Transcript EI_Wrobel - EKONOMIA polityczna

Ekonomia kultury
…czyli artyści w szponach sił
rynkowych
Plan
1) Czym jest kultura, obiekty zainteresowań ekonomii
kultury
2) Historia ekonomii kultury
3) Baumol’s cost disease
4) Czym zajmują się ekonomiści kultury?
5) Jakich narzędzi używają ekonomiści kultury w swojej
pracy?
6) Związki ekonomii kultury z innymi naukami.
7) Inne spojrzenie na subsydiowanie sztuki.
8) Jak rodzą się supergwiazdy?
9) Gry rynkowe na rynku dzieł sztuki.
Kultura

„ogół wytworów ludzi, zarówno materialnych, jak i
niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory
myślenia i zachowania; całokształt duchowego i materialnego
dorobku społeczeństwa” (Wikipedia)

"Nie ma nic bardziej nieokreślonego niż słowo kultura." –
Johann Herder

Zakres znaczeniowy pojęcia „kultura”:

Produkty materialne


Idee ( w tym religie)
Dzieła sztuki
Dzieła sztuki
 Dzieła sztuki warto podzielić na trzy kategorie:

Twórczość artystyczna


Sztuka wykonawcza (performance art)
Gromadzenie i udostępnianie dziedzictwa kulturowego

Każda z tych kategorii obejmuje jednostkowe działanie, które
jest unikalne, niepowtarzalne;

Każda z nich dotyka dziedzin człowieka powtarzalnych,
w dodatku takich których może dotyczyć kryterium
efektywności, a więc dotyka ekonomii.
Ekonomia kultury

Zwana też ekonomią sztuki i literatury;

„zastosowanie ekonomii w produkcji, dystrybucji i konsumpcji
wszystkich dóbr i usług kultury” – Ruth Towse
Gałąź wiedzy nabierająca coraz większego znaczenia:

„Journal of Cultural Economics” – międzynarodowy magazyn
The Association for Cultural Economics International – regularne
konferencje
Zajęcia akademickie – management kultury, ekonomia kultury (np.
międzynarodowe stosunki kulturalne – SGH)
Trochę historii…
Dlaczego ekonomia odcięła się od kultury?





Adam Smith dostrzegał istotność kultury w zjawiskach
ekonomicznych;
Następca Smithe’a – Jeremy Bentham – założył, że kultura,
zwyczaje i tradycja nie mają w ekonomii znaczenia;
Różnice pomiędzy marksizmem a ekonomią „mainstreamową”
doprowadziły w końcu do rozłamu ekonomii i innych nauk –
ekonomia stała się odrębną nauką;
XVIII-XIX wiek – Niemiecka Szkoła Historii – ekonomia
instytucjonalna podkreśla rolę kultury w kształtowaniu
zachowań ekonomicznych;
Ekonomia kultury i William Baumol
Baumol’s cost disease
 Performing Arts: the economic dilemma, 1966 – Wiliam
G. Bowen, William G. Baumol – początek ekonomii
kultury.


Działalność w dziedzinie sztuki wykonawczej musi wiązać się z
coraz wyższymi kosztami.
Co może być przyczyną wzrostu produktywności:






Zwiększony kapitał
Lepsza technologia
Lepiej wykwalifikowana siła robocza
Ekonomia skali
Lepsze zarządzanie
Skoro tylko ekonomia skali zwiększa produktywność w sztuce
wykonawczej, produktywność tej dziedziny rośnie dużo wolniej niż
każdej innej dziedziny gospodarki. Rezultatem jest nieprzerwanie
rosnący koszt produktu sztuki wykonawczej w stosunku do
ogólnego kosztu gospodarki w czasie.
Baumol’s cost disease


