Transcript Publiczne prawo konkurencji

Publiczne prawo konkurencji
Dr Małgorzata Ganczar
Praktyki ograniczające konkurencję
Porozumienia
ograniczające
konkurencję
Nadużywanie
pozycji
dominującej
Porozumienia wg przepisów ustawy
Przez porozumienia rozumie się:
a) umowy zawierane
między
przedsiębiorcami,
między związkami
przedsiębiorców oraz
między
przedsiębiorcami i ich
związkami albo niektóre
postanowienia tych
umów,
b) uzgodnienia
dokonane w
jakiejkolwiek formie
przez dwóch lub więcej
przedsiębiorców lub ich
związki,
c) uchwały lub inne akty
związków
przedsiębiorców lub ich
organów statutowych;
Przedsiębiorca:
Odwołanie do przepisów o swobodzie działalności gospodarczej,
przedsiębiorcą jest także:
a) osoba fizyczna osoba
prawna, a także jednostka
organizacyjna niemająca
osobowości prawnej,
której ustawa przyznaje
zdolność prawną,
organizująca lub
świadcząca usługi o
charakterze użyteczności
publicznej, które nie są
działalnością gospodarczą
w rozumieniu przepisów o
swobodzie działalności
gospodarczej,
b) osoba fizyczna
wykonująca zawód
we własnym imieniu
i na własny rachunek
lub prowadząca
działalność w
ramach
wykonywania
takiego zawodu,
c) osoba fizyczna, która
posiada kontrolę nad co
najmniej jednym
przedsiębiorcą, choćby nie
prowadziła działalności
gospodarczej w
rozumieniu przepisów o
swobodzie działalności
gospodarczej, jeżeli
podejmuje dalsze działania
podlegające kontroli
koncentracji,
d) związek
przedsiębiorców na
potrzeby przepisów
dotyczących
praktyk
ograniczających
konkurencję oraz
praktyk
naruszających
zbiorowe interesy
konsumentów;
Przedsiębiorca:
Mówiąc o związkach
przedsiębiorców - rozumie się
przez to izby, zrzeszenia i inne
organizacje zrzeszające
przedsiębiorców, jak również
związki tych organizacji;
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest
wyeliminowanie, ograniczenie lub naruszenie w inny sposób konkurencji
na rynku właściwym.
rynek właściwy - rozumie się przez to rynek towarów, które ze względu
na ich przeznaczenie, cenę oraz właściwości, w tym jakość, są
uznawane przez ich nabywców za substytuty oraz są oferowane na
obszarze, na którym, ze względu na ich rodzaj i właściwości, istnienie
barier dostępu do rynku, preferencje konsumentów, znaczące różnice
cen i koszty transportu, panują zbliżone warunki konkurencji;
Rynek właściwy
Konieczne jest każdorazowe zbadanie sprawy pod kątem prawidłowego
wyznaczenia tak rozumianego rynku właściwego. Rynek właściwy określa organ
antymonopolowy. Można jednocześnie przyjąć, że w zdecydowanej większości wypadków:
• w przypadku porozumień horyzontalnych - rynkiem właściwym będzie przynajmniej rynek, na którym
działają strony porozumienia, na tym bowiem rynku ujawnią się z dużym prawdopodobieństwem skutki ich
antykonkurencyjnej zmowy;
• w przypadku porozumień wertykalnych - rynkiem właściwym będzie z reguły rynek na niższym szczeblu
obrotu towarowego (jeżeli, przykładowo, producent ustala cenę sztywną odsprzedaży produktu przez
dystrybutorów, to rynkiem właściwym będzie właśnie rynek, na którym działają dystrybutorzy, na takim rynku
ujawni się bowiem antykonkurencyjny skutek porozumienia w postaci wyłączenia konkurencji cenowej między
dystrybutorami).
W praktyce mogą także wystąpić sytuacje, w których rynkiem właściwym będzie wyłącznie
rynek powiązany lub wręcz niepowiązany z rynkiem, na którym działają strony porozumienia.
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Ustawa w art. 6 zakazuje zawierania antykonkurencyjnych porozumień.
