1.Фойдаланувчи интерфейси

Download Report

Transcript 1.Фойдаланувчи интерфейси

Операцион тизим асослари
1-қисм
Режа:
1. Фойдаланувчи интерфейси: тизимни
расмийлаштириш ва стиллар
2. Операцион тимзимларнинг ойна ва консол режим
интерфейси
3. Папка ва файллар атрибутлари
4. Хавфсизликни бошқариш, файл ва папкаларга
рухсатни назорат қилиш
5. Маълумотлар тизимидан фойдаланиш
6. Операцион тизимларнинг тизимли созламалари
7. Дастурларни ўрнатиш ва ўчириш
8. Периферик қурилмаларни ўрнатиш ва ўчириш
9. Маълумотлар омборхонаси билан ишлаш асослари
1.Фойдаланувчи интерфейси: тизимни
расмийлаштириш ва стиллар
Дастурий таъминотнинг сизнинг компьютер экранингиздаги кўриниши ва ундан қандай
фойдаланишингиз Microsoft Windows нинг фойдаланувчи интерфейсини яхшилаш билан
белгиланади. Сиз тизимни ташқи кўринишини уни мазусини осонгина алмаштириш орқали
ўзгартиришингиз мумкин. Ҳар бир мавзу ўзида ишчи столи учун мўлжалланган фон безаги ёки
расм, номлар панели ва белгиларни мужассам этган ранглар мажмуи, номлар панелида
жойлашган белги ва тугмалардаги шрифт турлари, айрим дастурларни характерловчи (белгилар)
значоклар, аниқ амаллар бажарилиши билан боғлиқ товуш ва бошқа элементлардан иборат.
Мавзу ва стилларни ўзгартириш учун қуйидаги амалларни бажариш лозимдир: Пуск
(Start) менюсидан Панель управления (Control Panel) очилади. Панель управления
(Control Panel) ойнаси очилади
Оформление и темы (Appearance and Themes) белгиси босилади.
Оформление и темы (Appearance and Themes) ойнаси очилади.
Изменить тему оформления (Change
the computer's theme) белгиси босилади.
Свойства:
Экран
(Display
Properties) диалог ойнаси ва ундаги
Темы (Themes) очиқ илова очилади.
Образец (Sample) ойнасида мавзулар
намуналари келтирилган.
Тема (Theme) ойнасидан ўнг тарафда
жойлашган пастга қаратилган кўрсаткич
босилади, сўнг рўйхатдан Классическая
(Windows Classic) мавзуини танлаш
лозим бўлади. Танловингиз мавзуйингиз
намнасини намойиш этиш учун тизим
ойнаси ўзгаради.
• Ўзгаришларни тасдиқлаб диалог ойнасини ёпиш учун OK
тугмасини босиш даркор бўлади. Сиз шунда оқ фонда очилган
Оформление и темы (Appearance and Themes) диалог
ойнасига қайтасиз. Масалалар панели ва Пуск (Start) менюси
ҳам шу қаторда ўзгаради.
• Ишчи столига қайтиш учун ойнани Закрыть (Close) тугмаси
босилади. Классик фойдаланувчи ишчи столи Windows XP
ишчи столига нисбатан анчайин ёқимли кўринишга эгадир
2. Операцион тимзимларнинг ойна ва консол режим
интерфейси
• Windows ОТ ининг график қобиғи фойдаланувчи ва
компьютер муносабатларини
диалог шаклда
график маълумотларни киритиш ва чиқариш
орқали, дастурларни пиктограммалар ёрдамида
бошқариш, меню, ойна, панеллар (бошқарув,
масалалар, ускуналар) ва бошқа бошқарув
элементлари билан таъминлайди.
• Windows график интерфейси асосий элементлари
қуйидагилар: Ишчи столи, Пуск тугмасидаги
масалалар панели. Windows нинг фойдаланувчи
интерфейси график кўриниши қўлланилганлиги
сабабли, дастурларни асосий бошқарув қурилмаси
сичқонча манипулятори ҳисобланади.
• Основные элементы Windows
график интерфейсининг асосий
элементлари қуийдагилар:
•
Пиктограммали ишчи столи
Масалалар панелида жойлашган
дастурлар тугмалари, индикаторлар,
Тезкор ишга тушириш панели
•
Асосий меню (Пуск тугмаси)
Контекст менюси (танланган
объект устида сичқончанинг ўнг
тугмаси босилганда акс этувчи)
• Консол интерфейси катта тарихга эга, аммо ҳозирга
қадар фойдаланувчи интерфейсининг асосий ташкил
этиш усули бўлиб қолган. Ушбу интерфейснинг асосий
спецификаси шундан иборатки, киритиш чиқариш ўзида
мантиқий кетма-кет оқимни мужассам этади. Бу дегани
киритилган символларни кейинчалик ўзгартириш
имкони мавжуд эмас.
