güzel ve Etkili Konuşma Sanatı, YAMAN, Ertuğrul, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004.

7. Anadolu’da Bir arada Yaşama Tecrübesi, Prof. Dr. Mehmet Şeker.

8. Yaşayan Dünya Dinleri, Diyanet İşleri Başkanlık Yayınları.

9. Örnek Vaazlar, I,II, Lütfi Şentürk, Diyanet İşleri Başkanlık yay.

10- Hitabet ve Mesleki Uygulama, İmam Hatip lisesi Ders Kitabı, 2010.
Katılımınızdan dolayı
teşekkürler!!!
Hazırlayan ve sunan
Mevlana TAŞKAYA
Uludere İlçe Vaizi