W największym skrócie można stwierdzić, że objęte jest nim podejmowanie przez wielu przynajmniej dwóch - niezależnych przedsiębiorców jakichkolwiek uzgodnionych działań, które mają
na celu lub mają skutek w postaci eliminowania, ograniczania lub zniekształcania konkurencji.
Zakaz motywowany jest tym, że takie porozumienia pomiędzy przedsiębiorcami, zwłaszcza
pomiędzy tymi, którzy działają na tym samym szczeblu obrotu, mają z reguły wysoce szkodliwy
wpływ na funkcjonowanie gospodarki.
Ich zawieranie prowadzi do poważnych zakłóceń konkurencji, a tym samym skutkuje wzrostem cen,
ograniczeniem innowacyjności czy też spowolnieniem rozwoju technicznego oraz ekonomicznego.
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Funkcjonowanie gospodarki rynkowej musi opierać się na
współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, zarówno tymi, którzy
konkurują ze sobą, jak i tymi, którzy działają na różnych
szczeblach obrotu.
Współpraca taka wymaga zawierania porozumień, z których
zdecydowana większość wywołuje prokonkurencyjne skutki albo
jest co najmniej neutralna z punktu widzenia konkurencji na
rynku.
Z tego też względu kluczowe znaczenie ma prawidłowe
rozgraniczenie porozumień antykonkurencyjnych, a tym samym
zakazanych, od porozumień, które nie naruszają przepisów prawa.
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Precyzyjne rozgraniczenie porozumień sprzecznych z prawem od
porozumień, które naruszają przepisy Ustawy, jest zadaniem trudnym.
Analiza zgodności porozumienia z prawem przebiegać
musi w kilku podstawowych etapach, które w pewnym
uproszczeniu można przedstawić w następujący sposób:
• Po pierwsze, należy odpowiedzieć na pytanie, czy mamy do czynienia z
antykonkurencyjnym porozumieniem w rozumieniu przepisów Ustawy. Wymaga to
zbadania następujących zagadnień:
• – czy zawarto "porozumienie" w rozumieniu przepisu art. 4 pkt 5 Ustawy?
• – czy cel lub skutek takiego porozumienia jest antykonkurencyjny, tzn.
czy dochodzi lub dojść może do wyeliminowania, ograniczenia lub
naruszenia w inny sposób konkurencji na rynku właściwym?
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Jeżeli odpowiedź na powyższe pytania
jest twierdząca, a więc porozumienie
co do zasady jest sprzeczne z art. 6
Ustawy, to kolejnym krokiem musi
być zbadanie, czy może ono
zostać wyłączone spod zakazu
(art. 7 ustawy).
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Antykonkurencyjny
Cel porozumienia
Skutek porozumienia
odnoszony jest najczęściej do motywacji
stron porozumienia (celu podjętych przez
nie działań), wiązany jest jednak nie
tyle z subiektywnym zamiarem
naruszenia konkurencji, co raczej z
zamiarem osiągnięcia określonych
skutków, które to skutki mogą mieć
antykonkurencyjny wymiar.
sprzeczności z prawem nie można
wywieść z samego brzmienia
porozumienia, konieczne jest
wykazanie, że może ono negatywnie
oddziaływać na konkurencję na
rynku. Określenie tak rozumianego
skutku porozumienia wymaga
przeprowadzania analiz opartych na
kryteriach obiektywnych (najczęściej
ekonomicznych).
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Nielegalne porozumienia pomiędzy przedsiębiorcami mają z reguły kompleksowy
charakter, łączący w sobie wiele różnych uzgodnień, których wspólnym celem jest
maksymalizacja zysku na poziomie, który nie byłby osiągalny w warunkach
konkurencji.
Z powyższych względów zakaz wyrażony w art. 6 Ustawy ma
generalny i abstrakcyjny charakter - dotyczy on wszelkich uzgodnień
między przedsiębiorcami, które wywierają negatywny wpływ na
konkurencję na rynku.
Przyjęta konstrukcja art. 6 Ustawy (otwarty katalog porozumień
antykonkurenyjnych) pozwala orzecznictwu rozszerzać zakaz na nowe stany
faktyczne, w których uzgodnienia między stronami ograniczają konkurencję lub są
przejawem innej formy kolektywnego eksploatowania siły rynkowej.