• Консол иловаларни дастурлаш стандарт ва оддийлиги
билан оммабоп ҳисобланади.
• Консол иловалари илмий дастурларни яратишда
самарали ҳисобланади, қайсики натижаларни чиқариш
қоидага кўра файлларда акс эттирилади. Шунингдек
консол интерфейси турли операцион тизимларда
(Windows, Linux ва х.к.) ишлаши зарур бўлган
дастурларни стандарт дастурлаш тилларида (масалан
С++) ишлаб чиқишда қулай ҳисобланади.
• Бундан
ташқари
консол
иловалар
дастурларни
масофавий терминаллар орқали бошқариш зарурияти
бўлганда ишлаб чиқилади (масалан SSH).
• Аммо Windows операцион тизими иловалари учун
яратилган кўпгина консол иловалар тўғри келмайди.
Айниқса бу тижорий иловаларни ишлаб чиқишга
таалуқли.
• Консол буйруқлар режимини ишга тушириб фойдаланувчи
локал ресурслар сингари масофавий машина ресурсларини
ҳам бошқариш имкониятига эга бўлади.
3. Файл ва папкалар атрибутлари
•
•
Файл ва папкаларнинг стандарт атрибутлари уларга мурожаатни бошқаришда эскирган усул
ҳисобланади. Windows XP ва бошқа замонавий операцион тизимларда файлларни бошқариш
механизмаларининг анчагина қулай механизмлари мавжуддир.
Файл ва папкаларнинг стандарт атрибутлари Свойства (хосса) ойнасининг Общие бўлимида
ўрнатилади. Бу бўлим кўриниши файлллар учун ҳам папкалар учун ҳам анчайин ўхшашдир:
Свойства папки
Свойства файла
Общие бўлимида сиз қуйидаги маълумотларни олишингиз мумкин:
 1 файл ва папкаларни дискда эгаллаб турган ёки реал хажми;
 2 файллар ва бир-бирини ичига жойлаштирилган папкалар сони (папкалар учун);
 3 яратилган вақти ва санаси, ўзгартириш киритилган ва очилган оҳирги сана ва вақти (файллар учун).
Бундан ташқари байроқчалар ёрдамида бу бўлимда икки стандарт Только для
чтения(фақат ўқиш учун) ва Скрытый(яширин) атрибутлари ўрнатилиши мумкин. Умуман
олганда Windows XP да Microsoft нинг барча ОТ ларидек FAT, FAT32 ва NTFS файл тизимларида
жойлашган файл ва папкаларнинг стандарт тўрт атрибутларини ўзида мужассам этган
Атрибут
Изоҳи
Архив
Файл охирги архивлаштирилган ва резерв нусҳаланган вақтда ўзгартирилганини
билдиради.Бу атрибут кўпгина дастурларда файл яратилганда ёки ўзгартирилганда
ўрнатилади.
Фақат ўқиш
учун
Файлга ўзгартириш киритиш мумкин эмаслигини билдиради. Ушбу атрибутни
ўрнатилиши файл ёки папкага рухсатни чегараламайди фақатгина уни ўчирилишидан
ёки унга ўзгартириш киритилишидан сақлайди. Кўпгина дастурлар ушбу файлларга
ўзгартириш киритилишидан ёки ўчирилишдан аввал ушбу амални фойдаланувчи
амалга ошириши ҳақида қўшимча такрор тасдиқлашини сўрайди.
Яширин
Файл ёки папкалар экранда акс этмаслигини билдиради. Бу атрибут
фойдаланувчиларни муҳим тизимли файлларини яшириш учун мўлжалланган.
Тизимли
Файл ёки папка тизимли эканлигини билдиради. Бундай атрибут Windows ни ишга
туширишда хизмат қилувчи файлларга қўйилади ва бундай файлларни ўзгартириш ёки
ўчириш имкони фақат ишлаб чиқарувчини имкониятидадир.
4.Хавфсизликни бошқариш, файл ва папкаларга
рухсатни назорат қилиш
• Ҳозирги кунда ахборот хавфсизлиги мавзуси ҳар
қачондан кўра долзарб бўлиб қолди. Ахборот
технологиялари мутахассислари билимларини
турли
манбалардан:
журнал,
кундалик
нашрлардаги мақолалар ва электрон почта
жўнатмаларидан тўлдирадилар.
• Win XP нинг NTFS файл тизими ва унинг
имкониятлари
умумий
папкалар
маълумотларини ички ва ташқи хавфлардан
химоя қилиш учун махсус ишлаб чиқилган. Бу
мавзуда админстратор NTFS имкониятларидан
фойдаланган ҳолда умумий папка ва файлларга
мурожаатни тўғри бошқариш учун кўрсатмалар
келтирилади.