Praca wykonawcy (artysty) jest tutaj produktem – trudno
więc zwiększyć wielkość produkcji na godzinę.
Przykład: produkcja bąbli vs. Produkcja orkiestry
symfonicznej:
1990
fabryk a bąbli
ilość bąbli produkowanych na godzinę
płaca godzinowa
koszt jednostki produkcji na godzinę
ork iestra symfoniczna
produkt (jako ilość widzów na godzinę pracy)
płaca godzinowa
koszt jednostki produkcji na godzinę
2000 zmiana (%)
20
10
0,5
24
12
0,5
20
20
0
2
20
10
2
24
12
0
20
20
 William J. Baumol (ur. 1922)
Profesor na Princeton i NY Univeristy,
Zainteresowany rynkiem pracy; duży wkład w historię myśli
ekonomicznej; twórca m.in. teorii rynków contestable (na których
ceny są konkurencyjne, mimo, że rynek powinien być
monopolistyczny), modelu popytu transakcyjnego (na instrumenty
finansowe) i właśnie Baumol’s cost disease;
Również utalentowany malarz;
[email protected]
Czym zajmują się ekonomiści
kultury?

Czym są dobra kulturalne dla ekonomisty?
Zawierają kreatywny, artystyczny element;
Są to namacalne przedmioty lub nienamacalne usługi;
Są długo- lub krókotrwałe;
Ich produkcja zużywa kapitał, pracę, a przede
wszystkim pomysłowość…
 …stąd wynika ich cena i koszt alternatywny;
 Większość ma element dobra publicznego, który trudno
wyznaczyć dla wyliczenia ceny danego dobra na rynku;




Czy rynkowa alokacja dóbr kulturalnych jest
efektywna? (experience goods)
Polityka kulturalna – analiza możliwości.



Czy lepiej posiadać i/lub zarządzać kulturalnymi organizacjami czy
subsydiować je?
Czym zajmują się ekonomiści
kultury?



Jeśli subsydiować, to jak? Bezpośrednio, pośrednio…?
Organizacje prywatne, czy państwowe?
Jak rozdzielać fundusze państwowe na kulturę?

Finansowanie kultury – co i jak finansować?

A oprócz tego…
Aukcje sztuki, rynki sztuki,
ceny sztuki, wolność
artystyczna, rynek pracy
artystów, prawa artystów,
nagrody, balet, kino, prawa
autorskie, sponsorowanie
sztuki przez korporacje,
krytyka w sztuce, turystyka
kulturalna, przemysł
kulturalny, popyt na sztukę,
festiwale, ustalone ceny
książek, kultura Internetu i
globalizacja, zarządzanie w
kulturze, marketing w sztuce,
ekonomia mediów, muzea,
biznes muzyczny, opera,
orkiestry, wskaźniki
performance’u, wybór
publiczny, supergwiazdy,
telewizja, wsparcie artystów,
opodatkowanie sztuki,…
Jakich narzędzi używają ekonomiści
kultury?
 Analiza mikroekonomiczna: neoklasyczna teoria cen w
studiach nad kosztami produkcji, zyskami, dyskryminacją
cenową, elastycznością popytu i podaży (maksymalizacja
zysków -> maksymalizacja np. oglądalności), badania popytu i
podaży;
 Ekonomia dobrobytu: (maksymalizacja efektywności przy
ograniczonych zasobach) – analiza kosztowo-zyskowa,
regulacja cenowa naturalnych monopoli, contingent valuation
analysis;
 Makroekonomiczna teoria wzrostu: wzrost
gospodarczy z rozwojem technologii;
 Ekonomia praw własności (Law&Economics) : prawa
autorskie, licencje na transmisje;
Jakich narzędzi używają ekonomiści
kultury?
 Ekonomia instystucjonalna: badania nad organizacjami
kultury, lub kulturalne normy funkcjonowania wszystkich
organizacji w społeczeństwie;
 Teoria wyboru publicznego: jak politycy wykorzystują
sztukę aby osiągnąć swoje cele?
 Ekonomia polityczna: regionalizacja, czy centralizacja?
Związki ekonomii kultury z innymi
naukami…

Socjologia kultury – zaintersowanie rynkiem pracy artystów i
chęcią do partycypowania w sztuce

Zarządzanie w sztuce – zarządzanie organizacjami kultury,
wiąże się z marketingiem kultury

Geografia, architektura strefy miejskiej – lokalizacja
przybytków kultury
Subsydiowanie sztuki, czyli czy
artyści są święci?