Zakaz porozumień ograniczających konkurencję
Zakazane są porozumienia, polegające w szczególności na:
• 1) ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zakupu lub sprzedaży
towarów;
• 2) ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu technicznego lub
inwestycji;
• 3) podziale rynków zbytu lub zakupu;
• 4) stosowaniu w podobnych umowach z osobami trzecimi uciążliwych lub niejednolitych
warunków umów, stwarzających tym osobom zróżnicowane warunki konkurencji;
• 5) uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez drugą stronę innego
świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy;
• 6) ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębiorców nieobjętych
porozumieniem;
• 7) uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub przez tych
przedsiębiorców i przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków składanych
ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny.
Porozumienia cenowe
Zakazane są porozumienia, których celem lub skutkiem jest ustalanie cen sprzedaży lub cen odsprzedaży
towarów. Porozumienia tego typu mogą być zawierane zarówno przez przedsiębiorców działających na
tym samym szczeblu obrotu (i to zarówno po stronie popytu, jak i podaży), jak i przez przedsiębiorców
działających na różnych szczeblach obrotu.
Porozumienia cenowe zaliczają się do najcięższych naruszeń przepisów prawa konkurencji,
a tym samym prawie zawsze są one sprzeczne z prawem.
Szczególna szkodliwość porozumień cenowych wiąże się z tym, że w sposób bezpośredni pozbawiają one
konsumentów możliwości zakupu towaru lub usługi po cenie niższej niż nielegalnie ustalona.
Dodatkowo zawarcie porozumienia z reguły prowadzi do ustalenia cen na poziomie wyższym od rynkowego
(nawet jeżeli ceny w wyniku zawarcia porozumienia okresowo spadają - np. w celu eliminacji konkurentów
- to po pewnym czasie, kiedy cel zostanie osiągnięty, następuje ich wzrost, obliczony na zrekompensowanie
poniesionych "strat" i utrzymanie sztucznie zawyżonej rentowności).
Porozumienia cenowe - podstawowe przejawy
zakazanych porozumień cenowych.
Ustalanie cen oraz ustalanie formuł cenowych
• porozumienie dotyczące ustalenia cen, jakie stosowane mają być
przez uczestników porozumienia. Ten sam efekt może zostać
osiągnięty w nieco bardziej zawoalowany sposób, poprzez ustalenia
pewnych jednolitych mechanizmów kalkulacji ceny, które
obowiązywać mają wszystkich uczestników porozumienia. Celem
zawarcia porozumienia może być przy tym zarówno utrzymanie
cen na już istniejącym poziomie, jak i ich podwyższenie. Również
porozumienia, które zmierzają do czasowego obniżenia ceny celem
eliminacji części konkurentów z rynku, objęte są zakazem.
Porozumienia cenowe - podstawowe przejawy
zakazanych porozumień cenowych.
Ceny minimalne
• porozumienie dotyczące ustalenia cen minimalnych (a więc cen,
poniżej których żaden z uczestników porozumienia nie może
sprzedawać swoich usług lub produktów). Tym samym każdy z
uczestników porozumienia zachowuje pewną niezależność
polityki cenowej. W praktyce oznacza to również, iż ceny na
rynku mają zróżnicowany charakter, co może utrudniać
wykrycie porozumienia. Jednocześnie każda ze stron ma
gwarancję, że ceny nie spadną poniżej pewnego poziomu (a tym
samym gwarancję określonego poziomu rentowności), co nie
byłoby możliwe w warunkach konkurencji.
Porozumienia cenowe - podstawowe przejawy
zakazanych porozumień cenowych.
Ustalanie cen docelowych (targetowych)
• uczestnicy porozumienia ustalają pewną cenę albo pewien przedział cenowy, do
którego osiągnięcia dążyć będą w określonym czasie. Ustalenie to dotyczyć może
zarówno pewnych rodzajów produktów (usług), jak i określonych klientów (bądź
kategorii klientów).