• Файлларга мурожаатни бошқариш
• Кўпгина фойдаланувчилар ишчи гуруҳ ва р2р –
тармоқ аъзолари учун мурожаатни эркин бўлиши
учун:
• 1. Мурожаат қилиниши керак бўлган файлли
папкаларга сичқонча ўнг тугмасини босинг.
• 2. Очилган мулоқот ойнасида Sharing (мурожаат)
бўлимини танланг.
• 3. Папка хоссалари мулоқот ойнасида Sharing
(мурожаат) бўлимига ўтиб, Share This Folder (бу
папкага умумий рухсат очиш) командасини
танланг (расмда кўрсатилган).
• A тасвир. Папка хоссалари мулоқот ойнасида
гуруҳ ва фойдаланувчилар мурожаатини
бошқаришни созлаш бажарилади.
• 1.Share name (умумий ресурс номи) графасига
папка номи киритилади.
• 2.Зарурият бўлса, Comment (тавсиф) графага
бир нечта тушунтириш сўзларини қўшиш
мумкин.
• 3.ОК тугмасини босинг.
• Ҳамма фойдалувчилар (Everyone) учун
рухсатни ўчириш ва ҳар бир фойдаланувчи
учун мурожаат даражасини индивидуал
тарзда созлаш учун:
• 1.Керакли папка устида сичқонча ўнг
тугмасини босинг.
• 2.Очилган менюдан “Sharing and Security”
(умумий мурожаат ва хавфсизлик) бўлишини
танланг.
• 3.Permissions
(рухсат)
тугмасини
босинг.Permissions for… (... учун рухсат)
мулоқат ойнаси (B тасвирда кўрсатилганидек)
очилади.
• С тасвир. Мурожаатни созлаш талаб
қилинаётган гуруҳ ёки фойдаланувчиларга
танлаб, Enter The Object Names To Select
(танланган объект номларини киритинг)
майдонига киритиб, ОК тугмасини босинг.
• 7. Enter The Object Names To Select
(танланган объект номларини киритинг)
мурожаат ҳуқуқи ўзгартириладиган гуруҳ
ёки фойдаланувчиларни танлаб, ОК
тугмасини босинг.
• 8. Group Or Users Names (гуруҳ ёки
фойдаланувчилар) панелида мурожаат
созланадиган объектни белгиланг: рухсат
бериш ва ман қилиш (Allow ёки Deny);
тўлиқ мурожаат (Full Control), ўқиш (read)
ва ўзгартириш (change).
• 9. Ўзгартиришлар кучга кириши учун
мулоқот ойнасини ёпинг. Папка хоссаси
ойнасидан чиқиш учун ОК ни босинг.
5.Маълумотлар тизимидан фойдаланиш
Агар Windows XP дан фойдаланишда
сизда
бирон-бир
савол
ёки
қийнчиликлар юзага келадиган бўлса,
тизим сизнинг саволларингиза тез ва
осон жавоб топишингизга ёрдам
беради. Бундан ташқари ҳар бир дастур
ўзининг
маълумотлар
тизимига
эгалигидан ташқари Windows XP учун
умумий
маълумотлар
тизими
мавжуддир.
Ушбу
йўриқномадан
фойдаланиш учун асосий меню
командаларидан
Справка
и
поддержка
буйруғи
танланади.
Windows XP ОТ ининг маълумотлар
хизмати очилади.Ушбу ойна
Webсаҳифа кўринишини эслатади.
Маълумотлар тизими ишга тушгандан
сўнг
олиниши
мумкин
бўлган
ахборотлар рўйхати акс этади
6.Системные настройки операционных систем
Тизимли параметрларни созлаш учун “Мой компьютер”
папкасининг контекст менюсида “Свойства системы”
бўлимини танланг. Windows ОТ и оиласининг бошқа
версияларидаги каби Общие диалог бўлими Свойства
системы
ойнасида сиз тизим ҳақида умумий
маълумотларни кўришингиз мумкин.
“Имя компьютера” бўлими компьютернинг тизимли
номини ўзгартиришга ёрдам беради. Шу билан бирга
компьютернинг ишчи гуруҳ ёки доменга аъзолигини
бошқариш мумкин.
“Оборудование”
бўлимида
Windows
ни
компьютернинг
аппарат
таъминоти
билан
ишлашига жавоб берадиган
параметрлар тўпланган
Диспетчер
устройств
тугмаси
қурилмалар параметрларини созлаш ва
драйверларни
ўрнатиш
ойнасини
акс
эттиради.
Установка оборудования тугмаси PnP ни
ўрнатиш ва улар учун эскирган қурилма
(legacy) ва драйверларни ўрнатиш ва
қидиришни тез амалга оширишга имкон
беради.
