Transcript Хичээлийг татаж авах.

Х У В Ь С ГА Л Ы Н Д У У
Ард түмнээс эрх чөлөөнийхөө төлөө тэмцлийг
õóóð÷ Ãàâàð,äóó÷ Ãîìáîæàâ ìºí ×èìýääîðæ, Áÿìáàà,
явуулж байсан ширүүн тулалдаан дунд шинэ утга
Íàâààíæàâ íàðûí çýðýã àâúÿàñòíóóä îðîëöîí “Øèâýý Õèàãò”
зохиол үүсэхдээ ардын аман зохиолын яруу
äóóã çîõèîæýý. Шивээ хиагт дуунд:
найргийн хэлбэрээр ардын дууны баялаг
Шивээ хиагтыг авàхад
уламжлалаар хөгжижээ. 1921 онд ялсан ардын
Шилэн дэнлүү хэрэггүй
хувьсгал нь Шивээ хиагт, Магнаг үсэгтэй туг, Улаан
Шийдэж ирсэн гаминг
туг, өвгөн Лувсан хуурчийн зохиолсон “Агаараар
Ширмэн бөмбөгөөр сөнөөв
нисдэг аэроплан” зэрэг дуунууд орно.
Дөрвөлжин сүмийн үүдэнд
1921 îíû 3-ð ñàðûí 18-íä àðäûí æóðàìò öýðýã
Øèâýý Õèàãò õîòûã õàðü õÿòàäûí ò¿ðýìãèéëýã÷äýýñ
÷ºëººëñºí õóâüñãàëûí àíõíû ò¿¿õò ÿëàëòûí îðîé áºãòºð
Äàìäèíñ¿ðýíãèéí äàðãàëñàí ïóëåìёíòын ñóìàíãèéõàí õóó÷èí
äóóãàà îðõèæ õóâüñãàëûí äóó çîõèîõîîð ñàíàë íýãäýí
Дөрвөн пулемонт зоогоод
Дүрэмгүй муусайн гамиг
Дөтийн замаар тонилгов
МАГНАГ ҮСЭГТЭЙ ТУГ ДУУ
Аðäûí æóðàìò öýðýã Íèéñëýë õ¿ðýýã ÷ºëººëºõººð ÿâàõ çàìäаа “Ìàãíàã ¿ñýãòýé òóã” дууг
зохиожээ. “Ìàãíàã ¿ñýãòýé òóã” дуунд:
Магнаг үсэгтэй тугийг ээ
Магнай дээрээ мандуулсан юм аа хө
Мандаж баршгүй гамин чандрууг
Магад үнэнээр дарсан юм аа хө
Ай хө зэ хө
Ардын намын журамт цэрэг ээ хө
Тодхон үсэгтэй тугийг ээ
Толгой дээрээ мандуулсан юм аа хө
Тоолж баршгүй гамин чандрууг
Тойрч бүслээд дарсан юм аа хө

УЛААН Т УГ
“Óëààí
òóã” äóóã çîõèîõîä õóâüñãàëûí ¿éë õýðãèéí òóëãûí ÷óëóóã òàâèëöñàí òºäèéã¿é, ìîíãîëûí øèíý ¿åèéí õºãæìèéí
óðëàãèéã ¿íäýñëýñýí Ì.Äóãàðæàâ îðîëöæýý. Улаан туг дуунд:
Улаан тугийг мандуулаад
Улсын сүрийг бадруулаад
Урвасан хулгай Найданванг
Уухай хийгээд дарсан юм аа хө
хэмээн түүхэн хүний нэрийг дурдсан болон
Шар тугийг мандуулаад
Шашны сүрийг бадруулаад
Шавь нар болсон бандь нар бид
Шамбалын дайнд мордов оо хө
хэмээн дуулснаас үзхэд энэ дуу нь хувьсгалын эрх ашигаас уравсан Найдан ван болон энэхүү хувьсгалд оролцож
яваа ч чухам учрыг нь үл ойлгосон лам сүсэгтэн цэргүүд “Шамбалын дайнд ”оролцож явна хэмээн итгэж байгаа
зэргээс Хиагтыг ялсны дараа журамт цэрэг хүрээг эзлэхээр явах замдаа зохиосон болох нь харагдаж байна.
Ýäãýýð äóó õóâüñãàëûí øèíý ¿çýë ñàíààãààðàà òýð ¿åä ýðñ ÿëãàð÷ àðä
ò¿ìíèéã õóâüñãàëûí ¿éëñò óðèàëàí äóóäàæ áàéëàà. Òýãýõäýý “Õóâüñãàëûí àíõíû
äóóíóóä íü øèíý óòãà ñàíààã õóó÷èí õýëáýðýýð èëýðõèéëñýí àíòèòåçèéí õóóëèàð
çîõèîãäñîí áºãººä /Ø.Ãààäàìáà 1964/ “Øèâýý Õèàãò”äóóã àíõ “Õ¿ðýë сүмийн
үүдэнд хүжээ тавиад мөргөнө” õýìýýõ õóó÷èí äóóíû àÿ ø¿ëãèéí õýëáýðèéã
äóóðàéëãàí çîõèîñîí áîë “Ìàãíàã ¿ñýãòýé òóã”, “"Арван өнгийн цэцэг” гэдэг
дууны аяаар зохиогдсон бол “Óëààí òóã” çýðýã àðäûí æóðàìò öýðãèéí æàãñààëûí
äóóã “Дүнжин гаравын ард ”äóóíаас óëàìæëàë áîëгон зохиожээ. /Д.Цэдэв
“Монгол яруу найргийн уламжлал шинэчлэл” Уб.1974 тал.150-154/
А ГА А Р А А Р Н И С Д Э Г А Э Р О П Л А Н Д У У
Агаараар нисдэг аэроплан дуу нь 1921 онд алдарт хуурч Лувсан
зохиожээ. Гол санаа нь ардын журамт цэргийн сүр хүч түүний
байлдааны хүчит шинэ техникийг иагтсан байна. Тухайлбал:
Агаараар нисдэг аэроплан нь
Ардын намын журамт цэргийн зэвсгээ
Алимад муусайн гамин чандрууг
Алдалгүй сөнөөн дарсан юм аа хө
хэмээн дуулдаг.
Зураач Ү.Ядамсүрэн “Лувсан хуурч” 1968 70х 50 см