Ceny rekomendowane
• Ustalenie cen rekomendowanych jest sprzeczne z prawem, jeżeli ma miejsce
między konkurentami. Tego typu ustalenia eliminują w znacznym stopniu
niepewność co do polityki cenowej innych graczy rynkowych. Nawet jeżeli ceny
rekomendowane nie są wiążące, to uczestnicy porozumienia mogą założyć z dużą
dozą pewności, że większość jego uczestników (jeżeli nie wszyscy), będzie się
stosować do zapadłych ustaleń, jest to bowiem w ich interesie (choćby z tego
względu, że pozwala utrzymać ceny na wyższym poziomie).
Porozumienia kontyngentowe
• porozumienia dotyczące ustalania wielkości produkcji
bądź zbytu, jak również porozumienia dotyczące
inwestycji (np. w nowe linie produkcyjne).
• Cel ich zawierania jest prosty, oparty na zależności
między podażą a cenami na rynku - kontrolowanie
podaży umożliwia bądź znacząco ułatwia kontrolę cen.
W wielu zresztą wypadkach porozumienia
kontyngentowe towarzyszą porozumieniom związanym z
ustalaniem cen.
• Dodatkowo w wielu wypadkach porozumienia takie
pozwalają stronom utrzymać swoją pozycję rynkową
(następuje tzw. zamrożenie udziałów rynkowych).
Kwoty produkcyjne lub sprzedażowe
• Ich przedmiotem jest ustalenie pewnych kwot produkcyjnych lub kwot sprzedażowych. Kwoty te w wielu
wypadkach ustalone są w odniesieniu do "alokowanych" poszczególnym producentom lub dostawcom
udziałów rynkowych.
Ograniczenie działalności marketingowej
• Np. ograniczenia dotyczące promocji produktów oraz ograniczenia dotyczące innych form promocji (np.
metod promocji stosowanych w relacjach ze sprzedawcami detalicznymi piwa).
Porozumienia specjalizacyjne
• tj. takie, w których jedna ze stron dobrowolnie rezygnuje z produkcji określonego towaru bądź świadczenia
pewnej usługi; "wynagrodzeniem" jest z reguły analogiczne zobowiązanie drugiej strony względem innego
produktu lub usługi, co zbliża tego typu porozumienia do podziału rynków) .
Porozumienia odnośnie do dystrybucji towarów
• Kontrolę nad produkcją strony mogą także uzyskać, ustalając, że dystrybucja towarów odbywać się będzie
w ściśle określony sposób (np. strony umawiają się, że poza "własnym terytorium" sprzedawać będą
wyłącznie za pośrednictwem konkurenta (jego sieci dystrybucji).
Niedozwolona standaryzacja produktów lub metod produkcji
• Standaryzacja produktów lub usług również może służyć ograniczeniu konkurencji na rynku. Wyłączony
zostaje bowiem jeden z kluczowych aspektów konkurencji, jakim jest innowacyjność.
Podział rynków
Zakazane są także wszelkie porozumienia, które prowadzą
do podziału rynków. Podział taki może mieć np. charakter :
terytorialny (geograficzny),
kiedy strony porozumienia
umawiają się co do tego, że
każda z nich działać będzie
wyłącznie na pewnym
obszarze, nie podejmując
konkurencji na innych
obszarach,
podmiotowy, kiedy strony
porozumienia dzielą między
siebie kontrahentów,
względnie asortymentowy,
kiedy to strony dokonują
podziału towarów lub usług
(każda z nich rezerwuje sobie
określony asortyment).
Podział rynków
Porozumienia dotyczące
podziału rynków bardzo często
towarzyszą porozumieniom
dotyczącym ustalenia cen lub
porozumieniom
kontyngentowym (jak już
zresztą wspomniano, pewne
formy porozumień
kontygentowych mogą wprost
prowadzić także do podziałów
rynków).
Istnieją jednocześnie sytuacje, w
których porozumienia dotyczące
podziału rynku mają charakter
samodzielny. Dotyczyć to będzie
zwłaszcza takich przypadków, w
których stronom porozumienia
trudno jest kontrolować
parametry działalności
handlowej, np. stosowane ceny w takim wypadku dokonanie
podziału rynku jest
rozwiązaniem najprostszym i
najbardziej efektywnym z
punktu widzenia zakładanych
celów.