Rynek sztuki jest pod wieloma względami wyjątkowy...
Artyści, kiedy otrzymają większe wpływy, nie wykorzystują ich,
żeby odpocząć od pracy, wręcz przeciwnie – pracują jeszcze
więcej. (Throsby, 1994)
Takie zachowanie ma daleko idące skutki w ekonomii kultury.
Preferencje pracy artystów wskazują na to, że są oni niczym
święci, bo tworząc „uświęconą” sztukę, zapominają o sobie i
myślą tylko o swoim dziele.
Dla artystów dochód nie jest środkiem zdobycia dóbr
konsumenckich, w tym czasu wolnego. W ich wypadku jest to
ograniczenie.
Istnieje przekonanie o wielkim oddaniu artystów sztuce, ich
bezinteresowności...
Subsydiowanie sztuki, czyli czy
artyści są święci?




...ale artyści tworząc sztukę poszukują prywatnej satysfakcji.
Dla nich, tak jak w innych profesjach, praca jest drogą do
zdobywania nagród.
Jednak artyści jako nagrodę postrzegają rozpoznawalność i
inne nie-rzeczowe korzyści.
Pracę artystów od innych profesji różni więc to, że chętnie
poświęcą dochód pieniężny, aby móc więcej pracować.
Subsydiowanie sztuki, czyli czy
artyści są święci?

Uśredniając artyści tworząc sztukę zarabiają mało, szczególnie
jeśli patrzeć na płace godzinowe. Z badań wynika, że zarabają
około 30% mniej niż, równie wykształceni jak oni, ludzie
innych profesji.

Zadziwiające więc jest, że ciągle artystów przybywa. Ich
dochód najczęściej wspierany jest przez drugą pracę, partnera
czy zasiłki socjalne.

Wszystko to potwierdza hipotezę o tym, że artyści poszukują
nie – pieniężnych zysków.
Subsydiowanie sztuki, czyli czy artyści są
święci? – bieda wśród artystów.



Sektor sztuki wydaje się być atrakcyjny – wydaje się, że ma on
do zaoferowania wiele takich nie-pieniężnych zysków.
wynika stąd, że ubóstwo wśród artystów ma charakter
strukturalny.
Pieniądze wpływające do tego sektora z dotacji, subsydiów,
sprzedaży powodują tylko wzrost liczby artystów. Jak?
Artysta dostaje wspacie od rządu
więcej czasu na „prawdziwą sztukę”
postanawia poświęcić
jego dochód nie
rośnie
ta sfera pracy, którą porzucił zostaje przejęta
przez nowego artystę.
Subsydiowanie sztuki, czyli czy artyści są
święci? – bieda wśród artystów.

Czy więc rząd popełnia błąd zwiększając subsydia dla artystów?
Z danych ZASP wynika, że mniej niż 200 aktorów ma
zarobki w wysokości średniej krajowej, reszta z
kilkutysięcznej rzeszy zarabia poniżej tego poziomu.
Wiele scen uznaje minimum krajowe za górną granicę
pensji, do czego dochodzą honoraria za
przedstawienia ponadnormowe, średnio ok. 100 zł
brutto.
Jak artyści stają się supergwiazdami? Jakie znaczenie ma ich
talent? Co powoduje, że stają się znani?
Supergwiazdy



Prosty model konkurencji mówi, że ludzie ą wynagradzani w
zależności od ich (krańcowej) produktywności.
Wynikałoby stąd, że pomiędzy aktorem z miejscowego teatru a
Tomem Cruisem musi istnieć ogromna różnica talentów...
Musi istnieć inne wytłumaczenie istnienia wielkich gwiazd.
Co winduje ceny obrazów w górę?
Jakie działają tu siły rynkowe?
literatura
Towse, Ruth „A handbook of cultural economics” – wybrane artykuły
Golka Marian, „Rynek sztuki”
Baumol, William, Bowen, William „Performing art.: an economic
dilemma”
Wykłady prof. Urszuli Grzelońskiej „międzynarodowe stosunki
kulturalne”
Korzeniowska – Marciniak, Maria „Międzynarodowy rynek dzieł sztuki”
Chartrand, Harry Hillman „The hard facts : perspectives of cultural
economics”