HISTORIA POWSZECHNA POWTÓRZENIE Średniowiecze

ŚREDNIOWIECZE 476-1453

Wczesne średniowiecze: V – XI wiek; Rozkwit średniowiecza – XI – XIII wiek; Schyłek średniowiecza – XIV – XV w • •

476 rok – upadek cesarstwa zachodniorzymskiego – koniec starożytności i początek średniowiecza

Istnieje Cesarstwo Wschodnie – Konstantynopol (Bizancjum)

ŚREDNIOWIECZE 476-1453

ŚREDNIOWIECZE 476-1453

druga połowa VI wieku - absolutna władza cesarza Justyniana I Wielkiego – (kodyfikacja prawa, przyłączenie do cesarstwa Italii, cz. Hiszpanii i Afryki północnej) - styl bizantyjski: przepych, skomplikowany ceremoniał dworski, połączenie motywów greckich, rzymskich, wschodnich i arabskich, ikony, freski, mozaiki; zabytki: Kościół Hagia Sophia (Mądrości Bożej)

- 1054 rok – schizma wschodnia: rozłam w Kościele i powstanie wyznania prawosławnego spowodowane: - nieuznawaniem przez patriarchów zwierzchności papieża; - różnicami w obrzędach i kwestiach teologicznych;

• - 1453 – zdobycie Konstantynopola przez Turków i koniec cesarstwa Bizantyjskiego

VII wiek – Powstanie imperium arabskiego

od Indii do M. Śródziemnego, płn. Afryka i cz. Płw. Iberyjskiego

Państwo Franków

• • 732 r. – bitwa pod Poitiers – Karol Młot pokonuje Arabów i odzyskuje płd. Francję i Hiszpanię 756 rok – na terenach odebranych Longobardom Pepin Krótki tworzy Państwo Kościelne i oddaje je papieżowi

Państwo Franków

• • • • •

800 rok – Koronacja cesarska Karola Wielkiego

ujednolicenie miar i wag; reforma szkolnictwa szkoły kościelne uczące siedmiu sztuk wyzwolonych, pismo – minuskuła karolińska; renesans karoliński – ożywienie kultury i nauki, powrót do wzorców antycznych

Państwo Franków- Akwizgran

Państwo Franków

• • • • • -843 rok – traktat w Verdun: podział państwa Karola Wielkiego między wnuków: Lotar – Królestwo Italii Karol Łysy - Królestwo Francji;

Ludwik Niemiec –

Pierwsza Rzesza Niemiecka

Pierwsza Rzesza Niemiecka

• • • 962 rok – koronacja cesarska Ottona I Otton III – koncepcja uniwersalistyczna – zjednoczenie chrześcijańskiej Europy pod rządami cesarza kolejni cesarze: podbój Europy Wschodniej (Polska, Węgry) i rywalizacja z papiestwem – XI – XII wiek

Walka cesarza z papieżem o inwestyturę

• • • • spór Grzegorza VII z Henrykiem IV o inwestyturę duchownych Pójść do Canossy – ukorzyć się -1122 – konkordat w Wormacji – wyłączne prawo papieża do inwestytury (obsadzania urzędów kościelnych) skutek: usamodzielnienie się władzy

duchownej od świeckiej

Wyprawy krzyżowe -krucjaty

• • • • 1095 rok - synod w Clermont - apel papieża Urbana II do chrześcijan o odebranie Ziemi

Świętej (Jerozolimy) Turkom

możliwość wzbogacenia się, zbawienia (wojna z niewiernymi) 7 krucjat – XI – XII wiek

1096 rok – pierwsza krucjata

Krucjaty

Skutki krucjat:

• • • powstanie zakonów rycerskich (joannici, templariusze, krzyżacy); utrata znaczenia przez Bizancjum, rozwój handlu ze Wschodem (Lewant), napływ wschodnich obyczajów i techniki do Europy

Mongołowie - tatarzy

• • XII/XIII wiek – zjednoczenie plemion przez Temudżyna (Czyngis – chan) imperium od Oceanu Spokojnego po Morze Czarne

Mongołowie - tatarzy

• • 1223 – rozbicie armii ruskiej przez Mongołów nad Kałką; 1241 – atak na Węgry i Polskę - Legnica

Państwo Wielkomorawskie

• • IX wiek – działalność misjonarzy bizantyjskich Cyryla i Metodego (Msze w języku słowiańskim, alfabet – głagolica i cyrylica) Chrzest Moraw

Węgrzy

• • • • najazdy Węgrów znad Dunaju na Europę: 955 rok – klęska Węgrów na Lechowym Polu w bitwie z wojskiem Ottona I osiedlenie się Węgrów na Nizinie Panońskiej i utworzenie Królestwa

1001 r. - Stefan Wielki – chrzest i koronacja królewska

Potęga i kryzys papiestwa

• • • • XIII wiek – szczyt potęgi – papież Innocenty III uzyskuje decydujący wpływ na wybór cesarza XIV wiek – król Francji Filip Piękny uzależnia od siebie papieży i zmusza ich do przeniesienia siedziby z Rzymu do Awinionu (70 lat „niewoli

awiniońskiej papieży)

spory w Kościele, jednoczesne rządy kilku papieży naraz 1414 – 1418 – sobór w Konstancji – próba zażegnania kryzysu i wybór jednego papieża

Epidemia dżumy

połowa XIV wieku – początek zarazy: - śmierć 1/3 ludności Europy, - zastój w handlu, prześladowania Żydów jako winnych śmierci Jezusa „dance macabre” w sztuce