Профили
оборудования
тугмаси
компьютернинг аппарат конфигурациясини .
7.Дастурларни ўрнатиш ва ўчириш
•
•
•
•
•
•
•
Компьютерлар билан ишлаш вақтида юзага келадиган муаммоларнинг (осилиш, тўхтаб қолиш ва х.к.) аксари,
иловаларни ўрнатиш ва олиб ташлаш вақтида нотўғри ҳаракатлар орқали юзага келади.
Иловалар ўрнатиш жараёни махсус ўрнатиш дастурлари ёрдамида олиб борилади, бу дастурлар автоматик
тарзда юкланади (масалан дискни диководга қўйганда) ёки setup.exe ёки install.exe деб аталувчи зарур
файлларни ишга тушириш ёрдамида амалга оширилади.
Одатда дастурларни ўрнатишда аввал саломлашиш ойнаси билан лицензия розилиги сўнг эса ўрнатиш учун
жойни танлаш ойнаси очилади.
Худди шу ерда янги бошлаган фойдаланувчи учун муаммо бошланади. Стандарт бўйича, компьютер иловани
C:Program Files, папкасига ўрнатишни таклиф қилади, бу таклифни Муаммосиз қабул қилиш мумкин, аммо
ҳар доим ҳам эмас.
Муаммосиз қабул қилиш мумкин, аммо ҳар доим ҳам эмас.
Кўп фойдаланувчиларни қаттиқ дисклари бир нечта мантиқий дискларга бўлинган (C, D ва х.к.). Бу ҳолда С
диск ҳар доим ҳам хохлаган дастурларни жойлаштириш учун етарли хажмга эга бўлмайди.
Иловани D дискга (ёки ихтиёри бошқасига) ўрнатиш учун Обзор тугмасини босиш ва ўрнатиш учун бошқа
жойни танлаш кифоя.
8.Периферик қурилмаларни ўрнатиш ва ўчириш
Бу жараён, яъни периферик қурилмаларни ўрнатиш ва олиб ташлаш. Махсус назарий
кўрсатмаларни талаб этмайди. Шундан келиб чиққан ҳолда бу жараённи кўриш мумкин.
•
Бажарилиш тартиби:
•
Компьютерни тизимли блокдаги тугмалар ёрдамида ишга туширинг.
• Мониторни ишга туширинг (агар монитор процессордан алоҳида электр манбаасига уланган бўлса)
• Масалалар панелидаги “Пуск” тугмасини босинг Настройка -> Панель Управления бўлимини танланг.
(расм-1)
• Установка оборудования объектини очганда (Установка оборудования маълумотлар ойнаси очилади)
Далее > тугмасини босинг.
• “Повести автоматический поиск новых устройств?” саволига мос бўлимдан Да ни босинг (тавсия
этилади)
• Далее > тугмасини босинг
• Компьютер янги ўрнатилган қурилмани қидиради. Агар компьютер янги қурилмани топса, “Сведения”
тугмасини кўрасиз.
• “Сведения” тугмасини босасиз, ва топилган қурилмалар билан танишишингиз мумкин. Далее > тугмасини
босинг.
• Керакли қурилма типини танланг: Modem кейин Далее > тугмасини босинг.
• Не определять тип модема (выбор из списка) белгиланг. Далее > тугмасини босинг
9. Маълумотлар омборхонаси билан ишлаш асослари
Фойдаланувчилар маълумотлари компьютерда, қаттиқ
дискда файл кўринишида сақланади. Шу билан бирга,
уларни ташқи қурималарда ҳам сақлаш мумкин (ташқи
қаттиқ дисклар, CD-/DVD-дисклар, флешка ва х.к.)
Маълумотларни дастурий таъминотдан алоҳида сақлаш
керак. Маълумотларни дастурлар билан бирга бир жойда
сақланганда дастурлар бе\осдан бузилиши мумкин, бу эса ўз
навбатида операцион тизимни бузилишига олиб келади.
Имкон борича фойдаланувчи файлларини С дискда
сақламаслик зарур. Агар, компьтерда фақат битта С: қаттиқ
диск бўлса, у ҳолда унда «D:» номли папка яратишни
маслаҳат бериш мумкин. Кейин эса, бу папкага ёрлиқ
яратиш керак (сичқончани ўнг тугмаси - «Создать ярлык»)
ва уни қайта номлаш керак, масалан «Disk_D». Ёрлиқни
компьютернинг
иш
столига
жойлаштириш
ва
фойдаланувчининг ҳамма маълумотларини шу папкага
ёзиш ва шу билан ҳудди компьютерингизда яна битта D
номли диск мавжуддек фараз қиламиз.