Zmowy przetargowe
Artykuł 6 ust. 1 pkt 7 Ustawy zakazuje tzw. zmów przetargowych (bid
rigging). Praktykę taką stanowi "uzgadnianie przez przedsiębiorców
przystępujących do przetargu lub przez tych przedsiębiorców i
przedsiębiorcę będącego organizatorem przetargu warunków
składanych ofert, w szczególności zakresu prac lub ceny".
Przepis ten ma zastosowanie zarówno do przetargów organizowanych
na podstawie k.c., jak i do przetargów organizowanych zgodnie z
przepisami ustawy - Prawo zamówień publicznych.
Umowna dyskryminacja kontrahentów lub
konkurentów
Sprzeczne z prawem są porozumienia między przedsiębiorcami, których przedmiotem jest
ustalenie dyskryminacyjnych warunków transakcji z podmiotami trzecimi, o ile prowadzi to do
zróżnicowania warunków konkurencji między takimi podmiotami trzecimi (a więc
uprzywilejowuje jedne z nich względem innych).
Tak rozumiana dyskryminacja będzie zachodzić zarówno wtedy, kiedy wskutek zawarcia
porozumienia jednakowe sytuacje będą traktowane w sposób zróżnicowany, jak i w sytuacji, w
której niejednakowe sytuacje traktowane będą w sposób jednolity.
Szczególną formą dyskryminacji jest bojkot, rozumiany jako zbiorcza odmowa realizowania
transakcji handlowych (także poprzez proponowanie takich warunków transakcji, które nie
mogą być racjonalnie przyjęte). Bojkot może być stosowany w celu wymuszenia przyjęcia
zachowań rynkowych, które nie byłyby akceptowalne w warunkach konkurencji albo w celu
wymuszenia przestrzegania innego, antykonkurencyjnego porozumienia
Porozumienia w sprawie transakcji wiązanych
Zakazane będą także porozumienia wiązane, tj. porozumienia, których
przedmiotem jest nałożenie na kontrahenta obowiązku zakupu produktu,
który jest mu niezbędny, oraz innego produktu (produktu wiązanego),
którego zakup jest warunkiem realizacji transakcji, pomimo tego, że nie
pozostaje on w żadnym racjonalnym ani zwyczajowym związku z zakupem
produktu głównego, będącego podstawą transakcji.
Należy jednocześnie wskazać, że porozumienia tego typu budzić będą
wątpliwości w szczególności w sytuacjach, w których kilku producentów
substytucyjnych produktów, dysponujących łącznie pewną siłą rynkową,
zdecyduje się zorganizować sprzedaż produktów na zasadzie transakcji
wiązanych.
Konsekwencje zawarcia porozumienia sprzecznego
z art. 6 Ustawy
Porozumienia
antykonkurencyjne są w całości
lub w odpowiedniej części
nieważne. Mamy w tym wypadku
do czynienia z nieważnością ex
tunc, następującą z mocy prawa.
Konsekwencje zawarcia porozumienia sprzecznego
z art. 6 Ustawy
W praktyce porozumienia, pomimo swej bezwzględnej nieważności, mogą być oczywiście
realizowane przez strony (i w wielu wypadkach tak właśnie się dzieje). W niczym nie
zmienia to tego, iż nie wywołują one skutków prawnych ani między stronami, ani w
stosunku do osób trzecich.
Z praktycznego punktu widzenia oznacza to przede wszystkim brak możliwości sądowego
dochodzenia roszczeń opartych na postanowieniach nielegalnego porozumienia.
Orzeczenia sądowe stwierdzające nieważność porozumienia należą do rzadkości. Z
reguły wystarczające będzie wydanie prawomocnego rozstrzygnięcia w
przedmiocie stwierdzenia praktyki ograniczającej konkurencję. Orzeczenie
takie będzie równoznaczne ze stwierdzeniem, iż porozumienie dotknięte jest
nieważnością (a zatem orzeczenie takie ma jedynie skutek deklaratoryjny).