Wojna stuletnia

• • • 1337 – 1453 – wojna stuletnia między

Anglią a Francją

(dążenia angielskiego króla Edwarda III do korony francuskiej) obrona Orleanu (Joanna D’arc) utrata znaczenia przez Anglię

Husytyzm

• krytyka Kościoła – Jan Hus (Czechy) – hasła

przetłumaczenia

Biblii na język czeski i komunii dla wiernych

pod dwiema

postaciami – spalenie Husa na stosie (rozwój husytyzmu)

Kultura średniowiecza

• Kultura uniwersalna – wspólna dla całej

Europy Elementy wspólne

1. Hasło: memento mori – pamiętaj o śmierci; teocentryzm – Bóg i życie wieczne duszy w centrum zainteresowań 2. Dominująca rola chrześcijaństwa - papież i cesarz zwierzchnikami Europy 3. Łacina

Kultura średniowiecza

• Style architektoniczne: romański (X – XIII wiek) małe, wąskie okna, kamienne niskie budowle, absydy, sklepienia kolebkowe, potem krzyżowe, na planie koła – rotundy lub krzyża; charakter obronny); (Tower w Londynie)

Kultura średniowiecza

•

Style architektoniczne:

gotycki (XIII – XV wiek) – strzeliste, ceglane budowle, przypory i filary, sklepienia gwiaździste i krzyżowo żebrowe, duże okna z witrażami, rozety, ostre łuki, na planie krzyża z nawą główną i bocznymi – podkreślanie potęgi Boga) (Katedra Notre Dame w Paryżu)

Kultura średniowiecza

Dzieła sztuki najczęściej anonimowe, na chwałę Boga: Piety

Madonny

Kultura średniowiecza

• miniatury (ilustracje ksiąg ze scenami biblijnymi); • inicjały – ozdobne pierwsze litery rozdziałów, •

książki przepisywane

ręcznie przez mnichów,

Kultura średniowiecza

• •

Nauka podporządkowana religii:

Scholastyka – filozofia szkolna (Tomasz Akwinu) – każde twierdzenie naukowe trzeba udowodnić w oparciu o Biblię lub dzieła teologiczne albo antycznych myślicieli (Platon, Arystoteles); szkoły przyklasztorne;

Kultura średniowiecza

• • • System kształcenia na uniwersytetach (Bolonia, Paryż)

siedem sztuk wyzwolonych:

Trivium: gramatyka (łacina) dialektyka (logiczne myślenie); retoryka (przemawianie); Quadrivium – muzyka, arytmetyka, geometria, astronomia bakałarz –potem wydział prawa, medycyny lub teologii – doktor

Kultura średniowiecza

•

Wzorce osobowe:

rycerz (Cyd, Roland, Lancelot – posłuszny władcy, walczący za wiarę i ojczyznę, opiekun słabszych)

Kultura średniowiecza

•

Wzorce osobowe:

asceta (Szymon Słupnik, św. Aleksy – żyjący w umartwieniu, modlący się i poszczący, pokutujący)

Kultura średniowiecza

•

Wzorce osobowe:

władca (Karol Wielki, król Artur, Ryszard Lwie Serce – chrześcijanin, odważny, troszczący się o poddanych)

Kultura średniowiecza

•

Zakony:

VI wiek – benedyktyni – zasada „módl się i pracuj” – ora et labora (benedyktyńska praca – żmudna i wytrwała – przepisywanie ksiąg) • XII – cystersi – ubóstwo, milczenie w czasie pracy; ziołolecznictwo

Kultura średniowiecza

• • XIII wiek – zakony żebracze: franciszkanie (św. Franciszek z Asyżu – życie w zgodzie z naturą, ubóstwo; dominikanie (św. Dominik Guzman – inkwizycja: zwalczanie ruchów heretyckich)

Kultura średniowiecza

System feudalny

zależności między seniorem (daje ziemie, zapewnia opiekę) a wasalem (posłuszny seniorowi, wspiera go zbrojnie i radą) (feudum – ziemia, lenno; inwestytura – symbol nadawanego lenna)

Kultura średniowiecza

• • • • • Stany społeczne – grupy ludzi o podobnych prawach i obowiązkach:

duchowni, rycerze, mieszczanie, chłopi

Kultura średniowiecza

• System uprawy roli w średniowieczu

TRÓJPOLÓWKA

Kultura średniowiecza

Miasta

lokowane na

prawie lubeckim:

zamiast rynku długa ulica targowa

Kultura średniowiecza

Miasta lokowane na

prawie magdeburskim:

prostokątny rynek, ulice pod kątem prostym

Kultura średniowiecza

• • • • Organizacja władzy w mieście: wójt (władza zwierzchnia); rada miejska (przedstawiciele patrycjatu); ława miejska (sąd)

Podział stanu mieszczańskiego na:

patrycjat (najbogatsi, zasiadają we władzach miasta);

•

Podział stanu mieszczańskiego na:

pospólstwo ( kupcy, rzemieślnicy zrzeszeni w cechach)

•

Podział stanu mieszczańskiego na:

plebs (najubożsi, służba, żebracy, pracownicy najemni, margines)

• Monarchia patrymonialna – władca jest właścicielem państwa i przekazuje je dziedzicznie • Monarchia stanowa – władca opiera swą władzę na stanach społecznych, które mu służą za ziemię i przywileje